PODSTAWOWE 

FORMY 

LECZENIA, TERAPII

 I REHABILITACJI 

UZALEŻNIEŃ

 Jolanta Koczurowska

 

 

Współczesne kierunki 

leczenia uzależnień

• Programy „drug free”
Nastawione na 

zaprzestanie 

przyjmowania substancji 

psychoaktywnych i 

powrót do życia 

zgodnego z przyjętymi w 

danej kulturze normami;

Realizowane w ośrodkach 

całodobowych, 

dziennych, 

ambulatoryjnych.

• Leczenie 

farmakologiczne, 

programy 

substytucyjne-

Nastawione na poprawę 

zdrowia pacjenta, 

ograniczenie 

przyjmowania 

substancji, 

ograniczenie 

rozprzestrzeniania się 

chorób zakaźnych;

 

 

Podstawowe formy 

leczenia 

i rehabilitacji 

uzależnień

• Praca uliczna
• Detoksykacja
• Leczenie ambulatoryjne
• Leczenie stacjonarne
• Programy 

rehabilitacyjne/postrehabilitacja

• Redukcja szkód.  Programy 

substytucyjne

 

 

Praca uliczna

• Miejsca pracy streetworkerów:
-  dworce;
- place publiczne, parki;
- salony gier;
- dyskoteki, bary, kluby;
- ulice

 

 

Streetworkinig

Funkcje:

- budowanie relacji
- wstępna diagnoza
- motywowanie do 

  

  

zmiany (etap rozważań)
- wspieranie (nadzieja)

 

 

Cel pracy ulicznej

• Wczesne dotarcie do osób 

zagrożonych narkomanią i 

uzależnionych

• Wczesna interwencja
• Motywowanie do skorzystania z 

pomocy

• Wsparcie
• Aktywna pomoc

 

 

Formy streetworkingu

• „s” nastawiony na jednostkę- wsparcie 

indywidualne i opieka/kontakt i 

osobista więź;

• „s” nastawiony na grupę- integracja 

grupy/ wykorzystywany w pracy z 

młodzieżą;

• „s” oparty na ofertach pomocy- forma 

zorganizowanej pomocy, np.program 

Redukcji Szkód;

 

 

DETOKSYKACJA

• „na sucho”- grupy samopomocowe;
• ambulatoryjne, prowadzące do 

zmniejszania zużycia (w Polsce 
mało powszechne)

• interwencja kryzysowa, często w 

sytuacji zagrożenia życia albo 
koncentracji na jednym problemie

 

 

Detoksykacja obejmuje:

- „usunięcie substancji toksycznych;
- łagodzenie objawów abstynencyjnych;
- leczenie chorób spowodowanych 

przewlekłym przyjmowaniem substancji 

psychoaktywnych;

- motywowanie do kontynuowania 

leczenia;

- edukację w zakresie problemów 

zdrowotnych związanych z 

uzależnieniem”

(Kleber,1994)

 

 

Leczenie, Terapia, 

Redukcja Szkód -  

ambulatoryjne

• najczęściej w placówkach typu 
poradnia lub punkt konsultacyjne
• coraz częściej rekomenduje się 
oddziały dzienne
• dla określonego typu odbiorcy
• prawie 400 placówek 
ambulatoryjnych na terenie całej  
Polski

 

 

Oferta ambulatoryjna

• Diagnostyka psychiatryczno-psychologiczna ( kierowanie do 

innych programów)

• Konsultacje lekarskie

• Poradnictwo dla osób używających narkotyki i osób 

uzależnionych

• Psychoterapię dla osób używających narkotyki i osób 

uzależnionych

• Psychoterapia grupowa

• Poradnictwo i psychoterapia dla rodzin i osób bliskich

• Programy terapeutyczne dla absolwentów ośrodków 

rehabilitacyjnych

• Programy uliczne

• Programy socjalne

• Testy na obecność narkotyków

• PROGRAMY PROFILAKTYCZNE

 

 

Rola i zadania poradni ( ambulatorium) 

w systemie opieki nad osobami 

używającymi środki odurzające

• informacja
• profilaktyka
• promocja zdrowia
• diagnostyka
• wczesna interwencja
• motywowanie
• poradnictwo/ terapia
• interwencja
• redukcja szkód

 

 

Standardy opieki 

ambulatoryjnej

•

dostępność

•

różnorodność prowadzonych działań

•

kompetencje

•

bezpieczeństwo i zaufanie

•

elastyczność

•

stosunek do odbiorców

•

niezawodność

•

zewnętrzny wizerunek

•

prawa klienta

 

 

Zakres kompetencji 

ambulatoriów dla osób 

używających narkotyki

1. 

zbieranie i rejestracja danych

2. procedury przyjęcia klienta do placówki
3. zaznajamianie klienta z prowadzonym w 

placówce programem

4. prowadzenie postępowania diagnostycznego
5. opracowywanie planu terapii i planowanie 

efektów terapii

6. rekomendowanie do innych programów
7. prowadzenie poradnictwa indywidualnego, 

grupowego i rodzinnego

8. interwencja kryzysowa

 

 

Zakres kompetencji 

ambulatoriów dla osób 

używających narkotyki - cd.

9. 

terapia motywacyjna

10. terapia indywidualna, grupowa, społeczność 

terapeutyczna

11. prowadzenie programów 

psychoedukacyjnych

12. konsultacje
13.  współpraca z innymi placówkami 
14. prowadzenie dokumentacji i 

sprawozdawczości

15. postawa etyczna i odpowiedzialność 

zawodowa

 

 

Trudności i dylematy

 związane z pomocą ambulatoryjną

• Dostosowanie pomocy do typu klienta
• ciągłość pomocy terapeutycznej
• znaczenie pracy zespołowej
• przygotowanie zawodowe personelu
• współpraca ze środowiskiem pacjenta ( w tym z 

rodziną i miejscem nauki i pracy)

• podstawy filozoficzne i psychologiczne pomocy 

ambulatoryjnej

• profesjonalizm czy nie-profesjonalizm ?
• poradnia czy klub ?

 

 

Refleksje osobiste

- znaczenie pierwszego kontaktu
- świadomość własnej filozofii
- rozwój osobisty terapeuty
- co jest pomocą ?
- nie możesz zrobić tego sam !
- ambulatorium jako element 

systemu oddziaływań pomocowych

 

 

Leczenie, Terapia, 

Rehabilitacja 

stacjonarna

• Oznacza całodobowy pobyt pacjenta w 

placówce

• Placówki stacjonarne realizują programy 

terapeutyczne o różnym czasie trwania – 

od kilku tygodni do 18 miesięcy

• Są zakładami służby zdrowia i jako takie 

zobowiązane są do prowadzenia 

dokumentacji tak jak w lecznictwie 

zamkniętym

• Dlaczego:  Leczenie ? Terapia ? 

Rehabilitacja ?

 

 

Placówki stacjonarne

• Ośrodki krótko, średnio i 

długoterminowe

• Są zakładami opieki zdrowotnej
• W większości pracują metodą 

społeczności terapeutycznej

• 89 ośrodków w tym 17 dla dzieci i 

młodzieży

 

 

Społeczność terapeutyczna

model i metoda

 

 

Społeczność 

terapeutyczna 

• prowadzona jest w specyficznych warunkach 

zewnętrznych ( wspólnota terapeutyczna)

• wykorzystuje dynamikę relacji międzyludzkich 

ludzi przebywających w jednej wspólnocie

• opiera się na określonej filozofii
• ma swoją strukturę ( hierarchię, etapy)
• ma swój regulamin, zasady, system kar i 

nagród

 

 

Społeczność…

Metoda ta opiera się 

na wierze, że każdy 

człowiek może się 

zmienić…

 

 

SPOŁECZNOŚĆ 
TERAPEUTYCZNA

jest wolna od:

* narkotyków 
*alkoholu
*środków farmakologicznych
*zachowań seksualnych
*przemocy fizycznej i 
psychicznej

 

 

Dlaczego społeczność 

terapeutyczna ?

• Wykorzystuje naturalne środowisko
•  Kompleksowe podejście do problemu
• Ułatwia i przyspiesza zmianę
• Indywidualizuje oddziaływania
• Uwzględnia potrzeby osobiste
• Zapewnia bezpieczeństwo przez tworzenie 

naturalnych więzi emocjonalnych

• Zapewnia atrakcyjność oddziaływań

 

 

 

• Diagnostykę psychiatryczno - psychologiczną 
• Opiekę medyczna 
• Indywidualny program terapii 
• Terapię indywidualną Terapię grupową 
•  Spotkania społeczności terapeutycznej 
• Naukę szkolną  
• Edukację prozdrowotną i promocję zdrowia
• Grupy aktywności twórczej 
• Terapię rodzin i poradnictwo rodzinne 
• Zajęcia sportowo - rekreacyjne
• Współpracę z lokalnym środowiskiem

Oferta ośrodka stacjonarnego  

obejmuje zazwyczaj:

 

 

 

POSTREHABILIATCJA

• to zespół oddziaływań 

terapeutycznych, edukacyjnych, 
socjalnych

, ukierunkowanych na 

ugruntowanie efektów terapii i 
ułatwienie readaptacji społecznej 
absolwentom stacjonarnych i 
ambulatoryjnych programów 
terapii uzależnień

 

 

Postrehabilitacja

-  Integracja ze środowiskiem 

zewnętrznym;

- Okres ten nie powinien przekraczać 12 

miesięcy

- Realizowany w hostelach i mieszkaniach 

readaptacyjnych

- Możliwość skorzystania z e wsparcia 

psychologicznego, pogłębionej terapii, 

poradnictwa zawodowego i prawnego 

oraz pomocy socjalnej.

 

 

Cele 

postrehabilitacji

• zapobieganie nawrotom uzależnienia,

• umożliwienie pełniejszej readaptacji społecznej 

absolwentom programów rehabilitacyjny

• pomoc w usamodzielnieniu się absolwentów 

programów stacjonarnych,

• uzupełnienie terapii według indywidualnych potrzeb 

podopiecznych,

• stworzenie warunków pomyślnego startu życiowego  i 

rozwoju absolwentów ośrodka

• przygotowanie środowiska podopiecznego do jego 

powrotu do domu.

• wspieranie rodziny współuczestniczącej w terapii 

stacjonarnej dziecka w placówkach rehabilitacyjnych

 

 

Klasyfikacja do 

programów – co warto 

wziąć pod uwagę ?

• Jaki problem ma osoba biorąca narkotyki?
• W jakim jest wieku, co bierze i jak długo?
• Powód bezpośredni i pośredni kontaktu z 

placówką ( jaka motywacja)

• Dostępne możliwości udzielenia pomocy

 ( nasza wiedza/ obiektywne możliwości)

 

 

Podział form oddziaływań 

pomocowych

wg. stosowanych  kryteriów

• Stopień uzależnienia
• Czas trwania programu
• Miejsce realizacji
• Dobrowolność / przymus

 

 

1. Stopień uzależnienia

Osoby używające 

narkotyki

…. 

•

Kryteria diagnostyczne-( stopnie uzależnienia – 

wymiar medyczno - psychologiczny):
* kontakt z narkotykami 

(eksperymentalne, okazjonalne używanie, używanie, 

nadużywanie, uzależnienie)

•

Kryteria społeczne (szkodliwość, przestępczość, 

zagrożenia indywidualne i społeczne)

•

Kryteria kulturowe ( kulturowo-społeczne)- opinia 

społeczna na temat narkotyków, legalizacja czy nie, 

co wypada, a co nie)

 

 

1

. 

Stopień uzależnienia

uzależnienie

Nadużywanie

Używanie

Eksperymentalne , okazjonalne  branie

 

 

2. Czas trwania -

• Interwencyjne
• Krótkoterminowe
• Długoterminowe

 

 

3.Miejsce realizacji 

• Outreach –  ( praca uliczna, 

środowiskowa)

• Ambulatoria ( outpatient settings) – 

poradnie, punkty konsultacyjne,

• Ośrodki ( inpatient settings) – 

dzienne, stacjonarne

• Ruchy samopomocowe ( aa, na, 

grupy wsparcia)

 

 

4. Dobrowolność / 

przymus

• Dobrowolność 

- ( wszystkie możliwe formy – poziom 

motywacji a wybór formy oddziaływania
- badania nad efektywnością różnych 

form terapii

• Przymus 

– oddziaływania w warunkach izolacji 

więziennej, na oddziałach szpitalnych o 

zaostrzonym rygorze, itp

 

 

Czynniki osłabiające 

skuteczność pomocy 

( 

niezależnie od formy

)

•

Używanie substancji psychoaktywnych w trakcie 

terapii ( wysokie!)

•

Brak dobrej diagnozy ( adekwatność co do udziału w 

określonej formie terapii)

•

Brak określenia długości programu w odniesieniu do 

jakości problemów

•

Trudności profesjonalistów w akceptacji 

innowacyjnych rozwiązań i korzystania z badań 

naukowych

•

Morale pracowników

•

Ograniczone środki finansowe przeznaczone na 

profesjonalną pomoc

•

Brak dostatecznej informacji dla społeczeństwa o 

efektach świadczonej pomocy

 

 

Czynniki wzmacniające skuteczność 

pomocy ( 

niezależnie od formy

)

• Ocena stanu pacjenta – rozpoznawanie, 

kwalifikacja ( narzędzia diagnostyczne)

• „dopasowanie” klienta do programu
• Monitoring procesu pomagania 
• Ewaluacja  procesu pomagania
• jasna polityka państwa
• fundusze
• morale
• korzyści ( powszechnie znane)