Podstawowe formy

Podstawowe formy

wypowiedzi

wypowiedzi

W mówieniu i pisaniu: W pisaniu:
•opowiadanie,
•opis,
•plan,
•sprawozdanie,
•streszczenie,
•wywiad,
•charakterystyka

postaci.

•list,
•ogłoszenie,
•artykulik,
•notatka kronikarska,
•kartka z pamiętnika,
•zaproszenie
•scenariusz.

Opowiadanie

Opowiadanie

W publikacjach metodycznych czynność budowania wypowiedzi w formie opowiadania określa

się jako: pisanie, komponowanie, redagowanie, układanie, konstruowanie.

Istota, właściwości i wartości opowiadania

Istotę opowiadania stanowi akcja

, czyli ciąg zdarzeń, które

następują po sobie w pewnej kolejności czasowej i które pozostają do

siebie w stosunku przyczynowo – skutkowym.

Opowiadanie przedstawia działanie, przebieg czynności i zdarzeń z

zachowaniem ich następstwa, chronologii i z uwzględnieniem

związków zachodzących między nimi.

W opowiadaniu występują trzy podstawowe elementy, postacie,

zdarzenia przebiegające w czasie i miejsce akcji.

Treść opowiadania może być przedstawiona zgodnie z następstwem

zdarzeń w postaci kompozycji naturalnej bądź jako kompozycja

przestawna. Punkt ciężkości spoczywa na uchwyceniu biegu

chronologicznego wydarzeń.

Opowiadanie nie może być zbyt długie, rozwlekłe ani zbyt krótkie

ponieważ

główną właściwością jest żywość, tempo i barwność.

Źródłem inspiracji są osobiste przeżycia dzieci,

wydarzenia z ich środowiska, lektura.

W opowiadaniu występuje duża ilość czasowników,

które dynamizują akcję.

Ponadto użyte w czasie teraźniejszym lub w formie

dokonanej ożywiają akcje. Tempo akcji może być

określane także wyrazami o specjalnej wymowie,

np. szybko, nagle, błyskawicznie, powoli, zaraz,

natychmiast, nie spiesząc się.

Dynamiczność

akcji potęgują zdania krótkie i mniej

rozwinięte. Również celowe zastosowanie mają

równoważniki zdań, zdania pełne napięcia. Ponadto

szeregowe zestawienia czasowników, np. dopadł,

podskoczył, chwycił, wyciągnął rękę…, jak również

powtórzenia tych samych czasowników, np. idzie,

idzie i idzie, a tu ….

Barwność

Wypowiedź barwną można uzyskać stosując następujące środki

stylistyczne:

• powtórzenia charakterystycznych zwrotów i wyrażeń, np. jak

nie tupnie, jak nie krzyknie,

• używanie porównań i przenośni, np. ręce miał zimne jak lód,

• używanie odpowiednich wyrażeń i zwrotów

frazeologicznych, np. Żeby lepiej pilnował swojego nosa.

• używanie równoważników zdań, wykrzykników

naśladujących różne odgłosy, np. Ko, ko, ko – gdakały kurki.

W opowiadaniu pragniemy za pomocą słowa oddać wiernie

myśli i stany uczuciowe bohaterów. Czynimy to za

pośrednictwem odpowiednich przymiotników, czasowników,

równoważników zdań, zdań niepełnych, krótkich,

wykrzykników, zdań wykrzyknikowych, zdań pytających,

ekspresywnych konstrukcji składniowych.

O stylu, który posługując się

odpowiednimi środkami językowymi
dynamizuje akcje, który pobudza
ciekawość odbiorcy, który uwydatnia
zmienność uczuć i myśli, który służy
wyrażaniu silnych wzruszeń, mówi
się, że jest żywy i dynamiczny.

O taki styl należy zabiegać w

opowiadaniach dzieci.

Proces kształcenia umiejętności

konstruowania opowiadania

Kształtowanie umiejętności konstruowania opowiadania

przebiega przez dziesięć etapów:

1. Zapoznanie dz. z istotą opowiadania.
2. Zapoznanie z strukturą opowiadania.

Tytuł

I

Wstęp

– co było najpierw?

- Przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem
II

Rozwinięcie

– co się stało?

-Wskazanie przyczyny zdarzenia
-Opis przebiegu zdarzenia
-Podanie skutków
III

Zakończenie

– jak to się skończyło?

- Wyciągnięcie wniosków, snucie refleksji

Słownictwo, które może

Słownictwo, które może

wykorzystać dz., pisząc

wykorzystać dz., pisząc

opowiadanie

opowiadanie

Wstęp

Działo się to w … Pewnego dnia … Zdarzyło się to … Był piękny

zimowy wieczór … To, co chcę wam opowiedzieć wydarzyło

się, gdy … Nigdy nie zapomnę dnia, w którym …

Rozwinięcie

Bohaterem wydarzenia był … Nie pamiętam, by coś wywarło na

mnie takie wrażenie … na początku, najpierw, w pewnej

chwili, później, z kolei, wtem, nagle, w ostatniej chwili …

Zakończenie

Nie wiem, czy zdołam pojąć, że to, co przeżyłem … Z tego

wydarzenia wyniosłam naukę, że … I chociaż historia ta

miała pomyślny koniec, postanowiłam jednak …

3. Przybliżenie dz. niektórych zasad poprawnego

stylu.

4. Zapoznanie z wyrażeniami nazywającymi

różne stosunki czasowe.

5. Próby charakteryzowania czynności, działań

za pomocą przysłówków oznaczających

sposób, miejsce, stopień właściwości.

6. Zapoznanie ze sposobami ożywiania i

dynamizowania tempa akcji zdarzeń.

7. Konstruowanie wypowiedzi barwnej.
8. Uświadamianie dz. sposobów wyrażania

przeżyć, doznań, nastrojów i wzruszeń.

9. Zapoznanie ze sposobami rozbudzania

zainteresowania akcją.

10. Wskazywanie możliwości uwydatniania

społeczno – moralnych aspektów zdarzeń

fabularnych.

Uwagi praktyczne dla ucznia

Uwagi praktyczne dla ucznia

• Każde nawet błahe zdarzenie może być

przedmiotem opowiadania.

• Opowiadanie powinno mieć wstęp, rozwinięcie i

zakończenie.

• We stępie można opisać miejsce, osobę, czas

zdarzeń albo przedstawić problem, o którym
chcemy pisać.

• Opowiadanie można też zacząć oryginalnie, np.

cytatem, fragmentem listu.

• W opowiadaniu opisujemy przebieg zdarzeń i to,

co się z nimi ściśle wiąże.

• Wszystkie zdarzenia następują jedno po drugim.
• W tok opowiadania możemy wpleść: dialog,

fragment listu, opis krajobrazu, przedmiotu.

• Kolejne zdarzenia sygnalizuje się akapitami.
• Pisząc opowiadanie, używaj dużej liczby

czasowników.

Praca nad opowiadaniem

Praca nad opowiadaniem

ćwiczenia

ćwiczenia

a). Opowiadania mogą powstawać jako

odpowiedzi na pytania podane na tablicy
lub na kartkach, do których materiału
dostarczają teksty z podręcznika,
wymagające rozwinięcia lub częściowej
modyfikacji.

b). Ćwiczeniem uświadamiającym dzieciom

strukturę opowiadania jest
podporządkowanie zdań wypowiedzi w
odpowiedniej kolejności.

c). Więcej samodzielności wymaga

dopełnienie zdań podanych na tablicy
kilkoma brakującymi wyrazami.

d). Samodzielne odpowiedzi na pytania

na podstawie obrazka. Dobór
obrazka, paru obrazków (praca w
grupach), powinien stworzyć
możliwość różnych odpowiedzi,
następnie podlegają ocenie pod
względem opracowania formy i treści.

e). Wspólnie utworzony niewielki tekst,

powtórzony parokrotnie i przeczytany
po cichu, uczniowie zapisują
samodzielnie, posługując się
fragmentami, które pozostały na
tablicy, aby ułatwić im odtworzenie
całości.

f). Próba samodzielnego pisania na

podstawie obrazków i zgromadzonego
słownictwa oraz ustalenie porządku
relacjonowania poszczególnych
wątków.

g). W nabywaniu samodzielności w

konstruowaniu tekstu może być pisanie
opowiadania do podanych wyrazów, np. :

słońce, dzieci, las, grzyby, jeż.

Kolejność wątków określa kolejność podanych

wyrazów; do każdego wyrazu powinno
powstać co najmniej jedno zdanie. Dobór
wyrazów powinien sugerować treść całości,
które w dużej mierze zależy od bogactwa
słownictwa ucznia. Praca ta nie jest łatwa.
Wymaga od uczniów umiejętności
posługiwania się określonymi strukturami
składniowymi, umiejętności logicznego
wiązania zdań w dłuższe całości, umiejętności
stosowanie określonych zasad pisowni.

h). Innego rozumowania wymaga

wypracowanie na podstawie dwóch
obrazków, przedstawiających
początek i koniec wydarzeń. Tego
rodzaju praca wymaga
przedyskutowania ewentualnych
wersji wydarzenia środkowego,
sposobu zrelacjonowania go
słowami, sposobu nawiązania do
początkowego wydarzenia oraz
przejścia do wydarzenia kończącego
opowiadanie

Opowiadanie w przedszkolu

Opowiadanie w przedszkolu

Tematyka opowiadań powinna obejmować

codzienne życie dzieci w domu i

przedszkolu, życie ich najbliższych i

rówieśników, ich zabawy i zajęcia. Powinna

dotyczyć życia środowiska społecznego i

przyrodniczego.
Nauczycielka powinna dostosować

opowiadanie do tematu kompleksowego, do

założonych zadań i do aktualnych przeżyć

dzieci.

Rodzaje opowiadań

Rodzaje opowiadań

1) Opowiadanie nauczycielki
2) Opowiadanie dzieci:
-

na podstawie własnych przeżyć i działania,

-

na temat oglądanych przedmiotów,

-

na temat obrazka i serii obrazków

-

powtarzanie opowiadań usłyszanych od nauczycielki,

-

opowiadanie twórcze:

a) wg analogii,
b) rozwinięcie opowiadania np. jego początku,
c) obmyślanie zakończenia
d) układanie opowiadania do danego tytułu.

Budowa i przebieg opowiadania

Budowa i przebieg opowiadania

- wstęp (nawiązanie)

- właściwe opowiadanie

- zakończenie
Nawiązanie ma na celu skupienie uwagi,

rozbudzenie zainteresowania wprowadzenie w

treść.

Przebieg właściwego opowiadania bywa różny w

zależności od jego charakteru i wieku dzieci.

Czasem nauczycielka opowiada jednym

ciągiem czasem włącza dzieci.

Zakończenie może być różnorodne, np. krótka

piosenka, ocena postępowania bohatera, inne

czynności wynikające z treści.

Unikać należy nudnych moralizujących

pogawędek .

Uwagi do przekazywania

Uwagi do przekazywania

dzieciom utworów literackich

dzieciom utworów literackich

• Dzieciom 3-letnim w zespołach

opowiadamy pokazując jednocześnie
obrazek, ilustrację, rozmawiając z
pacynką.

• Opowiadanie musi być krótkie i

treściowe. Dzieci mogą się włączać
powtarzając wyrazy
dźwiękonaśladowcze itp..

• Dzieci 4-letnie mogą słuchać dłuższych

opowiadań, baśni o tym, co widzą na obrazku,

lub o tym co widziały w parku, można

zastosować kilka obrazków w toku opowiadania.

Akcja musi być uproszczona, szybko się rozwijać

i kończyć, liczba postaci ograniczona do 3,4.

Postacie scharakteryzować za pomocą dwóch,

trzech cech, np..: dobra, wesoła, albo zły

kłamczuch. Przyczyny i skutki przedstawić obok

siebie. Duża wrażliwość małych dzieci wymaga

pominięcia momentów grozy.

• Opowiadanie powinno trwać 5-10 minut. Język

opowiadania bardzo prosty. Najlepiej używać

form czasu teraźniejszego, a opowiadanie

przeplatać dialogami.

• Do wyraźniejszego podkreślenia ruchu,

uwypuklenia obrazu postaci konieczne jest

stosowanie wyrazów dźwiękonaśladowczych.

•

Dzieci 5-letnie

Opowiadanie może mieć akcję bardzo złożoną,

większą dynamikę i zawierać mocniejsze
akcenty uczuciowe. Język bogatszy. Można
używać więcej przymiotników, przysłówków,
stosować większą różnorodność form
gramatycznych np.. Używać częściej czasu
przeszłego i przyszłego, wskutek tego obraz
będzie bardziej plastyczny. Zdania mogą być
długie, jednak powinny przeważać zdania
pojedyncze lub złożone współrzędnie. W toku
opowiadania dla 5-latków nie wprowadzać
wypowiedzi dzieci jak przy opowiadaniach dla
najmłodszych. Rozmowę z dziećmi odłożyć na
później, po skończonym opowiadaniu.

• Dzieci 6-letnie
Opowiadanie powinno mieć:

- bogatszą akcję,

- cechy bohaterów należy przedstawić

plastycznie

- Licząc się z wrażliwością nerwową dzieci

należy z umiarem budzić niepokój o losy

skrzywdzonego bohatera oraz dać odczuć

dzieciom radość ze szczęśliwego

zakończenia.

Opowiadanie nauczyciela powinno znaleźć

odbicie w zabawach i zajęciach dzieci, w

rozmowach, w inscenizacji i działaniu

plastycznym.

Opowiadanie dzieci i ich

Opowiadanie dzieci i ich

rodzaje

rodzaje

• Celem ich jest wdrożenie dzieci do sensownego

i swobodnego, a zarazem logicznego

wypowiadania się.

Opowiadanie na podstawie własnych przeżyć i

działania.

Dzieci chętnie opowiadają różne zdarzenia,

których były świadkiem, różne dawne

przeżycia, które zapamiętały.

Nauczycielka chcąc wdrożyć je do takich

opowiadań początkowo sama opowiada im

różnie zdarzenia. Nauczycielka zachęca dzieci

by opowiadały rodzicom, o tym co ciekawego

robią w przedszkolu.

Dobre rezultaty daje opowiadanie o

przebiegu jakiejś pracy w kolejności
od początku do końca. Dzieci
odtwarzają sobie wówczas w pamięci
poszczególne czynności i opowiadają
w logicznej kolejności, pogłębiając
swoje doświadczenia i wiadomości.

Opowiadanie na temat

Opowiadanie na temat

oglądanych przedmiotów –

oglądanych przedmiotów –

opisywanie ich

opisywanie ich

.

.

• Zajęcia te stosujemy we wszystkich grupach

wiekowych uwzględniając zasadę

stopniowania trudności ( walory: skupienie

uwagi, pilna obserwacja, wyodrębnienie

szczegółów, układani zdań o przedmiocie).

• Wykorzystujemy przedmioty codziennego

użytku, zabawki, rośliny itp..

• Opisywanie przedmiotu jest zajęciem

skomplikowanym. Nauczycielka stopniowo

wdraża dziecko do układania oddzielnych

zdań, a w dalszej kolejności do opisu

złożonego z szeregu zdań logicznie

powiązanych.

• Wdrażając dziecko do opisywania należy:
- zachęcić by dokładnie obejrzało przedmiot,
- spróbowało, jak najwięcej o nim powiedzieć,
- nauczycielka zbiera wypowiedzi dziecka w

krótkim opowiadaniu,

- zachęca, by dziecko samo jeszcze raz

odpowiedziało.

Zajęcia tego rodzaju powinny trwać krótko.

Należy je przeprowadzać w formie zabawy lub
gry dydaktycznej . Nauczycielka może stworzyć
sytuacje, w której dziecko musi opisać
przedmiot. Np.. „czarodziejski worek”, zagadki,
zabawa w telefon, zabawa w listonosza.

Opowiadanie na temat obrazków

Opowiadanie na temat obrazków

• Umiejętnie wykorzystywany obrazek

stanowi jedną z najlepszych środków

rozwijania logicznej mowy dziecka,

wdraża je od różnego rodzaju opowiadań

w sposób ciągły w logicznej kolejności.

• Do opowiadania posługujemy się

obrazkami różnego rodzaju:

a) Przedstawiającymi pojedyncze

przedmioty

b) Wyobrażającymi jakąś treść
c) Seriami powiązanymi wspólną

treścią( historyjki obrazkowe)

Powtarzanie opowiadań

Powtarzanie opowiadań

usłyszanych od nauczyciela

usłyszanych od nauczyciela

• Stosujemy je w grupach dzieci starszych w

pracy indywidualnej i zespołowej. Jest ono

doskonałym ćwiczeniem mowy logicznej.

Dziecko opowiadając próbuje jak najwierniej

powtórzyć tekst literacki opowiedziany przez

nauczycielkę.

• Powtarzanie opowiadania pomaga dziecku

zrozumieć treści i głębiej ją przeżyć.

• Opowiadanie takie powinno być krótkie o

nieskomplikowanej akcji i prostej kompozycji.

• Nauczycielka nie powinna wymagać od dziecka

zbyt dokładnego powtórzenia. Istotny jest sens.

Po dwukrotnym wysłuchaniu opowiadania i

rozmowie składającej się z kilku pytań
pomocniczych w dokładniejszym
zrozumieniu jego treści nauczycielka
zachęca dzieci do powtórzenia
opowiadania.

Nauczycielka przysłuchuje się w miarę

potrzeby naprowadza dziecko na właściwy
tok opowiadania. Dzieci chętniej
opowiadają, gdy mogą same poruszać
pacynkami, sylwetami. Lubią opowiadać
kolegom, którzy nie słyszeli opowiadania.

Twórcze opowiadanie dzieci

Twórcze opowiadanie dzieci

Stosujemy w grupie najstarszej.

Opowiadania tego rodzaju rozwijają

wyobraźnię, dziecko nabiera umiejętność

opowiadania w sposób ciągły.

Stosujemy różnego rodzaju opowiadania

twórcze:

• opowiadania wg analogii,
• rozwinięcie opowiadania na podstawie

jego początku,

• obmyślanie zakończenia opowiadania,
• układanie opowiadania do danego tytułu.

Opowiadanie wg analogii

Opowiadanie wg analogii

Nauczycielka opowiada krótko jakąś

przygodę. Np. o tym jak chłopiec znalazł

chorego pieska, jak go leczył, jak potem

zostali przyjaciółmi. Po skończonym

opowiadaniu zachęca dzieci: „a teraz ty

opowiedz jak dziewczynka znalazła

chorego kotka/ptaszka”

Przykład opowiadania nauczycielki pobudza

wyobraźnię dziecka i pomoże mu w

ułożeniu opowiadania analogicznego,

gdzie mimo podobieństw, znajdzie się

miejsce na własną twórczość dziecka.

Rozwinięcie opowiadania na

Rozwinięcie opowiadania na

podstawie jego początku

podstawie jego początku

Nauczycielka opowiada i zachęca

dzieci, by ułożyły dalszy ciąg. Ważne
jest, by początek opowiadania był
interesujący. Należy również
wykorzystać utwory literackie, z tym,
że po licznych wypowiedzeniach
zapoznać trzeba dzieci z prawdziwym
rozwinięciem.

Obmyślanie zakończenia

Obmyślanie zakończenia

opowiadania

opowiadania

Nauczycielka opowiada dziecku bajkę

lub opowiadanie, nie kończy,
proponując by dzieci same obmyśliły
zakończenie. Pomysłów może być
kilka. Po wypowiedziach dzieci
nauczycielka powinna zapoznać je z
prawdziwym zakończeniem.

Układanie opowiadania do danego

Układanie opowiadania do danego

tytułu

tytułu

Stosujemy w grupie najstarszej. Tytuł opowiadania

musi pobudzać fantazję dziecka, np. „Przygoda z
balonem”, „Zabłąkany piesek”, „Upragniony
prezent Zosi”, czy „Nowa lalka Julki”.

W układaniu opowiadania należy pomóc dziecku

pytaniami węzłowymi, które ułatwiają mu
trzymanie się tematu.

np. Najpierw opowiedz od kogo Julka dostała lalkę,

jak się nią opiekowała, jak się z nią bawiła?

Nie należy jednak stosować wiele pytań, gdyż

hamują one samodzielność dziecka w
opowiadaniu.

Opis jako podstawowa forma

Opis jako podstawowa forma

wypowiedzi w edukacji

wypowiedzi w edukacji

wczesnoszkolnej

wczesnoszkolnej

1. Pojęcie opisu.
2. Charakterystyczne cechy opisu.
3. Rodzaje opisów.
4. Plan opisu przedmiotu, rośliny,

zwierzęcia, osoby.

5. Prace dydaktyczne nad opisem

w kl. I – II – III,

a. ćwiczenia przygotowujące
b. zapoznanie z opisem w postaci

pisemnej

Literatura:

Literatura:

• M. Węglińska – opis jako forma wypowiedzi

w klasach początkowych, W-wa 1987, WSziP

• R. Więckowski – Pedagogika

wczesnoszkolna, wyd. III, W-wa 1998, WSziP

• Życie Szkoły 9/2000 – Opis jako jedna z

umiejętności językowych

• D. Czelakowska – metodyka edukacji

polonistycznej dzieci w wieku

wczesnoszkolnym „Impuls” Kielce 2010r.

s. 148 - 152

POJĘCIE OPISU

POJĘCIE OPISU

• J. Rytlowa stwierdza, że opis cechuje

przestrzenny, statyczny układ elementów danej

treści, polegających na wyszczególnieniu

charakterystycznych cech opisywanego

przedmiotu, współistniejących w pewnym

określonym czasie i określonej przestrzeni.

Ujmujemy zatem trzy cechy:
a) istotne właściwości określonych przedmiotów

(barwa, wielkość, kształt, materiał, smak, zapach

itp..)

b) statyczność (obraz statyczny uzyskujemy

stosując czasowniki typu jest, ma , stoi, znajduje

się itp..)

c) Przestrzenność (uzyskujemy stosując wyrazy i

wyrażenia określające stosunki przestrzenne np..

Nad, pod, obok, wysoko, powyżej, na pierwszym

planie.

Opis jest trudniejszą formą wypowiedzi niż

opowiadanie.

Dziecko musi intensywnie skupić uwagę oraz

stosować bogaty zasób słownictwa.

M. Węglińska przypominasz o prawidłowym

stosowaniu zwrotów i poleceń.

Opowiadanie

:

Opis

:

przeczytaj opowiadanie

opisz obrazek

opowiedz treść opowiadani

ułóż kilka zdań o lalce

Doroty

Uczula nas na niepoprawności typu:

Opowiedz, jak wygląda choinka – wygląd choinki

opisujemy.

Opisz, co robiłeś w ciągu dnia – o wydarzeniach i

czynnościach opowiadamy.

Opis nie może zawierać poszczególnych

elementów przedmiotu wg schematu
(wielkość, kształt, barwa, materiał z
którego jest zrobiony, jego przydatność),
lecz uchwycić to, co jest istotne,
wykrywając zależności między cechami.

Wymaga to od ucznia takich operacji, jak:

analizowanie, porównywanie,

wnioskowanie i uogólnienie.

Wskazówki praktyczne

Wskazówki praktyczne

• Uczyć dzieci obserwować daną rzecz

( na wszystkich zajęciach).

• Przy opisie przedmiotu, zwierzęcia czy

rośliny uczyć dzieci ustalania, cechy,
będącej punktem wyjścia przy opisywaniu.

• Uczyć dzieci porządkowania elementów

opisu.

• Bardziej zainteresować dzieci tą formą

wypowiedzi poprzez częstsze stosowanie
jej w praktyce.

Zakres wiedzy ucznia kończącego

kl. III powinien dotyczyć:

- istoty opisu;
- znaczenia przedmiotu;
- struktury wypowiedzi

(

tytuł, wstęp, opis właściwy,

zakończenie, budowa akapitowa

)

Charakterystyczne cechy opisu

Charakterystyczne cechy opisu

Przy opisie przedmiotu podajemy przede wszystkim

cechy charakterystyczne, dotyczące barwy,

wielkości, kształtu, materiału, a poza tym określić

ich położenie oraz przydatność.

Proste przedmioty (ołówek, sanki, kamyk, tablice)

ujmujemy w pełnym, wyczerpującym ujęciu.

Przy opisie przedmiotu ułożonego skupiamy się na

właściwości szczególnie wyróżniającej się,

przemawiającej do nas (np.. Opis kwitnącego

drzewa, wazon z kwiatami, opis ilustracji)

Do obserwacji i opisu dobieramy przedmioty, które

można poznać wieloma zmysłami,

Z badań wynika, że dzieci opisując
przedmiot czy roślinę zwracają uwagę na
następująco uszeregowane cechy:

• barwa (niebieska, czerwona, zielona);
• wielkość;
• kształt (nastręcza najwięcej kłopotów);
• użyteczność;
• materiał.

J. Rytlowa wyróżnia następujące rodzaje

opisów:

• opis pojedynczego przedmiotu o prostej

budowie (notes, ołówek),

• opis pojedynczego przedmiotu o budowie

bardziej złożonej (wazon, model samolotu),

• opis grupy przedmiotów umieszczonych na

jednym podłożu (nakrycie stołu, mój pokój,

wystawka..),

• opis osoby (dyżurna, koleżanka, listonosz),

• opis zwierzęcia, rośliny (kotek, sarenka,

brzoza),

• opis krajobrazu (łąka wiosną),

• opis sytuacji (na przerwie, w szatni).

Plan opisu

Plan opisu

Zarówno S. Szober jak i H. Baczyńska proponują

trójczłonową budowę opisu.

I Wstęp – uzasadnienie wyboru tematu, czyli co nas

skłoniło do opisu, np.. Nasza klasa otrzymała

video. Jacek przyniósł do klasy..

II Rozwinięcie – określenie cech opisywanego

przedmiotu (kolejność może być różna), np..

kształt, barwa, smak, zapach, materiał itp..

III Zakończenie – wrażenia, wnioski, uwagi o

charakterze emocjonalnym.

Praca dydaktyczna nad opisem

Praca dydaktyczna nad opisem

a) Ćwiczenia przygotowujące
- polegające na obserwacji i

wyróżnianiu charakterystycznych

cech

- organizowanie zabaw w zgadywanie
- czytanie i omawianie odpowiednich

fragmentów z czytanek i lektury

- układanie zdań o przedmiocie,

roślinie, zwierzęciu jako

przygotowanie bezpośrednie do

układania opisu.

b) Zapoznanie ucznia z opisem w

postaci pisemnej.

1. zapoznanie z istotą opisu
2. zapoznanie ze strukturą opisu
3. uczenie konstruowania wypowiedzi

barwnej

4. formułowanie tematu zajęć oraz

celów

Podstawowe rodzaje

Podstawowe rodzaje

wypowiedzi ustnych i

wypowiedzi ustnych i

pisemnych

pisemnych

Sprawozdanie

Sprawozdanie

Notatka kronikarska

Notatka kronikarska

Wprowadzenie

Wprowadzenie

Sprawozdania przygotowują ucznia do wypowiedzi na

tematy z bieżącego życia szkoły: uroczystości,

wycieczki, prac porządkowych, hodowlanych, filmów,

spektaklów teatralnych, lektury itp.

Do układania sprawozdań przygotowujemy uczniów przez:
a) podsumowania wyników obserwacji (np. pogody,

hodowli, w przebiegu prac pielęgnacyjnych w ogrodzie

szkolnym;

b) Omówienie treści filmów, przedstawień, lektury.
Początkowo ograniczamy się do ujęć fragmentarycznych

(najciekawsza scena, najważniejsze wydarzenie)

Nie dążymy do uzyskania wypowiedzi zwartych, gdyż one

przerastają możliwości ucznia.

Począwszy od klasy II

Począwszy od klasy II

przygotowujemy ucznia do wypowiedzi w formie

sprawozdania, którym jest zbiorowe układanie

i zapisywanie wypowiedzi wielozdaniowych na

temat wycieczki.

Natomiast w klasie III zaleca się układanie i

pisanie sprawozdań z uroczystości szkolnych i

wycieczek.

Forma ta występuje w życiu dziecka wtedy, kiedy

zdaje ono relację z wykonania jakiegoś

zdarzenia, przebyciu uroczystości, spędzania

niedzieli itp. Wypowiedzi tego typu

przygotowują do ścisłego i zwięzłego

wypowiadania się na tematy z życia

codziennego.

Na czym polega

Na czym polega

sprawozdanie?

sprawozdanie?

To wierna i dokładna relacja ze zdarzeń, w których

uczestniczyłaś, lub ich obserwatorem.

Sprawozdanie dotyczy wydarzeń z bieżącego życia.

Polega na zebraniu w zwięzłą całość głównych

momentów wydarzenia.

Piszemy obiektywnie, w sposób prosty i zwięzły z

uwzględnieniem następstwa czasowego

(porządek chronologiczny).

Sprawozdanie przygotowuje uczniów do

streszczenia. Opiera się na czasowniku. Uczniom

kl. I-III pozwalamy włączać do sprawozdania

własne doznania. Początkowo ich sprawozdania

są zbliżone do zapisków z życia klasy, szkoły, czyli

notatek kronikarskich. Redagujemy je we

wspólnej pracy.

W trakcie pracy nad sprawozdaniem

uczniowie muszą wiedzieć że:

• należy przestrzegać kolejności

wydarzeń,

• nie można dodawać zmyślonych

faktów,

• Pomijać należy szczegóły, nie

mających wpływu na przebieg
wydarzeń.

Wg M. Nagajowej, można wyróżnić trzy

odmiany sprawozdania:

- sprawozdanie typu reportaż,
- sprawozdanie typu recenzja,
- sprawozdanie typu protokół.

Słownictwo

Słownictwo

Okoliczniki czasu:
później, następnie, na początku na

wstępie, na zakończenie itp.

Odpowiedni dobór słownictwa

zapobiega monotonii , nadaje
wypowiedzi barwność, zapewnia
odpowiednie tempo relacji, ożywia
wypowiedz.

Budowa sprawozdania

Budowa sprawozdania

Tytuł

I Część informacyjna – Kto? Kiedy?

Gdzie? Z jakiej okazji?

II Część sprawozdawcza – Jak to było?-

przebieg zdarzeń

III Część oceniająca – Jakie to było?

Klasa III

Klasa III

Wczoraj w naszej szkole powitaliśmy

nowy rok szkolny.

W uroczystości uczestniczyli wszyscy

uczniowie, nauczyciele, rodzice oraz

zaproszeni goście. Najpierw pan dyrektor

powitał zebranych, a uczniom życzył wielu

sukcesów w nauce. Potem odbyła się część

artystyczna, na którą złożyły się wiersze,

piosenki i tańce. Występ naszych

koleżanek i kolegów był bardzo udany.

Widzowie nagrodzili ich długami brawami.

Uśmiechnięci i zadowoleni udaliśmy się

do klasy.

Rozwiązanie metodyczne

Rozwiązanie metodyczne

Temat: Zbiorowe redagowanie sprawozdania z

uroczystości rozpoczęcia roku szkolnego. Zapis w

kronice klasowej.

1.

Indywidualne wielozdaniowe wypowiedzi uczniów

o uroczystości z podkreśleniem własnych odczuć

i spostrzeżeń.

2.

Odczytanie przygotowanego przez nauczycielkę

słowniczka tematycznego np.: nowy rok szkolny,

uroczystość, akademia, zaproszenie, goście ,

rodzice, najpierw, potem, następnie,

przemówienie, część artystyczna, złożyły się,

udany występ, brawa.

3.

Wspólne układanie zdań o uroczystości wg

ustalonego porządku.

Kiedy?
Gdzie?
Z jakiej okazji?
Kto uczestniczył?
Jak przebiegała?
Moje odczucia.
4. Zapis zdań na tablicy.
5. Wyodrębnienie i omówienie wyrazów o

trudnej pisowni.

6. Przepisanie sprawozdania. Podkreślanie

wyrazów określających następstwo

czasowe (okoliczniki czasu)

7. Umieszczenie jednego z sprawozdań w

kronice.

Notatka kronikarska

Notatka kronikarska

Podobna jest do sprawozdania i streszczenia.

Treścią jej są ważniejsze, rzeczywiste

wydarzenia w których uczniowie brali

udział (przedstawienie, wycieczki,

koncerty, uroczystości itp.)

Opracowanie notatki należy poprzedzić

wycieczką do muzeum, archiwum

szkolnego. Należy opowiedzieć o

powstaniu druku. W tym cyklu zajęć

uczniowie powinni założyć kronikę

klasową.

W notatce zawieramy najważniejsze

wydarzenia oparte na faktach
rzeczywistych.

Pomijamy szczegóły i mało istotne sprawy.

Notatka nie powinna być obszerna,
natomiast powinna zawierać uwagi i
wrażenia uczniów.

Wydarzenia nie muszą być ujęte w kolejności

chronologicznej. Treść powinna być ujęta
krótko. Początkowo redagujemy we
wspólnej pracy, lecz z czasem uczniowie
tworzą je samodzielnie.

Klasa III

Klasa III

Dnia 16 kwietnia byłam razem z klasą w

Galerii El na wystawie G. Kwiatkowskiego.
Po galerii oprowadzał nas pan przewodnik.
Obrazy, które tam wisiały były bardzo
oryginalne. Niektóre straszne i
przerażające, a co najciekawsze były one
wykonywane różnymi technikami. Były
tam także kolorowe zdjęcia.

Wystawa bardzo mi siępodobała.

Rozwiązanie metodyczne

Rozwiązanie metodyczne

Temat: Samodzielne redagowanie notatki kronikarskiej z wycieczki do

parku. Porównywanie cech notatki ze sprawozdaniem.

Cele ogólne:

• Wyrabianie umiejętności posługiwania się określonymi strukturami

składniowymi oraz umiejętności logicznego wiązania zdań w

dłuższe całości,

• Kształtowanie wrażliwości na piękno przyrody.

Cele operacyjne:
Uczeń:

• Wymieni cechy sprawozdania,

• Zredaguje sprawozdanie i przedstawi je na forum klasy,

• Wymieni cechy charakterystyczne notatki,

• Zredaguje notatkę,

• Porówna sprawozdanie z notatką i wyciągnie wnioski.

Przebieg zajęć

Przebieg zajęć

1.

Wprowadzenie w tematykę zajęć

a)

Rozwiązanie zagadki

b)

Rozmowa na temat odbytej wycieczki

2. Przypomnienie wiadomości o sprawozdaniu
a)

Jakie cechy charakterystyczne posiada sprawozdanie?
Uczniowie podają cechy:

•

szczegółowe,

•

oparte na faktach rzeczywistych,

•

występują wyrazy oznaczające następstwo czasowe,

•

występują akapity.

b)

Odsłonięcie tablicy z cechami sprawozdania

•

Treść szczegółowa, dokładana wg ustalonego planu.

•

Wydarzenia ułożone w kolejności, w jakiej następowały.

•

Wydarzenia oparte na faktach rzeczywistych.

•

Występują wyrazy określające następstwa czasowe ( z kolei, potem)

•

Występują akapity.

c)

Odczytanie sprawozdania zredagowanego po odbytej wycieczce.

Dnia 21 marca udaliśmy się na

wycieczkę do parku, aby szukać śladów

wiosny.

Najpierw dostrzegliśmy zieloną trawę

oraz duże pąki na drzewach i krzewach.

Później dziewczynki zauważyły na trawniku

przebiśniegi i pierwiosnki. Chłopcy znaleźli

krzewy wierzby, na których ukazały się

pierwsze bazie. Było ciepło, ponieważ

mocno świeciło słońce.

Z uśmiechem na twarzy wróciliśmy do

szkoły. Wycieczka była bardzo ciekawa i

udana.

d) Analiza tekstu pod kątem

charakterystycznych cech sprawozdania.

3. Dążenie do sformułowania tematu.
a) Stworzenie sytuacji problemowej (n-l pokazuje

„Kronikę Szkoły” i prowadzi rozmowę).

b) Wyłonienie przez uczniów odpowiedzi na

pytanie.

c) Ustalenie tematu: Redagowanie notatki

kronikarskiej z wycieczki do parku.

d) Przypomnienie cech notatki:
•

treść krótka,

•

wydarzenia nie muszą być w kolejności,

•

nie ma wyrazów określających następstwa

czasowe,

•

wydarzenia oparte na faktach rzeczywistych.

e) Odsłonięcie tablicy z cechami notatki.

Cechy notatki:

Cechy notatki:

• Treść zwięzła, krótka (odpowiadamy

na pytania: Kiedy? Gdzie? Co? Jak?)

• Nie ma wyrazów określających

następstwa czasowe.

• Wydarzenia nie muszą być w

kolejności.

• Wydarzenia oparte na faktach

rzeczywistych.

• Występują akapity.

f) Odczytanie zgromadzonego słownictwa,

rozpoznanie części mowy i dokonanie

analizy ortograficznej.

Rzeczowniki:
wycieczka, park, drzewa, pąki, słońce, ptaki,

śpiew

Czasowniki:
byliśmy, grzało, widzieliśmy, słyszeliśmy,

powróciliśmy

Przymiotniki:
wiosenne, duże, kolorowe, radosne

4. Samodzielne redagowanie notatki z wykorzystaniem

zgromadzonego słownictwa.

a)

Ustne redagowanie notatki,

•

Kiedy i gdzie byliśmy na wycieczce?

•

Co widzieliśmy i usłyszeliśmy?

•

Jaki panował nastrój?

b) Samodzielne redagowanie notatki w zeszytach.
c) Odczytanie prac.

Dnia 21 marca byliśmy na wycieczce w parku.

Widzieliśmy duże pąki na drzewach oraz pierwsze

wiosenne kwiaty. Słyszeliśmy radosny śpiew ptaków.

Mocno grzało słońce.

Zadowoleni i uśmiechnięci powróciliśmy do szkoły.

5. Porównanie cech sprawozdania i notatki.
6. Podsumowanie.

Plan

Plan

Plan to zwięzłe, ujęcie skrótowe najistotniejszych

spraw, ważnych elementów treści zwartych

całości myślowych (R. Więckowski, G. Grabowska)

Ze stanowiska logicznego planem jest analiza

określonego utworu, której wynikiem będzie

wyróżnienie jego części, układających się w

pewną perspektywę logiczną, zdolną

przeprowadzić myśl dziecka przez łańcuch

przyczyn i skutków do pewnego uogólnienia.

Plan jest czymś wtórnym w stosunku do znanej

treści, jego syntezą wszechstronnie omówionej

czytanki czy lektury.

Plan występuje w dwojakim

charakterze:

• jako plan tekstu obrazkowego czy

słownego

• jako plan wypowiedzi słownej własnej

lub cudzej.

Dwie drogi przygotowujące

Dwie drogi przygotowujące

ucznia do układania planu

ucznia do układania planu

1. Nadawanie tytułów obrazkom i ich

cyklom

2. Wyróżnianie obrazów w tekstach i

nadanie im tytułów

Plan tekstu daje jego głębsze
poznanie, dostarcza też pewnej
wiedzy o sposobie budowania
zwartych całości.

U podstaw tworzenia planu leżą takie
czynności:

• podział treści na wyodrębniające się

logiczne treści,

• nadanie im właściwych tytułów.

Plan do wypowiedzi

Plan do wypowiedzi

Jest to krótkie nazwanie najistotniejszych

spraw, które przy rozwijaniu tematu

powinny być poruszone.

Plan wyznacza kolejność omawiania tych

spraw.

Każda dłuższa forma wypowiedzi musi być

ujęta w postaci planu. Wówczas

wypowiedź jest zwięzła, rzeczowa i

przejrzysta.

Ćwiczenia przygotowujące

Ćwiczenia przygotowujące

uczniów do układania planów

uczniów do układania planów

• Ilustrowanie treści rysunkiem.

• Wyszukiwanie w tekście zdań odnoszących się do

ilustracji lub do rysunków uczniów.

• Układanie podpisów pod rysunkami.

• Nadawanie tytułów obrazkom i ich cyklom.

• Ustalenie liczby i kolejności obrazów do

zilustrowania treści czytanki (bez rysowania).

• Nadawanie tytułów wyróżnionym obrazom.

• Podział tekstu na wyodrębniające się części

logiczne, nadawanie im tytułów.

• Wspólne układanie i zapisywanie planów

czytanek.

• Wspólne układanie planów jako przygotowanie do

pisania podstawowych form wypowiedzi.

Uwaga

Uwaga

Plany powinny być układane w formie

krótkich zdań oznajmujących.

Dopiero po nabyciu przez uczniów tej

umiejętności wprowadzamy

równoważniki zdań.

Można też układać plan w formie zdań

pytających.