120

Dinozaury w Krasiejowie

5618

Lokalizacja:

województwo opolskie

powiat opolski

gmina Ozimek

miejscowoœæ Krasiejów

Rejon geograficzny:

Niziny Œrodkowopolskie

Nizina Œl¹ska

Równina Opolska

Jednostka geologiczna:

monoklina œl¹sko-krakowska

4308

4306

W po³udniowo-wschodniej czêœci Krasiejowa,

po³o¿onego we wschodniej czêœci Niziny Œl¹skiej (na

Równinie Opolskiej) znajduje siê wyrobisko odkrywkowe,

w którym ods³oniêty zosta³ profil tzw. formacji lisowskiej.

Osady s¹ wieku triasowego i powsta³y oko³o 228-204 mln

lat temu. Na 3 poziomach wydobywczych kopalni zobaczyæ

mo¿na i³owce i mu³owce pstre, o barwach wiœniowo-czer-

wonych i seledynowych, z widoczn¹ laminacj¹ poziom¹. W

osadach drobnookruchowych znajduj¹ siê wk³adki brekcji

wapiennej. Spotkaæ mo¿na równie¿ wk³adki gipsowe w

formie cienkich, kilkucentymetrowych warstewek lub gniazd

o œrednicy 3 cm.

Miejsce to jest jednym z niewielu na œwiecie, w których

w takim nagromadzeniu zachowane zosta³y szcz¹tki gadów

oraz p³azów triasowych. Koœci krêgowców wystêpuj¹ na

dwóch poziomach. Na poziomie dolnym dominuj¹ koœci

zwierz¹t wodnych, na poziomie górnym – l¹dowych.

W osadach poziomu dolnego znajdowano szcz¹tki,

g³ównie czaszki s³odkowodnych labiryntodontów (p³azów

tarczowych), metopozaurów i znacznie rzadziej – gadów

naczelnych (tekodontów) krokodylokszta³tnych

Paleorhinus

arenaceus. Ten ostatni gatunek umo¿liwi³ korelacjê wie-

kow¹ osadów póŸnotriasowych krêgowców na ró¿nych

kontynentach. Nale¿a³ do fitozaurów, zwierz¹t wodnych

o d³ugoœci cia³a dochodz¹cej do 3,5 m i bardzo przypo-

mina³ dzisiejsze krokodyle ¿yj¹ce w Indiach (gawiale).

Ró¿nica w budowie dotyczy po³o¿enia nozdrzy: fitozaury

mia³y je tu¿ przed oczyma. By³y to zwierzêta rybo¿erne, a

nadana im nazwa jest nieco myl¹ca (fito- znaczy roœlina).

Natomiast metopozaury by³ p³azami wodnymi o d³ugoœci

cia³a dochodz¹cej do 2 m i ¿ywi³y siê ma³ymi organizmami

wodnymi, g³ównie rybami.

W utworach górnego poziomu znaleziono szcz¹tki

drapie¿nego p³aza tarczog³owego – cyklotozaura, a z

przedstawicieli roœlino¿erców rozpoznano fragmenty szkie-

letów aetozaura i s³ynnego krasiejowskiego pradinozaura

– silezaura. Cyklotozaur (

Cyclotosaurus) nale¿a³ do p³azów

zwanych labiryntodontami. Jego cia³o osi¹ga³o d³ugoœæ 3 m.

Drapie¿nik ten polowa³ tu¿ przy powierzchni wody. Silezaur

(

Silesaurus opolensis) zosta³ nazwany pradinozaurem i jest

najstarszym przedstawicielem linii dinozaurów w Europie.

By³ ponadmetrowym zwierzêciem, o wyd³u¿onych przed-

nich koñczynach i rogowym dziobie, niezwykle szybkim

i uwa¿nym. Gatunek ten zosta³ znaleziony i opisany wy³¹cznie

w wykopaliskach krasiejowskich. Jego nazwa znaczy „œl¹ski

jaszczur spod Opola”. Aetozaur (

Stagonolepis) nale¿y do

tekodontów, mia³ rozbudowany pancerz z p³yt kostnych

i wyd³u¿ony pysk, a têpe zêby wskazuj¹ na jego roœlino¿erne

upodobania.

Na obu poziomach znaleziono te¿ skamienia³oœci

nale¿¹ce do najwiêkszego drapie¿nika póŸnotriasowego, ja-

kim by³ teratozaur (

Teratosaurus). Wysokoœæ cia³a tego gada

dochodzi³a do 4 m i by³ on zwierzêciem l¹dowym. Porusza³

siê prawdopodobnie na czterech koñczynach i polowa³ na

silezaury i aetozaury.

Krasiejowsk¹ faunê uzupe³niaj¹ licznie wystêpuj¹ce tu

szcz¹tki ryb (znaleziono tu zêby ryby dwudysznej

Ceratodus

i ³uski ryb ganoidowych) oraz s³odkowodnych ma³¿y.

W triasie omawiany obszar znajdowa³ siê w obrêbie tzw.

basenu germañskiego, rozci¹gaj¹cego siê od dzisiejszej Opol-

szczyzny a¿ po Mazury. By³ to obszar le¿¹cy przy brzegu ba-

senu, dlatego te¿ znajduj¹ siê tu szkielety zwierz¹t zarówno

l¹dowych, jak i wodnych. W wyniku póŸnotriasowej regresji

(cofania siê) morza, obszar ten zmienia³ siê stopniowo w

s³odkowodne jezioro, które by³o zasilane wodami pobliskich

rzek. W okresie tym ros³y potê¿ne sagowce o pierzastych

liœciach, a tak¿e krewniacy dzisiejszego mi³orzêbu o lanceto-

watych liœciach. Brzegi rzek porasta³y du¿e skrzypy, kalamity

i paprocie nasienne, a na wzniesieniach wspomniane sagowce

i pokrewne im benetyty.

Do obiektu prowadzi œcie¿ka dydaktyczna wiod¹ca

z centrum Krasiejowa. W pobli¿u biegn¹ trasy rowerowe:

Opole

Tosze

k

1

2

3

121

Wybrana literatura: 45, 114, 117, 196, 322, 372

Krasiejów

czerwona, zielona i czarna oraz czerwony szlak turystyczny

prowadz¹cy z Opola do Ozimka. Nieco dalej przebiegaj¹

œcie¿ki przyrodniczo-dydaktyczne: Ozimek- Krasiejów i

Staniszcze Ma³e – Krasiejów.

Sama miejscowoœæ Krasiejów to pradawna cysterska osa-

da za³o¿ona z 1292 roku. W wieku XIX powsta³a tu cegielnia

produkuj¹ca ceg³y, z których korzystano przy budowie Pa³acu

Kultury i Nauki. Zak³ad ten wykorzystywa³ i³y, w których

ukryte by³y przez wieki skamienia³oœci dinozaurów.

Œciany obiektu s¹ dobrze zachowane i chronione obecnie

jako stanowisko dokumentacyjne przyrody nieo¿ywionej.

Obiekt ten jest unikatem w skali œwiatowej, jest to bowiem

trzecie tego typu znalezisko na œwiecie, a jedyne w Polsce.

Aktualnie planuje siê utworzenie na terenie kopalni Parku

Paleontologicznego (Dinoparku) z pawilonem obejmuj¹cym

stanowisko „in situ” – czyli ods³oniêcie skamienia³oœci w

miejscu ich wystêpowania. Obecnie budowany jest ju¿

pawilon wystawowy.

Rekonstrukcje szkieletów krasiejowskich dinozaurów

mo¿na ogl¹daæ w Muzeum Ewolucji w Warszawie na wy-

stawie pt. „Krasiejów – okno na œwiat”.

The dinosaurs in Krasiejów

An abandoned pit located in the southeastern part of

Krasiejów village (eastern portion of the Silesian Lowland)

is a site where the Triassic (Keuper) Lisów Formation (228-

-204 Ma ago) is exposed in three mining levels. Lithology

includes mottled, cherry-red and celadon-green claystones

and mudstones with sedimentary structures. In fine-grained

sediments carbonate breccia and thin (several centimeters)

gypsum intercalations can be found.

Autor karty stanowiska dokumentacyjnego i fotografii:

J. Dzik (2005)
Stanowisko dokumentacyjne zatwierdzone w 2003 r.

The pit is a unique site in the world due to abundance of

Triassic reptiles and amphibians fossils. Bones can be found

in two levels: in the lower one the water species occur

whereas in the upper level the terrestrial animals can be

encountered.

In the lower level specimens (mostly skulls) of fresh-wa-

ter labyrinthodons (

Metoposaurus) dominate, accompanied

by rare tecodonts (crocodile-shaped

Paleorhinus arena-

ceous). In the upper level bones of predatory Cyclotosaurus

occur together with skeleton fragments of herbivorous

Aetosaurus and famous pre-dinosaur form Silesaurus from

Krasiejów. In both levels the bones of the largest Late Trias-

sic predator –

Teratosaurus were collected. Common are

also fish fossils (e.g. tooth of

Ceratodus, scales of ganoids

and fresh-water bivalves).

The pit can be accessed by thematic trail from the center

of Krasiejów village. Close to the site there are bike trails

(red, green and black) as well as red touristic trail lead-

ing from Opole to Ozimek. Available are also (somewhat

distant) thematic trails: Ozimek-Krasiejów and Staniszcze

Ma³e-Krasiejów.

The Krasiejów has a long history dated back to 1292

when the village was founded by the Cistercian monaster.

The site is the only such fossil accumulation in Poland and

third in the world, as it supplies the fossils of oldest known

dinosaurs and enables to analyse the development of various

evolution lines of reptiles in the Triassic epoch. Moreover, the

new species of dinosaurs were described from the pit. The

establishing of Paleontological Park (Dino-park) is planned

with a pavillon protecting

in situ excavation. At the moment,

the exhibition pavillon is under construction.

1

2

3