BEZPIECZEÑSTWO PRACY 9/2003

10

o grupy czynników szkodliwych

wystêpuj¹cych doœæ powszech-

nie na licznych stanowiskach

pracy w wielu ga³êziach przemys³u nale¿¹

ró¿nego rodzaju substancje chemiczne.

Mog¹ byæ one stosowane w ró¿nych ilo-

œciach, stê¿eniach, stanach skupienia, po-

jedynczo lub w postaci mieszanin. W wie-

lu przypadkach nie jest mo¿liwe podjê-

cie dzia³añ maj¹cych na celu wyelimino-

wanie istniej¹cego zagro¿enia, a wiêc

unikniêcia kontaktu pracownika ze szko-

dliwymi substancjami chemicznymi. Dla-

tego konieczne staje siê stosowanie œrod-

mgr in¿. AGNIESZKA ANDRZEJEWSKA

KATARZYNA SZCZECIÑSKA

Centralny Instytut Ochrony Pracy

– Pañstwowy Instytut Badawczy

Obuwie chroni¹ce przed substancjami chemicznymi

i mikroorganizmami

– prace nad projektem normy europejskiej

Praca wykonana w ramach 5. Programu

Ramowego Unii Europejskiej, strefa te-

matyczna „Competitive and Sustainable

Growth”, tytu³ projektu badawczego

„Definition of a standard for footwear

protecting against chemicals and micro-

organisms”

ków ochrony indywidualnej, które zapew-

ni¹ pracownikowi bezpieczeñstwo pod-

czas wykonywania czynnoœci zawodo-

wych. Wœród licznej grupy œrodków

ochrony indywidualnej istotn¹ rolê odgry-

wa obuwie ochronne, które zabezpiecza

nogi i stopy u¿ytkownika nie tylko przed

polaniem szkodliwymi substancjami che-

micznymi, lecz tak¿e przed tymi substan-

cjami, które mog¹ znajdowaæ siê na pod-

³o¿u, np. w postaci plam oleju. Stopieñ

nara¿enia pracownika na dzia³anie sub-

stancji chemicznych mo¿e byæ ró¿ny –

od zachlapania kroplami p³ynu do obla-

nia strumieniem ciek³ego zwi¹zku che-

micznego. Z uwagi na ró¿norodnoœæ

i specyfikê wykonywanych czynnoœci za-

wodowych, ró¿ny mo¿e byæ równie¿

czas kontaktu z czynnikiem chemicznym,

jednak zwykle w przypadku obuwia jest

on stosunkowo d³ugi z uwagi na fakt, ¿e

pracownik chodzi lub stoi d³ugi czas na

zanieczyszczonej powierzchni i zdejmu-

je obuwie dopiero po zakoñczeniu dnia

pracy.

W takich sytuacjach istotny jest w³a-

œciwy dobór obuwia ochronnego, tak aby

stanowi³o ono skuteczn¹ ochronê przed

zagro¿eniem, a jednoczeœnie w jak naj-

mniejszym stopniu utrudnia³o pracê i cha-

rakteryzowa³o siê jak najlepszymi w³aœci-

woœciami higienicznymi i wytrzyma³o-

œciowymi.

Obuwie chroni¹ce przed substancjami

chemicznymi powinno byæ wykonane

z materia³ów, które s¹ odporne na prze-

si¹kanie i przenikanie czynników che-

micznych oraz nie zmieniaj¹ swoich w³a-

œciwoœci ochronnych podczas kontaktu

z tymi czynnikami.

W zale¿noœci od stopnia zagro¿enia

wynikaj¹cego z kontaktu z czynnikami

chemicznymi dobiera siê obuwie wyko-

nane z ró¿nych materia³ów ochronnych.

Je¿eli istnieje ryzyko polania du¿¹ iloœci¹

ciek³ej substancji chemicznej, konieczne

jest zastosowanie szczelnego obuwia ca-

³ogumowego lub ca³otworzywowego,

z materia³u odpornego na substancje,

z którymi ma kontakt pracownik. Mo¿e

to byæ obuwie z polichlorku winylu, gumy

naturalnej, poliuretanu, kauczuku polia-

krylonitrylowego, neoprenu czy hypalo-

nu. Obuwie powinno mieæ cholewkê do

kolan oraz olejoodporn¹ podeszwê

z urzeŸbieniem antypoœlizgowym. Obu-

wie takie powinno byæ równie¿ stosowa-

ne przy pracy, podczas której wystêpuje

ryzyko kontaktu z mikroorganizmami

i innymi czynnikami biologicznymi. Po-

winno ono jednak dodatkowo charakte-

ryzowaæ siê odpornoœci¹ na procesy ste-

rylizacji, np. z zastosowaniem wysokiej

temperatury, której poddawane jest ono

po zakoñczeniu pracy. Po przeprowadzo-

nej sterylizacji obuwie powinno zacho-

waæ w³aœciwoœci ochronne i wytrzyma-

³oœciowe na odpowiednim poziomie.

W przypadku, gdy istnieje ryzyko po-

chlapania nóg niewielk¹ iloœci¹ substan-

cji chemicznej o niedu¿ym stê¿eniu, od-

powiednim obuwiem jest obuwie z cho-

lewk¹ skórzan¹ impregnowan¹ chemood-

pornie (kwasoodpornie, olejoodpornie

czy wodoodpornie), równie¿ na olejood-

pornych podeszwach. Takie obuwie cha-

rakteryzuje siê lepszymi w³aœciwoœciami

higienicznymi ni¿ obuwie szczelne, gdy¿

pozwala ono na odprowadzanie wilgoci

z wnêtrza obuwia, a zatem na utrzyma-

nie korzystnego mikroklimatu wokó³ sto-

py, nie stwarzaj¹c sprzyjaj¹cych warun-

ków dla rozwoju takich chorób stóp, jak

np. grzybica.

Obuwie ochronne, jak ka¿dy œrodek

ochrony indywidualnej, powinno charak-

teryzowaæ siê w³aœciwoœciami ochronny-

mi i u¿ytkowymi odpowiednimi do zagro-

¿eñ wystêpuj¹cych na stanowisku pracy.

W krajach Unii Europejskiej podsta-

wowe wymagania bhp w zakresie projek-

towania, konstrukcji i produkowania

œrodków ochrony indywidualnej, w³¹cza-

j¹c ochrony nóg i stóp, s¹ ujête w dyrek-

tywie 89/686/EWG dotycz¹cej œrodków

ochrony indywidualnej. Wymagania za-

Eugeniusz Skorwider – wyró¿nienie w ogólnopolskim

konkursie na plakat bezpieczeñstwa pracy. CIOP, 1999

BEZPIECZEÑSTWO PRACY 9/2003

11

warte w wymienionej dyrektywie zosta-

³y przeniesione do norm europejskich, od-

powiednich dla poszczególnych rodzajów

œrodków ochrony indywidualnej oraz zo-

sta³y uzupe³nione o szczegó³owe wyma-

gania i metody badañ.

Obecnie nie ma ustanowionej normy

europejskiej odnosz¹cej siê do obuwia

chroni¹cego przed substancjami chemicz-

nymi. Nie ma zatem metodyki badañ ani

wymagañ, wed³ug których mo¿na by³o-

by przeprowadziæ ocenê tego typu obu-

wia, zanim trafi ono do u¿ytkowników.

Konsekwencj¹ tego jest brak mo¿liwoœci

oszacowania stopnia redukcji ryzyka

zwi¹zanego z wystêpowaniem na stano-

wisku pracy szkodliwych substancji che-

micznych podczas stosowania obuwia

ochronnego. W takich sytuacjach nale¿y

liczyæ siê z tym, ¿e pracownik bêdzie nie-

dostatecznie chroniony, z uwagi na sto-

sowanie nieodpowiedniego obuwia, któ-

re nie zapewni mu wystarczaj¹cej ochro-

ny przed czynnikami chemicznymi. Jest

to mo¿liwe dlatego, ¿e w przypadku nie-

których materia³ów oznaki ich degrada-

cji pod wp³ywem dzia³ania substancji che-

micznej nie s¹ widoczne, mimo i¿ nastê-

puje przenikanie czynnika chemicznego

przez materia³. Substancja, przenikaj¹c

przez strukturê materia³u obuwia, prze-

dostaje siê na jego drug¹ stronê i wnika

przez skórê do organizmu cz³owieka, po-

zostawiaj¹c czasami sam materia³ bez ta-

kich wyraŸnych oznak zniszczenia, jak

zmiana koloru, pêkanie, kruszenie, tward-

nienie czy rozmiêkczanie.

Ustanowienie wymagañ odnosz¹cych

siê do obuwia chroni¹cego przed czynni-

kami chemicznymi, które pozwoli³yby na

okreœlenie stopnia i zakresu ochrony oraz

umo¿liwi³yby prawid³owy dobór obuwia

ochronnego, poprawi³oby w znacz¹cym

stopniu poziom bezpieczeñstwa pracow-

ników wielu bran¿, w tym przemys³u pe-

trochemicznego, chemicznego, maszyno-

wego, samochodowego, spo¿ywczego

oraz rolników.

W lutym 2001 roku w ramach 5. Pro-

gramu Ramowego Unii Europejskiej

przyjêty zosta³ do realizacji projekt ba-

dawczy, którego celem by³o opracowa-

nie normy europejskiej zawieraj¹cej me-

tody badañ i wymagania odnosz¹ce siê do

obuwia chroni¹cego przed substancjami

chemicznymi i mikroorganizmami. Reali-

zacja projektu zosta³a zakoñczona

w styczniu 2003 r.

Konsorcjum realizuj¹ce projekt zosta-

³o utworzone z europejskich instytutów

naukowych i badawczych, m.in. w zakre-

sie obuwia ochronnego, bêd¹cych jed-

nostkami notyfikowanymi w zakresie

œrodków ochrony indywidualnej. Koor-

dynatorem projektu by³ francuski insty-

tut – Centre Technique Cuir Chaussure

Maroquinerie (CTC). Centralny Instytut

Ochrony Pracy uczestniczy³ w opisywa-

nym projekcie badawczym jako jeden

z cz³onków konsorcjum, jedyny partner

spoza Unii Europejskiej. Pozosta³e insty-

tucje bior¹ce udzia³ w realizacji projektu

to: SATRA Technology Centre – Wielka

Brytania, Centro Italiano Materiali di Ap-

plicazione Calzaturiera (CIMAC) – W³o-

chy, Instituto Tecnológico del Calzado y

Conexas (INESCOP) – Hiszpania, Beru-

fsgenossenschaftliches Institut für Arbe-

itssicherheit (BIA) – Niemcy.

Z konsorcjum wspó³pracowali równie¿

producenci obuwia ochronnego, którzy

dostarczyli próbki do prowadzonych ba-

dañ: ETCHE SECURITE – Francja, HE-

VEA – Holandia oraz CALZADOSFAL

– Hiszpania.

Jako punkt wyjœcia przy realizacji prac

przyjêto projekt normy opracowany przez

Europejski Komitet Techniczny CEN/TC

161 „Foot and leg protectors” – prEN

13832-1,2,3,4:2001 Footwear protecting

against chemicals and micro-organisms

(Obuwie chroni¹ce przed czynnikami

chemicznymi i mikroorganizmami). Pro-

jekt tej normy zawiera propozycje metod

badañ odpornoœci chemicznej opracowa-

ne na podstawie norm dotycz¹cych rêka-

wic i odzie¿y ochronnej. Prace w ramach

projektu zmierza³y do zaadaptowania tych

metod badañ do obuwia, poprzez ewen-

tualn¹ ich modyfikacjê oraz okreœlenie

wymagañ – poziomów ochrony, którymi

ma charakteryzowaæ siê obuwie chroni¹-

ce przed czynnikami chemicznymi i/lub

mikroorganizmami.

Prace badawcze, prowadzone przez

wszystkie instytuty stanowi¹ce konsor-

cjum projektu, obejmowa³y przeprowa-

dzenie badañ w³aœciwoœci wytrzyma³o-

œciowych i ochronnych ró¿nych typów

obuwia ochronnego nie poddanych dzia-

³aniu substancji chemicznych oraz po

wczeœniejszej degradacji chemicznej lub

sterylizacji. Ka¿dy instytut przeprowadza³

badania na jednym, przydzielonym mu

rodzaju obuwia (ka¿dy rodzaj obuwia

zastosowanego w badaniach wykonany

by³ z innego materia³u). Po ka¿dym eta-

pie prac przeprowadzane by³y natomiast

porównawcze badania miêdzylaborato-

ryjne na wszystkich rodzajach obuwia.

Na podstawie wyników przeprowa-

dzonych prac zosta³a opracowana szcze-

gó³owa procedura prowadzenia badañ

obuwia oraz okreœlone zosta³y wymaga-

nia, które bêd¹ ujête w normie europej-

skiej odnosz¹cej siê do tej grupy œrodków

ochrony indywidualnej. W trakcie reali-

zacji projektu odby³o siê kilka spotkañ

konsorcjum badawczego, podczas któ-

rych dyskutowano wyniki przeprowadzo-

nych prac, zapisy do przygotowywanej

normy oraz ustalano wytyczne do prowa-

dzenia dalszych badañ.

Projekt normy prEN 13832 zawiera

podzia³ obuwia na trzy typy, w zale¿no-

œci od jego przeznaczenia, tj.:

•

obuwie o ogólnej odpornoœci na mi-

kroorganizmy

•

obuwie chroni¹ce przed substancja-

mi chemicznymi w postaci kropli – od-

porne na rozk³ad chemiczny, czyli degra-

dacjê (tylko do stosowania przed nieszko-

dliwymi czynnikami chemicznymi)

•

obuwie o wysokiej odpornoœci che-

micznej.

Dla ka¿dego typu obuwia okreœlone

zosta³y inne wymagania w zakresie od-

pornoœci chemicznej lub odpornoœci na

sterylizacjê oraz w zakresie parametrów

wytrzyma³oœciowych.

Ostateczna wersja projektu normy eu-

ropejskiej sk³ada siê z czterech czêœci,

z których pierwsza opisuje metody badañ,

a ka¿da kolejna – wymagania dla jedne-

go z trzech opisanych typów obuwia.

Norma okreœla równie¿ wymagania do-

tycz¹ce znakowania obuwia i wymaganej

informacji dla u¿ytkowników, a tak¿e

wytyczne dla producenta, pomocne przy

opracowywaniu informacji dla u¿ytkow-

ników. Ostateczny projekt normy, odno-

sz¹cej siê do obuwia chroni¹cego przed

czynnikami chemicznymi i mikroorgani-

zmami, zostanie z³o¿ony w CEN/TC 161

w celu jej ustanowienia, czyli nadania do-

kumentowi statusu normy europejskiej.

Z uwagi na wymagan¹ procedurê norma-

lizacyjn¹ ustanowienie normy europej-

skiej nast¹pi prawdopodobnie w 2005 r.

PIŒMIENNICTWO

[1] prEN 13832-1,2,3,4:2003 Footwear protec-

ting against chemicals and micro-organisms,

part 1: Terminology and test methods (Obuwie

chroni¹ce przed substancjami chemicznymi

i mikroorganizmami)
[2] Mid-term report of the project no GRD1-

1999-20011 Definition of a standard for footwe-

ar protecting against chemicals and micro-or-

ganisms. Contract no: G6RD-CT-2000-00262,

reporting period: 01.02.2001-31.01.2002 (Ra-

port z realizacji projektu nr GRD1-1999-20011

pt. Opracowanie normy dla obuwia chroni¹ce-

go przed substancjami chemicznymi i mikroor-

ganizmami. Nr kontraktu: G6RD-CT-2000-

00262, okres sprawozdawczy: 01.02.2001-

31.01.2002)