Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale

1. Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale – rzecz o możliwości pojednania:

•

prapremiera – w Warszawie 1 marca 1794 roku

•

opera w czterech aktach

•

muzyka Jana Stefaniego

•

miejsce akcji

- wieś Mogiła niedaleko Krakowa
- scena z widocznymi zabudowaniami karczmy, chałup i młyna
- rzeka
- las

•

obsada

- 11 ról męskich, 4 kobiece
- druhny i drużbowie – krakowiacy
- górale
- muzykanci

2. Przebieg akcji:

•

Stach kocha piękną córkę młynarza, Basię

•

dzięki intrydze żony ojciec obiecał ją Bryndasowi – góralowi

•

jej macocha – Dorota

- jest młodsza od męża
- zakochała się w Stachu

•

podczas wesela krewnych

- zakochani młodzi otrzymują zgodę ojca na odprawienie Bryndasa
- pojawia się student Bardos

•

do wsi przybywają górale, aby dokonać zaręczyn

- Bryndas stosuje kilka forteli, będąc po stronie Basi i Stacha
- goście zostają odprawieni (otrzymują rekuzę)
- mszcząc się, porywają bydło krakowiakom

•

w lesie dochodzi do bójki między obydwoma społecznościami

•

interwencja biednego studenta Bardosa

- stosuje machinę elektryczną i drut rozłożony na ziemi
- poraża i rozbraja prądem antagonistów
- przemawia do powaśnionych stron, namawiając je do zgody

•

konflikt miłosny ma pozytywny finał

- uczucie między Stachem a Basią może bez przeszkód może dalej trwać
- Dorota rezygnuje z amorów do młodego krakowiaka
- młynarz prosi zebranych, by zachowali w tajemnicy wcześniejsze wydarzenia
- Bardos postanawia zostać wśród ludu, w którym ceni poczciwość, siłę i urodę życia

3. Novum dramatu:

•

zerwanie z obowiązującą do tej pory tradycją adaptacji obcych tekstów

•

miejscem akcji jest podkrakowska wieś

•

bohaterami są chłopi

•

bezpośredni związek z ludową poezją

- konstrukcja całości utworu
- realia poszczególnych scen
- język arii oraz dialogów (słownictwo)
- stylizacja językowa

- mazurzenie
- pomieszanie dialektów małopolskiego i mazowieckiego

- sięgnięcie do tradycji pastorałki

•

bohaterowie poznają własną siłę tkwiącą w solidarności ich społeczności

4. Znaczenie śpiewogry:

•

ukazanie siły oraz potęgi społeczności wiejskiej

•

dramat nie ma charakteru regionalnego widowiska

•

lud odznacza się

- poczuciem wolności
- zmysłem obserwacji współczesnych wydarzeń
- wolnością
- werwą do walki
- ogromną fantazją
- błyskotliwym humorem

•

Bardos wnosi do sztuki

- postawę młodego, pełnego oświeceniowych ideałów obywatela
- poczucie odpowiedzialności za losy narodu
- wiarę w znaczenie wynalazków naukowych
- przekonanie, że autorytet zdobywa się nie napuszoną postawą, lecz rzetelną wiedzą

•

patriotyczny charakter utworu

- problematyka
- konstrukcja bohatera zbiorowego
- akcentowanie piastowskiej godności chłopów
- aluzje polityczne i społeczne w pozornie niewinnych kupletach oraz piosenkach
- połączenie funkcji rozrywkowych z zadaniami sztuki walczącej o:

- prawdę historyczną
- poczucie jedności narodowej
- wolność kraju
- przywrócenie myślenia patriotycznego

- wezwanie do zbrojnego czynu

„Im sroższy los nas nęka,
tym mężniej stać mu trzeba”.

- akcja rozpalała atmosferę patriotyzmu wśród widzów oraz różnych środowisk opiniotwórczych

•

Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale jako dramat narodowy

- wyznaczył nowe tory polskiej dramaturgii|
- uświadomił pojęcie wspólnoty narodowej
- w sposób alegoryczny określił aktualny stan rzeczywistości Polski
- przynosił Polakom nadzieję na wolną ojczyznę

- posiadał elementy dydaktyczne
- budził ferment przeradzający się w manifestacje patriotyczne podczas spektakli
- dawał możliwości późniejszym realizatorom na aktualizowanie poprzez stosowanie kupletów w:

- prologu
- przebiegu akcji właściwej
- epilogu

- nobilitował nową formę

- komedii
- dramatu mieszczańskiego
- dramatu historycznego

- wprowadził do języka polskiego wiele nowych form o charakterze

- przysłowia
- sentencji
- spointowanej wypowiedzi

„Im sroższe ciernia, głogi
tym milsze jest zwycięstwo”.

(Bardos, „Świat srogi, świat przewrotny”)

Warto zapamiętać

„Nie pogardzaj ubogiemi,
Że jesteś bogaty,
Bo nie czynią nas wielkiemi
Klejnoty ni saty.
Nie wydzieraj co cudzego
Sanuj wsystkie stany,
Poznaj w cłeku brata twego,
A będzies kochany”.

(Bryndas, „Cud mniemany...”)

Utrwal terminy

aria – pieśń solowa, rozbudowana, o charakterze lirycznym wykonywana z akompaniamentem; wchodzi w skład: opery,
operetki, kantaty, oratorium
kuplet – piosenka o charakterze satyrycznym, której strofy nasycone są aktualnością, aluzją do współczesności; jej
cechą jest ostry i dosadny język; zakończenie tekstu bazuje na spointowanym refrenie
mazurzenie – zjawisko fonetyczne charakterystyczne dla znacznej części gwar polskich, polegające na wymawianiu
spółgłosek sz, ż, cz, dż jako s, z, c, dz
pastorałka – polska pieśń o charakterze ludowym będąca odmianą kolędy; pasterska pieśń bożonarodzeniowa z
wesołym dialogiem pasterzy betlejemskich; także widowisko sceniczne poświęcone tejże tematyce; w literaturze
terminem tym określa się utwór o charakterze zbliżonym do sielanki, którego bohaterami są pasterze
rekuza – odmówienie ręki kobiety mężczyźnie starającemu się o nią; brak zgody niewiasty na zamążpójście wyrażony
zabiegającemu o nią
stylizacja – nadawanie utworowi literackiemu pewnych cech istotnych dla innego stylu wypowiedzi
śpiewogra – utwór sceniczny o charakterze (często) komediowym oparty na mówionym tekście z włączonymi
elementami muzycznymi; forma teatralna zbliżona do opery, operetki, wodewilu, opery komicznej
Interesująca opinia

„Ponieważ należał (Bogusławski) do konspiracji politycznej, która przygotowywała powstanie roku 1794, w tymże roku
napisał i wystawił oryginalną sztukę (...). W tym momencie powstanie pod wodzą Kościuszki rozszerzało się na północ
od Krakowa i samo przedstawienie stało się wydarzeniem rewolucyjnym. (...) Dla widowni zarówno chłopi krakowscy,
jak i górale przedstawiali siły ludowe i nie wykorzystywane rezerwy narodowe, w sytuacji, gdy w tym właśnie momencie
Kościuszko formował swoje chłopskie „wojsko” i zbroił je w kosy. (...) Obecni na przedstawieniu oficerowie rosyjscy
wybuchali śmiechem, nie rozumiejąc rzeczywistych znaczeń. Ale dyplomaci rosyjscy wykazali więcej przenikliwości i po
trzech wieczorach gry zakazano”.

(Czesław Miłosz, „Historia literatury polskiej”)