Czym jest ekorozwój?

Ekorozwój to prowadzenie działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą tak, aby nie
spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian lub jako gospodarowanie dopuszczalne
ekologicznie, pożądane społecznie i uzasadnione ekonomicznie.

1. Termin ten oznacza rozwój, który zaspokaja teraźniejsze potrzeby bez poświęcania
zdolności przyszłych pokoleń do zaspokojenia ich potrzeb. Pojęcie to, interpretuje się jako
rozwój zrównoważony, trwały i samopodtrzymujacy się, przy czym zrównoważoność
rozumie się jako utrzymywanie właściwych proporcji pomiędzy potrzebami rozwojowymi a
potrzebą ochrony środowiska i jego zasobów. Samopodtrzymywanie się rozwoju oznacza
stwarzanie rezerw i bodźców do dalszego rozwoju. Żaden z elementów rozwoju w trakcie
procesu rozwoju nie powinien ulec zmniejszeniu.

2. W praktyce ekorozwój składa się z pięciu ładów: ekologicznego, społecznego,
ekonomicznego, przestrzennego i instytucjonalno-politycznego.

3. Ekorozwój oznacza też nową filozofię rozwoju globalnego, regionalnego i lokalnego,
przeciwstawiającą się wąsko rozumianemu wzrostowi gospodarczemu. Filozofia ta, powstała
w odpowiedzi na globalny charakter zagrożeń środowiska, formułuje wizje oraz sposoby ich
łagodzenia lub likwidacji poprzez realizację koncepcji społeczeństwa poszanowania zasobów

Podstawowy sens tej ważnej kategorii oddają następujące określenia. Ekorozwój to:



rozwój społeczno-gospodarczy zharmonizowany ze środowiskiem,



nieustanny, ograniczony rozwój społeczno-gospodarczy z poszanowaniem
i wykorzystaniem dóbr przyrody,



prowadzenie wszelkiej działalności gospodarczej w harmonii z przyrodą w taki
sposób, aby nie spowodować w przyrodzie nieodwracalnych zmian.

DEKALOG EKOROZWOJU

Tworzą go następujące zasady:

1. Zasada respektowania ekorozwoju, nazywana też zasadą ekologizacji gospodarki i

jej rozwoju lub zasadą integralności systemu ekologicznego, gospodarczego i
społecznego.

2. Zasada integralności środowiska (integralności ekosystemu); jej istotą jest

zalecenie, aby ?Myśleć globalnie (całościowo, holistycznie), lecz działać lokalnie".

3. Zasada ekonomizacji, nazywana też zasadą efektywności ekonomicznej i

ekologicznej ekorozwoju ( w tym ochrony środowiska); postuluje realizację takiej
polityki, aby cele ekologiczne były osiągane minimalnym kosztem społecznym.
Zasada ta, stanowiącą podstawę ochrony środowiska w krajach OECD, łączy się z
reguły z kilkoma zasadami praktycznymi, wśród których należy przede wszystkim
wymienić:

o

zanieczyszczający płaci (odpowiedzialności finansowej producenta i
konsumenta- użytkownika jako sprawcy zanieczyszczenia),

o

płacą poszkodowani (dobrowolne włączanie się poszkodowanych w realizację
zadań ochronnych zanieczyszczającego środowisko),

o

wspólnej odpowiedzialności,

o

etapowania i wyboru priorytetów,

o

uwzględniania wymogów ochrony środowiska w działalności planistycznej.

4. Zasada prewencji (zapobiegania), nazywana też zasadą aktywnej polityki, lub w

węższej interpretacji, zasadą likwidacji zanieczyszczeń u źródła.

5. Zasada reagowania na istniejące zagrożenia ekologiczne, nazywana też - nie

zawsze w sposób uzasadniony - zasadą biernej polityki; przejawem biernej polityki
jest np. formułowanie deklaracji i kolejnych programów przy wyraźnym
niedocenianiu strony realizacyjnej.

6. Zasada partnerstwa (współdziałania) i partycypacji publicznej (społecznej),

zwana też zasadą udziału społeczności w rozwiązywaniu problemów ekologicznych,
lub zasadą uspołecznienia.

7. Zasada regionalizacji programowania ekorozwoju (w tym polityki ekologicznej),

rozumiana jako postulat dostosowywania wymagań ochronnych do regionalnych i
lokalnych warunków oraz umożliwienia regionalnej i lokalnej władzy wyboru
narzędzi realizacji idei ekorozwoju.

8. Zasada praworządności, która w warunkach polskich oznacza konieczność takiej

przebudowy systemu prawa ekologicznego i sposobu jego realizacji, aby każdy
przepis był ściśle przestrzegany i niemożliwe było zastępowanie przepisów tak dobrze
znaną społeczeństwu argumentacją o "wyższej konieczności", "interesie społecznym",
"jeszcze nas na ochronę środowiska nie stać" lub "jesteśmy za biedni na ochronę
środowiska" itp.

9. Zasada

przestrzegania

międzygeneracyjnej

(mię-dzypokoleniowej)

sprawiedliwości ekologicznej, nazywana też niekiedy zasadą międzygeneracyjnego
egalitaryzmu ekologicznego. Jest to z pewnością zasada nadrzędna, która w ujęciu
pragmatycznym bardzo ściśle wiąże się z zasadami:

o

powszechności ochrony,

o

presji moralnej,

o

nieprzekraczania środowiskowej pojemności asymilacyjnej,

o

koncesjonowania prawa do użytkowania zasobów środowiska

Polska aktywnie uczestniczyła w ONZ-owskiej Konferencji "Środowisko i Rozwój" w Rio de
Janeiro. Podpisała jej wszystkie końcowe dokumenty. Realizację wielu zasad leżących u
podstaw tej Konferencji rozpoczęła już przed 1992 rokiem. Poniższy raport przedstawia w
skrótowej formie (według zaleceń Earth Council) proces wdrażania ekorozwoju w Polsce, w
okresie pięciu lat po Szczycie Ziemi.

A. Procesy zachodzące w Polsce po UNCED’92

Polska polityka ekologiczna

Polska realizuje "Politykę ekologiczną państwa" przyjętą przez Parlament Rzeczpospolitej
Polski w 1991 roku. Zapewnia realizację ekorozwoju i jest zbieżna z Programem Agenda 21
przyjętym podczas konferencji Narodów Zjednoczonych "Środowisko i Rozwój" w Rio de
Janeiro". Zasady trwałego rozwoju stały się zatem podstawą programów rozwojowych i
ochrony środowiska w Polsce na dwa lata przed "Szczytem Ziemi". Jeszcze przed Rio rząd i

parlament osiągnęły pewien konsensus na temat polityki ochrony środowiska. Polska realizuje
zatem postanowienia Konferencji w Rio mimo, że nie ma dokumentu określanego jako
"polska Agenda 21".

Program wykonawczy do polskiej polityki ekologicznej został przyjęty przez Sejm w 1995
roku, w tym samym roku przyjęto także uchwałę Sejmu w sprawie polityki zrównoważonego
rozwoju.

Zasady trwałego i zrównoważonego rozwoju stanowią integralny element Strategii dla Polski,
dokumentu rządowego , który określa kierunki społecznego i ekonomicznego rozwoju kraju.
W końcu 1994 roku Senat (Wyższa Izba Polskiego Parlamentu) zorganizował spotkanie z
przedstawicielami świata naukowego i organizacji pozarządowych na temat "Ocena realizacji
polityki ekologicznej państwa w świetle "Strategii dla Polski", na którym to spotkaniu
oceniono w jakim zakresie zasady zrównoważonego rozwoju zostały ujęte w podstawowym
dokumencie dla działania rządu RP do 2000 roku. Polska zrealizowała Program Działań na
Rzecz Ochrony Środowiska przyjęty podczas konferencji Ministrów w Lucernie w 1993 roku,
obecnie realizuje postanowienia konferencji sofijskiej z 1995 roku. Jako odpowiedź na
inicjatywy podjęte podczas konferencji w Lucernie, a następnie w Sofii przygotowano "Local
Environmental Action Programs (LEAPS). Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów
Naturalnych i Leśnictwa wspomaga realizację dwóch takich programów dla Ełku i Radomia.
Współpracuje w tym celu z USAID oraz USEPA.

W ramach wspierania realizacji Agendy 21 w gminach, wydano sumptem Rady Ekorozwoju
działającej przy Prezydencie RP do 1995r. materiały zalecające opracowanie polityk
zrównoważonego rozwoju na szczeblu gmin. Akcja ta przyjęła bardzo szerokie rozmiary.

W październiku 1994 roku utworzona została, Zarządzeniem premiera rządu RP, polska
Komisja ds. Ekorozwoju, która jest bezpośrednim efektem utworzenia ONZ-owskiej Komisji
Trwałego Rozwoju i jej instytucjonalnym odpowiednikiem na szczeblu krajowym w Polsce.
Pod przewodnictwem Ministra OŚZNiL Komisja ta jest obecnie jednym z najważniejszych
ciał opiniotwórczych i doradczych rządu RP w sprawie wdrażania w życie w Polsce
długofalowych planów dotyczących trwałego zrównoważonego rozwoju. Na agendzie
dotychczasowych posiedzeń polskiej Komisji ds. Ekorozwoju znalazły się kluczowe
problemy polskiej gospodarki, min. polityka rolna i przemysłu rolno-spożywczego, polityka
transportowa, przemysł chemiczny, współpraca p Polski z ONZ-owską Komisją Trwałego
Rozwoju i organizacjami systemu Narodów Zjednoczonych.

Udział Polski w programach regionalnych

W Polsce przygotowuje się programy, które realizują na szczeblu krajowym regionalne
koncepcje trwałego rozwoju. Są to Econet oraz Baltic Agenda 21. Zadaniem europejskiego
systemu obszarów chronionych Econet jest pokrycie kontynentu siecią rezerwatów, parków
narodowych lub krajobrazowych oraz innych form zinstytucjonalizowanej ochrony przyrody
w celu maksymalizacji długofalowych korzyści z tytułu trwałego rozwoju społeczno-
gospodarczego. Korzyści te mogą być osiągnięte dzięki inwestowaniu w kapitał przyrodniczy
w poszczególnych krajach oraz dzięki międzynarodowej koordynacji wysiłków
zmierzających do:



objęcia ochroną najistotniejszych i unikalnych w skali kontynentu zasobów przyrody
ożywionej; oraz



uzyskania ciągłości przestrzennej obszarów chroniących te zasoby.

Trzon Econetu tworzą tereny, które zostały objęte ochroną stosownie do kryteriów
indywidualnie przyjmowanych w poszczególnych krajach. Zostają one jednak uzupełnione o
dodatkowe obszary, których pełną wartość docenić można dopiero z perspektywy
europejskiej.

Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska opracowała szczegółową koncepcję włączenia w
Polsce Krajowego Systemu Obszarów Chronionych do systemu Econet.

Równolegle z tworzeniem systemu Econet konstruuje się Paneuropejską Strategię
Różnorodności Biologicznej i Krajobrazowej. Strategia ta -- rozwijana przez Radę Europy --
stawia sobie za cel zachowanie lub przywrócenie różnorodności biologicznej i krajobrazowej
w skali całego kontynentu. Jest to cel wprawdzie ogólniejszy od zamierzeń Econetu, ale
całkowicie z nim zgodny. Tworząc sieć obszarów chronionych Econet służy zachowaniu
najcenniejszych w Europie zasobów przyrody, a jednocześnie tradycyjnych sposobów
zagospodarowania przestrzeni, które sprzyjają ochronie tych zasobów. Tak więc związek
pomiędzy ochroną przyrody a kultywowaniem tradycji kultury, stanowiący trzon strategii
paneuropejskiej, może być także uznany za jeden z filarów organizacji Econetu.

Stockholm Environment Institute (SEI), na zlecenie szwedzkiego rządu opracował wstępny
projekt Baltic Agenda 21. Strona polska włączyła się do procesu pracy nad tym dokumentem
na obecnym etapie.

Współpraca z NGO’s

W ostatnich pięciu latach wzrosła znacznie liczba organizacji pozarządowych zajmujących się
sprawami ekologii. W tej chwili jest ich około 700. Ministerstwo Ochrony Środowiska
współpracuje z 60 NGO’s. Najważniejsze nich to: Polski Klub Ekologiczny, Instytut na
Rzecz Ekorozwoju, Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Biuro Obsługi Ruchów
Ekologicznych. Obecnie planowane jest stworzenie mechanizmów, które umożliwią
organizacjom pozarządowym aktywniejsze uczestniczenie w tworzeniu koncepcji, ustalaniu i
ocenie mechanizmów wdrażania Agendy 21 w Polsce. Trwają prace nad przygotowaniem
systemu stałej współpracy rządu z NGO’s.

Wzmacnianie roli biznesu i przemysłu

Obok działań rządowych prowadzących do zwiększenia efektywności wykorzystania
zasobów naturalnych, w tym powtórnego wykorzystania surowców, oraz zmniejszenia ilości
odpadów, podjęte zostały przez przedsiębiorców działania popierające gospodarne
zarządzanie oraz efektywne wykorzystanie zasobów naturalnych. Powołana została Polska
Rada Ekorozwoju, składająca się z przedstawicieli kół gospodarczych i finansowych, która
promuje koncepcję zrównoważonego rozwoju oraz inicjuje i sponsoruje działania na rzecz
ochrony środowiska. Wprowadzono do systemu zarządzania zakładem przemysłowym
europejskie standardy ISO 9000 i przygotowywane jest wprowadzenie standardów ISO 1400.
Wdrażany jest Program Czystszej Produkcji (szerzej przedstawiony w punkcie C). Wzrosła
liczba przedsiębiorstw akceptujących i realizujących politykę zrównoważonego rozwoju.

Rola sektora naukowego

Poczyniono wysiłki w kierunku usprawnienia wymiany wiedzy i osiągnięć pomiędzy
społecznością naukowo techniczną a resztą społeczeństwa. Społeczność naukowa jest
zaangażowana w formalną i nieformalną edukację społeczeństwa. Federacja Stowarzyszeń
Naukowo-Technicznych i Polskie Centrum Czystszej Produkcji przeprowadziły 27 edycji
szkoleń przygotowujących inżynierów do opracowania i wdrażania w praktyce przemysłowej
projektów prowadzących do minimalizacji odpadów produkcyjnych. Krajowa Federacja
Stowarzyszeń Naukowo Technicznych NOT ogłosiła rok 1997 rokiem Czystszej Produkcji.
Organizowane są szkolenia dla nauczycieli szkół podstawowych i ponadpodstawowych.
Pracownicy nauki uczestniczą w spotkaniach z młodzieżą, przedstawicielami władz
lokalnych. Idea ekorozwoju jest propagowana przez artykuły prasowe i wydawnictwa
naukowe ("Rio-początek ery ekologicznej", "Szczyt Ziemi - Globalny Program Działań")

Współpraca międzynarodowa

Ministerstwo Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa aktywnie uczestniczy
we wdrażaniu Agendy 21 i innych programów Narodów Zjednoczonych w zakresie
zrównoważonego rozwoju, Rady Europy, Inicjatywy Centralno-Europejskiej, Unii
Europejskiej, OECD i międzynarodowych instytucji finansowych. Polska podpisała 24
konwencje międzynarodowych, z których większość ratyfikowała. Polska wspólnie z
sąsiadami RFN, Republiką Czeską, Słowacją, Ukrainą, Białorusią, Litwą i Rosją realizuje
szereg wspólnych projektów. Uczestniczy w subregionalnych projektach, tj. ochrona Morza
Bałtyckiego, Zielonych Płuc Europy, Wschodnich Karpat, Dolnej Odry, Czarnego Trójkąta i
regionu Śląsko-Orawskiego.

B. Priorytetowe działania na rzecz ekorozwoju

1. Trwałe rolnictwo (sustainable agriculture).

Zagospodarowanie ziemi stanowi kluczowy

element trwałego rozwoju. W warunkach polskich rolnictwo ma szczególne znaczenie ze
względu na to, iż bezpośrednio decyduje o zagospodarowaniu 60% obszaru kraju. Dodatkowo
rolnictwo ma wpływ min. na bilans wodny kraju, eutrofizację Bałtyku (azotany i amoniak)
oraz europejski kwaśny deszcz. Biorąc pod uwagę unikalną, "nienowoczesną" strukturę
agrarną Polski tzw. rolnictwo ekologiczne może stanowić alternatywę dla jego ewentualnej
intensyfikacji. W ramach rolnictwa niskonakładowego polscy rolnicy mieliby szansę na
"zinternalizowanie" korzyści społecznych (bilans wodny, różnorodność biologiczna itp.)
dostarczanych dzięki nieintensywnemu gospodarowaniu ziemią.

2. Rozwiązanie problemu transportu miejskiego.

Już w tej chwili emisje z sektora transportowego decydują o jakości życia ponad połowy
ludności. Przyrost ilości zarejestrowanych samochodów osobowych okazał się o kilka lat
szybszy niż w najbardziej śmiałych prognozach z lat 1980-tych. Ani infrastruktura miast nie
jest do tego przygotowana, ani jakość środków transportu nie poprawia się

wystarczająco

szybko.

3. Wdrożenie zbywalnych pozwoleń na emisję

(marketable pollution permits). Zarówno

prace koncepcyjne, jak i projekt demonstracyjny w Chorzowie (1991-93) wykazały ogromną
przydatność tego instrumentu w realizacji programów naprawy środowiska oraz godzenia
wymagań ekologicznych z potrzebami wzrostu gospodarczego, zatrudnienia itp. Zbywalne

pozwolenia na emisję umożliwiają administracji ochrony środowiska operowanie w
kategoriach "pojemności asymilacyjnej" (assimilative capacity) zamiast uwarunkowań
technologicznych. Lokalnym władzom i społecznościom umożliwiają poprawne określanie
celów rozwoju oraz dają instrument polityki, który w bezpieczny ekologicznie ale i skuteczny
sposób wykorzystuje siły rynkowe.

4. Wypracowanie modelu nowoczesnego leśnictwa zgodnego z potrzebami ochrony
bioróżnorodności.

Doświadczenia polskie wykazują, że plany zagospodarowania lasów są

częstym czynnikiem ograniczającym rozszerzenie ochrony różnorodności biologicznej.
Najwięcej skutecznej współpracy pomiędzy lokalną ludnością a parkami narodowymi
obserwuje się w parkach położonych poza dużymi kompleksami leśnymi (np. Biebrzański
PN, Poleski PN). I na odwrót, np. konflikt (realny lub wyimaginowany) z gospodarką leśną
stanowił najistotniejszą przeszkodę w tworzeniu Mazurskiego PN (w miejsce istniejącego
parku krajobrazowego) i rozszerzenia Białowieskiego PN.

5. "Ekologizacja" programów nauczania.

Pomimo cząstkowych osiągnięć (np. w

publikowaniu podręczników), poszerzanie programów zajęć o treści ekologiczne dokonuje się
zbyt nieśmiało. Postęp w kształtowaniu wyobraźni i świadomości ekologicznej może być
osiągnięty przez posługiwanie się przykładami z tego zakresu tam, gdzie zwyczajowo
posługiwano się przykładami technicznymi, finansowymi lub innymi. Oczywiście program
ekologizacji musi być wprowadzany z umiarem, by inspirować a nie zniechęcać do
zainteresowań ekologicznych. Oprócz tego potrzebne są formy kształcenia specjalistycznego
w dziedzinie wdrażania ekorozwoju właściwe dla kilku poziomów (średniego,
pomaturalnego, wyższego i podyplomowego).

Według raportu rządowego do priorytetowych działań w zakresie ochrony środowiska do
roku 2020 zaliczono:



ochronę i rozwój terenów cennych przyrodniczo



rekultywację zasobów zdegradowanych



redukcję emisji pyłów i gazów



ochronę wód ze względu na narastający ich deficyt uporządkowanie systemu
składowania i utylizacji odpadów przemysłowych