Ekspozycja obejmuje szereg okazów (oryginałów i odlewów)

tropów jurajskich dinozaurów z Polski i USA, rekonstrukcje

szkieletu stopy stegozaura i wyglądu kentrozaura, na tle

rekonstrukcji krajobrazu jurajskiej plaży z okolic Bałtowa,

a także postery przedstawiające ewolucję poglądów na

stegozaury i ich tropy. Postery są ilustrowane zdjęciami

i rysunkami tropów, szkieletów i rekonstrukcji różnych

dinozaurów związanych z tematyką ekspozycji – archiwalnymi

rycinami, zdjęciami i rysunkami wykonanymi przez autorów.

Ponadto na posterach przedstawiono elementarne wiadomości

i pojęcia z zakresu paleoichnologii – nauki zajmującej się

badaniami skamieniałości śladowych.

Już wśród pierwszej trójki europejskich gadów kopalnych,

dla których Richard Owen ukuł w 1842 roku nazwę Dinosauria,

był przedstawiciel grupy kolczastych, opancerzonych

tyreoforów, Hylaeosaurus z Anglii. Trzydzieści lat później

najważniejsze odkrycia pochodziły z Dzikiego Zachodu

Ameryki Północnej, gdzie toczyła się rywalizacja poszukiwaczy

pracujących dla Edwarda Drinkera Cope’a i Othnniela Charlesa

Marsha. To właśnie ten ostatni opisał pierwszy szkielet

Stegosaurus

, a następnie kolejne okazy (zaliczane przezeń

do nowych gatunków). Kolejne postery przedstawiają historię

pionierskich odkryć i zmieniających się interpretacji znalezisk

kostnych stegozaurów – np. ułożenia i liczby płyt kostnych

na grzbiecie i kolców ogonowych oraz ich funkcji.

Szkielet stegozaura zrekonstruowany pod koniec XIX w. przez
O.C. Marsha miał mieć cztery pary kolców na ogonie (zamiast dwóch).

Wszystkie dinozaury ptasiomiedniczne były roślinożerne. Jedna

z ich grup, tyreofory, wyróżniała się posiadaniem w skórze

kostnych kolców i tarczek. W początkach jury grupa ta podzieliła

się na ankylozaury (dinozaury pancerne) i stegozaury, które

osiągnęły rozkwit pod koniec jury i wkrótce wymarły, na długo

przed innymi dinozaurami. W odróżnieniu od bardziej znanego

(i większego) kuzyna, północnoamerykańskiego stegozaura

(Stegosaurus), kentrozaur miał na grzbiecie nie szerokie płyty

kostne, lecz wąskie płyty i kolce, podobne do tych na ogonie

i na barkach. Podobnie kolczaste były także europejskie

Lexovisaurus

i Dacentrurus. Zapewne kolce służyły

im do obrony przed drapieżnikami.

Skamieniałości kentrozaura zostały odkryte w Tendaguru,

w ówczesnej Niemieckiej Afryce Wschodniej (dziś Tanzania)

podczas prac wykopaliskowych prowadzonych z największym

rozmachem w dziejach paleontologii. W latach 1909–1913

uczestniczyły w nich setki robotników i tragarzy noszących pieszo

tony znalezisk z głębi lądu do portu. Znaleziska z byłej

niemieckiej kolonii stały się eksponatami Muzeum Przyrodniczego

Uniwersytetu im. Aleksandra Humboldta w Berlinie.

Kentozaura opisał tamtejszy paleontolog Edwin Hennig;

w związku z podobieństwem do nazwy amerykańskiego

dinozaura rogatego, centrozaura, Hennig przemianował

„swój” rodzaj na Kentrurosaurus, jednak ostatecznie

ze względów formalnych przywrócono nazwę Kentrosaurus.

Kentrozaur, jak inne stegozaury, oprócz bardzo małego mózgu w głowie
miał dziesięciokrotnie większe rozszerzenie rdzenia kręgowego w okolicy
krzyżowej (tzw. drugi mózg) o niejasnej funkcji.

ŚLADAMI

KOLCZASTYCH

DINOZAURÓW

www.pgi.gov.pl

Rekonstrukcja kentrozaura wykonana przez Krzysztofa Kuchnio

Tropy stegozaurów stanowiły przez długie lata wyzwanie

dla nauki. Chociaż szkielety stegozaurów znane są z różnych

formacji geologicznych, jak Morrisom (USA) i Tendaguru

(Tanzania), długo nie znano żadnych tropów, które można by

wiarygodnie przypisać tym zwierzętom. Rozmaici badacze,

poczynając od słynnego barona F. von Nopcsy, twórcy nazwy

Thyreophora i niedoszłego króla Albanii, proponowali

wprawdzie stegozaurzą interpretację pewnych kopalnych

tropów, ale większość z nich z oczywistych względów

(geograficznych, stratygraficznych lub anatomicznych)

nie wytrzymywała krytyki.

Przełom nastąpił w 1998 r., gdy Martin Lockley zasugerował

protostegozaurze pochodzenie wczesnojurajskich tropów

Moyenisauropus karaszevskii

z Glinianego Lasu. Trop ten

pozostawiło zwierzę poruszające się na dwóch nogach,

podczas gdy stegozaury były dotąd przedstawiane jako

czworonożne. Zainspirowało to autorów wystawy

do poszukiwania śladów właściwych stegozaurów wśród

późnojurajskich tropów dwunożnych dinozaurów

ptasiomiednicznych. Efektem tego było opracowanie tropu

z górnej jury Bałtowa jako przypuszczalnego tropu stegozaura

(G. Gierliński & K. Sabath 2003, „A probable stegosaurian track

from the Late Jurassic of Poland”, Acta Palaeontologica

Polonica

47 (3): 557-560).

Najnowsze odkrycia potwierdziły powyższą polską hipotezę

– w górnej jurze Asturii (Hiszpania) odkryto tropy podobne do

bałtowskiego – które, zdaniem José Garcii Carlosa-Ramosa,

pozostawione zostały przez kamptozaura (dużego

późnojurajskiego ornitopoda). Dokonane w tym samym roku

znalezisko grupy badawczej z Museum of Ancient Life w Lehi

(USA) – pierwszego kompletnie zachowanego szkieletu stopy

kamptozaura – wykazało, że kamptozaury nie mogły pozostawić

krótkopalczastych tropów, tradycyjnie im przypisywanych.

W czerwcu 2004 r., powtórna analiza morfologii okazu odkrytego

kilka lat temu przez Martina Lockleya koło Moab (Utah) w formacji

Morrisom, wykazała jego podobieństwo do polskiego znaleziska

z Bałtowa. Ponadto identyczne krótkopalczaste tropy (dotychczas

nie publikowane) zebrano wiele lat temu w osadach tej samej

formacji w Cleveland-Lloyd Dinosaur Quarry (Utah)

i przechowywane są w Muzeum Prehistorii w Price. Do tej listy

dochodzi również najnowsze znalezisko z formacji Morrison

w Kolorado, ze stanowiska typowego Stegosaurus armatus.

Reinterpretacja tropów nie tylko zmienia potoczne wyobrażenia

na temat poruszania się i sylwetki stegozaurów, ale oznacza

również konieczność zmiany przypisania tropów dotychczas

wiązanych ze stegozaurami, co stanowi pretekst do

przedstawienia innych grup dinozaurów – zwłaszcza pancernych

oraz ornitopodów – do których kończyn lepiej pasują owe

domniemane tropy stegozaurów.

Szkielet kentrozaura w postawie dwunożnej (rys. K. Kuchnio)

WYSTAWA CZASOWA

ŚLADAMI

KOLCZASTYCH

DINOZAURÓW

czynna jest

w Oddziale Geologii Morza

Państwowego Instytutu Geologicznego

Gdańsk–Oliwa, ul. Kościerska 5

od 22 maja 2007 roku

Wystawę wykonał zespół

Muzeum Geologicznego

Państwowego Instytutu Geologicznego

Karol Sabath (postery i ulotka)

Gerard Gierliński (koncepcja i zdjęcia)

Agata Olszyńska (model tropu i stopy)

Izabela Ploch i Włodzimierz Mizerski (koordynacja)

Regina Kramarska (aranżacja wystawy

w Oddziale Geologii Morza PIG)

model kentrozaura: Krzysztof Kuchnio

mapy paleogeograficzne: Ronald C. Blakey

Wykorzystano też źródła archiwalne (internet)

Współpraca:

Morrison Natural History Museum

Morrison, Colorado, U.S.A.

Współpraca przy organizacji wystawy

w Oddziale Geologii Morza PIG:

Wojewódzki Fundusz
Ochrony Środowiska

i Gospodarki Wodnej
w Gdańsku

Wystawa w Oddziale Geologii Morza PIG będzie czynna do 15.09.2007 r.
od poniedziałku do piątku w godz. 9

00

–15

00

oraz w sobotę i niedzielę w czasie

V Bałtyckiego Festiwalu Nauki (26–27 maja).

09

Dodatkowe informacje: tel. [phone]