Palimpsest nr 1 ROK 2010

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Palimpsest. Czasopismo Socjologiczne Nr 1, sierpie

2010

Tytuł numeru: Media w Polsce - IV czy I władza?

REDAKCJA

RECENZENCI

Karol Haratyk

dr Małgorzata Bogunia-Borowska

Krzysztof Kasparek

dr Andrzej Bukowski

Monika Linca

mgr Ewelina Ciaputa

Mateusz Magierowski

dr Maria

tkiewicz-Mo

Piotr Marzec

dr Beata Kowalska

Joanna Pilch

dr hab. Marian Niezgoda, prof. UJ

Ilona Rokosz

dr Paulina Sekuła

Aleksandra Tor

mgr Justyna Struzik

dr Katarzyna Zieli

ska

PROJEKTOWANIE GRAFICZNE

PROGRAMOWANIE WWWW

Pilar Rojo Peso

Igor Czernek

WYDAWCA:

Koło Naukowe Studentów Socjologii Uniwersytetu Jagiello

skiego

ul. Grodzka 52,

31-044 Kraków

knssuj@gmail.com

kontakt z redakcj

palimpsest.czasopismo@gmail.com

„Palimpsest.

Czasopismo

Socjologiczne”

powstało

dzi

wsparciu

finansowemu Rady Kół Naukowych Uniwersytetu Jagiello

skiego oraz

Instytutu Socjologii Uniwersytetu Jagiello

skiego.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Wszystkie artykuły opublikowane w „Palimpse

cie. Czasopi

mie Socjologicznym” mog

zosta

wykorzystane we wszelkich celach niekomercyjnych (naukowych, dydaktycznych,

poznawczych), jednak uprzejmie prosimy o podawanie

ródła, z którego pochodz

. W

przypadku ch

ci skorzystania z jakiekolwiek zawarto

ci czasopisma w celu komercyjnym

wymagamy uzyskania odpowiedniej zgody ze strony redakcji. Zamierzamy promowa

przede

wszystkim artykuły wcze

niej nigdzie niepublikowane, jakkolwiek redakcja dopuszcza

liwo

ść

ukazania si

tekstów wcze

niej opublikowanych, jednak w takim przypadku

prosimy o uzyskanie i przesłanie wraz z artykułem pozwolenia na jego ponowne

opublikowanie. Odpowiedzialno

ść

za uzyskanie prawa do u

ycia wszelkich wykorzystanych

w artykule materiałów (zdj

ęć

, map, wykresów, tabel, grafik itp.) spoczywa na jego autorze.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

SPIS TRE

Misja

Wst

DZIAŁ I

W STRON

DEFINICJI IV WŁADZY – PRZEGL

D TEORII

WŁADZY MEDIÓW

Magdalena Marzec

Media w procesie komunikowania politycznego – władza wpływ

a mo

e symbioza?

Agnieszka Kandzia

Mediatyzacja polityki, czyli media jako IV władza

DZIAŁ II

WŁADZA MEDIÓW W SFERZE POLITYCZNEJ

Piotr Dragon

POLITYKA = TELEWIZJA = POLSKA DEMOKRACJA?

Ilona Rokosz

Procesy tabloidyzacji mediów

Karol Haratyk

Sieciowa władza tłumu. Przemiany demokracji w czasach

rewolucji multimedialnej

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

DZIAŁ III

W STRON

DEFINICJI PŁCI SPOŁECZNO-KULTUROWEJ -

WŁADZA MEDIÓW W SFERZE SPOŁECZNEJ

Magdalena Ka

ska

Visual kei jako przykład transgenderowych wizerunków japo

skich

ęż

czyzn

104

Paweł Rams

Ile queeru w queerze czyli o (nie)wykorzystanych strategiach oporu w

ameryka

skiej wersji serialu Queer as Folk

117

Informacje o autorach i autorkach

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

MISJA

„Palimpsest. Czasopismo Socjologiczne” jest przestrzeni

polilogu – w odró

nieniu

od uniwersytetu, który zbyt cz

sto stanowi scen

, z której wygłaszane s

monologi.

Czasopismo prezentowa

dzie efekty pracy badawczej studentów i studentek socjologii

oraz kierunków pokrewnych z całej Polski. Cho

celem „Palimpsestu” jest wzmocnienie głosu

rodowiska studenckiego, publikowa

na łamach czasopisma mog

równie

osoby

niestudiuj

ce.

W celu zwi

kszenia ró

norodno

ci prezentowanych perspektyw, b

dziemy starali si

w ka

dym numerze przedstawia

wyniki docieka

studentów i studentek równie

najmłodszych lat studiów. Dlatego te

szczególnie ich zach

camy do przysyłania swoich

artykułów.

Nadsyłane teksty mog

porusza

wszystkie zagadnienia mieszcz

ce si

w obr

bie

refleksji nad społecze

stwem. Nie preferujemy

adnej subdyscypliny ani

adnej perspektywy

teoretycznej. Prace mog

mie

charakter zarówno teoretyczny, jak i empiryczny.

Pozostajemy otwarci na niekonwencjonalne idee, perspektywy, metody badania i opisywania

rzeczywisto

ci społecznej.

Nie uwa

amy, aby wyznacznikiem tekstu naukowego była jego długo

ść

, obszerno

ść

bibliografii, ilo

ść

przypisów, czy formalny styl. Pragniemy publikowa

przede wszystkim

teksty odkrywcze, oryginalne, wprowadzaj

ce nowe perspektywy i nowe tematy do dyskursu

naukowego. Nauka rozwija si

na drodze prób i bł

dów, w wyniku

miałych przedsi

wzi

ęć

, a

nie powielania utrwalonych schematów w obawie przed popełnieniem bł

dów. Cuiusvis

hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare (Ka

dy człowiek mo

zbł

dzi

, uparcie w bł

dzie trwa tylko głupi; Marcus Tullius Cicero, Filipika XII, ii, 5).

Polilog w przestrzeni palimpsestu ma charakter polemiczny. W zwi

zku z tym

zach

camy do nadsyłania nie tylko artykułów, ale równie

recenzji, opinii oraz własnych

refleksji wywołanych przez teksty opublikowane w „Palimpse

cie”.

Naszym priorytetem b

dzie wysoki poziom merytoryczny tekstów, a nie obszerno

ść

poszczególnych numerów, czy te

stotliwo

ść

ich wydawania, niemniej jednak

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

„Palimpsest” b

dzie ukazywa

co najmniej dwa razy w roku. Wszystkie artykuły

publikowane na łamach czasopisma b

recenzowane.

Wydawc

„Palimpsestu” jest Koło Naukowe Studentów Socjologii Uniwersytetu

Jagiello

skiego (knssuj@gmail.com) działaj

ce przy Instytucie Socjologii UJ. KNSS UJ

zrzesza studentów i studentki wszystkich stopni, lat i trybów studiów na kierunku socjologia

w Instytucie Socjologii UJ. W KNSS UJ rozwijane s

ró

norodne perspektywy i metody

badania rzeczywisto

ci społecznej, co znajduje odzwierciedlenie w strukturze organizacji,

składaj

cej si

z 9 sekcji tematycznych. KNSS UJ zostało reaktywowane w marcu 2004

roku. Obecnie nale

y do niego 140 osób.

WST

Pierwszy numer „Palimpsestu” jest po

cony mediom. Tytuł numeru nawi

zuje do

tytułu I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Media w Polsce - IV czy I władza”, która

odbyła si

w Krakowie w dniach 23 i 24 maja 2009 roku. Trzy teksty prezentowane w

niniejszym numerze pochodz

wła

nie z tej konferencji.

Do pierwszego numeru nadesłano około trzydzie

ci artykułów, z których do publikacji

zakwalifikowano siedem. Autorzy oraz autorki tekstów reprezentuj

Uniwersytet Jagiello

ski,

Uniwersytet

ski oraz Uniwersytet Warszawski.

Numer został podzielony na trzy działy. Pierwszy dział: W stron

definicji IV władzy

– przegl

d teorii władzy mediów zawiera dwa artykuły tworz

ce szerokie tło teoretyczne

dla refleksji nad zwi

zkami władzy i mediów. Autorka pierwszego artykułu zatytułowanego

Media w procesie komunikowania politycznego – władza, wpływ a mo

e symbioza?,

Magdalena Marzec przybli

a kluczowe teorie z zakresu komunikowania politycznego, takie

jak teoria agenda setting, czy koncepcja spirali milczenia. Ponadto, definiuje niezb

dne

poj

cia dla dyskusji o władzy mediów: czwarta władza, komunikowanie polityczne,

społecze

stwo informacyjne, lobbing, mediatyzacja

ycia politycznego, paralelizm partyjno-

medialny. Agnieszka Kandzia, autorka artykułu zatytułowanego Mediatyzacja polityki,

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

czyli media jako IV władza podejmuje analiz

funkcji mediów we współczesnym

społecze

stwie demokratycznym oraz skutków ich działalno

ci. Jej rozwa

ania obracaj

wokół tematu wpływu mediów oraz manipulacji medialnej.

Kolejny dział, Władza mediów w sferze politycznej zawiera artykuły, które pierwszy

raz zostały zaprezentowane podczas wymienionej wy

ej konferencji. Piotr Dragon w

artykule POLITYKA = TELEWIZJA = POLSKA DEMOKRACJA? przedstawia własny model

masowego komunikowania politycznego w Polsce, w którym ł

czy dominuj

według niego

w Polsce kultur

nieufno

ci i narzekania z koncepcjami kultywacji, framingu, asymetrii

negatywno-pozytywnej, efektu czystej ekspozycji oraz „

tej trójcy” Cayrola. W ten sposób

tekst Piotra Dragona stanowi pomost pomi

dzy szerok

perspektyw

teoretyczn

zaprezentowan

w dziale pierwszym oraz skoncentrowaniem na kwestiach bardziej

szczegółowych w dziale drugim. Ilona Rokosz, autorka artykułu zatytułowanego: Procesy

tabloidyzacj mediów zarysowuje

cie

historyczn

przemiany mediów, która

doprowadziła do ich tabloidyzacji. Zjawisko to analizuje nast

pnie w perspektywie teorii Neila

Postmana, Zygmunta Baumana i Pierre’a Bourdieu. Swoje rozwa

ania stara si

osadzi

kontek

cie polskim nie wahaj

c si

przed warto

ciowaniem. Karol Haratyk w artykule

Sieciowa władza tłumu. Przemiany demokracji w czasach rewolucji multimedialnej

analizuje wpływ internetu na kształt społecze

stwa demokratycznego. Jego artykuł mo

e by

odczytywany jako polemika z nurtem krytycznym wobec zjawisk mediatyzacji polityki i

tabloidyzacji mediów, którego

lady mo

na odnale

źć

w wy

ej wymienionych artykułach.

Według niego, w obliczu przemian samych mediów, zjawiska te mog

nabra

charakteru

pozytywnego.

Dział W stron

definicji płci społeczno-kulturowej – władza mediów w sferze

społecznej zawiera dwa teksty wpisuj

ce si

w sub/interdyscyplin

gender studies.

Magdalena Ka

ska w tek

cie Visual kei jako przykład transgenderowych wizerunków

japo

skich m

ęż

czyzn opisuje zjawisko androgyniczno

ci wizerunków muzyków visual kei –

gatunku artystycznego niezwykle popularnego we współczesnej Japonii. Magdalena Ka

ska

osadza to zjawisko w historii (b

genealogii) transgenderyzmu w Japonii. Ponadto, autorka

wskazuje na nieadekwatno

ść

w kontek

cie japo

skim niektórych zachodnich konstruktów

rozpowszechnionych w obr

bie gender studies. Paweł Rams w artykule Ile queeru w

queerze, czyli o (nie)wykorzystanych strategiach oporu w ameryka

skiej wersji serialu

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Queer as Folk analizuje z perspektywy teorii queer sam serial Queer as Folk, jak równie

liwo

ść

jego oddziaływania na

wiat pozamedialny. Autor odwołuje si

do takich poj

ęć

jak camp, czy Foucaultowskie ujarzmienie oraz do takich teoretyków, jak Giovanni Porfido,

Jacek Kochanowski, czy Judith Butler. Artykuł mo

na potraktowa

jako głos w dyskusji o

subwersywnej mocy kultury popularnej.

Redakcja „Palimpsestu” pragnie serdecznie podzi

kowa

recenzentom numeru oraz

wszystkim innym osobom, które przyczyniły si

do powstania czasopisma.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

W STRON

DEFINICJI IV WŁADZY

PRZEGL

D TEORII WŁADZY MEDIÓW

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

MAGDALENA MARZEC

MEDIA W PROCESIE KOMUNIKOWANIA POLITYCZNEGO

– WŁADZA, WPŁYW A MO

E SYMBIOZA?

SŁOWA-KLUCZE

oddziaływanie mediów, czwarta władza, komunikowanie polityczne, agenda setting, spirala

milczenia, mediatyzacja

ycia politycznego

ABSTRAKT

Artykuł traktuje o roli mediów w procesie komunikowania politycznego. Autorka stara si

okre

rol

i sił

przekazu medialnego w systemie politycznym. Przybli

a podstawowe

funkcje mediów zwi

zane z komunikowaniem politycznym. Dokonuje tak

e skrótowego

wyja

nienia teorii agenda setting i spirali milczenia. Wyja

nia poj

cia: czwarta władza,

komunikowanie polityczne, społecze

stwo informacyjne, lobbing, mediatyzacja

ycia

politycznego, paralelizm partyjno-medialny. Autorka tre

ci teoretyczne konfrontuje z

rzeczywistymi wydarzeniami polskiej sceny politycznej.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Media by

e nie zawsze s

skuteczne, mówi

c ludziom, jak maj

, ale s

oszałamiaj

co skuteczne w mówieniu swoim czytelnikom i słuchaczom, o czym maja my

Bernard Cohen

Media w systemie politycznym - czwarta władza ?

Media cz

sto nazywane s

„czwart

władz

”. Obok takiego postrzegania mediów,

okre

la si

je jako byt funkcjonuj

cy obok polityki. Media okre

lane s

tak

e mianem

stra

nika demokracji i ładu społecznego. Czy zatem media rzeczywi

cie zasługuj

na miano

„czwartej władzy”?

Liczebnik „czwarta” sugeruje,

e media uzupełniaj

teori

trójpodziału władzy

spopularyzowan

przez francuskiego my

liciela o

wiecenia, Monteskiusza. Media zatem

maj

jedn

ze sfer funkcjonowania pa

stwa

obok legislatywy, egzekutywy i władzy

downiczej. Według Tomasza Gobana-Klasa, media rzeczywi

cie s

powa

sił

ramach systemu politycznego, jednak

e nie mo

na im przypisa

miana władzy, gdy

władza

to: „zdolno

ść

osi

gania po

żą

danego celu tak

e wbrew postawom przedmiotu władzy”, a

mediom brak jest narz

dzi stosowania przymusu (Goban-Klas 2005: 48-50). Media nie s

zdolne lub jeszcze nie s

zdolne do stosowania przymusu, nie s

tak

e do tego uprawnione,

w przeciwie

stwie do organów pa

stwowych. Takie pojmowanie pozycji mediów w systemie

politycznym sprawia, i

na im przypisa

miano pewnej „siły” współistniej

cej obok władz

le politycznych.

Inni autorzy preferuj

teorie „mi

kkiego” charakteru sprawowania władzy, gdzie

przymus zast

piony jest przez subtelniejsze formy egzekwowania posłusze

stwa. Naukowcy

ci nie sprzeciwiaj

jednak identyfikowaniu mediów z poj

ciem władzy. Anthony Giddens

zauwa

a, i

„władza nie jest z istoty uciskiem” (Giddens 1984: 257). Wydaje si

e od

ucisku wa

niejsza jest komunikacja. Władza nie polega zatem na stosowaniu

bezpo

redniego przymusu wymuszaj

cego posłusze

stwo obywateli. Wa

niejsze od

stosowania siły s

działania informacyjne i komunikacyjne oraz odpowiednia polityka

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Pijarowska. Herbert Simon twierdzi nawet,

e bez komunikacji nie istnieje

aden wpływ lub

władza (Simon 1957: 7).

Według cybernetycznej koncepcji Dawida Eastona, system polityczny to proces

obustronnego przepływu informacji i energii mi

dzy otoczeniem społecznym i instytucjami

politycznymi oraz przestrze

, w której dokonuj

wszystkie działania zwi

zane z

podejmowaniem wi

ążą

cych dla społecze

stwa decyzji (Easton 1975: 131). Nale

y zatem

stwierdzi

, i

media s

ęś

systemu politycznego (tworz

jego podsystem).

rodki

masowego przekazu s

niezb

dne do sprawowania i utrzymania władzy.

Wybrane funkcje mediów

We współczesnych systemach demokratycznych media masowe nie realizuj

jedynie

funkcji transmitowania komunikatów politycznych. Urosły one do rangi pot

ęż

nego, aktywnego

aktora, kreatora własnych przekazów. Marshall McLuhan twierdzi: “the medium is the

message”, czyli samo medium jest przekazem (McLuhan 1994: 7).

ród funkcji mediów nale

y wymieni

: informacyjn

, edukacyjn

, dydaktyczn

interwencyjn

, opiniotwórcz

, kontroln

, transmisyjn

, integracyjn

i rozrywkow

Pocz

tkowo

rodki

masowego

przekazu

zajmowały

jedynie

zbieraniem

upowszechnianiem informacji na temat wa

nych wydarze

politycznych, kulturalnych,

ekonomicznych. Forma i dobór przekazywanych wiadomo

ci maj

jednak wielki wpływ na

stan nastrojów społecznych. Dzi

ki powszechno

ci i du

ej sile oddziaływania media

kształtuj

szeroko poj

opini

publiczn

. Stosuj

selekcj

przekazywanych tre

(ustalaj

agend

)

. Podj

cie lub przemilczenie przez media pewnych tematów skutkuje ich

bytem lub niebytem w

wiadomo

ci społecznej. Media uczestnicz

w procesie

przekształcania i przekazywania informacji mi

dzy jednostkami, grupami, organizacjami a

przedstawicielami władzy. S

kanałem transmisyjnym, posiadaj

liwo

ci kreacyjne.

rodki masowego przekazu publikuj

wyniki sonda

y opinii, przez co mog

modyfikowa

„Ustalanie agendy” to potoczna nazwa zjawiska „agenda-setting”. Media wskazują na pewne wydarzenia jako

na te najważniejsze i w konsekwencji taką opinię przejmują sami odbiorcy mediów.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

zachowania polityków, a tak

e przeciwdziała

kryzysom dzi

ki zasygnalizowaniu istniej

cych

problemów. Media realizuj

równie

funkcj

interwencyjn

i kontroln

. Jest to mo

liwe dz

dziennikarstwu

ledczemu. Reporterzy wyja

niaj

sprawy, które najcz

ęś

ciej powinny by

przedmiotem dochodzenia odpowiednich organów – policji czy prokuratury. Działania

dziennikarzy cz

sto daj

pocz

tek

ledztwu i wymuszaj

zdecydowan

reakcj

polityczn

W Polsce do bardziej znanych nale

żą

tutaj cykle i artykuły:

Łowcy skór - opublikowany w Gazecie Wyborczej i opisuj

cy korupcj

w łódzkim

pogotowiu ratunkowym (Patrota, Stelmasiak 2002: 13-15)

Ustawa za łapówk

czyli przychodzi Rywin do Michnika - artykuł pochodz

cy z

Gazety Wyborczej i opisuj

cy korupcyjn

propozycj

zwi

zan

z pracami nad projektem

nowelizacji ustawy o radiofonii i telewizji (Smole

ski 2002: 3-5)

Miller, Orlen i UOP - publikacja Gazety Wyborczej dotycz

ca zatrzymania 7 lutego

2002 roku przez UOP prezesa PKN Orlen Andrzeja Modrzejewskiego. Afera potocznie

nazywana była Orlengate (Wielowieyska 2004: 1).

rodki masowego przekazu działaj

ce w gospodarce wolnorynkowej stanowi

integraln

ęść

systemu ekonomicznego, rz

tymi samymi zasadami i regułami co

wszystkie inne dziedziny gospodarki (Mrozowski 2001: 157). Tomasz Goban-Klas twierdzi, i

głównym instrumentem kontroli mediów masowych w krajach demokratycznych o

gospodarce rynkowej s

prawa ekonomiczne, okre

laj

ce mi

dzy innymi stopie

ich rozwoju

(Goban-Klas 2008: 151).

rodki masowego przekazu, z wyj

tkiem mediów publicznych

finansowanych lub współfinansowanych przez pa

stwo, s

zwykłymi przedsi

biorstwami

produkcyjnymi, znajduj

cymi si

w prywatnym posiadaniu i poddanymi prawom poda

y i

popytu. Media najwi

ksze dochody czerpi

z obrotów kapitałowych, powstaj

cych głównie

na giełdzie i z zamieszczanych reklam. Zarobek otrzymywany ze sprzeda

y prasy w krajach

kapitalistycznych pokrywa około 30% wydatków poniesionych na kolporta

, druk i prac

redakcyjn

(Goban-Klas 2008: 151-152). Wydatki na reklam

na całym

wiecie w 2008 roku

wyniosły prawie 494 miliardy dolarów (Topolewski 2009). Herbert Altschull w swym „drugim

Należy zauważyć, iż w sferze realizacji wobec władzy funkcji kontrolnych dochodzi do wyraźnych

sprzeczności interesów pomiędzy politykami a dziennikarzami. Przy okazji śledczej działalności dziennikarzy
często mamy do czynienia z łamaniem założeń etyki dziennikarskiej, brakiem odpowiedzialności za pochopne
formułowanie sądów i nie zawsze zgodnych z prawem poczynań dziennikarzy.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

prawie dziennikarstwa” twierdzi,

e przekaz mediów zawsze odzwierciedla interesy tych,

którzy media finansuj

(McQuail 2007: 235).

rodki masowego przekazu s

platform

działania dla lobbystów ró

nych marek

. Media aby istnie

na rynku musz

zabiega

wzgl

dy reklamodawców, niejednokrotnie dostosowuj

c tre

ść

do wymaga

okre

lonych

segmentów reklamowanych produktów. Teksty dziennikarskie coraz cz

ęś

ciej zaczynaj

przypomina

materiały pijarowskie, ani

eli typowe gatunki medialne. Politycy próbuj

walczy

z takim stanem rzeczy poprzez odpowiednie uregulowania prawne. W Polsce na

stra

y rzetelno

ci przekazu dziennikarskiego stoi Rada Etyki Mediów.

Komunikowanie polityczne

Wła

ciwie w ka

dym ustroju politycznym elity sprawuj

ce władz

musz

w jaki

sposób komunikowa

ze społecze

stwem. Jest to sposób budowania zaufania dla

swoich

poczyna

kierowania

wol

ogółu,

wyznacznik

skutecznego

dzenia.

Komunikowanie ze społecze

stwem, szczególnie w demokracjach liberalnych, przynosi

obustronne korzy

ci. W systemie politycznym nast

puje sprz

ęż

enie zwrotne i komunikat

przedostaj

cy si

przez wej

cie systemu spotyka si

z reakcj

na jego wyj

ciu. Najlepszym

przeka

nikiem informacji we współczesnych czasach s

media masowe, przez co pełni

one

w ustroju pa

stwowym rol

instytucji społeczno-politycznej. Po pierwsze, s

one nadawc

wtórnym, czyli po

rednikiem w komunikowaniu politycznym, którego wła

ciwy, pierwotny

nadawca znajduje si

poza organizacj

medialn

. Po drugie, same media s

nadawcami

pierwotnymi, gdy

tworz

własne przekazy polityczne, których autorami s

dziennikarze,

wła

ciciele czy nieoficjalni dysponenci mediów.

Przez lobbing należy rozumieć działania wykonywane w celu wpływania na decyzje, które jeszcze nie

zapadły. Jest to, więc wszelki przejaw wysiłków związanych z próbami kształtowania zachowań innych osób,
które mogą skupiać się na dążeniu do zmiany lub utrzymania określonego zachowania (Rippel 2003: 436). Inny
czołowy autorytet w dziedzinie marketingu określa lobbing jako: „kontaktowanie się i przekonywanie członków
ciał ustawodawczych i urzędników państwowych do określonych rozwiązań prawnych i administracyjnych.”
(Kotler 1994: 621)

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Rozwój

rodków masowego przekazu, w tym tak

e „nowych mediów” sprawił, i

na powszechnie mówi

o „uderzeniu rewolucji medialnej w polityk

” i funkcjonowania

nowego rodzaju komunikowania – komunikowania telewizyjnego. Nast

pstwem takich

sposobów przekazu jest powstanie publiczno

ci masowej (globalnej) i specyficzna forma

tre

ci informacji dopasowana do konkretnego medium (Thoveron 1990: 16-17). Roland

Cayrol twierdzi, i

na mówi

o „nowym komunikowaniu politycznym”, które składa si

trzech elementów, „

tej trójcy”: telewizji, sonda

y opinii publicznej i reklamy. Według

badacza mamy do czynienia z post

puj

cym procesem amerykanizacji, nazywanej inaczej

modernizacj

, czyli przej

ciem wzorów politycznych, szczególnie tych wyborczych, ze

Stanów Zjednoczonych (Cayrol 1986: 216).

Termin „komunikowanie polityczne” przysparza wielu trudno

ci definicyjnych. Ró

badacze odmiennie rozumiej

poj

cia: „komunikowanie” i „polityka”. Komunikowanie

polityczne to proces dwukierunkowy, zachodz

cy w konkretnym

rodowisku społecznym,

politycznym, medialnym i kulturowym. Jacques Gerstle twierdzi, i

polityka nie mogłaby

funkcjonowa

bez komunikowania, a społecze

stwo bez umiej

tno

ci porozumiewania si

byłoby bezmy

lnym tworem (Gerstle 1992: 13).

Kwestia definicji komunikowania politycznego le

ała w kr

gu zainteresowania wielu

badaczy. Chronologicznie mo

na wymieni

: socjologiczne uj

cie Michaela Rusha,

medioznawcz

perspektyw

Ralpha Negrine’a, definicj

systemow

Jaya Blumlera i

Michaela Gurevitcha, trójelementow

koncepcj

Briana McNaira, ameryka

wizj

Roberta Dentona i Gary’ego Woodwarda oraz złoty trójk

t komunikowania Richarda Perloffa

(Dobek – Ostrowska 2007: 142-154). Jednak

e teorie poszczególnych naukowców nie

wykluczały si

wzajemnie, ale uzupełniały. Dzi

ki temu mo

na było stworzy

syntetyczn

definicj

komunikowania politycznego. Według takiego podej

cia komunikowanie polityczne:

- jest cz

ęś

szeroko rozumianego procesu komunikowania w społecze

stwie jako

cało

- jest struktur

elementów takich jak instytucje polityczne i politycy, media masowe i

obywatele, które tworz

system komunikowania politycznego

Pogląd taki reprezentują m.in. Rush, Denton, Woodward i Perloff.

Jest to element teorii Rusha, Blumera, Gurevitcha, McNaira i Perloffa.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

- jest zbiorem relacji mi

dzy poszczególnymi elementami systemu

, które odbijaj

w zawarto

ci komunikowania

- mo

na je okre

jako strategi

lub technik

utrzymywania władzy, kreowania

aktorów politycznych i rozwijania ich kariery

(Dobek-Ostrowska 2007: 154-155).

Wpływ mediów na widowni

Powszechnie mniema si

, i

media poprzez swój przekaz wpływaj

na odbiorców.

Dlatego te

organizacje pa

stwowe i bran

owe wprowadzaj

cenzur

tre

ci zawieraj

cej

przemoc czy pornografi

. Równie

reklama niektórych produktów, takich jak papierosy czy

alkohol jest ograniczana przez prawo. Dowodem siły oddziaływania mediów jest powszechna

panika w nast

pstwie wysłuchania audycji radiowej zrealizowanej na podstawie opowiadania

George’a Wells’a, Wojna

wiatów. Ralph Negrine stwierdza, i

wiara ludzi w prawdziwo

ść

tego, co czytaj

lub ogl

daj

, jest uzale

niona od

ródła. Czytelnicy powa

nych gazet

bardziej ufaj

im, ani

eli polegaj

na telewizji czy prasie kolorowej (Negrine 1994: 2-3).

Mediatyzacja polityki spowodowała pojawienie si

na scenie politycznej, obok autentycznych

polityków, nowej grupy aktorów politycznych: doradców w zakresie komunikowania oraz

ekspertów od sonda

y i badania opinii publicznej. Staraj

oni wpaja

odbiorcom mediów

wła

ciwe warto

ci. Podobny pogl

d reprezentuje Antonio Gramsci w swojej teorii

hegemonicznej. Podkre

la on, i

media bez stosowania przymusu, tylko na zasadzie ich

dobrowolnego odbioru maj

zdolno

ść

podtrzymywania dominuj

cej ideologii (ekonomicznej,

politycznej, stylu

ycia). Ukryte skutki komunikowania masowego w 1963 r. Bernard Cohen

okre

lił poj

ciem agenda setting nazywaj

c nim zdolno

ść

mediów do konstruowania listy

Według Blumera, Gurevitcha, Negrine’a, McNaira.

Przekonanie McNaira, Negrine’a.

Ten element teorii komunikowania politycznego jest częstokroć pomijany przez reprezentantów nauki.

Wspominają o nim Nimmo i Swanson a także Denton i Woodward, choć nie w tak pełnym znaczeniu jak dwaj
pierwsi. Osiąganie celów poprzez proces komunikowania jest niezwykle istotny ze względu na komercjalizację
polityki i funkcjonowanie mediów na rynku ekonomicznym.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

najwa

niejszych wydarze

(Goban-Klas, 2008; 268). Ostateczne podstawy hipotezy

„porz

dku dziennego” okre

lili Maxwell McCombs i Donald Show. Według tych autorów:

- Media wpływaj

w bardzo powa

ny sposób na formowanie si

opinii publicznej.

- Ukierunkowuj

one uwag

odbiorców na pewne wydarzenia, ignoruj

c inne.

- Nadawcy medialni promuj

hierarchiczn

list

najwa

niejszych tematów dnia, które

najlepiej sprzedaj

(wypadki, katastrofy, wojny, rewolucje, wielkie osobisto

ci).

- Taki stan rzeczy jest wynikiem ogromu informacji w wyniku, czego media musz

dokonywa

selekcji.

- Media okre

laj

kalendarz wydarze

i hierarchie tematów.

Media zatem, według autorów, wywieraj

istotny wpływ nie na ludzkie opinie, co

raczej na kierunki my

lenia. Odbiorcy, uzyskuj

c z mediów informacje dotycz

ce wydarze

krajowych czy zagranicznych, nabywaj

przekonania o ich randze i wa

ci w zale

od tego, jak

nadawca nadał im hierarchi

. Nawet odbiorcy, których wydarzenia w

aden

sposób nie dotycz

, nabieraj

przekonania o wadze problemu (McQuail 2008:501-505).

Analizuj

c wpływ mediów na polityk

nale

y te

uwzgl

dni

ich rol

w formowaniu

klimatu opinii publicznej, gdy

media z jednej strony informuj

o dominuj

cych opiniach, ale

równie

maj

wpływ na ich kształt. Zagadnienie to badała niemiecka badaczka Elisabeth

Noelle-Neumann (Mrozowski 2001:352). Pogl

dy jednostki zale

żą

do postrzeganego przez

nastawienia opinii dominuj

cych w jej otoczeniu społecznym, a te z kolei zale

żą

pogl

dów prezentowanych w mediach masowych. Media s

najbardziej dost

pnymi

rodkami oceny dominuj

cych opinii, a wi

c pogl

dy w nich prezentowane łatwiej ni

inne s

wzmacniane przez opini

publiczn

. Ludzie ukrywaj

swe pogl

dy (zasada konformizmu),

gdy czuj

e s

w mniejszo

ci, a ch

tnie mówi

to, co wi

kszo

ść

. W rezultacie pogl

dy,

które s

gło

ne zdobywaj

cej publicznych zwolenników, a ich alternatywy staj

jeszcze cichsze. Siła opinii publicznej zyskuje cechy samospełniaj

cego si

proroctwa.

Poczucie,

e ma si

za sob

poparcie opinii publicznej (wi

kszo

ci publicznie

wypowiadaj

cych si

) sprzyja wypowiadaniu zgodnych z ni

pogl

dów. Ludzie odkrywaj

e ich opinie trac

grunt społeczny, staj

mniej pewni swych racji i mniej ch

tni do

wypowiadania swych opinii publicznie. To z kolei wzmacnia pozycj

tych, którzy wierz

, i

ich pogl

dy góruj

i zach

ca do ich wyra

ania bez

adnych obaw o izolacj

społeczn

. W

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

konsekwencji nast

puje zmiana rozkładu obserwowalnych opinii i ustalenie opinii

obowi

zuj

cej (publicznej).

Hipoteza „spirali milczenia” opiera si

na pi

ciu zasadniczych zało

eniach:

1. Ludzie tworz

obrazy rozkładu opinii w swym społecznym otoczeniu oraz

oceniaj

kierunek zmian kieruj

c si

"quasi-statystycznym zmysłem" - wyczuciem, które

opinie s

kszo

ciowe;

2. Gotowo

ść

do publicznego przedstawiania swych pogl

dów zmienia si

zgodnie z

jednostkow

ocen

rozkładu opinii oraz kierunku (trendu) jej zmian w otoczeniu społecznym.

Jest wi

ksza, je

li jednostka wierzy,

e jej własny pogl

d jest (b

dzie) dominuj

cy i

odwrotnie;

3. Rozbie

ść

w ocenie aktualnego rozkładu opinii (opinia publiczna) i rozkładu

faktycznego (zjawisko "pluralistycznej ignorancji") wynika z przeceniania opinii cz

ęś

ciej

głoszonych;

4. Istnieje pozytywna korelacja mi

dzy opini

aktualn

i przyszł

: opinia uznana za

obecnie przewa

ma szans

uznan

za obowi

zuj

w przyszło

ci;

5. Je

li istnieje ró

nica mi

dzy ocen

obecnego i przyszłego rozkładu opinii, to

oczekiwanie przyszłej pozycji b

dzie determinowało stopie

, w jakim jednostka jest gotowa

przedstawi

własne pogl

dy (Goban-Klas 1984: 54).

Badaczka wskazuje,

e gdy chcemy prognozowa

wyniki wyborów, lepiej jest podda

analizie klimat opinii publicznej, ni

aktualne przekonania respondenta; nale

y pyta

o opini

rodowiska respondenta. Bez wzgl

du na to, z jak

sił

działa "spirala milczenia", powoduje

to,

e człowiek dla utrzymania akceptacji społecznej, ukrywa swoje pogl

dy lub unika

rozmów na pewne tematy. Hipoteza wskazuje równie

na potencjaln

zdolno

ść

mass

mediów do wyciszania tematów przez nie podejmowanie ich. St

d tak wa

na dla idei

obiektywno

ci mediów masowych jest ich ró

norodno

ść

w zakresie własno

ci jak i tre

ci.

Polskie uwarunkowania funkcjonowania mediów masowych nie odbiegaj

problemów, z jakimi borykaj

pozostałe pa

stwa demokratyczne. Ró

nica polega na tym,

e my dopiero zaczynamy si

z nimi

ciera

. Dlatego te

, warto zdawa

sobie spraw

potencjalnych i faktycznych relacji, jakie wyst

puj

na linii media - władza.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Polityzacja mediów i mediatyzacja polityki:

symbioza polityki i mediów?

Zjawisko mediatyzacji polityki

pojawiło si

po II wojnie

wiatowej. Media były coraz

powszechniej wykorzystywane przez polityków do tworzenia i stosowania coraz to nowszych

i doskonalszych technik perswazji, stosowanych w marketingu wyborczym. Przez niektórych

obserwatorów zjawisko to postrzegane było w kategoriach wyrównywania szans dialogu

dzy rz

cymi a rz

dzonymi, inni przypisywali mu miano regresu debaty

demokratycznej. Zwolennicy mediatyzacji polityki podkre

lali, i

aktywno

ść

mediów w sferze

publicznej przyczynia si

do szerokiej prezentacji i wymiany argumentów. Przeciwnicy

zarzucali, i

w wyniku aktywno

ci mediów nast

puje zubo

enie dyskusji i zredukowanie

ycia politycznego do roli rozrywki. Obecnie uwa

a si

e media masowe pozwalaj

odbiorcom na selekcj

informacji i doskonalenie opinii publicznej (Dobek-Ostrowska

2007:159).

Rozwój społecze

stwa informacyjnego10 bardzo zmienił polityk

, tak

e polsk

Czasy, kiedy to polityków ogl

dało si

jedynie w czasie wa

nych uroczysto

ci lub kampanii

wyborczych, s

odległ

przeszło

. Obecnie mamy wra

enie

e politycy i polityka na stałe

wro

li w przekaz medialny, a nawet stali si

elementem popkultury. Popularyzacja

wizerunków polityków sprawiła, i

kszo

ść

z nas ulega medialnym wizerunkom nie

zagł

biaj

c si

w realne działania i programy polityczne. Według Alexandra Barda i Jana

Söderqvista obecnie warto

centraln

staje si

informacja, jej kreacja i transformacja.

Nast

pstwem tego jest wzrost znaczenia grup11 dokonuj

cych tych procesów. Inne grupy12

Mediatyzacja życia politycznego, według Bogusławy Dobek – Ostrowskiej, polega na „transformacji i

modernizacji sfery publicznej oraz zmiany zachowań uczestników komunikowania politycznego pod wpływem
dwóch typów mediów – klasycznych środków masowego przekazu – prasy, radia i telewizji, oraz nowych
mediów sieciowych – sieci kablowych, telematycznych i satelitarnych, Internetu.” (Dobek-Ostrowska 2007:
159)

Według raportu przygotowanego przez Komitet Badań Naukowych, Ministerstwo Łączności, „społeczeństwo

informacyjne - [ang. Information society] to nowy system społeczeństwa kształtujący się w krajach o wysokim
stopniu rozwoju technologicznego, gdzie zarządzanie informacją, jej jakość, szybkość przepływu są
zasadniczymi czynnikami konkurencyjności zarówno w przemyśle, jak i w usługach, a stopień rozwoju wymaga
stosowania nowych technik gromadzenia, przetwarzania, przekazywania i użytkowania informacji”(2000: 62).

W skład tych grup wchodzą: dziennikarze, pracownicy PR, specjaliści od marketingu politycznego.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

dot

d dominuj

ce staraj

utrzyma

status quo i przej

ąć

kontrol

nad twórcami informacji

(Bard, Sodeqvist 2006: 13-18). Pomimo tego, i

wizja społecze

stwa przedstawiona przez

autorów Netokracji wydaje si

przerysowana, to jednak jest asumptem do refleksji nad

zmianami społecznymi, jakich jeste

wiadkami. Mediatyzacja polityki i upolitycznienie

mediów wpływaj

na społeczne postrzeganie informacji.

Obserwuj

c rynek medialny w wielu wypadkach mo

na zanotowa

ść

znaczne

upolitycznienie

rodków masowego przekazu, którym bli

ej do modelu mediów pa

stwowych

(z wysokim poziomem pa

stwowej kontroli i pochodn

stronniczo

wobec aparatu władzy

— de facto wobec partii aktualnie rz

cych) ni

publicznych

. W przypadku zwi

zków

polityki i mediów, w wi

kszym stopniu mo

na mówi

o wyspecjalizowanej funkcji zarz

dzania

komunikowaniem (news management) realizowanej przez zinstytucjonalizowane agendy

stwowe (rz

dowe) za po

rednictwem

rodków masowego komunikowania, ani

eli o

ąż

eniu do stymulowania i podtrzymywania obywatelskiego dyskursu politycznego.

Przykładem takich relacji jest casus podpisania paktu stabilizacyjnego (19.01.2006) przez

tworz

ce rz

d Prawo i Sprawiedliwo

ść

i opozycyjne partie: Lig

Polskich Rodzin i

Samoobron

— PiS zanegowało znaczenie roli odgrywanej przez media publiczne,

wybieraj

c jako pierwotny kanał informacyjny niepubliczn

telewizj

„Trwam” wspieran

przez ojca Rydzyka.

Problematyk

relacji pomi

dzy

wiatem polityki a mediami zajmował si

prof. Colin

Seymour-Ure. Upartyjnienie

rodków masowego komunikowania nazwał paralelizmem

partyjno-medialnym. Stopie

tego zjawiska okre

la si

za pomoc

trzech kryteriów,

mianowicie: zaanga

owania partii we własno

ść

mediów i zarz

dzanie, linii programowej

organizacji medialnej i partyjnej afiliacji czytelników. Ró

na intensywno

ść

tych czynników

pozwala na wyodr

bnienie pi

ciu poziomów upartyjnienia mediów masowych:

Bardzo wysoki poziom upartyjnienia. Media nale

żą

do partii politycznych b

ich

liderów. Przedstawiciele władzy maj

wpływ na zarz

dzanie, produkcj

, zawarto

ść

finansowanie

rodków masowego przekazu. Bud

et jest szczególnie silnym

rodkiem

Innymi grupami są partie polityczne i poszczególni politycy.

Dowodem takiego stanu rzeczy w Polsce jest fakt, iż jedną z pierwszych inicjatyw ustawodawczych Prawa i

Sprawiedliwości po zwycięskich wyborach parlamentarnych w 2005 roku była tzw. ustawa medialna,
umożliwiająca zwiększenie politycznej kontroli nad mediami publicznymi.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

oddziaływania na dziennikarzy, mo

e pochodzi

on bezpo

rednio ze składek członków

partii

Wysoki poziom upartyjnienia. Partie polityczne nie maj

oficjalnych wi

zów

z firmami medialnymi. Posiadaj

jednak du

y wpływ na wła

cicieli mediów i dziennikarzy

poprzez ich emocjonalne zaanga

owanie i lojalno

ść

. Wiadomo,

e dane medium popiera

okre

lon

formacj

polityczn

. Takie poparcie wynika z reguły z konotacji historycznych

redni poziom upartyjnienia. Wyst

puje on w sytuacji, gdy konkretny

rodek

masowego przekazu popiera dan

grup

polityczn

warunkowo. Linia redakcyjna danego

medium jest przychylna politykom konkretnej formacji, ale nie popiera jej bezwarunkowo,

pozwalaj

c sobie na krytyk

jej poczyna

. Mo

liwe jest tak

e odwrócenie kierunku sympatii i

przeniesienie jej na parti

opozycyjn

. Medium stara si

zachowa

pewien stopie

obiektywno

ci, wyra

c pochlebne opinie o opozycji, je

li ta na to zasługuje

Niski poziom upartyjnienia. Poparcie medium jest udzielane w nieprzewidywalnych

formach, niejako ad hoc. Sytuacja taka tyczy si

ugrupowa

politycznych bez jasno

okre

lonej sympatii politycznej. Poparcie medium jest wi

c wynikiem konkretnych działa

przedstawicieli władzy i nie jest dane raz na zawsze.

Najni

szy poziom upartyjnienia. Media s

neutralne w stosunku do partii

politycznych. Nie udzielaj

poparcia

adnej opcji politycznej. Taki stan rzeczy jest

konsekwencj

odpowiednich zapisów w statucie lub decyzji gremiów wła

cicielskich albo

zarz

du. Jednak nie oznacza to,

e media pozostaj

zupełnie poza sfer

polityki, wr

przeciwnie, realizuj

obowi

zek informacyjny o grupach rz

cych

(Seymour-Ure 1974:

53).

Nale

y zatem stwierdzi

, i

politycy i dziennikarze

w pewnej symbiozie. Zarówno

jedni i drudzy s

sobie potrzebni. Media potrzebuj

informacji, politycy musz

istnie

mediach, je

eli my

o reelekcji. Wszyscy notable w pa

stwie uczestnicz

w ró

norakich

Przykładem takiego wpływu są Włochy, gdzie Silvio Berlusconi będąc premierem i liderem partii Forza Italia,

jest jednocześnie właścicielem wielkiego koncernu medialnego.

Bardzo dobrym przykładem powyższej sytuacji jest Wielka Brytania i związki między Partią Konserwatywną

a opiniotwórczym dziennikiem „Daily Telegraph”.

Przykładem takiego medium w Polsce może być „Gazeta Wyborcza”, postrzegana jako tytuł liberalny, będąca

jednocześnie jednym z najbardziej opiniotwórczych mediów.

Wydaje się, że taki stan rzeczy jest utopią, gdyż obecnie właściwie każdemu medium możemy przypisać

konkretną linię redakcyjną, będącą jednocześnie odzwierciedleniem poglądów politycznych. Całkowity
obiektywizm informacyjny nie istnieje.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

wydarzeniach i ceremoniach codziennych, jak chocia

by obrady parlamentu, posiedzenia

du, obchody

t narodowych. Ich aktywno

ść

skupia uwag

redaktorów. Politycy, którzy

czuj

pomijani przez media, staraj

w nich zaistnie

kreuj

c „pseudowydarzenia”,

które nie s

spontaniczne, ale przygotowane przez specjalistów od public relations i

marketingu politycznego. Z reguły do tej kategorii zaliczamy konferencje prasowe, spotkania

z dziennikarzami (briefingi), o

wiadczenia prasowe, wywiady, sesje zdj

ciowe. Ich zalet

jest

liwo

ść

panowania nad sytuacj

i pokazania konkretnych tre

ci. Dzi

ki temu politycy

mog

budowa

swój wizerunek i popularno

ść

, skupia

uwag

obywateli na ideach przez nich

wyznawanych, proponowa

gotowe analizy współczesno

ci i plany naprawcze (Mrozowski

2001:130-132).

***

Reasumuj

c, media w procesie komunikowania politycznego, a tak

e szerzej -

społecznego, posiadaj

władz

wpływania na postawy i poczynania odbiorców. S

zarówno

kreatorem jak i przeka

nikiem okre

lonych tre

ci. Jednak funkcjonuj

c jako jeden z

podsystemów systemu politycznego nie mog

pozosta

głuche na sygnały płyn

ce z

zewn

trz swego otoczenia. Musz

odpowiada

na zapotrzebowanie społeczne, gdy

sytuacji ogromnej konkurencji na rynku medialnym konieczne jest to do zdobycia i

utrzymania kr

gu odbiorców. S

zale

ne zarówno od dostarczycieli materiału na newsy jak i

swoich odbiorców. Analizuj

c relacje polityki i mediów nale

y podkre

symbioz

obu

podmiotów. Pomimo wielu zarzutów wzgl

dem mediów s

one niezb

dne do współczesnego

procesu komunikowania.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBLIOGRAFIA

Bard A., Sodeqvist J. (2006), Netokracja, przeł. Piotr Cyprya

ski, Warszawa,

Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne.

Cayrol R. (1986), La nouvelle communication politique, Paris, Larousse.

Dobek-Ostrowska B. (2007), Komunikowanie polityczne i publiczne, Warszawa,

Wydawnictwo Naukowe PWN.

Easton D. (1975), Analiza systemów politycznych, w: red. W. Derczy

ski i in.,

Elementy teorii socjologicznych, Warszawa, PWN.

Gerstle J. (1992), La communication politique, Paris, PUF.

Giddens A. (1984), The Constitution of Society, Berkeley – Los Angeles, University of

California Press.

Goban-Klas T. (2005), Przesuni

cie centrum władzy: media jako pierwsza siła

systemu politycznego, w: J Chłopecki, R. Polak, (red.) Media lokalne a demokracja lokalna,

Rzeszów, Wyd. WSIiZ.

Goban-Klas T. (2008). Media i komunikowanie masowe, Warszawa, PWN.

Goban-Klas T. (1984), Hipoteza „spirali milczenia” w ramach teorii opinii publicznej,

w: „Zeszyty Prasoznawcze”nr 2.

Kaase M. (2003), System demokratyczny i mediatyzacja polityki, w: red. B. Dobek-

Ostrowska, Media masowe w systemach demokratycznych. Teoretyczne problemy i

praktyczny wymiar komunikowania politycznego,, Wrocław, Dolno

ska Szkoła Wy

sza

Edukacji TWP.

Kotler P. (1994), Marketing, Warszawa, Gebethner i S-ka.

McLuhan M. (1994), Understanding Media. The Extensions of Man, New York, Mc

Graw-Hill.

McQuail D. (2008), Teoria komunikowania masowego, Warszawa, PWN.

Mrozowski M. (2001), Media masowe. Władza, rozrywka i biznes, Warszawa, Aspra-

Jr.

Negrine R. (1994), Politicts and the Mass Media in Britain, London, Routledge.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Rippel G. (2003), O lobbingu czyli promocji interesów, w: Jerzy Jarco (red.), „Prace

Naukowe AE nr 1008, Nauki humanistyczne 8”, Wrocław, Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej im. Oskara Langego.

Seymour – Ure C. (1974). The Political Impact of Mass Media, London, Constable.

Simon H. (1957), Models of Men, New York, Wiley.

Thoveron G. (1990), La communication politique aujourd’hui, Bruxelles, Edition

Universitaires.

ródła internetowe

Filip

Tobolewski

http://www.psz.pl/Filip-Topolewski-Rynek-mediow-i-reklamy-na-

swiecie (27.11.2009).

Raport Komitetu Bada

Naukowych, Ministerstwa Ł

czno

ci „Cele i kierunki rozwoju

społecze

stwa

informacyjnego

Polsce”,

Warszawa

2000.

http://kbn.icm.edu.pl/cele/epolska.doc (18.02.2010).

Prasa

Smole

ski P. (27.12.2002), Ustawa za łapówk

czyli przychodzi Rywin do Michnika,

Gazeta Wyborcza nr 300

Patrota T., Stelmasiak M. (23.01.2002) , Łowcy skór, Gazeta Wyborcza nr 19

Wielowieyska D. (2.04.2004), Miller , Orlen i UOP, Gazeta Wyborcza nr 79

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

AGNIESZKA KANDZIA

MEDIATYZACJA POLITYKI, CZYLI MEDIA JAKO IV

WŁADZA.

SŁOWA-KLUCZE

media, wpływ, mediatyzacja, władza, manipulacja,

ABSTRAKT

Kontakt polityków ze społecze

stwem odbywa si

dzisiaj głównie za pomoc

mediów. Staj

one istotnym po

rednikiem w nadawaniu przekazów pochodz

cych ze sceny politycznej.

Interpretowanie tych przekazów le

y u podstaw mechanizmu zwanego mediatyzacj

polityki.

W artykule pokazano wi

e media stały si

nym graczem politycznym, który wpływa

na postawy i zachowania odbiorców = obywateli.

rodki masowego przekazu realizuj

polityce wiele funkcji z czego za najwa

niejsze mo

na uzna

aktywizowanie społeczno

ci i

oddziaływanie na postawy ludzi. Przedstawiono tak

e problem mediów jako IV władzy –

władzy symbolicznej, ale przez społecze

stwo coraz cz

ęś

ciej postrzeganej jako władzy

realnej. Wskazano te

na fakt,

e społeczny wpływ mediów nie dotyczy jednak tylko

odbiorców, ale tak

e nadawców - elity polityczne. Obywatel musi umie

odró

informacje

prawdziwe od tych manipulowanych, co nierzadko bywa trudnym zadaniem.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

1. Media w społecze

stwie informacyjnym

System medialny bez wątpienia jest elementem systemu społecznego i dzisiaj nie trzeba

udowadniać, że jeden system nie może działać poprawnie bez drugiego, głównie ze względu na fakt,

e to właśnie człowiek jako jednostka jest podstawowym „budulcem” każdego z nich. Denis McQuail

wyróżnił kilka czynników, które potwierdzają powyższą zależność:

1) środkom masowego przekazu przypisane są określone obowiązki, wynikające

z obdarzenia ich zaufaniem społecznym,

2) istnieje konieczność rzetelnego i uczciwego informowania obywateli o bieżących

wydarzeniach w skali krajowej i międzynarodowej,

3) w państwach demokratycznych zapewnione są wolności słowa i swoboda pracy

dziennikarskiej,

4) akceptowana jest interwencja władz centralnych, w działanie mediów, w sytuacji

zagrożenia ładu społecznego (McQuail 2008: 185).

Chociaż media są systemem komunikacji jednokierunkowej, rzeczywisty proces komunikacji

taki nie jest, zależy bowiem od interakcji, jaka następuje pomiędzy nadawcą i odbiorcą

przy interpretowaniu przekazów (Castells 2007: 341). Badania pokazują, że media nie są zmienną

zależną w wywoływaniu zachowań. Nie mogą oczywiście radykalnie zmieniać postaw wyborców, ale

mogą je nieco modyfikować (osłabiać lub wzmacniać). Ich przekaz może być jawny lub ukryty.

Ważne, aby podkreślić, że przekaz ten jest także opracowywany i przetwarzany przez jednostki

usytuowane w specyficznych kontekstach społecznych (Castells 2007: 341). Media spełniają dzisiaj

podstawową rolę w kształtowaniu opinii i społecznej świadomości. Nie są to już tylko narzędzia do

poznawania faktów, ale są także „sędzią i straszakiem” (Nowińska 2005: 9). Stały się ważnym

graczem politycznym. Wpływają na postawy i zachowania odbiorców.

Wiekiem mass mediów możemy na pewno określić wiek XX. Rozwój nowej technologii

pozwolił na docieranie informacji do szerszej, właśnie masowej grupy odbiorców. Szczególnie

w czasie drugiej wojny światowej odpowiedni, rzetelny i szybki przekaz informacji był niezwykle

ważny. Zmieniało się w tym czasie korzystanie z poszczególnych rodzajów mediów masowych.

O ile do lat 90-tych, górowały telewizja i radio, to później, dzięki ponownemu rozwojowi technologii,

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

na arenę wszedł Internet. Stał się dzisiaj jednym z najczęściej wykorzystywanych środków

komunikacji.

Media w XXI wieku spełniają następujące funkcje

informacyjna – media zbieraj

i upowszechniaj

informacje na temat wa

nych

wydarze

społecznych, politycznych, ekonomicznych i kulturalnych. Informacje powinny by

przekazywane w sposób profesjonalny i jak najbardziej obiektywny,

opiniotwórcza –

rodki masowego przekazu kształtuj

opini

publiczn

, wpływaj

widzów, czytelników i słuchaczy na ich postawy i zachowania,

kontrolna – dziennikarze kontroluj

działania władz, osób publicznych i instytucji

stwowych i samorz

dowych, mog

ujawnia

, a nawet zapobiega

nadu

yciom,

ułatwiaj

komunikacj

społeczn

–

rodki masowego przekazu jak sama nazwa

wskazuje s

rednikiem w przekazywaniu informacji pomi

dzy jednostkami, grupami

i organizacjami społecznymi,

interwencyjna – zwi

zana głównie z dziennikarstwem

ledczym, dziennikarze

wyja

niaj

sprawy okre

lone przepisami kodeksu karnego, cz

sto daj

pocz

tek

ledztwom

prowadzonym przez policj

, prokuratur

i s

dy, wyja

niaj

tak

e afery ze wzgl

du na ich

kontekst etyczny,

dydaktyczna – polegaj

ca na nauczaniu na odległo

ść

, kursach i szkolenia (w tym

internetowych)

edukacyjna – spełniana głównie przez czasopisma i kanały naukowe i

popularnonaukowe, media trafiaj

ze swoj

ofert

do konkretnego odbiorcy lub grupy

odbiorców,

dostarczanie rozrywki,

ekonomiczna – za po

rednictwem mediów reklamowane s

towary i usługi,

promowane s

niektóre „postawy ekonomiczne” jednostki,

integracyjna – media odgrywaj

te rol

w konkretnych momentach

ycia

społecze

stwa, integruj

mniejszo

ci narodowe, religijne, społeczno

ci lokalne, a tak

narody,kreuj

zi społeczne i postawy moralne – tworz

standardy etyczne i

upowszechniaj

wzorce zachowa

, np. model rodziny, kariery. Stały si

rednikiem

Opracowane własne na podstawie literatury użytej w niniejszej pracy.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

warto

ci demokratycznych takich, jak wolno

ść

jednostki, prawa człowieka, równo

ść

ras. Rola

ta mo

e by

zarówno pozytywna jak i negatywna (przesadna seksualno

ść

Wykres 1. Funkcje mediów [oprac. własne]

XXI wiek, oprócz rozwoju technologicznego przyniósł przekształcenie tre

przekazywanych przez dziennikarzy w rozrywk

. Dzisiaj wi

kszo

ść

tre

ci zyskuje na

znaczeniu, gdy jest podana w sposób humorystyczny i przyjemny. Jak zauwa

Aleksander Bard i Jan Söderqvist „programy s

produkowane dla podklasy pasywnych

konsumentów: telewizyjnych leniwców z pilotami w dłoniach siedz

cych w migoc

cym

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

wietle ponowoczesnego ogniska, przygotowanych na rozrywk

” (A. Bard, J. Söderqvist

2006: 147). Tak

e programy polityczne musiały si

do tego stylu dostosowa

2. Wpływ mediów na polityk

Truizmem jest stwierdzenie, że media w oczywisty sposób wpływają na politykę i na sposób

jej przekazywania społeczeństwu. Tym samym pośrednio mogą wpływać na postawy odbiorców.

Wykres 2 pokazuje, jakie funkcje spełniają środki masowego przekazu w tej dziedzinie:

Wykres 2. Funkcje mediów w polityce

ródło: Materiały dydaktyczne Forum Nauczycieli Edukacji Obywatelskiej Środki masowego przekazu:

media jako czwarta władza.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

- przekazują informacje, dzięki czemu możemy na bieżąco śledzić wydarzenia

międzynarodowe, państwowe i lokalne,

- dzięki naciskom mediów i opinii publicznej na polityków – dokonywane są nieraz zmiany na

ważnych państwowych stanowiskach,

- aktywizują społeczności – łatwość nawiązywania kontaktów i wymiany informacji

powoduje, że powstają nowe grupy społeczne, które wkraczają w świat polityki i aktywnie w nim

zaczynają uczestniczyć.

- oceniają funkcjonowanie instytucji, a dzięki tej permanentnej kontroli są w stanie wpływać

(oczywiście pośrednio) na działanie instytucji.

- narzucają styl życia politycznego – nie tylko przez namawianie do udziału w wyborach

obywateli, ale także „namawiają” polityków do zachowywania się w sposób pożądany przez

wyborców. Jak podkreśla Manuel Castells „teraźniejszość i przyszłość mediów oparta jest na

decentralizacji, dywersyfikacji i przystosowaniu do gustów odbiorcy” (Castells 2007: 346).

- sprzyjają utrwalaniu się praworządności – wykrywanie afer, dziennikarstwo śledcze,

kontrola działalności instytucji rozkręcają całą maszynę kontrolną, której trybami są także prokuratura

i sądy.

- ukierunkowują zainteresowania – relacjonują wydarzenia i tym samym wyznaczają trendy

zainteresowania polityką (to od redaktorów naczelnych zależy jak długo na łamach znajduje się na

przykład afera polityczna).

- mogą oddziaływać na ludzką podświadomość – w zależności od tego jakie informacje są

nam przekazywane i w jaki sposób są formułowane.

Społeczny wpływ mediów obejmuje jednak nie tylko masowego odbiorcę – „szarego” członka

społeczeństwa informacyjnego, ale także elity polityczne, dla których bycie w mediach stało się

warunkiem niezbędnym bycia w polityce. Choć media uważają się za bezstronnego aktora gry

politycznej, to nie są oczywiście stałe w głoszeniu swoich poglądów i tego na pewno nie możemy od

nich oczekiwać. Gdy popełnią błąd niechętnie się tłumaczą, a o sprostowania trzeba walczyć na

drodze sądowej.

Sposób działania mediów w społecze

stwie informacyjnym powoduje wyst

pienie

ych w

tpliwo

ci, co do rzetelno

ci otrzymywanych informacji. Nie wiemy czy za ich

rednictwem nie jeste

my poddani manipulacji. Marian Golka stawia tez

, i

współcze

nie

„mamy do czynienia z niedoinformowaniem, przeinformowaniem albo z informowaniem o

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

sprawach niewa

nych i drugorz

dnych czy wr

cz szkodliwych, jak równie

wiadomym

dezinformowaniem – czyli kłamstwem lub manipulowaniem” (Golka 2008: 112). Takie

problemy zwi

zane z wolnym, swobodnym dost

pem do rzetelnej, prawdziwej informacji s

uznawane cz

sto za zagro

enie dla wolno

ci jednostki. Stanisław Juszczyk przytacza za

Adamem Lep

najcz

ęś

ciej stosowane sposoby manipulowania informacjami:

a) opatrywanie informacji, które powinny by

bezstronne, komentarzem redakcyjnym,

b) podawanie informacji niepełnych, lub usuni

cie fragmentu informacji,

c) podawanie informacji nieprawdziwych,

d) podawanie informacji wieloznacznych, by utrudni

ich zrozumienie,

e) podawanie informacji mało istotnych jako pierwszych, co sugeruje ich wa

ść

f) podawanie informacji wa

nych jako informacji bez znaczenia,

g) narzucanie punktowego spojrzenia na problemy, nie pokazywanie ich w

cało

ciowym wymiarze,

h) przekazywanie informacji w nadmiarze, w celu spowodowania dezinformacyjnego

chaosu (Juszczyk 2000: 66).

Takim zagro

eniom w szczególno

ci poddane s

wiadomo

ci polityczne.

A niedoinformowanie lub podawanie informacji w sposób niewła

ciwy znacznie wpływa na

ich odbiór. Niedoinformowani obywatele nie s

w stanie oceni

realnej siły systemu

politycznego i panuj

cych w nim zale

ci. Dalej stwierdza on, i

dego dnia jeste

zalewani potokiem ró

nych informacji (w tym politycznych), jednak ich pozorna ró

norodno

ść

jest cz

sto złudzeniem wywołanym przez ich obfito

ść

, co stwarza iluzj

wolnego wyboru

informacji, poniewa

pozornie docieraj

one do nas z wielu

ródeł. Celem socjotechnicznego

działania jest tu wywołanie wra

enia,

e skoro wszystkie media przekazuj

wydarzenia

polityczne podobnie lub tak samo, to znaczy,

e s

one prawdziwe. Powszechny zalew

informacjami działa unifikuj

co na sposób my

lenia ludzi, na czym bazuj

mass media

wykorzystuj

c skłonno

ść

do zachowa

stadnych, uczestniczenia w grupie wi

kszo

ciowej i

lenia w kategoriach: „racj

ma wi

kszo

ść

”. Dzi

ki temu mo

na sterowa

lud

mi za

pomoc

presji tzw. opinii publicznej.

System manipulowania opiera si

głownie na selekcji informacji i przypisywaniu im

odpowiedniej wa

ci. Przez to, nawet je

li nie uda si

narzuci

odbiorcy sposobu my

lenia

o danym fakcie, to zwykle przynajmniej mo

na go skłoni

, by my

lał wła

nie o danym fakcie,

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

a nie o innym (zgodnie z teori

agenda–setting). W przypadku informacji politycznych

wykorzystuje si

efekt pierwsze

stwa przekazu (t

informacj

, któr

poznamy jako pierwsz

uznajemy za najwa

niejsz

, prawdziw

oraz podstawow

i do niej odnosimy inne, otrzymane

pó

niej) lub odwrotny efekt – ko

ca/

wie

ci (najlepiej pami

tamy to co dotarło do nas jako

ostatnie, wi

c na tym si

opieramy) – tzw. wiadomo

ci z ostatniej chwili.

Jedyn

form

obrony przed manipulacj

jest weryfikowanie podawanych nam

informacji w oparciu o inne, pochodz

ce z alternatywnych, zaufanych

ródeł. Tu jednak

stajemy wobec sytuacji,

e dowolne informacje ze

wiata polityki, pochodz

ce ze

rodków

masowego przekazu (b

innych), w tym te maj

ce za zadanie prostowa

inne informacje,

równie

mog

zmanipulowane. Oznacza to,

e wła

ciwie nigdy nie mo

emy by

pewni,

czy informacja, któr

posiedli

my, jest prawdziwa. Sytuacj

dodatkowo utrudnia fakt, i

sami

dziennikarze, mimo i

zobowi

zani wymogami prawa i etyki zawodowej do zachowywania

najwy

szej staranno

ci i rzetelno

ci przy gromadzeniu faktów, cz

stokro

z ró

nych

powodów (brak czasu, brak mo

liwo

ci, lenistwo) zaniedbuj

ich weryfikacj

i mało

przejmuj

wiarygodno

. Dobrze ilustruje to cytowana przez Mariana Golk

wypowied

Ryszarda Kapu

skiego:

dziennikarstwo bardziej przypomina dzi

działalno

ść

rozrywkow

informacyjn

. Informuje

o wydarzeniach, nie dochodz

c jednocze

nie do ich

ródeł, do prawdziwych przyczyn. Nawet te

wiadomo

ci o bie

żą

cych wydarzeniach, wyrwane s

z szerszego kontekstu. A wydarzenie wyrwane z

szerszego kontekstu mo

e mie

zupełnie inn

wymow

i znaczenie ni

ma w rzeczywisto

ci. W ten

sposób, zamiast informowa

, dziennikarze wprowadzaj

w bł

d (Golka 2008: 115).

Bardzo istotny jest również problem pluralizmu mediów, który w dobie zaawansowanej

koncentracji na rynkach medialnych, jest często mocno ograniczony, lub wręcz pozorny. Wielkie

koncerny medialne (Murdocha, Blacka, Turnera, Bertelsmanna, Marinho, Berlusconiego, lub -

w warunkach polskich - „Agora”) kontrolują jednocześnie wiele tytułów prasowych, stacji radiowych,

telewizyjnych oraz witryn internetowych i mają bezpośredni wpływ na informacje w nich podawane.

Profile poszczególnych mediów znajdujących się posiadaniu danego koncernu różnią się od siebie

diametralnie, więc przeciętny odbiorca nie ma poczucia, iż w istocie należą do jednego wydawcy i

mogą realizować jedną, określoną politykę informacyjną. Potęguje to fałszywe wrażenie pluralizmu

rzekomo niezależnych od siebie źródeł informacji, jakie do nas docierają.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, że najwięcej czasu w programach informacyjnych zajmują

wiadomości odnoszące się do sceny politycznej, a programy publicystyczne też bardzo często dotyczą

tej tematyki, to warto przeanalizować strukturę tych programów w całej ofercie programowej mediów.

Krzysztof R. Nowakowski z Uniwersytetu Warszawskiego prześledził ofertę mediów publicznych pod

kątem zawartości.

Tabela 1. Struktura oferty programowej Polskiego Radia S.A. w 2007 roku.

Rodzaje audycji

W czterech programach PR S.A.( Program1,

Program2, Program3, Radio BIS) łącznie

Łączna

liczba

godzin

redni %

Informacje.

2545

7,3%

Publicystyczne.

5609

16,0%

Edukacyjne i popularnonaukowe.

1358

3,9%

Poradnicze.

423

1,2%

Religijne.

436

1,2%

Literackie i formy udramatyzowane.

1119

3,2%

Rozrywkowe (słowne i słowno-muzyczne).

525

1,5%

Sportowe

526

1,5%

Dla dzieci i młodzieży.

277

0,8%

Inne audycje słowne i słowno muzyczne.

1956

5,6%

Razem audycje słowne i słowno-muzyczne

(bez autopromocji i elementów płatnych).

14774

42,2%

Muzyka w programie.

19594

55,9%

Liczba godzin nadawanego programu

(100%)

35040

ródło: K.R. Nowakowski, Raport z badania społecznej odpowiedzialności mediów w systemie

gospodarki rynkowej, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s.43.

Powy

sze zestawienie pokazuje,

e niemal 1/4 wszystkich czasu antenowego w

Polskim Radiu zajmuj

programy informacyjne i publicystyczne. Co prawda, jak podkre

autor raportu, odsetek ten spadł w porównaniu z rokiem 2002, ale wci

ąż

jeste

„bombardowani” wiadomo

ciami politycznymi i kreowane s

w ten sposób nasze postawy.

Wiadomo

ci polityczne w programach informacyjnych s

prawie zawsze na pierwszym

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

miejscu, dlatego wła

nie uznajemy,

e s

lub powinny by

dla nas najwa

niejsze. Podobnie

rzecz wygl

da w przypadku telewizji publicznej.

Tabela 2. Struktura oferty programowej TVP S.A. w 2007 roku

Rodzaje audycji

Program 1 TVP

rednia liczba godzin

nadawania w tygodniu

% rocznego czasu

nadawania

Informacje

10,1

6,8

Publicystyka

17,9

11,9

Audycje

edukacyjne

popularnonaukowe

5,2

3,4

Poradnictwo

1,1

0,7

Religia

3,1

2,0

Film dokumentalny i reportaże

10,5

7,0

Rozrywka

5,7

3,7

Film fabularny

66,7

44,4

Muzyka

3,4

2,3

Widowiska teatralne

1,1

0,8

Audycje dla dzieci i młodzieży

13,6

9,1

Rodzaje audycji

Program 2 TVP

rednia liczba godzin

nadawania w tygodniu

% rocznego czasu

nadawania

Informacje

6,7

4,4

Publicystyka

4,6

Audycje

edukacyjne

popularnonaukowe

0,1

Poradnictwo

7,5

Religia

0,6

Film dokumentalny i reportaże

13,5

Rozrywka

9,3

Film fabularny

63,5

42,2

Muzyka

4,7

3,1

Widowiska teatralne

8,6

0,1

Audycje dla dzieci i młodzieży

rednio

godz.

dziennie

2,4

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

ródło: K. R. Nowakowski, Raport z badania społecznej odpowiedzialno

ci mediów w

systemie gospodarki rynkowej, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s.

43.

Eliminuj

c kategori

filmów fabularnych, która w oczywisty sposób, ze wzgl

du na ich

długo

ść

wygrywa w tej rywalizacji, to wci

ąż

informacja i publicystyka s

jednymi z najcz

ęś

ciej

emitowanych rodzajów programów.

Tabela 3. Struktura oferty programowej TVP INFO w 2007 roku.

Rodzaje audycji

Program 3 TVP (TVP INFO); struktura programu

wspólnego opracowanego centralnie

Warszawie,

stanowiącego

82,6%

programów

regionalnych.

% rocznego czasu nadawania

Informacje

44,5

Publicystyka

24,3

Audycje edukacyjne

0,7

Poradnictwo

0,2

Religia

0,7

Film dokumentalny

9,5

Rozrywka

9,5

Film fabularny

0,1

Muzyka

0,1

ródło: K. R. Nowakowski, Raport z badania społecznej odpowiedzialności mediów

w systemie gospodarki rynkowej, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego,

Warszawa 2008, s. 43.

Kanał TVP INFO przej

ł obowi

zki publicznych mediów informacyjnych i poszedł

lady utworzonego kilka lat wcze

niej kanału TVN 24. Oba pasma intensywnie przekazuj

nam informacje polityczne, niejednokrotnie opatruj

c je licznymi komentarzami. Dziennikarze

TVP INFO prowadz

transmisje z parlamentu („Obrady Sejmu RP” – TVP INFO, Komisja

ledcza na

ywo – TVN 24), przedstawiaj

działania polityków („Forum” – TVP INFO, „Fakty

po Faktach”, „Kawa na ław

” – TVN 24, TVN) oraz komentuj

bie

żą

ce wydarzenia w kraju i

za granic

(„Serwis info” – TVP INFO, „Polska i

wiat”, „Horyzont” – TVN 24). Na drugim

miejscu w mediach publicznych, pod wzgl

dem materiałów politycznych i publicystycznych

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

jest TVP 1. „Jedynka” w 2007 roku po

ciła ł

cznie 18,7% czasu antenowego na

informacje i publicystyk

(Nowakowski 2008: 49).

Jednym z wa

niejszych

rodków przekazu informacji jest dzisiaj Internet. Za jego

rednictwem toczy si

wiele dyskusji politycznych a społecze

stwo ma wra

enie,

e stale

w tej debacie uczestniczy.

Poniewa

Internet staje si

podstawowym

rodkiem komunikacji i organizacji we wszystkich

sferach ludzkiej działalno

ci, jest oczywiste,

e korzystaj

z niego tak

e ruchy społeczne oraz

polityczne i

e b

to robi

w coraz wi

kszej mierze, przekształcaj

c go w wa

ne narz

dzie

informowania, rekrutowania zwolenników, organizowania struktur i działa

, zdobywania wpływów i

władzy i przeciwstawiania si

wpływom i władzy przeciwników (Castells 2003: 157).

Politycy pisz

blogi (m.in. Janusz Palikot, Marek Migalski), uczestnicz

w chatach

z internautami, dzi

ki czemu obywatele maj

poczucie realnego udziału w polityce i

permanentnej legitymizacji władzy. Na pewno plusem jest zbli

enie si

w ten sposób

polityków nawet do najni

szych warstw społecznych oraz anga

owanie szczególnie młodego

pokolenia do wypowiadania si

na tematy polityczne.

Nie można pominąć potęgi mediów jako pośrednika w kampanii wyborczej. Jak zauważa

Ralph Negrine, w kampanii prowadzonej strategicznie media odgrywają kluczową rolę, zaś ich wpływ

na jej przebieg jest rzeczywiście ogromny. Jakkolwiek w wielu sytuacjach dominujący wpływ na

przebieg kampanii mają politycy, na przykład kreując pewne wydarzenia, to niezależnie od tego

ostateczny kształt przekazu i opinie w nim wyrażone są przejawem aktywności ludzi związanych z

mediami (Negrine 1994: 136 i nast.). Tendencje i nastroje, które są kreowane przez środki masowego

przekazu natychmiast trafiają na podatny grunt w polityce. Są wykorzystywane do walki politycznej.

Nie ma potrzeby mówić tu o teorii marketingu politycznego, ale ważnym podkreślenia jest fakt, że

marketing polityczny w całości opiera się na metodach i strategiach prezentacji kandydata, w tym

głównie prezentacji przedstawianej w mediach. Internet i telewizja wyznaczają pewne trendy w

prowadzeniu kampanii wyborczej, w budowaniu strategii kampanii. Mediatyzacja walki

przedwyborczej może być pozytywna – zdobywamy więcej informacji na temat kandydatów, jesteśmy

w stanie porównać w łatwy sposób ich programy, widzimy, jak prezentują się kandydaci wizualnie.

Ma jednak też swoje złe strony – propagowane są nieprawdziwe lub czasem brutalnie sformułowane

informacje, które na stałe odciskają piętno w świadomości społecznej, nie chodzi bowiem często o

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

promowanie własnej osoby, ale o zdyskredytowanie przeciwnika. Ważnym znakiem zarówno dla

polityków jak i wyborców są sondaże polityczne. Takie rankingi popularności pełnią istotną funkcję

informacyjną, a publikowanie ich wyników samo w sobie staje się wydarzeniem politycznym.

Publikacje takie są wykorzystywane w walce politycznej. W istotny sposób wpływają na wyborców,

dlatego przed wyborami w postaci ”ciszy wyborczej” zastosowano zakaz publikowania sondaży.

Sondaże mogą być dla polityków złą wskazówką, o czym mógł przekonać się Donald Tusk (PO) w

wyborach prezydenckich w 2005 roku. Długo prowadził w sondażach, wybory wygrał jednak jego

największy przeciwnik – Lech Kaczyński (PiS). Istotna jest więc , jak widać, rola mediów w

nagłaśnianiu nie zawsze pewnych prognoz wyborczych. Naturalnym regulatorem powinna tu być

reakcja opinii publicznej uznającej dane medium za niewiarygodne. Problem polega jednak na braku

w naszym kraju tego typu ugruntowanej opinii, która po latach komunizmu w zasadzie dopiero się

kształtuje.

3. Media jako IV władza

Media bywają nazywane czwartą władzą; oczywiście nie w znaczeniu władzy

monteskiuszowskiej. Nie są też władzą polityczną lub ekonomiczną, ale władzą symboliczną. Tezę tę

potwierdza John B. Thomson mówiąc, że władza owa wykorzystuje informacje, aby interweniować i

tym samym wpływać na przebieg wydarzeń. „Wystarczy tylko, że informacja o jakimś

wydarzeniu nie zostanie rozpowszechniona, a będzie to już widomym znakiem nie zajścia tego

wydarzenia w świecie. I przeciwnie, z samego faktu nagłośnienia jakiegokolwiek wydarzenia,

niezbicie wynika jego prawo do bycia Wydarzeniem, czyli bycia naprawdę” (Francuz URL : 2).

Pojęcie „czwartej władzy” zawdzięczamy najprawdopodobniej Edmundowi Burke, który w XVIII

wieku miał powiedzieć do angielskich dziennikarzy: „Jesteście czwartym stanem w królestwie”.

Ówczesne media już wtedy wywierały wpływ na rodzącą się opinię publiczną i na postrzeganie świata

polityki. Warto jednak podkreślić, co zauważa Tomasz Goban–Klas, że wpływ i kreowanie to jeszcze

nie władza (Goban – Klas 2005: 20). I jako taką nigdy nie będą. Stały się one niewątpliwie pewnym

głosem, nieraz bardziej znaczącym i głośniejszym niż reprezentacja wybrana podczas ogólnopolskiego

głosowania.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Społeczeństwo ma stosunkowo duże zaufanie do treści przekazywanych przez dziennikarzy.

Uważamy, że redaktorzy i reporterzy są sumienni i uczciwi. Potwierdzeniem powyższych spostrzeżeń

mogą być badania przeprowadzone w 2006 roku przez Centrum Badania Opinii Społecznej – „Ocena

pracy dziennikarzy”. W hierarchii zawodów, uszeregowanych ze względu na rzetelność osób je

wykonujących, dziennikarze zajmują w Polsce wysoką pozycję, która stale rośnie (Ocena pracy…

2006: 6).

Często pojawia się sformułowanie, że media nie są już czwartą, ale pierwszą władzą.

Początkowo teza ta może wydawać się absurdalna, ale co ciekawe, analizując badania CBOS,

dochodzimy do wniosku, iż Polacy uważają, że dziennikarze bardziej dbają o interes społeczny niż

politycy (wykres 3), tylko co dwudziesty badany uważa, że tę rolę lepiej wypełniają politycy. To

przepaść, która w świadomości społecznej nie zmienia się od kilkunastu lat. Dodatkowo, każda próba

podważenia tego, co jest napisane w prasie, jest odbierana jako zamach na wolność słowa, na jedno z

podstawowych praw każdego człowieka.

Wykres 3. Badania CBOS, pytanie: Kto Pana/Pani zdaniem bardziej dba o interes

społeczny?

ródło: Ocena pracy... 2006.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Pozycj

mediów w pa

stwa potwierdza te

Konstytucja RP z 1997 roku. Ju

w pierwszym rozdziale Rzeczpospolita, traktuj

cym o zasadach ustrojowych stwierdza si

wolno

ść

prasy i innych

rodków społecznego przekazu (art.14). Koncesjonowanie prasy jest

zakazane, a zapewniona jest wolno

ść

wyra

ania pogl

dów oraz pozyskiwania i

rozpowszechniania informacji (art. 54). Tak wi

c cenzura w Polsce jest zakazana. Ma to

znaczenie o tyle,

e media maj

swobod

ustalania tre

ci materiałów rozpowszechnianych

ród społecze

stwa. Wpływ pozostałych władz na działania mediów jest stosunkowo

niewielki i oprócz postanowie

ustawowych trudno ingerowa

w sposoby działania

rodków

masowego przekazu. Ponadto „prasa korzysta z wolno

ci wypowiedzi i urzeczywistnia

prawo obywateli do ich rzetelnego informowania, jawno

ycia publicznego oraz kontroli i

krytyki społecznej. Tak wi

c słu

ebna rola mediów wynika z zada

, jakie nakłada na pras

art. 1 ustawy [Prawo prasowe – A.K.]” (Nowi

ska 2005: 13-14). Prasa ma równie

nieporównywalne do innych mediów prawo do publikowania materiałów krytycznych.

Publikacja rzetelnych i zgodnych z zasadami współ

ycia społecznego ujemnych ocen dzieł

naukowych albo innej działalno

ci twórczej, zawodowej lub publicznej słu

y realizacji zada

okre

lonych artykułem 1 i pozostaje pod ochron

prawa (Nowi

ska 2005: 13-14). Je

li wi

tylko wygłaszanie negatywnych opinii jest zgodne z zasadami prawa prasowego, to

dziennikarze za nie nie odpowiadaj

. Oczywi

cie wszystkie stawiane zarzuty nie mog

„wyssane z palca”, ale powinny by

sprawdzone i przedstawione w sposób jak najbardziej

rzetelny. Kontrola społeczna w szczególno

ci dotyczy osób zajmuj

cych stanowiska

w administracji publicznej. Czasem jednak ta kontrola przekracza znacznie granic

dobrego

smaku. Dziennikarze kreuj

sylwetki polityków, sprzyjaj

partiom lub podwa

ich

wizerunek. Rzadziej pozostaj

neutralni. Jak słusznie zauwa

a Ewa Nowi

ska „kieruj

przy tym nie [ustawow

– A.K.] słu

społecze

stwu i pa

stwu”, lecz interesem własnym

(Nowi

ska 2005: 16). Marcin Gacek zwraca natomiast uwag

, na fakt,

e mediatyzacja

ycia politycznego wpływa nie tylko na przepływ informacji, ale tak

e na samo sprawowanie

władzy. Instytucje rz

dowe, czy organy pa

stwowe zmuszone s

do utrzymywania ci

głego

kontaktu z mediami. Upublicznienie działa

tych instytucji spowodowało,

e mo

liwa jest

dyskusja i ocena tej

e działalno

ci (Gacek komunikacja…: 347).

Konkluduj

c, wpływ

rodków masowego przekazu na scen

polityczn

jest

niepodwa

alny. Wykorzystanie ich jest dwustronne. Politycy wykorzystuj

media do

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

prezentacji własnej pracy i osoby, a obywatele dzi

ki mediom kontroluj

prac

instytucji społecznych i maj

poczucie realnego wpływu na polityk

. Podobnie rozwój

technologii ma olbrzymi wpływ na sposób i jako

ść

przekazywania informacji. Mediatyzacja

polityki zmienia na pewno odległo

ść

polityka od wyborcy i wirtualne kontakty obu stron staj

coraz cz

stsze. Media masowe stały si

rodkiem koniecznym do sprawowania władzy.

Niestety, obok prawdziwych działaczy na scenie politycznej pojawiaj

tacy, którzy

tylko „istniej

w mediach”, zgodnie z zasad

e niewa

ne, czy mówi si

dobrze, wa

ne,

eby w ogóle si

mówiło. Dziennikarze znacz

co oddziałuj

na to, jak postrzegani s

politycy, jakie informacje do nas docieraj

, a jakie nie. Pewne wydarzenia mog

zosta

zupełnie zignorowane, w czasie gdy inne – mniej wa

ne, ale by

e bardziej

skandaliczne, b

wyci

gni

te na pierwszy plan. Tym samym media kieruj

w pewien

sposób naszym my

leniem. Z tego korzystaj

tak

e politycy, którzy „wymy

laj

” wydarzenia

medialne, aby zakamuflowa

te istotniejsze, ale bardziej kontrowersyjne. Podkre

laj

telewizja i Internet staj

dzisiaj najbardziej czasochłonnymi i popularnymi formami

dzania wolnego czasu, to z punktu widzenia polityków warto ten czas

zagospodarowa

reklamami politycznymi. Musimy by

jednak bardzo czujni, aby umie

odpowiednio oceni

warto

ść

informacji nam przekazywanych.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBLIOGRAFIA

Bard A., Söderqvist J. (2006), Netokracja. Nowe elity władzy i

ycie po kapitalizmie,

tłum. P. Cyprya

ski, Warszawa, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne

Castells M. (2003), Galaktyka Internetu: refleksje nad Internetem, biznesem i

społecze

stwem, tłum. T. Hornowski, Pozna

, „Rebis”.

Castells M. (2007), Społecze

stwo sieci, tłum. M. Marody, Warszawa: Wydawnictwo

Naukowe PWN.

Goban – Klas T. (2005), Media: od „czwartej” do „pierwszej” władzy?, w: M. Magoska

(red.), Media, władza, prawo, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello

skiego, s.

20.

Golka M., (2008), Bariery w komunikowaniu i społecze

stwo (dez)informacyjne,

Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Juszczyk S. (2000), Człowiek w

wiecie elektronicznych mediów – szanse i

zagro

enia: (o problemach tworz

cego si

społecze

stwa informacyjnego), Katowice:

Wydawnictwo Uniwersytetu

skiego.

McQuail D. (2008), Teoria komunikowania masowego, tłum. M. Bucholc, A.

Szul

ycka, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.

Negrine R. (1994), Politics and the mass media in Britain, Londyn: Routlege.

Nowi

ska E. (2005), Media jako czwarta władza? Co na to prawo?, w: M. Magoska

(red.), Media, władza, prawo, Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello

skiego, s. 9, 13-

14, 16.

Badania

Ocena pracy dziennikarzy, (2006) Komunikat z bada

, Centrum Badania Opinii

Społecznej, Warszawa

Nowakowski K.R. (2008), Raport z badania społecznej odpowiedzialno

ci mediów w

systemie gospodarki rynkowej, Instytut Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego,

Warszawa

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

ródła internetowe

Francuz P., Wpływ mediów na przebieg i wyniki politycznych kampanii wyborczych,

http://ww6.tvp.pl/include/docs/2005/09/05/Francuz.pdf (20.02.2010).

Gacek M., Komunikacja polityczna w społecze

stwie informacyjnym,

http://winntbg.bg.agh.edu.pl/skrypty2/0096/345-353.pdf

(18.02.2010).

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

WŁADZA MEDIÓW

W SFERZE POLITYCZNEJ

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

PIOTR DRAGON

POLITYKA = TELEWIZJA = POLSKA DEMOKRACJA?

SŁOWA KLUCZE

kapitał społeczny, mediatyzacja polityki, komunikowanie polityczne, kultura nieufno

ABSTRAKT

W swoim wyst

pieniu, chciałbym poruszy

kwesti

roli, jak

odgrywa telewizja, w

komunikowaniu politycznym i jaki ma to wpływ na kształt polskiej demokracji.

W swoim referacie odniósłbym się do kilku kwestii, ale ramą dla całości rozważań

stanowiłoby zjawisko określane jako „mediatyzacja polityki”, a dokładniej - znaczenie jakie

w mediatyzacji polityki odgrywa telewizja.

Chciałbym zaprezentowa

zmiany jakie zaszły pod wpływem mediów (telewizji) w

sposobie uprawiania polityki – wytworzenie si

specyficznego „modelu komunikowania

telewizyjnego”- oraz zastanowi

nad wynikłymi z faktu jej mediatyzacji konsekwencjami

dla całego społecze

stwa, jak i jako

ci polskiej demokracji.

Rozwa

ania te dotyczyłyby poziomu „kapitału społecznego” oraz zjawisk takich jak

„kultura narzekania” i „kultura nieufno

ci”.

Oprócz tego postarałbym si

zaprezentowa

kilka istotnych z punktu widzenia

dyskusji nad tym tematem efektów zwi

zanych z oddziaływaniem telewizji takich jak :

mechanizm kultywacji, mechanizm nadawania ram, asymetria pozytywno – negatywna, efekt

czystej ekspozycji.

Ostatni

ęś

wyst

pienia, byłaby prezentacja autorskiego modelu, poprzez

pryzmat „nowego komunikowania politycznego”, tak zwanej

tej trójcy, czyli telewizji,

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

sonda

y opinii publicznej i reklamy. Na podstawie tego modelu, postarałbym si

dowie

ść

tezy i

Telewizja (jako medium), poprzez kluczow

rol

jak

odgrywa w procesie

komunikowania politycznego, negatywnie wpływa na kształt polskiej demokracji, poniewa

istotnym stopniu przyczynia si

do niszczenia kapitału społecznego.

Uwa

am,

e ta teza – jej prawdziwo

ść

, fałszywo

ść

(w kontek

cie przedstawionego

referatu), byłaby dobrym wyj

ciem do dalszej dyskusji nad tematem.

„Jak

rol

odgrywaj

media we współczesnym społecze

stwie?” Ta kwestia wydaje

zasadniczym pytaniem nurtuj

cym socjologów zajmuj

cych si

masowym

komunikowaniem. Jednak na tak szeroko zakre

lony problem, nie da si

znale

źć

odpowiedzi, a raczej mo

na ich znale

źć

tysi

ce. Była to moja pierwsza my

l, kiedy starałem

ustali

problem, którym zajm

w niniejszej pracy. Postarałem si

c go zaw

analizy konkretnego medium (przynajmniej z grubsza) – telewizji, w konkretnym aspekcie –

polityki, w okre

lonym kontek

cie – polskiej demokracji. Zaw

ęż

ony problem, mógłby wi

wygl

nast

puj

co – „Jak

rol

odgrywa telewizja, w komunikowaniu politycznym i jaki

ma to wpływ na kształt polskiej demokracji?”. Postaram si

teraz wst

pnie omówi

aspekty

postawionego problemu.

Wst

p – co i dlaczego chc

udowodni

Według J.G. Blumera i M. Gurevitcha system komunikowania politycznego stanowi

polityczne instytucje, instytucje medialne, publiczno

ść

rodków masowego przekazu oraz

samo komunikowanie, przy czym „cała istota komunikowania politycznego sprowadza si

rodków masowego przekazu, które pełni

funkcj

rednika mi

dzy nadawcami

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

politycznymi a obywatelami, czyli odbiorcami w systemie komunikowania politycznego”

(Dobek-Ostrowska 2001: 117).

Powy

szy cytat mówi o znaczeniu jakie maj

media dla komunikowania politycznego;

sił

tego oddziaływania natomiast, najlepiej ilustruje termin, jakim badacze opisuj

zjawiska

maj

ce miejsce na tym polu – „mediatyzacja polityki”.

Postawiony problem dotyczy jednak konkretnego medium – telewizji, nale

ałoby si

c zastanowi

- jakie znaczenie w mediatyzacji polityki odgrywa to wła

nie medium.

R. Debray, na przykład, mówi o „rewolucji masowych

rodków audiowizualnych”, jaka

dokonała si

w dwóch ostatnich dekadach XX wieku – do jej podstawowych cech zaliczył

dzy innymi hegemoni

telewizji w systemie medialnym. P. Lacomtei mówi o „uderzeniu

rewolucji mediatycznej na polityk

”. G. Thoveron z kolei za efekt ewolucji politycznych

stosunków komunikacyjnych, uwa

a wytworzenie si

nowego typu relacji, któr

okre

la jako

„model

komunikowania

telewizyjnego”,

charakteryzuj

dzy

innymi

zmediatyzowanymi formami komunikowania czy zmian

technik przekazu wraz z rozwojem

technik telewizyjnych (Dobek Ostrowska 2001: 126).

Głosy badaczy tego tematu, przynajmniej wst

pnie, zdaj

trafnie ilustrowa

znaczenie, jakie dla komunikowania politycznego odgrywa telewizja.

li chodzi o ostatni element problemu rozwa

anego w tej pracy – znaczenie wy

wymienionych zagadnie

dla charakteru polskiej demokracji – ci

ęż

ko jest go nie tylko

rozstrzygn

ąć

, ale i przedstawi

w skrótowej formie, jakiej wymaga wst

p. Mo

liwe jest jednak

przedstawienie sytuacji idealnej; tego w jaki sposób powinny one wpływa

na kształt polskiej

demokracji. Według Bogusławy Dubek-Ostrowskiej „Media masowe s

jednym z kluczowych

elementów procesów politycznych we wszystkich systemach politycznych współczesnego

wiata. Ich rola w demokracji jest jednak szczególna. Media maj

tam do spełnienia

okre

lone zadania, funkcje i misj

. Powinny słu

kształtowaniu społecze

stwa

obywatelskiego i wzbogaceniu sfery publicznej”(Dobek-Ostrowska 2004: 34).

W pytaniu jakie sobie postawiłem oraz w informacjach zawartych we wst

pie tej

pracy, starałem si

unika

elementu warto

ciowania. Element ten b

dzie jednak silnie

obecny w tezie jak

stawiam i której b

starał w niniejszej pracy dowie

ść

: telewizja

(jako medium), poprzez kluczow

rol

, jak

odgrywa w procesie komunikowania

politycznego, negatywnie wpływa na kształt polskiej demokracji, poniewa

w istotnym

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

stopniu przyczynia si

do niszczenia kapitału społecznego. Oczywi

cie teza ta b

dzie

dyskutowana w kontek

cie polskiej rzeczywisto

ci.

Kapitał społeczny

Ogromne znaczenie, jakie dla funkcjonowania demokratycznego pa

stwa,

sprawno

ci i skoordynowanego działania społecze

stwa odgrywa kapitał społeczny, jest

powszechnie znane.

Według Putnama, kapitał społeczny, rozumiany jako sie

spontanicznych wi

zi i

wzajemnego zaufania, jest sił

nap

dow

dynamicznej gospodarki i sprawnych rz

dów oraz

obywatelskiego zaanga

owania (Sztompka/ Putnam 2006: 392). W przypadku braku takiego

kapitału, mamy do czynienia ze zjawiskiem, które Richard Stivers nazywa „kultur

cynizmu”,

czyli syndromem braku zaufania (Sztompka 2006: 222).

Francis Fukuyama stwierdza,

e „dobrobyt społecze

stw, jak równie

ich mo

liwo

konkurowania z innymi s

wzmacniane przez jedn

, powszechn

cech

kulturow

: poziom

zaufania istniej

cy w danym społecze

stwie” (Sztompka 2006: 397).

Wag

zaufania, podkre

lał równie

Piotr Sztompka w swoim wyst

pieniu na II

Ogólnopolskim Kongresie Obywatelskim, który odbył si

w marcu 2007 roku, w swoim

wyst

pieniu „Zaufanie i współpraca: fundament rozwoju Polski”.

Kultura nieufno

Wiedz

c ju

jak by

powinno, zastanówmy si

nad tym jak jest.

W porównawczym

wiatowym rankingu demokracji, przedstawionym w czasopi

mie

„The Economist” z grudnia 2006 roku, Polska sytuuje si

na 46 miejscu, w kategorii

„demokracji ułomnych”. Z kolei w rankingach nepotyzmu i klientelizmu, Polska lokuje si

bardzo wysokich pozycjach, blisko krajów trzeciego

wiata. Piotr Sztompka, przyczyn tego

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

stanu rzeczy dopatruje si

głównie w kryzysie zaufania, jaki jest obecny w Polsce, ale i w

kształcie polskiej kultury politycznej i stylu władzy (Sztompka 2007).

Polsk

scen

polityczn

charakteryzuj

nast

puj

ce fenomeny: odcinanie si

przeszło

ci, podział na „swoich” i politycznie „obcych”, czystki na stanowiskach po ka

dych

wyborach, obarczanie win

za niepowodzenia poprzednie ekipy czy stosunkowo niedawne

kuriozum – obsesyjne, wr

cz paranoiczne, tropienie spisków „układu”, z czym wi

ąż

e si

nacisk kładziony na lojalno

ść

i posłusze

stwo, zamiast kompetencje, o czym mówi zasada

BMW (bierny, mierny, ale wierny) oraz klimat bezkompromisowej walki z wci

ąż

obecnym i

czujnym uogólnionym wrogiem (chocia

pozornie przyjmuj

cym konkretne, coraz to nowe

postacie), niemo

ść

porozumienia si

, przyj

cie stanowiska „zgodno

ci ponad podziałami”

w sprawach istotnych dla Polski.

Wszystkie wymienione zjawiska, jak i wiele innych - nie sposób wymienić

wszystkich, a nawet nie jest to wskazane w tej pracy, która nie ma być krytyką polskiej,

politycznej rzeczywistości – przyczyniają się do budowania w Polsce kultury nieufności.

Kultura narzekania

Oprócz kultury nieufno

ci, Polsk

charakteryzuje jeszcze jeden, równie mało chlubny

typ kultury – „kultura narzekania”. W tej kulturze, w odró

nieniu od kultury afirmacji (USA) –

gdzie nale

y by

szcz

ęś

liwym i zadowolonym, lub kultury typu „keep smiling” (UK), gdzie

bycie szcz

ęś

liwym nie jest obowi

zkiem, ale nie wolno by

nieszcz

ęś

liwym, norm

jest by

nieszcz

ęś

liwym lub przynajmniej na takiego wygl

(Wojciszke 2005: 38). Kultura

narzekania przejawia si

w tak zwanej „polskiej normie negatywno

ci” w my

leniu o

wiecie

społecznym. Norma ta nakazuje „do

wiadcza

wiat społeczny jako zły, a wi

c nie ufa

ludziom i widzie

w nich liczne przywary, porz

dek społeczny postrzega

jako

niesprawiedliwy i krzywdz

cy, samego siebie za

– jako ofiar

owych złych instytucji

społecznych.. Takiemu postrzeganiu

wiata towarzysz

negatywne emocje: smutku,

ku, gniewu, poczucie bezradno

ci i krzywdy.” (Wojciszke 2005: 39). Polacy narzekaj

, bo

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

w kulturze narzekania mo

e to by

droga do zawierania relacji społecznych i uzyskania

wsparcia społecznego, za

gło

ne mówienie o swoim szcz

ęś

ciu mo

e prowadzi

społecznego odrzucenia. Taki stan rzeczy musi owocowa

bierno

i niech

uczestniczenia w jakichkolwiek inicjatywach, co w sposób oczywisty przyczynia si

osłabienia kapitału społecznego.

W tym miejscu, mo

e si

pojawi

uzasadnione pytanie: no dobrze, ale jaki to

wszystko ma zwi

zek z telewizj

? Ju

wyja

niam:

Telewizja

Teza o zgubnym wpływie telewizji na kształt demokracji jest przeciwie

stwem

sposobu opisywania mediów z u

yciem metafor takich jak: „pies na ła

cuchu” (co wyra

przekonanie o istotnej funkcji mediów jako stra

nika zasad demokratycznych poprzez

ukazywanie patologii i niepo

żą

danych zjawisk w

yciu politycznym), czy „pies na czatach”

(media jako stra

nik interesów społecznych czy politycznych ró

nych grup społecznych)

(Dobek-Ostrowska 2001: 120).

W jaki wi

c sposób media (telewizja), mog

wpływa

negatywnie na demokracj

skoro stoj

one na stra

y jej zasad? Otó

w ten sam sposób, w jaki chroni

one

przestrzeganie tych

e zasad. Kolejne ujawniane skandale, afery, w których ci

ęż

ko zwykłemu

obywatelowi dokładnie si

- ju

nie tylko orientowa

- ale i zapami

o co wła

ciwie chodzi,

co prawda poprzez ujawnienie, pojawienie si

w mediach i trafienie pod os

d opinii

publicznej, rzeczywi

cie mog

budowa

poczucie (szczególnie, je

li porówna

ten stan do

sytuacji sprzed 1989 roku),

e winy zostan

odkryte. Jednak czy buduj

poczucie,

e winni

zostan

ukarani?

Tematy afer i skandali, b

ce po

ywk

mediów i rozgrzewaj

ce nastroje

społecze

stwa przez pewien czas, dopóki si

nie oklepi

, nie znudz

, nie przestan

wzbudza

emocji lub nie zostan

zast

pione przez ciekawszy news (selektywno

ść

nadawania) (Skar

ska 2005: 309) – jednym słowem dopóki b

„chwytliwe” i b

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

przekłada

bezpo

rednio na statystyki ogl

dalno

ci, istniej

w mediach, a tym samym w

wiadomo

ci społecze

stwa.

Pasjonuj

cy jest sam moment ujawnienia skandalu, szum wokół niego i cała

towarzysz

ca temu otoczka, jednak nie jego zako

czenie, wyci

gni

cie konsekwencji, a

szczególnie wniosków, który to etap jest ju

rozwlekły w czasie,

mudny i nieciekawy i nie

tworzy atmosfery show. Gdyby zapyta

ludzi, w jaki sposób zako

czyły si

poszczególne

afery i skandale, pewnie nie byliby tego w stanie stwierdzi

. Ujawnianie coraz to nowych

skandali, mo

e prowadzi

do „znieczulenia” na nie społecze

stwa, my

lenia typu: to tylko

kolejny skandal, jak zwykle, lub do prze

wiadczenia,

e skoro ujawnia si

ich a

tyle to

pewnie jeszcze wiele jest nie odkrytych. W ujawnianych skandalach nie chodzi wi

c o to,

eby pokaza

e ka

da wina zostanie odkryta, a winny ukarany. Chodzi o dostarczenie

rozrywki, wzbudzenie emocji – ze strony mediów, wypłyni

cie lub pogr

ąż

enie medialne

(przynajmniej na pewien czas, dopóki ludzie zasypani kolejnymi skandalami nie zapomn

sprawie) – ze strony pewnych polityków.

Jednak sam fakt, że media, dokładnie telewizja, wyświetla, a tym samym ujawnia

istnienie skandali i afer, niczego jeszcze nie przeświadcza, dopóki nie uświadomimy sobie

siły oddziaływania telewizji, której teraz postaram się dowieść.

Mechanizm kultywacji

wiat prezentowany w telewizji wykracza poza nasze bezpo

rednie do

wiadczenia,

ale odbiorca odczytuje ogólny jego obraz, który ma dla niego sens. Telewizja, prezentuje

jedynie wycinek

wiata; jednak robi to w sposób na tyle realistyczny,

e u widzów wyst

puje

upodobnienie obrazu

wiata rzeczywistego do obrazu

wiata wykreowanego przez media.

Prowadzi to do zniekształce

ilo

ciowych, dotycz

cych proporcji czy cz

sto

ci wyst

powania

jakiego

zjawiska społecznego (walk kibiców na stadionach) lub jako

ciowych (opinia o

powszechno

ci korupcji i oszustw) (Skar

ska 2005: 312). Maj

c na uwadze fakt

selektywno

ci prezentowanych widzom informacji – skupiania si

na informacjach

zwi

zanych z konfliktem, skandalem, dramatem, oczywistym wydaje si

e efekt kultywacji

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

nie prowadzi do pozytywnych zniekształce

obrazu

wiata, ale do wizji

wiata jako ponurego

i niebezpiecznego, ludzi jako samolubnych, niegodnych zaufania, co musi przekłada

obni

enie kapitału społecznego.

Framing

Sytuacje społeczne (polityczne), ze swojej natury s

zło

one, i aby móc si

do nich

ustosunkowa

, konieczne jest nadanie im znaczenia, utworzenie definicji danego

wydarzenia.

. Badacze mediów, nurtu konstruktywizmu medialnego wła

nie tworzenie

definicji i znacze

społecznych uznaj

za najwa

niejszy skutek mediów (Wagner 2006).

Media nadaj

c znaczenie, tworz

tym samym ramy dla interpretacji polityki, nadaj

sens

zło

onym zjawiskom, które mo

na ró

nie interpretowa

Ramy tworzone s

poprzez

prezentowanie okre

lonej perspektywy organizuj

cej lub reorganizuj

cej posiadan

przez

odbiorców wiedz

za pomoc

okre

lonych chwytów retorycznych, stosowanych przez

polityków i komentatorów, analogie, metafory, okre

lone reguły selekcji informacji, nacisk na

niektóre aspekty zdarze

. Dostarczaj

w ten sposób ogólnych wskazówek co nale

y my

o polityce, jak rozumie

konkretne zdarzenie, czy jest ono wa

ne, czy te

nie. Ramy nie s

neutralne – sugeruj

jaki powinien by

dalszy ci

g zdarze

i co w ich konsekwencji nale

zrobi

(Skar

ska 2005: 313).

Maj

one bardzo du

żą

skuteczno

ść

perswazyjn

– „sugerowanie okre

lonych ram dla

polityki wi

ąż

e si

ze społecznym oczekiwaniem konkretnych zachowa

polityków, a gdy

oczekiwania wzbudzone przez znaczenie nadane wydarzeniom przez masowe media nie s

realizowane przez aktualnie rz

cych, trac

oni poparcie społeczne.” (Skar

ska 2005:

316). Jest to zgodne ze stwierdzeniem J. Lichtenberga,

e „Dzisiejsze media s

jednym z

podstawowych aktorów na scenie politycznej, zdolnych do kreowania lub niszczenia

politycznych karier oraz stawiania politycznych kwestii” (Dobek-Ostrowska 2001: 121).

Wniosek z tego, że nie warto narażać się mediom, o czym przekonała się

poprzednia ekipa rządząca PIS-u, a przekonałaby się z pewnością jeszcze bardziej dotkliwie,

gdyby nie kontrolowała telewizji publicznej.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Asymetria negatywno-pozytywna

Asymetria negatywno-pozytywna jest to tendencja do większej koncentracji na

negatywnych niż pozytywnych aspektach świata i realnego i medialnego (telewizyjnego).

Treści wzbudzające silne, negatywne emocje przykuwają uwagę widza i są dobrze

zapamiętywane, nic więc dziwnego, że operuje się nimi w medialnych kampaniach

politycznych (Skarżyńska 2005: 322). Kandydaci wzajemnie się dyskredytują, obciążają,

obrażają a rzadziej prezentują własne programy – jest to dobrze znany obraz z rzeczywistości

przedwyborczej (w Polsce również powyborczej). Korzyści z takich „wrogich i brzydkich”

kampanii są jednak krótkoterminowe i realizują jedynie partykularne interesy poszczególnych

kandydatów czy partii, ponieważ w ogólnym rozrachunku powodują wzrost niechęci do

polityki, demobilizację elektoratu i zmniejszanie się frekwencji wyborczej (Skarżyńska 2005:

323).

Efekt czystej ekspozycji

W kontekście powyższych rozważań oczywistym wydaje się być twierdzenie, że

telewizja wpływa na sympatię lub niechęć do określonych polityków oraz na poparcie czy

odrzucenie pewnych politycznych decyzji i działań, poprzez tworzenie pełnych pozytywnych

lub negatywnych emocji obrazów. Najprostszym sposobem budowania sympatii do danej

postaci jest częstość pokazywania jej w mediach. Powtarzanie ekspozycji osoby wywołuje u

odbiorców poczucie znajomości (łatwiejsze rozpoznawanie, lepsza dostępność w pamięci),

ale też zwiększa atrakcyjność osoby. Efekt ten występuje, nawet gdy ekspozycja jest tak

krótka, że ludzie nie zdają sobie sprawy, że cokolwiek oglądali (Skarżyńska 2005: 325).

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Nieko

cy si

serial a

ta trójca

Nic wi

c dziwnego,

e aktorzy polityczni, a zwłaszcza kandydaci, przywi

zuj

tak

wielk

wag

do strategii telewizyjnej. Polityka stała si

masowym spektaklem, w którym

rzesza specjalistów, profesjonalnie przygotowanych do zarz

dzania widoczno

aktorów

politycznych, kreuje ich wygl

d i sposób zachowania (sylwetka, fryzura, styl ubierania, głos,

sposób wypowiadania si

, gestykulacja, mimika) (Dobek-Ostrowska 2001: 128).

Posłuchajmy rady, jak

udzielił zwyci

zca kampanii z 1968 roku (okre

lonej jako kampania,

podporz

dkowana zasadzie „styl wa

niejszy ni

argumenty”, która została nazwana

sprzedawaniem prezydenta) – Nixon, politykom ubiegaj

cym si

o stanowisko prezydenta:

„Zaufaj bez reszty swojemu producentowi telewizyjnemu. Niech on decyduje o makija

nawet gdyby ci od tego zbierało si

na mdło

ci. Niech ci powie, gdzie masz siedzie

, niech ci

powie, jakie jest najlepsze ustawienie kamer, niech ci powie, jak masz si

uczesa

” (Dobek-

Ostrowska 2001: 328).

Do opisu wy

ej wymienionych zjawisk, został ukuty nawet specjalny termin –

legitymizacja katodyczna, któr

aktor polityczny uzyskuje od wyborców dzi

telegeniczno

ci, dobrej prezencji przede wszystkim w telewizji (Dobek-Ostrowska 2001:

124).

Poza budowaniem wizerunku nale

y jeszcze zadba

o jego sprzedanie, polegaj

na mo

liwe jak najcz

stszym pojawianiu si

we wszelkiego rodzaju mediach, szczególnie w

telewizji, o czym

wiadcz

coraz to wi

ksze kwoty, przeznaczane na kampanie medialne.

Maj

c ju

strategie budowania okre

lonego wizerunku oraz realizuj

c j

w mediach,

politycy (a raczej sztab specjalistów) potrzebuj

jeszcze informacji zwrotnej na temat

trafno

ci ich rozwi

, aby mogli ewentualnie zmodyfikowa

strategie, wprowadzi

nowe

rozwi

zania w odpowiedzi na przykład na przyj

taktyk

przeciwników. Tak

informacj

sonda

e opinii publicznej.

Jak wi

c wida

, nie bez podstaw R. Cayrol zaproponował, aby mówi

o „nowym

komunikowaniu politycznym”, w którego skład zaliczył tak zwan

trójc

, czyli

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

telewizj

, sonda

e opinii publicznej i reklam

(Dobek-Ostrowska 2001: 126)

G. Thoveron

stwierdził z kolei,

e dzi

ki telewizji kampanie wyborcze i

ycie polityczne s

„nieko

cym

serialem telewizyjnym, w którym politycy odgrywaj

role głównych bohaterów.

Powszechne przekonanie o omnipotencji telewizji powoduje,

e nic bez niej nie mo

e si

odby

”(Dobek-Ostrowska 2001: 126).

Skutki mediatyzacji polityki

Wszystkie wy

ej opisane procesy zwi

zane z mediatyzacj

polityki wprowadziły

gł

bokie zmiany w zachowaniach aktorów politycznych. Widoczno

ść

medialna, według D.

Woltona doprowadziła do ci

głej weryfikacji legitymizacji polityków i kandydatów, na których

gle spoczywa czujne oko opinii publicznej, co uzale

nia ich od kaprysów wyborców, ich

sympatii lub antypatii, na podstawie których udziel

oni poparcia w wyborach, b

nie.

Oprócz tego widownia uzyskała now

liwo

ść

wywierania wpływu na aktorów

politycznych poprzez sonda

e i badania opinii publicznej, do których obecnie wielu polityków

na wszystkich szczeblach przywi

zuje ogromn

wag

” (Dobek-Ostrowska 2001: 124).

Niektórzy badacze, jak H. Cazenave uznaj

te procesy – mo

liwo

ci ci

głej

legitymizacji b

delegitymizacji politycznej, za zasadnicz

konsekwencj

transformacji

sfery publicznej pod wpływem mediów elektronicznych” (Dobek-Ostrowska 2001: 125). Ten

sam badacz konstatuje,

e niełatwo jest jeszcze dzisiaj przes

dzi

, czy wkroczenie mediów

wiat polityki - tak gł

bokie i na wszystkich praktycznie jego płaszczyznach – wzbogaciło

czy te

doprowadziło do zubo

enia dyskursu politycznego. Z jednej strony, niew

tpliwie

szerokie kr

gi społecze

stwa uzyskały dost

p do debaty politycznej, z drugiej jednak obecna

retoryka polityczna, nazywana przez J. M. Cottereta „retoryk

audiowizualn

” , zubo

yła

dyskurs polityczny, poniewa

bazuje ona głównie na obrazie, metaforze, odwołuje si

głównie do emocji zamiast do racjonalnej argumentacji (”(Dobek-Ostrowska 2001: 131).

W tym miejscu sam chciałbym zaj

ąć

stanowisko w dyskusji nad zmianami, jakie

zaszły pod wpływem mediów w sposobie uprawiania polityki oraz zastanowi

nad

wynikłymi z faktu jej mediatyzacji konsekwencjami dla całego społecze

stwa, jak i jako

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

polskiej demokracji. W tym celu, postaram si

dowie

ść

prawdziwo

ci przedstawionej ju

wcze

niej tezy, któr

jeszcze raz dla przypomnienia postawi

. Twierdz

e telewizja (jako

medium), poprzez kluczow

rol

jak

odgrywa w procesie komunikowania politycznego,

negatywnie wpływa na kształt polskiej demokracji, poniewa

w istotnym stopniu przyczynia

do niszczenia kapitału społecznego.

Podsumowanie, dowodzenie tezy, zako

czenie

W ustroju uznawanym przez zdecydowaną większość państw na świecie za najlepszy

z możliwych - w ustroju demokratycznym, w którym to obywatele są najwyższą władzą i

sami wybierają swoich reprezentantów, którzy w ich imieniu sprawują rządy, w tym właśnie

ustroju, będąc wpisana w jego strukturę i leżąc u jego podstaw, paradoksalnie główną rolę

odgrywa nieufność. Dlaczego? - ponieważ reprezentanci społeczeństwa, dostają mandat

zaufania jedynie na cztery lata (pięć w przypadku głowy państwa). W pewnym sensie jest to z

pewnością dobre rozwiązanie, ponieważ reprezentanci muszą się starać (przynajmniej

teoretycznie), jeśli chcą uzyskać mandat również w następnej kadencji, jednak niesie to

również ze sobą, szczególnie w erze mediatyzacji polityki określone zagrożenia.

Najprostsz

i zarazem najskuteczniejsz

drog

do uzyskania sympatii w

ród jak

najwi

kszego grona obywateli jest dobre zaprezentowanie si

w telewizji. Jest to równie

najlepsza droga do zniszczenia czyjego

wizerunku. Maj

c to na wzgl

dzie i b

jednocze

nie

wiadomym praw, jakimi rz

dzi si

telewizja (poszukiwanie nowo

ci, konfliktu,

dramatu, oddziaływanie na emocje - konwencja show, prostota przekazu dopasowana do jak

najszerszego grona odbiorców) nietrudno przewidzie

, w jaki sposób przebiega

dzie

komunikowanie polityczne. Politycy, chc

c zaistnie

w mediach, sił

rzeczy musz

wpisywa

w t

telewizyjn

konwencj

, a wi

c informacje jakie prezentuj

i sposób w jaki je

komunikuj

musz

przybiera

konwencj

show, musz

zaprezentowane prosto, acz

dobitnie; najlepiej aby były nowe, niespodziewane, dramatyczne. Informacje niekoniecznie

musz

rzetelne, a sposób ich przedstawienia racjonalny, wa

ne aby wzbudzały emocje,

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

poniewa

tego wymagaj

prawa rz

ce masowym, telewizyjnym komunikowaniem.

Wszystkie te warunki spełniaj

wybuchaj

ce i tak ch

tnie prezentowane w mediach

skandale i afery oraz wszystkie wypowiedzi polityków z nimi zwi

zane – pot

piaj

ce, pełne

deklaracji zaj

cia si

spraw

; przy czym same deklaracje, o czym pisałem wcze

niej s

zupełno

ci wystarczaj

ce. Ale dostosowywanie si

do telewizyjnej konwencji wypowiedzi jest

równie

widoczne w codziennym dyskursie politycznym. W programach publicystycznych,

rozmawiaj

cy politycy bardzo rzadko opieraj

na racjonalnej argumentacji, czy te

podnosz

istotnie społecznie i politycznie kwestie, poniewa

nie trafi

one do odbiorców,

którym cz

sto nie chce si

uwagi na analiz

argumentów i

ledzenie dyskusji.

Dlatego łatwiej, jak i skuteczniej jest operowa

symbolami, metaforami, udziela

wymijaj

cych acz dowcipnych odpowiedzi, podnosi

kwestie niekoniecznie istotne, ale

wzbudzaj

ce emocje; zamiast rozmawia

– rzuca

hasła i slogany, a nawet kłóci

Debata nad zubo

eniem dyskursu politycznego, toczona przez komentatorów dzisiejszej

sceny politycznej, mo

e wynika

niekoniecznie z „niskiej jako

ci” polskich elit, ale z ich

dostosowania si

do praw rz

cych mediami, a szczególnie telewizj

. Wszystko to wynika

z mechanizmów o których pisałem wcze

niej:

- Framingu – politycy staraj

nada

ramy interpretacyjne faktom, przy czym ka

z nich z korzy

dla siebie, lub własnej opcji politycznej, prezenterzy z kolei – zgodnie z

kierunkiem przyj

tym przez stacj

w której pracuj

- Asymetrii pozytywno-negatywnej – która równie

nadaje charakter obrazom

prezentowanym w mediach – lepiej wzbudzi

negatywne emocje, nakierowane na

politycznych oponentów, poniewa

zostanie to dobrze zapami

tane, ni

nawet pozytywne

emocje dotycz

ce samego siebie i własnej opcji politycznej (szczególnie dobrze widoczne w

okresie kampanii wyborczych).

- Efektu czystej ekspozycji – ka

dy powód jest dobry, byleby tylko pojawi

przed

kamerami. A jak wiadomo, aby to zrobi

trzeba wpisa

w konwencj

przekazu, wi

najłatwiej mie

do przekazania co

, co wzbudzi emocje, czytaj – ka

dy skandal, jak

kolwiek,

nawet nieprawdziw

informacj

(w my

l zasady - wytłumaczy si

to pó

niej, ale co

powiedziane to powiedziane), która jednak b

dzie nieoczekiwana, poruszy widzów.

Jednak społeczeństwo, obserwując zachowania polityków, dowiadując się o wciąż

nowych skandalach, aferach, pomyłkach i wpadkach rządu, niefortunnych posunięciach

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

skrzętnie wyłowionych i skrytykowanych przez nieprzychylne rządzącej partii media, sposób

wypowiadania się polityków różnych opcji, mający znamiona ciągłej walki, wzajemnego

obarczania się winami i szkalowania siebie nawzajem, siłą rzeczy musi wyrobić sobie

negatywny obraz polskiej polityki, który – w myśl zasad mechanizmu kultywacji – jest

uogólniany i zniekształcany. Być może politycy nie zachowują się cały czas, jak gdyby byli

na wojnie, a ich największym wrogiem była inna partia i jej przedstawiciele; być może

podejmują konstruktywne decyzje, ale to nie ma znaczenia, ponieważ społeczeństwo widzi

tylko to, co prezentują media.

Społecze

stwo, ma jednak mo

liwo

ść

wyra

enia swego niezadowolenia w badaniach

opinii publicznej, dogł

bnie analizowanych przez polityków (przecie

jest to wska

nik

nastrojów społecze

stwa, a wi

c i racja politycznego bytu w przyszłych wyborach), którzy w

zwi

zku z nimi podejmuj

okre

lone działania – najcz

ęś

ciej jeszcze bardziej zaostrzaj

walk

. Rz

cy obarczaj

win

kogo si

da, staraj

c si

znale

źć

kozła ofiarnego dokonuj

dymisji, szukaj

zast

pczego tematu poruszaj

cego opini

publiczn

(opini

publiczn

, czyli

media, bo sk

d obywatele uzyskuj

informacje?), aby odwróci

jej uwag

od dra

liwych

kwestii; opozycja z kolei zaostrza krytyk

Opisane przeze mnie sytuacje i kwestie, tak dobrze znane z polskiej rzeczywisto

politycznej, musz

prowadzi

w konsekwencji w oczywisty sposób do budowania kultury

nieufno

ci i dawa

podstawy do wyst

powania kultury narzekania.

W ostatecznym rozrachunku mamy więc według mnie do czynienia z istnym błędnym

kołem, niszczącym kapitał społeczny, którego uproszczony schemat pozwolę sobie poniżej

przedstawić.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Kultura nieufno

ci i narzekania, charakteryzuj

ca społecze

stwo, tak samo obywateli

jak i polityków czy ludzi ze

wiata mediów, przejawia si

w ich zachowaniu i

działaniach, co po cz

ęś

ci jest wymuszone przez prawa jakimi rz

dzi si

telewizja (je

politykom zale

y na przyszłej kadencji, czy utrzymaniu władzy lub jej zdobyciu), co z kolei

utrwala panowanie obu nieszcz

snych dla kapitału społecznego kultur, co w konsekwencji

przekłada si

na zł

kondycj

polskiego społecze

stwa obywatelskiego, a wi

c na kształt

polskiej demokracji w ogóle.

Chciałbym jeszcze tylko na koniec zaznaczy

e moj

intencj

, jako autora tej pracy,

nie było doj

cie do konkluzji, i

z przedstawionej tutaj analizy wynika,

e media s

złe, czy

e nale

y ograniczy

ich swobod

. By

e zabrzmi to nadmiernie patetycznie, ale

według mnie, jedynym sposobem, miejscem, gdzie mo

na przerwa

to bł

dne koło s

sami

politycy, którzy musieliby w tym celu przesta

troszczy

o to, jak wypadaj

w sonda

ach

i o to, czy b

u sterów władzy w przyszłej kadencji, czy te

nie, a zamiast tego, zacz

ąć

działa

we wspólnym interesie - odkładaj

c na bok swoje małe wojenki - w porozumieniu

ponad podziałami, nawet gdy wypadałoby to mniej widowiskowo w mediach. My

e taka

chwila wytchnienia zostałaby przyj

ta przez nas wszystkich z wdzi

czno

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBLIOGRAFIA

Dobek-Ostrowska B. (2004), Media masowe w demokratyzuj

cych si

systemach

politycznych. W drodze do wolno

ci słowa i mediów, Wrocław, Wydawnictwo DSWE TWP.

Dobek-Ostrowska B. (2001), Teoria komunikowania publicznego i politycznego,

Wrocław, Wydawnictwo Astrum.

Wojciszke B., Baryła W. (2005) Kultura narzekania, czyli o psychicznych pułapkach

ekspresji niezadowolenia”, w: red. M. Drogosz (2005), Jak Polacy przegrywaj

, jak Polacy

wygrywaj

”, Gda

sk, Wydawnictwo GWP.

Skar

ska K. (2005), Człowiek, a polityka: zarys psychologii politycznej, Warszawa.

Sztompka P. (2006), Socjologia, Kraków, wydawnictwo Znak.

Wagner A. (2006) Plotka jako narzędzie kształtowania rzeczywistości społecznej.

Afera Rywina w dyskursie prasowym, w: „Przegląd Socjologiczny” 4(183).

Putnam R. (2006) Społeczny kapitał, a sukces instytucji, w: Socjologia. Lektury, red.

Sztompka P., Kucia M., Kraków, Wydawnictwo Znak.

Sztompka P., Zaufanie i współpraca: fundament rozwoju Polski, Wyst

pienie na II

Ogólnopolskim Kongresie Obywatelskim – Warszawa, 10 marca 2007.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

ILONA ROKOSZ

PROCESY TABLOIDYZACJI MEDIÓW

SŁOWA-KLUCZE

media, tabloidyzacja, faktoid, infotainment, synopticon

ABSTRAKT

Wychodz

c od rysu historycznego i krótkiej charakterystyki tabloidów przejd

do tezy

głosz

cej, i

zjawiska tabloidyzacji nie nale

y ł

czy

jedynie z pras

. Nasze dzisiejsze

społecze

stwo jest przesi

kni

te j

zykiem skandalu, tendencj

do trywializacji kwestii

nych, wkraczaniem w

ycie prywatne osób publicznych oraz innymi zjawiskami, które

wcze

niej wydawały si

charakterystyczne jedynie dla taniej prasy niskiej jako

ci. Dzi

nie

tylko w mediach, ale i w dyskursie publicznym, czy w

wiadomo

ci ludzi zarysowuje si

nowy

trend, zdolny przenika

gł

boko do wszystkich sfer

ycia społecznego.W celu zarysowania

tła teoretycznego zjawiska tabloidyzacji odwołam si

dzy innymi do koncepcji Neila

Postmana, Pierre’a Bourdieu oraz Zygmunta Baumana.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Wst

Niniejsza praca ma za zadanie dokona

szerokiej analizy procesu tabloidyzacji. Po

pierwsze, w kontek

cie historycznym, ma ukaza

konkretne momenty dziejowe w rozwoju

mediów, które przyczyniły si

do powstania tabloidyzacji. Po drugie, w aspekcie

teoretycznym, ma da

podstawy analizy socjologicznej w odniesieniu do teorii Neila

Postmana, Zygmunta Baumana i Pierre’a Bourdieu. Po trzecie wreszcie, w wymiarze

praktycznym, ma pokaza

przykłady tabloidyzacji z polskich mediów. Po czwarte za

, ma

zawiera

element aksjologiczny, a wi

c prób

oceny zjawiska.

Tez

wyj

ciow

jest tutaj stwierdzenie,

e media podlegaj

procesowi tabloidyzacji

(ze szczególnym naciskiem na liczb

mnog

w wyrazie media). Chciałabym udowodni

cechy, które wcze

niej wydawały si

typowe jedynie dla taniej prasy niskiej jako

ci, dzi

charakteryzuj

prawie cały

wiat mediów. Poczynaj

c od gazet, przez programy telewizyjne,

do stron internetowych napotykamy te same formy przyci

gania uwagi, specyficzny

nacisk na rozrywk

i skandal, trywializacj

kwestii wa

nych, a tak

e tendencj

podgl

dania innych i wkraczanie w ich

ycie prywatne. Wszystkie wymienione cechy uznaj

za elementy charakterystyczne procesu tabloidyzacji.

Na wst

pie nale

y tak

e wyja

dlaczego owa analiza pomija radio. Otó

moim

zdaniem elementem niezb

dnym procesu tabloidyzacji jest operowanie obrazem.

Tabloidyzacja musi odwoływa

do zmysłu wzroku po to, aby szybko i skutecznie

przyci

nasz

uwag

oraz wpasowa

w cechy współczesnego

wiata. Zarówno

gazety, telewizja jak i Internet spełniaj

ten warunek.

Prasa, czyli pierwotne pole rozwoju tabloidyzacji

Historia tabloidyzacji si

ga ko

ca XVIII wieku. Wtedy to po raz pierwszy na pomysł

zastosowania du

ych tytułów w prasie wpadł w 1788 roku John Walter - wła

ciciel dziennika

„The Times”. Do dzi

ich stosowanie jest jedn

z cech charakterystycznych tabloidów. Walter

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

tak

e jako pierwszy umie

cił reklamy na pierwszej stronie gazety. Prawdziw

rewolucj

wiecie mediów okazała si

jednak tak zwana „penny press”, czyli tania prasa masowa,

przypominaj

dzisiejsze

małoformatowe

gazety

popularne.

Trend

ten

został

zapocz

tkowany w 1833 roku przez „The New York Sun”. Była to gazeta skierowana do

klasy robotniczej, prezentuj

ca tematyk

lekk

i łatw

w odbiorze. Ponadto podawane w niej

wiadomo

ci cz

sto udramatyzowano czyni

c z nich prawdziwie sensacyjne wie

ci opatrzone

chwytliwymi tytułami. „The New York Sun” zasłyn

ł tak

e z wykorzystania tak zwanych

„paper boys” – wykrzykuj

cych owe sensacyjne tytuły ulicznych sprzedawców gazet (Bajka

2008: 129-130).

W tym miejscu warto zwróci

uwag

na inn

cech

charakterystyczn

tabliodów,

a mianowicie wielo

ść

zdj

ęć

i ilustracji. Okazuje si

e pierwsza reprodukcja fotografii miała

miejsce w gazecie „The New York Daily Graphic” w 1880 roku. Pod

ąż

c dalej szlakiem

historycznym powstania tabloidów natrafiamy na tzw. „

ółt

pras

” („yellow press”), a wi

gazety adresowane do prostego czytelnika. Sama nazwa za

pochodzi od drukowanego

ółt

farb

komiksu „The Yellow Kid”, który w sposób humorystyczny prezentował

ycie

w slumsach. Inna ciekawostka historyczna powi

zana z tabloidami to pojawienie si

w Stanach Zjednoczonych dziennikarzy-skandalistów („muckers”), który zajmowali si

opisem zbrodni i skandali z udziałem ameryka

skich bogaczy w gazecie Wiliama Hearsta

„San Francisco Examiner”. Była to gazeta pi

tnuj

ca i opisuj

ca kalifornijskie ciemne sprawki

i niejasne układy miejscowej władzy oraz demaskuj

ca post

py szefów wielkich firm (Bajka

2008: 138-142).

Pod koniec XIX wieku znale

źć

emy wyczerpuj

cy przepis na stworzenie tabloidu.

Tutaj pozwol

sobie zacytowa

słowa Murilla Goddarda: „Kilka krótkich informacji, par

sensacji lub te

podwójne strony z przesadnymi pseudonaukowymi doniesieniami w tonie

sensacyjnym, plus tej samej obj

ci reporta

e o budz

cych groz

przest

pstwach, do tego

kilka stron ze

wiata teatru i variete z silnym zaakcentowaniem nó

ek kobiecych, rady dla

młodych dziewcz

t i zakochanych, a ponadto sport, plotki towarzyskie i na koniec dodatki

z komiksami” (Bajka 2008: 143-144).

Zaskakuj

co aktualne do dnia dzisiejszego.

Logika kształtowania si

cech dzisiejszego tabloidu pocz

wszy od ko

ca wieku XVIII

wygl

da nast

puj

co: je

li naszym głównym celem jest zysk, a wi

c sprzedanie jak

najwi

kszej ilo

ci egzemplarzy, musimy dotrze

do masowego odbiorcy. St

d te

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

podstawowymi atrybutami tabliodów s

niska cena i szeroki kr

g odbiorców z ró

nych

warstw społecznych. Aby jednak potencjalny czytelnik zwrócił uwag

na nasz

gazet

musimy przyci

ąć

jego uwag

poprzez takie elementy graficzne jak du

e krzykliwe tytuły,

stosowanie mocnych kolorów (głownie

ółtego i czerwonego) oraz wielkich ilustracji przy

małej ilo

ci tekstu. Kiedy ju

przyci

gniemy uwag

czytelnika i kupi on nasz

gazet

niezb

dne wydaje si

dostosowanie j

zyka, jakim pisane s

artykuły oraz poruszanej

tematyki do poziomu odbiorcy (Rokosz 2009) (w praktyce obie te sfery ulegaj

prymitywizacji

). Jak radził Pulitzer „pisz tak,

eby rozumiała Ci

Twoja słu

żą

ca”(Bajka

2008: 138).

zyk jest wi

c prosty, a tematyka dotyczy

ycia przeci

tnych ludzi, wydaje si

cz,

e tabloidy odkryły istnienie

ycia codziennego, tym samym je nobilituj

Jednocze

nie dziennikarze poszukuj

skandali i afer, pozwalaj

sobie na zatarcie granic

dzy

yciem prywatnym a publicznym i przysłowiowe wchodzenie z butami w prywatno

ść

innych. Niestety cz

sto podaj

tak

e informacje niesprawdzone i nieprawdziwe (Bajka 2008:

158).

Przyjrzyjmy si

bli

ej przykładowi z polskiej prasy. Jedn

z najlepiej sprzedaj

cych

gazet w Polsce jest istniej

cy od 2003 roku „Fakt”, który osi

ga jednorazowy nakład

nawet 700 tys. Egzemplarzy (Ratuszniak 2009). W trakcie analizy na pierwszy rzut oka

wysuwaj

elementy graficzne charakterystyczne dla tabloidów tzn.: tytuły zajmuj

ce do ¾

strony, przewaga ilustracji nad tekstem oraz mocne kolory. Do tego niska cena (za jeden

egzemplarz zapłacimy mniej ni

2 zł) i tematyka skoncentrowana na

yciu celebrytów

(przykładowe tytuły artykułów z tej dziedziny to: „Połomskiego wkurzył terrorysta” (Fakt

2010a), „Wojciechowska: Podró

e zniszczyły mi twarz” (Fakt 2010b), „Crawford gor

ca jak

nigdy” (Fakt 2010c), polityków („Tak pije Oleksy” (Fakt 2010d), „Tak Kazio pokochał Isabel”

(Fakt 2010e), „Oto pró

niacze

ycie ministra” (Fakt 2010f)) lub zwykłych ludzi („Strzelali do

Jezusa i Maryi!” (Fakt 2010g), „Szok! 9-latka urodziła dziecko” (Fakt 2010h), „W mózgu p

kł

jej cewnik. Umierała 10 dni!” (Fakt 2010i). J

zyk skandalu i sensacji dominuje w całej

gazecie.

Wydaje si

jednak,

e tabloidyzacja ulega rozszerzeniu i obecnie dotyczy nie tylko

klasycznych tabloidów, ale tak

e codziennych gazet opiniotwórczych. Zarówno szata

Określenie Tomasza Gobana-Klasa

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

graficzna, jak i przyci

gaj

ce tytuły oraz skandaliczne tematy staj

„chlebem

powszednim” takich gazet jak Rzeczpospolita, czy Gazeta Wyborcza. Przygl

dnijmy si

zgodnie z przedstawionym powy

ej schematem paru przykładom. Dziennikarze

Rzeczpospolitej pisz

o katastrofie rz

dowego samolotu pod Smole

skiem: „Kontrolerzy

wpadli w panik

?” (Rzeczpospolita 2010a), „Kontrolerzy te

popełnili bł

dy?” (Rzeczpospolita

2010b) oraz „Kto okradł ofiar

katastrofy?” (Rzeczpospolita 2010c). Podaj

c wiadomo

ci,

które brzmi

sensacyjnej, ale wbrew wymogom etyki dziennikarskiej, nie zostały sprawdzone

i stanowi

jedynie domysły. Post

puj

zgodnie z prawami rynku mediów, według którego ten,

kto pierwszy poda sensacyjn

wiadomo

ść

e liczy

na najwi

ksze zyski. Gazeta

Wyborcza podaje tym czasem,

e „Skauci mog

tylko hetero” (Gazeta Wybrocza 2010a),

„Call center Kaczy

skiego nie działa. Kto

ukradł telefony” (Gazeta Wybrocza 2010b), a „

Chilijczycy w meczu z Hiszpani

- ta

czyli i popełnili popisowe samobójstwo” (Gazeta

Wyborcza 2010c). Na szczególna uwag

zasługuje tutaj szata graficzna – jaskrawe kolory,

e tytuły i fotografie. Ostatni wspomniany artykuł posiadał na przykład oprócz zdj

ęć

meczu tak

e graficzne przedstawienie ustawienia na boisku, z kolorowymi koszulkami

zamiast zawodników.

Tabloidyzacja telewizji

Dzi

medioznawczy s

pewni,

e proces tabloidyzacji dotyka nie tylko pras

Nast

pnym medium, które nale

y, wi

c podda

analizie jest telewizja. Moim zdaniem za

przełomowy pod tym wzgl

dem mo

na w przypadku Polski uzna

rok 1997. Wtedy to ruszyła

stacja TVN oraz jej sztandarowy program „Fakty”, wzorowany na ameryka

skich programach

informacyjnych. Opierał si

on na zupełnie nowej formule, wprowadzaj

c m.in. komentarze

prowadz

cego, elementy dramaturgii i sensacji, a tak

e l

ejszy sposób przedstawiania

informacji. „Fakty” zrewolucjonizowały rynek medialny. Pocz

wszy od 2004 roku now

formuł

przejmuj

tak

e inne programy tj. „Panorama” i „Wiadomo

ci”. W ten sposób

powstaje „faktoid”, czyli informacja „faktopodobna”, oparta o koncepcj

informacyjnego show

(Guzik 2005). Inn

generaln

tendencj

jak

na zaobserwowa

w polskiej telewizji jest

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

dominacja funkcji rozrywkowej (entertainment) nad innymi zadaniami TV i to we wszystkich

gatunkach oraz formach telewizyjnych.

Jak stwierdza Neil Postman w swojej ksi

ąż

ce „Zabawi

mier

”

rodki

komunikowania nie s

tylko technicznymi urz

dzeniami do przenoszenia ró

nych tre

ci, ale

dy z nich wywiera swoisty wpływ na orientacje intelektualne, sposoby opisywania

rzeczywisto

ci i wra

liwo

ść

ich u

ytkowników, a tak

e na charakter publicznego dyskursu

oraz cał

kultur

. Telewizja zast

puje racjonalny dyskurs wszechogarniaj

rozrywk

Problem polega nie na tym,

e telewizja przedstawia nam rozrywkowe tre

ci, ale na tym,

wszelka tematyka przedstawiana jest jako rozrywka. Postman twierdzi,

e telewizja jawi si

jako ideologia, która narzuca styl

ycia, układ stosunków mi

dzy lud

mi i ideami. Jego

zdaniem prowadzi to do sytuacji, w której telewizja wypacza nasz

koncepcj

programów

informacyjnych, politycznej debaty, my

li religijnej, itp.(Postman 2005). W efekcie mamy do

czynienia z powstaniem interesuj

cej hybrydy, w której zaciera si

granica mi

dzy informacj

a rozrywk

, czyli tzw. infotainmentem. Jak podsumował to Tadeusz Jagodzi

ski dla

miesi

cznika „Znak”: „

wiat "powa

nych programów informacyjnych" i

wiat "rozrywki"

zlewały si

w jedno” (Jagodzi

ski 2002).

W tym miejscu warto zarysowa

tło teoretyczne takiego stanu rzeczy. Pierre Bourdieu

w swojej najnowszej ksi

ąż

ce pt. „O telewizji. Panowanie dziennikarstwa” dokładnie wyja

nia

fenomen tabliodyzacji telewizji. Nale

ałoby zacz

ąć

od prostej obserwacji autora na gruncie

francuskiego systemu społeczno-kulturowego. Zauwa

a on bowiem,

e pocz

tek

telewizyjnego serwisu informacyjnego we Francji jest po

cony wynikom mistrzostw

w piłce no

nej, kl

skom

ywiołowym lub te

najbardziej anegdotycznym i zrytualizowanym

aspektom

ycia politycznego, co w efekcie tworzy polityczn

pustk

i redukuje to, co si

dzieje na

wiecie do anegdot lub plotek (Bourdieu 2009: 83).

Telewizja nie dotyka

adnej

istotnej sprawy, nie pokazuje tego, co powinna, a je

li ju

pokazuje to, w taki sposób,

czyni to błahym i niezgodnym z rzeczywisto

. Ponadto posługuje si

sensacj

(scoop,

faits divers), spektakularno

, dramatyzmem i wyolbrzymianiem znacze

(Bourdieu 2009:

42-45).

A wszystko po to, aby dotrze

do jak najszerszej rzeszy odbiorców. Telewizja ma by

narz

dziem umasowienia, ma niwelowa

ró

nice i homogenizowa

widzów (Bourdieu 2009:

65). St

d zdaniem Bourdieu wynika „dzisiejsza populistyczna spontaniczno

ść

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

demagogiczna uległo

ść

wobec ludowego gustu”. Dominuj

cym paradygmatem w telewizji

jest program typu talk-show ukazuj

cy skrawki

ycia oraz b

cy okazj

do emocjonalnego

obna

ania, który mo

e zaspokoi

potrzeb

podgl

dactwa i ekshibicjonizmu (Bourdiue 2009:

79-80). Kluczowe w teorii Bourdieu jest stwierdzenie,

e w mediach panuje dyktatura

ogl

dalno

ci i telemetrii. (Bourdieu 2009: 54), która z kolei prowadzi do uniformizacji i

banalizacji oferty telewizyjnej (Bourdieu 2009: 46). Osobi

cie odwołałabym si

tutaj do

wcze

niej ju

przeze mnie wspomnianej ch

ci zysku oraz do procesów urynkowienia

mediów. Pogo

za masowym odbiorc

wynika bowiem bezpo

rednio z procesów

komercjalizacji mediów.

W celu lepszego zobrazowania zjawiska tabloidyzacji telewizji posłu

żę

przykładem stacji TVN 24. Jest to najch

tniej ogl

dany kanał tematyczny w Polsce (TNS

OBOP 2009). W roku 2009 tak

e jedno z najcz

ęś

ciej cytowanych mediów w Polsce –

zazwyczaj w odniesieniu do ciekawostek, kultury, sztuki i rozrywki oraz działalno

ci policji i

przest

pczo

ci (Ratuszniak 2010). Ogl

daj

c TVN 24 dowiemy si

m.in.,

e „Egipt oszalał”

(TVN24 2010a), „Burmistrz złapał złodzieja, a policji uciekł” (TVN24 2010b), „Sikorski po

zabiegu ma usztywnione kolano” (TVN24 2010c) oraz,

e „Nadzieja jest suk

” (TVN24

2010d). Je

li za

zdecydujemy si

na poniedziałkowy program publicystyczny Sekielskiego i

Mrozowskiego „ Teraz my” oka

e si

równie

e „Polacy jedz

chemi

”(TVN24 2009f),

„Krupa spowiada si

z krzy

a i nago

ci” (TVN24 2009g), a agent Tomek próbował uwie

ść

Weronik

M. (TVN24 2009h). Tematyka, cz

sto dotycz

ycia prywatnego, niewiele

odbiega wi

c od tego, co przeczyta

na we wcze

niej omawianej gazecie „Fakt”.

Podobnie jak we Francji za wiadomo

ść

dnia mo

na uzna

sukcesy i pora

ki sportowe

(„Małysz

znowu

wielki”

(TVN24

2010e),

Mistrzostwa

Europy

w Piłce R

cznej). Jednocze

nie ci

gle widoczne na ekranie czerwone i

ółte paski z

napisami „z ostatniej chwili”, b

„na

ywo” do złudzenia przypominaj

tytuły z tabloidów.

Dodatkowo ton i komentarze prowadz

cych nie pozostawiaj

widzowi złudze

e ma do

czynienia z informacj

niezwykł

Inny przełomowy moment w rozwoju telewizyjnej tabloidyzacji to pojawienie si

programów realisty show, a wi

c takich, które stawiaj

człowieka w sytuacji kryzysowej,

a nast

pnie poddaj

obserwacji jego zachowania. Za najsłynniejsz

produkcj

z cyklu reality

show nale

y uzna

program „Big Brother”, który w Polsce został po raz pierwszy

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

wyemitowany w 2001 roku. Ówczesna przewodnicz

ca Rady Etyki Mediów wydała

wiadczenie stwierdzaj

ce,

e „Big Brother” to niedopuszczalna ingerencja w ludzk

prywatno

ść

i intymno

ść

(Godzic 2005). Wydaje si

e program ten nie tylko potwierdził

nadrz

rol

funkcji rozrywkowej telewizji, ale tak

e pozwolił na zupełne zamazanie granic

dzy tym, co prywatne i publiczne.

d wynika tak

e popularno

ść

programów typu „kulisy”. Twórcy telewizacji

niadaniowej i informacyjnej nie ukrywaj

obecno

ci licznych realizatorów, operatorów, kabli,

czy słuchawki w uchu. W programach stricte rozrywkowych, takich jak na przykład kulisy

„Ta

ca z gwiazdami”, ch

tnie pokazywane s

przygotowania do programu, gdzie gwiazdy

bez makija

u popełniaj

bł

dy, potykaj

, wygłupiaj

i zabieraj

kamerzyst

, aby

towarzyszył im w prywatnych sytuacjach z dnia codziennego. Wszystko to w słu

bie rozrywki

i walki o widza.

Co ciekawe Zygmunt Bauman uznaje realisty show za model współczesno

ci. Ma on

oparty na modelu spektaklu, w którym dla uczestników reszta

wiata pozostaje

niewidoczna. Jak pisze: „miliony oczu mog

naraz przygl

tajemnicom cudzych

sypial

”. Towarzyszy temu mnogo

ść

emocji, obserwujemy zdarzenia, które podniecaj

fascynuj

, szokuj

, wzburzaj

, ekscytuj

i irytuj

. Bauman zwraca tak

e uwag

na pewien

przymus jakim jest w realisty show rytuał publicznej spowiedzi (Bauman 2008).

Internet jako nowy obszar tabloidyzacji

Ostatnie medium jakie chciałabym zanalizowa

pod k

tem tabloidyzacji to Internet.

Wyst

puje tutaj zjawisko nawi

zuj

ce do idei realisty show, gdzie u

ytkownicy mog

nie

tylko pokazywa

, ale i podgl

. Chodzi mianowicie o portale społeczno

ciowe (takie jak

nasz-klasa.pl, fotka.pl, czy facebook.pl) i ich niesłabn

popularno

ść

. Jak podaj

wyniki

Megapanelu z lipca 2009 roku nasza-klasa nadal mo

e liczy

na ponad 11mln u

ytkowników

(Gontarek 2009), a Facebook prawie 6mln (Rzeczpospolita 2010d), gdzie swoje konta maj

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

nie tylko „przeci

tni” obywatele, ale tak

e i naczelni polscy politycy, aktorzy i piosenkarze

(m.in. Bronisław Komorowski, Anna Dymna, czy zespół Feel).

Ponadto je

li wzi

ąć

pod uwag

dowolny portal horyzontalny (wp.pl, onet.pl, czy

interia.pl), a wi

c z definicji wielotematyczny, szybko przekonamy si

jak wiele ma on cech

wspólnych z tabloidem. Wi

kszo

ść

informacji na stronie głównej dotyczy

ycia gwiazd, s

one tak

e najsilniej eksponowane poprzez fotografie i pogrubione tytuły. Twarz gwiazdy

pojawia si

w prawie wszystkich wyró

nionych działach tematycznych, tzn.: Polecane/ Warto

zobaczy

, Rozrywka, Społeczno

ść

, Styl

ycia, Facet, Kobieta, Plotki, Sport, Telewizja

Internetowa. Równocze

nie rekordy popularno

ci bij

tzw. portale plotkarskie (pudelek.pl,

pomponik.pl, kozaczek.pl) obna

ce szczegóły z

ycia celebrytów. Zgodnie z modelem

przyci

gania i utrzymania uwagi, który nota bene pozwala mediom na osi

ganie zysku z

widowni, wa

niejszy od tre

ci, jakie pojawia si

na tych stronach, jest sam fakt bycia znanym

(Aronson 1994).

W tym miejscu warto zarysowa

jeden z mo

liwych mechanizmów wyja

niaj

cych

fenomen tabloidyzacji. Mo

na powiedzie

e staro

ytno

ść

była cywilizacj

spektaklu. Miała

za zadanie udost

pni

wielkiej masie ludzi ogl

danie niewielkiej liczby przedmiotów. St

licznie wyst

puj

ce w antyku

tynie, cyrki i teatry (Foucault 1993: 235-272). Nast

pnie

pojawił si

panopticom i jego nadrz

dny cel dostarczenia niewielu osobom, a nawet jednemu

człowiekowi, natychmiastowego wgl

du w mas

ludzi. Przekształcona została sytuacja, w

której wielu obserwowało nielicznych, w sytuacj

, gdy to nieliczni obserwuj

wielu.

Nale

ałoby wi

c za Zygmuntem Baumanem zada

pytanie: „Czy po epoce panopticonu jest

jakie

ycie?”. Bauman analizuj

c współczesne społecze

stwo dochodzi do wniosku,

wraz z nieustannym rozwojem

rodków masowego przekazu przeszli

my do innego okresu

rozwoju ludzko

ci, synopticonu, który charakteryzuje si

ęś

ciowym powrotem do cywilizacji

spektaklu (Bauman 2008).

Owej trzeciej epoce nazw

nadał norweski socjolog prawa Thomas Mathiesen.

Twierdzi on,

e podgl

danie ma natur

globaln

. Dzi

czynno

ść

ogl

dania odrywa

patrz

cych od lokalnej rzeczywisto

ci, nie wymaga stosowania przymusu, ale kusi. Znów

wielu ogl

da nielicznych, ci nieliczni za

, zdaniem Mathiesena, to sławy nale

żą

ce do

wiata

polityki, spotu, nauki, rozrywki lub po prostu specjali

ci od informacji. Bauman wspomina

nawet o kulcie celebrity, który stanowi, jego zdaniem, warunek płynnej nowoczesno

ci.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Celebrity to osoba znajduj

ca si

na ustach wszystkich, powszechnie znana i, podobnie jak

niegdy

czennicy i bohaterowie, scalaj

ca rozproszone zbiorowo

ci ludzkie. W ten

sposób powstaj

wspólnoty skupione wokół idoli, ale urojonych, lu

nych, kruchych i ulotnych

(Bauman 2008).

Zako

czenie

Na koniec pozwol

sobie wprowadzi

element subiektywny i zastanowi

jak

na, czy te

jak nale

y, ocenia

tabloidyzacj

. Tomasz Goban – Klas mówi wprost o

prymitywizacji j

zyka oraz tematyki prezentowanej w mediach. Zupełnie jasne jest tak

stanowisko Pierre’a Bourdieu – cho

media działaj

pod przykrywk

demokratyzacji

tabloidyzacja jest ich jawn

banalizacj

, która dodatkowo oddziałuje negatywnie na wszelkie

inne pola kulturowe obni

c ich poziom. Bourdieu nawołuje do walki z takim stanem rzeczy

lub co najmniej do próby jego negocjowania (Bourdieu 2009). O wiele trudniej jest oceni

jak

tabloidyzacj

postrzega Zygmunt Bauman. My

e odnosi si

do niej dosy

neutralnie,

jako do kolejnego procesu zachodz

cego w ponowoczesno

ci, który musi by

obiektem

obserwacji i analizy socjologa.

Osobi

cie widz

zarówno ciemn

, jak i jasn

stron

tabloidyzacji. Ta druga polega na

wyj

ciu naprzeciw oczekiwaniom człowieka współczesnego – ciekawskiego konsumenta

wra

, który

yje w

wiecie przepełnionym informacj

, a jednocze

nie lubi by

uwodzony

przez media. To tak

e wyj

cie do przeci

tnego widza/ czytelnika/ u

ytkownika, który przez

lata mógł czu

pomijany w ofercie medialnej kierowanej do elity (bogatej, wykształconej i

szukaj

cej obiektywnych informacji). Ciemna strona tabloidyzacji polega za

na tym,

e teraz

to owa wy

ej wspomniana „elita” mo

e mie

problem ze znalezieniu dla siebie odpowiedniej

prasy, programu telewizyjnego, czy strony Internetowej. Homogenizacja mediów jest

szczególnie dotkliwa dla klas wy

szych i

rednich, którym sama rozrywka niestety nie

wystarczy. Dla nich z pewno

tabloidyzacja stanowi synonim zaka

nej choroby, która

zara

a i po

era coraz to nowe media.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBLIOGRAFIA

Bourdieu P. (2009) O telewizji. Panowanie dziennikarstwa, Wydawnictwo Naukowe

PWN, Warszawa, str. 42 - 83

Foucault M. (1993) Panoptyzm, w: Michael Foucault Nadzorować i karać, Wyd.

Biblioteka ALETHEIA, Warszawa, str. 235 -272

Bauman Z. (2008) Celebrity, Reality show, Synopticon, Czy po epoce panopticonu jest

jakieś życie?, w: (red.) Mateusz Halawa, Paulina Wróbel (2008) Bauman o popkulturze.

Wypisy, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa

Bajka Z. (2008) Prasa codzienna w USA i Europie w XIX i na początku XX wieku, w:

Zbigniew Bajka (2008) Historia mediów, Wyd. Towarzystwo Słowaków w Polsce, Kraków,

str. 129 -130, 138 -144, 158

Guzik K. (2005) Rewolucja Faktów i niusycyzacja telewizji, w: (red.) Wiesław Godzic

(2005) 30 najważniejszych programów TV w Polsce, Wydawnictwo Trio, Warszawa

Godzic W. (2005) „Big Brother, czyli flirt telewizji z rzeczywistością”, [w:] (red.)

Wiesław Godzic (2005) 30 najważniejszych programów TV w Polsce, Wydawnictwo Trio,

Warszawa.

Ratuszniak B., Związek Kontroli Dystrybucji Prasy: Sprzedaż Dziennika ciągle spada,

http://media2.pl/badania/50926-zkdp:-sprzedaz-dziennika-ciagle-spada.html

(20 marzec

2009).

Ratuszniak B., Instytut Monitorowania Mediów: Rzeczpospolita znów najbardziej

opiniotwórcza,

http://media2.pl/badania/61032-rzeczpospolita-znow-najbardziej-

opiniotworcza.html (11

styczeń 2010)

Postman Neil (2002) Zabawić się na śmierć: Dyskurs publiczny w epoce show-

businessu, Wyd. Muza, Warszawa

Jagodziński Tadeusz (2002) Przekleństwo info-rozrywki, „Miesięcznik Znak”, nr 561

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Aronson Elliot, Wilson Timothy D., Aker Robin M. (1994), Psychologia społeczna,

Wyd. Zysk i S-ka, Poznań

Gontarek Krzysztof, Megapanel: Lipiec 2009 - najpopularniejsze witryny tematyczne ,

http://di.com.pl/news/28846,0,Megapanel_Lipiec_2009_-

_najpopularniejsze_witryny_tematyczne.html

(15 wrzesień 2009)

TNS OBOP, Rynek telewizyjny w 2008 roku – podsumowanie,

http://www.tns-

global.pl/centrum/archiwum_raportow/2009/2009-01#6366

(27 styczeń 2009)

Rokosz Ilona (2009) fragment niepublikowanego referatu pt. „Tabloidyzacji polityki”

wygłoszonego 24 maja 2009 roku podczas I Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej „Media w

Polsce – IV, czy I władza?”

PK, Połomskiego wkurzył terrorysta, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Polomskiego-

wkurzyl-terrorysta,artykuly,63384,1.html

(3 luty 2010a)

M3, Wojciechowska: Podróże zniszczyły mi twarz, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Wojciechowska-Podroze-zniszczyly-mi-twarz,artykuly,63374,1.html

luty 2010b)

GOD, Crawford gor

ca jak nigdy, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Crawford-goraca-jak-

nigdy,artykuly,63431,1.html

(3 luty 2010c)

Magda Kazikiewicz, Artur Kowalczyk, Tak pije Oleksy,

„Fakt”,

http://www.efakt.pl/Tak-pije-Oleksy,artykuly,63399,1.html

(3 luty 2010d)

KKA, Tak Kazio pokochał Isabel, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Tak-Kazio-pokochal-

Isabel,artykuly,63316,1.html

(3 luty 2010e)

Bartłomiej Łęczek, MEG, AKA, Oto próżniacze życie ministra, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Oto-prozniacze-zycie-ministra,artykuly,63298,1.html

(3 luty 2010f)

OO, Strzelali do Jezusa i Maryi!, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Strzelali-do-Jezusa-i-Maryi-,artykuly,63472,1.html

(3 luty

2010g)

DB, Szok! 9-latka urodziła dziecko, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/Szok-9-latka-urodzila-

dziecko,artykuly,63467,1.html

(3 luty 2010h)

Teka, W mózgu pękł jej cewnik. Umierała 10 dni!, „Fakt”,

http://www.efakt.pl/W-

mozgu-pekl-jej-cewnik-Umierala-10-dni-,artykuly,63449,1.html

(3 luty 2010i)

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Kontrolerzy wpadli w panikę?, „Rzeczpospolita”,

http://www.rp.pl/artykul/489708_Kontrolerzy_wpadli_w_panike_.html

(5 czerwca 2010a)

Kontrolerzy też popełnili błędy?, „Rzeczpospolita”.

http://www.rp.pl/artykul/2,486250.html

(28 maja 2010b)

Cezary Gmyzs, Kto okradł ofiarę katastrofy?, „Rzeczpospolita”,

http://www.rp.pl/artykul/460202,490589.html

(7 czerwca 2010c)

Marcin Bosacki, Skauci mogą być tylko hetero, „Gazeta Wyborcza”,

http://wyborcza.pl/1,75477,8065704,Skauci_moga_byc_tylko_hetero.html

(26 czerwca

2010a)

Call center Kaczyńskiego nie działa. Ktoś ukradł telefony, „Gazeta Wyborcza”,

http://wyborcza.pl/Polityka/1,103835,8064068,Call_center_Kaczynskiego_nie_dziala__Ktos_
ukradl_telefony.html

(

25 czerwca 2010b)

Rafał Stec, M

2010. Chilijczycy w meczu z Hiszpani

- ta

czyli i popełnili popisowe

samobójstwo,

„Gazeta

Wyborcza”,

http://www.sport.pl/sportGW/1,91756,8066975,MS_2010__Chilijczycy_w_meczu_z_Hiszpani

a___tanczyli.htm

l (26 czerwca 2010c)

5-6

mln

ytkowników

Facebooka

Polsce?,

„

Rzeczpospolita”

http://www.rp.pl/artykul/414808.html

(4 stycznia 2010d)

TNS OBOP (2009) Rynek telewizyjny w 2008 roku – podsumowanie,

http://www.tns-

global.pl/centrum/archiwum_raportow/2009/2009-01#6366

TVN 24, Egipt oszalał,

http://www.tvn24.pl/2305341,28385,0,0,1,wideo.html

(3 luty

2010a)

TVN 24, Burmistrz złapał złodzieja, a policji uciekł,

http://www.tvn24.pl/0,1641475,0,1,burmistrz-zlapal-zlodzieja--a-policji-
uciekl,wiadomosc.html

(3 luty 2010b)

TVN 24, Sikorski po zabiegu ma usztywnione kolano,

http://www.tvn24.pl/12690,1641388,0,1,sikorski-po-zabiegu-ma-usztywnione-
kolano,wiadomosc.html

(3 luty 2010c)

TVN 24, Nadzieja jest suką,

http://www.tvn24.pl/26086,1641082,0,1,nadzieja-jest-

suka,wiadomosc.html

(3 luty 2010d)

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

TVN 24, Małysz znowu wielki,

http://www.tvn24.pl/0,1641472,0,1,malysz-znowu-

wielki-a-teraz-juz-tylko-igrzyska,wiadomosc.html

(3 luty 2010e)

TVN24 Polacy

jedzą chemię, „Teraz my”

http://www.tvn24.pl/8952,1,terazmy.html

(14 grudnia 2009f)

TVN24 Krupa spowiada się z krzyża i nagości, „Teraz my”

http://www.tvn24.pl/12690,1632548,0,1,krupa-spowiada-sie-z-krzyza-i-nagosci-chodzilo-o-
halas,wiadomosc.html

(7 grudnia 2009g)

TVN Próbował mnie uwie

ść

, „Teraz my”

http://www.tvn24.pl/8098,1,terazmy.html

(19 pa

dziernika 2009h)

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

KAROL HARATYK

SIECIOWA WŁADZA TŁUMU.

PRZEMIANY DEMOKRACJI W CZASACH REWOLUCJI

MULTIMEDIALNEJ

SŁOWA-KLUCZE

komunikowanie polityczne, internet, demokracja, e-demokracja, mediatyzacja polityki,

fun democracy

ABSTRAKT

Odpowiadaj

c na pytanie postawione w tytule konferencji „Media w Polsce – IV czy I władza”

chciałbym przyjrze

V władzy, jak

według niektórych staje si

internet, a dokładniej

mówi

c – przyjrz

wpływowi internetu na kształt demokracji. Jak wspomniałem, internet

dopiero staje si

V władz

; dlatego te

przykłady, które przytocz

odnosiły si

nie tylko

Polski, a uogólnienia, które przedstawi

nale

y traktowa

jako prób

wybiegni

cia my

przyszło

ść

. Najpierw opisz

trzy kluczowe płaszczyzny, na których pod wpływem sieci

przemianie ulec mog

relacje pomi

dzy mediami masowymi i demokracj

. Nast

pnie

zastanowi

nad ogólniejszymi implikacjami, jakie dla procesu politycznego niesie

komunikowanie internetowe, po czym ponownie – tym razem bardziej krytycznym okiem –

przyjrz

wyró

nionym wcze

niej relacjom.

Pojęciem rewolucji multimedialnej posługuje się m.in. Giovanni Sartori, którego koncepcja homo videns

stanowi dla mnie krytyczny punkt odniesienia.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Ponad półtora wieku temu Alexis de Tocqueville napisał nast

puj

ce słowa:

ród praw rz

cych ludzkimi społecze

stwami istnieje takie, które wydaje mi si

bardziej wyra

ne i jasne ni

wszystkie inne. Głosi ono,

e po to, by ludzie pozostali

cywilizowani (…) sztuka stowarzyszania si

musi rozwija

i doskonali

ród nich

jednocze

nie ze wzrastaniem równo

ci mo

liwo

ci (Tocqueville 1976: 120)

Obecnie według Roberta Putnama sztuka stowarzyszania si

przestała si

rozwija

W Samotnej grze w kr

gle Putnam przytacza szereg danych statystycznych (od spadaj

cego

członkowstwa w organizacjach pozarz

dowych po zmieniaj

ce si

wzorce sp

dzania

wolnego czasu)

wiadcz

cych o pojawiaj

cym si

kryzysie społecze

stwa obywatelskiego w

Stanach Zjednoczonych.

Scott Heiferman pod wpływem lektury Samotnej gry w kr

gle zało

ył w 2001 roku

serwis społeczno

ciowy, który w zało

eniu miał wspiera

nie tylko wirtualne, ale równie

pełni

terytorialne

wspólnoty

(

http://www.npost.com/2004/04/20/interview-with-scott-

heiferman-ceo-of-meetup/

). Meetup.com jest serwisem, który pomaga sze

ciu milionom

zarejestrowanych obecnie członkom w jedenastu i pół tysi

ca miast na całym

wiecie

organizowa

w niezwykle łatwy i szybki sposób ró

nego rodzaju kampanie, spotkania, czy

imprezy. Co wa

ne, spotkania te maj

przede wszystkim wymiar lokalny. Na stronie

portalu mo

emy przeczyta

: “Meetup's mission is to revitalize local community and help

people around the world self-organize” (http://www.meetup.com/about/).

Meetup.com pokazuje,

rodki niezb

dne do odbudowy sfery publicznej znajduj

w naszym zasi

gu. Zarazem portal ten obna

a pewien paradoks globalizacji: Aby

doceni

lokalno

ść

, potrzebujemy dzi

globalnej oprawy. W sposób jeszcze bardziej jaskrawy

ten rys naszych czasów uwydatnia si

, gdy przegl

damy portal Yellow Arrow (

ółta

Strzałka). Znajdujemy w nim zdj

cia, relacje filmowe i opisy miejsc z całego

wiata (467

miast w 35 krajach), które według członków społeczno

ci zasługiwały na to, aby ozdobi

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

naklejk

ółt

strzałk

oraz umie

je w sieci. Jak twierdz

twórcy portalu: „Yellow Arrow

is a global public art project of local experiences” (

http://yellowarrow.net/v3/

2. polityka rozrywkowa

Wielu komentatorów postrzega jednak zwi

kszaj

cy si

zasi

g naszej komunikacji

raczej jako dowód na wzrastaj

„masowo

ść

” oraz wzrastaj

ce oddalenie, czy te

telewidzenie jak to okre

la, Giovanni Sartori. Ten wybitny włoski politolog i medioznawca

dziesi

ęć

lat temu napisał ksi

ąż

Homo videns. Telewizja i postmy

lenie, któr

rozpoczyna

nast

puj

cy ust

yjemy w czasach rewolucji multimedialnej. Rozwija si

ona w wielu kierunkach

(internet, komputery osobiste, cyberprzestrze

), maj

cych jednak charakterystyczny wspólny

mianownik. Jest nim telewidzenie, widzenie na odległo

ść

(…) (Sartori 2007:13)

Dalej mo

emy przeczyta

e telewidzenie zmienia natur

człowieka, homo sapiens

przekształca si

w homo videns. Homo videns jest istot

, która my

lenie abstrakcyjne

zast

puje my

leniem wizualnym, a to wła

nie od my

lenia symbolicznego, abstrakcyjnego

uzale

niony jest nasz rozwój cywilizacyjny. „(…) U schyłku XX stulecia homo sapiens znalazł

w powa

nym kryzysie; to kryzys utraty rozumu i zdolno

ci poznawczych” (Sartori 2007:

36).

Krytyka mediatyzacji, amerykanizacji polityki, infotainmentu, marketingu politycznego

jest stosunkowo powszechna w

ród badaczy mediów. Sartori si

ga gł

biej, ni

kszo

ść

krytyków tych zjawisk, opisuj

c towarzysz

ce im przemiany natury ludzkiej. Nie oddalaj

jednak dalej od głównego tematu moich rozwa

, główn

lini

krytyki zjawiska

mediatyzacji polityki mo

na za Gilles’em Lipovetskym stre

w sposób nast

puj

cy: „W

polityce funkcjonuj

cej jako spektakl fundamentalne problemy s

ukrywane, zamiast

programów politycznych oferowane s

czaruj

ce osobowo

ci, sparali

owana zostaje

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

zdolno

ść

do racjonalnego my

lenia (…) Dyskurs zarówno po prawej jak i po lewej stronie

politycznej sceny ulega ujednoliceniu (…)”(Lipovetsky: 16-17).

3. polityka rozrywkowa w internecie

Czy wzrastaj

ce znaczenie internetu powinno nas skłoni

do zmiany powy

szego,

niezwykle krytycznego opisu? Uwa

am,

e mo

emy wyró

trzy podstawowe płaszczyzny

które modyfikuj

relacje pomi

dzy komunikowaniem medialnym a demokracj

Po pierwsze, internet mo

e sta

szkoł

demokracji.

Po drugie, sie

dostarcza nam przestrzeni, w której rozwija

e si

e-demokracja;

dostarcza narz

dzi, które – je

li zechcemy z nich skorzysta

– przybli

żą

nasz

demokracj

do zwykłego obywatela, uczyni

w wi

kszym stopniu uczestnicz

i deliberatywn

Po trzecie, internet pogł

bia i dynamizuje te tendencje, które stanowi

przyczyn

krytyki zawieraj

cej si

w poj

ciu mediatyzacji polityki. Zarazem jednak przemienia w takim

stopniu nasz

rozrywk

i nasz

polityk

e nie sposób tendencji tych ocenia

tak

jednoznacznie, jak mogli

my to czyni

w epoce telewizji.

3.1 szkoła demokracji

W 2004 roku uwag

mediów przyci

ła masowa gra internetowa The Sims Online.

Umo

liwiała ona stworzenie ka

demu u

ytkownikowi wirtualnego odpowiednika własnej

postaci. W ten sposób gra pozwalała na stworzenie własnego trójwymiarowego profilu (w

odró

nieniu od „dwuwymiarowych” profili dost

pnych na takich serwisach, jak FaceBook). W

wiecie gry – podobnie jak w

wiecie rzeczywistym – ka

dy mógł zawiera

znajomo

ci,

podejmowa

prac

, inwestowa

zarobione wirtualne pieni

dze, czy te

zdobywa

szacunek

społeczny. W jednym z najstarszych miast gry w 2004 roku zorganizowano wybory

prezydenckie. Miasto zamieszkiwało siedem tysi

cy osób, co sprawiało,

e stawka tej

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

politycznej gry wydawała si

mniej wirtualna, ni

sama gra. Z dwóch powodów wybory te

zasługuj

na nasz

uwag

. Po pierwsze, jednym z dwóch kandydatów ubiegaj

cych si

urz

d była osoba o 5 lat zbyt młoda, by głosowa

w prawdziwych wyborach. Po drugie,

wkrótce okazało si

e kandydat który wygrał stworzył uprzednio nielegalny program

komputerowy, który mu w tym pomógł (Jenkins 2007: 221-225).

Powy

szy przykład pokazuje,

e internet mo

e stanowi

w sposób całkiem

bezpo

redni szkoł

demokracji (i to szkoł

, w której zadaje si

naprawd

trudne pytania). Ja

jednak poprzez okre

lenie „szkoła demokracji” chciałem wskaza

przede wszystkim na fakt,

e internet w coraz wi

kszym stopniu przejmuje t

funkcj

, któr

w liberalnej tradycji

wywodz

cej si

od Johna Stuarta Milla przypisywano organizacjom pozarz

dowym – funkcj

przygotowywania

wiatłych obywateli, którzy s

niezb

dni do tego, aby demokracja mogła

przetrwa

. To wła

nie z powodu erozji obywatelsko

ci zarówno w Polsce, jak i w innych

stwach demokratycznych coraz powszechniejsze staj

obawy o stan społecze

stwa

obywatelskiego. Cz

sto jednak ów stan społecze

stwa obywatelskiego uto

samia si

liczebno

organizacji pozarz

dowych, co nie pozwala dojrze

sposobów na

przezwyci

ęż

enie obecnego kryzysu. Liczby 11 050 zarejestrowanych społeczno

ci na

polskim portalu Socjum (

http://socjum.pl

, dn. 22V2009) nie powinni

my traktowa

jako

powodu do zwi

kszenia o 10% oficjalnej liczby polskich stowarzysze

. Powinni

my jednak

traktowa

jako powód do przyj

cia bardziej płynnej definicji społecze

stwa obywatelskiego

i sfery publicznej.

li kto

chciałby twierdzi

e portale takie, jak Nasza Klasa (11 mln członków;

http://nasza-klasa.pl/,

dn.

22V2009)

czy

Grono.net

(1 900 000

członków;

http://grono.net/pub/static/aboutus/

, dn. 22V2009) przynale

żą

zasadniczo do sfery rozrywki i

jako takie nie nios

ze sob

adnych implikacji politycznych, warto ponownie wspomnie

słowa Tocqueville’a: „Stowarzyszenia społeczne ułatwiaj

(…) powstawanie stowarzysze

politycznych; wszelako z drugiej strony stowarzyszenia polityczne wyj

tkowo rozwijaj

udoskonalaj

stowarzyszenia społeczne” (Tocqueville 1976: 125). Potwierdzenia tej

obserwacji dostarcza Meetup.com. Portal pocz

tkowo słu

ył organizowaniu społeczno

fanów oraz ró

nego rodzaju spotka

o charakterze towarzysko – rozrywkowym. W 2004 roku

najwi

ksz

zarejestrowan

społeczno

„fanów” na Meetup.com okazała si

jednak

społeczno

ść

zwolenników pierwszego „internetowego” kandydata w ameryka

skich

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

wyborach (a raczej prawyborach) Howarda Deana (Jenkins 2007: 213). Na Grono.net po

ród

200 tysi

cy gron tematycznych (czyli dyskutuj

cych na dany temat społeczno

ci) znajdujemy

prawie tysi

c po

conych polityce (http://grono.net/chat/#comm/pc/catm/24/0/, dn.

22V2009).

O tym,

e sieci społeczno

ciowe mog

przerodzi

w sieci polityczne najdobitniej

wiadczy historia Partii Piratów. Portal The Pirate Bay (

http://thepiratebay.org/

) słu

nielegalnemu dzieleniu si

plikami (głównie muzycznymi i filmowymi). Wokół tej szwedzkiej

strony powstała społeczno

ść

, która zapragn

ła przeciwstawi

dominuj

cej definicji

wolno

ci. W 2006 roku w Szwecji powstała Partia Piratów. W 2009 roku pod wzgl

dem liczby

członków stanowiła ona czwart

sił

polityczn

w tym kraju (Nowacka-Isaksson 2009). Co

cej, stała si

dzynarodowym ruchem politycznym, w którym uczestnicz

partie i

organizacje

stw,

tym

polska

Partia

Piratów

(

http://www.pp-

international.net/members

, dn. 1II2010). W 2009 roku szwedzka

Piratpartiet

zdobyła jeden

mandat w wyborach do Parlamentu Europejskiego. Ponadto, w Polsce istnieje Internetowa

Partia Ludzi Normalnych (

http://ipln.org/

Powy

sze przykłady pokazuj

e nawet najdalsze od polityki i sfery publicznej (w jej

tradycyjnym rozumieniu) działania posiadaj

potencjał obywatelski, a rozrywka mo

przerodzi

w polityk

. Je

li dostrzegamy dzi

zanik sfery publicznej i społecze

stwa

obywatelskiego, powinni

my si

zwróci

w stron

wirtualnej sfery publicznej oraz wirtualnego

społecze

stwa obywatelskiego.

3.2 e-demokracja

Zwi

zki pomi

dzy internetem oraz demokracj

na pojmowa

jednak równie

o bardziej bezpo

redni sposób. Zwolennicy e-demokracji w internecie widz

szans

odrodzenie si

demokracji i obywatelsko

ci. Sie

likwiduje bariery czasu, skali, wiedzy i

dost

pu, które dawniej (i jeszcze obecnie) oddalały podejmowanie decyzji od zwykłego

obywatela (Street 2006: 186). Dzi

ki internetowi zyskujemy techniczne narz

dzie

pozwalaj

ce nam omin

ąć

problemy, jakie wi

ążą

ze zgromadzeniem du

ej liczby

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

obywateli w jednym miejscu i o tym samym czasie. Ponadto, internet pozwala w szybki i

łatwy sposób uzupełni

braki informacji, jak równie

ma by

mniej podatny na wpływ

nierówno

ci w dystrybucji zasobów w społecze

stwie (bariera dost

pu).

W rzeczywisto

ci jednak wyeliminowanie wszystkich przedstawionych wy

ej barier

nie likwiduje podstawowej bariery na drodze do demokracji uczestnicz

cej: problemu

uczestnictwa. Jak istotny jest to problem pokazuj

badania Centrum Analiz Regionalnych.

W ramach realizowanego obecnie programu Nowe polis CAR wybrało jedn

najbardziej „obywatelskich” gmin w Małopolsce, Liszki, aby wdro

tam mechanizmy

elektronicznej demokracji bezpo

redniej. Mieszka

cy gminy na specjalnie przygotowanej

stronie internetowej mog

głosowa

w sprawach dotycz

cych ich społeczno

ci, jak i wyra

swoje pogl

dy w kwestiach ogólnospołecznych. Głosowanie odbywa si

od 6 stycznia 2009

roku. Uprawnionych do głosowania jest 1300 mieszka

ców gminy, jednak tylko 250 osób

zgodziło si

wzi

ąć

udział w eksperymencie. Regularnie głosuje natomiast niecałe 20 osób

3.3. internetowa mediatyzacja polityki

Krytycy koncepcji elektronicznej demokracji twierdz

e rozwi

zuj

c przy pomocy

internetu techniczne problemu, jakie wi

ążą

z procesem zdobywania wiedzy i

podejmowania decyzji, w rzeczywisto

ci pogł

biamy najistotniejsze problemy wpsółczesnych

demokracji. Demokracja w internecie zmierza nie w stron

zwi

kszonego uczestnictwa i

deliberacji, ale w stron

zwi

kszonego infotainmentu. Powinni

my si

spodziewa

rozwoju

nie stabilnych wspólnot internetowych projektowanych w ramach community informatics ale

raczej fan communities. Zamiast koncentrowa

na zagadnieniach politycznych (issue

voting), skupiamy si

w coraz wi

kszym stopniu wokół postaci, sloganów, czy wr

dowcipów zwi

zanych z polityk

. Najpopularniejszym politycznym gronem na Grono.net jest

a Szyderców (ponad 10 tysi

cy członków), na której panuje dosy

ironiczne podej

cie do

kwestii politycznych; (

http://grono.net/lozaszydercow/

). Ponadto, internet zdejmuje z nas

Informacje uzyskane od członka zespołu badawczego przy projekcie Nowe polis.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

ęść

odpowiedzialno

ci; dlatego te

, mo

emy nie odczuwa

wyrzutów sumienia pobieraj

nielegalnie filmy ze strony Pirate Bay. Internet mo

e prowadzi

równie

do zbiorowego braku

odpowiedzialno

ci, jakim według niektórych (aczkolwiek nie według autora tego artykułu) jest

inicjatywa Partii Piratów. Nawet prowadzenie kampanii wyborczej w internecie wydaje si

mniej odpowiedzialne. Porównuj

c internetowe i telewizyjne spoty wyborcze kandydatów

do Parlamentu Europejskiego trudno jest nie odnie

ść

wra

enia,

e sie

prowadzi do

trywializacji polityki si

gaj

cej zdecydowanie poni

ej poziomu, do którego przyzwyczaiła nas

telewizja.

4. metafora internetu

Neil Postman twierdzi: „Nasze media s

naszymi metaforami. Nasze metafory tworz

tre

ść

kultury” (Postman 2006: 35). Nie popadaj

c w determinizm technologiczny chciałbym w

tym miejscu zastanowi

, jak

metafor

stanowi internet, czy internet jest medium,

metafor

która sprzyja demokracji.

W latach dziewi

ęć

dziesi

tych powszechnie internet traktowano jako technologiczne

uosobienie pełnej wolno

ci. W konsekwencji, internet uwa

ano nie tyle za sfer

demokracji,

co wr

cz anarchii. Niektórzy uwa

ali,

e wirtualna anarchia mo

e pogł

realn

demokracj

; byli jednak i tacy, którzy s

dzili,

e te dwa

wiaty stoj

ze sob

w sprzeczno

ci.

Dzi

natomiast coraz cz

ęś

ciej pojawiaj

głosy przeciwne: internetowa anarchia

przerodziła si

w autorytaryzm (ewolucja ustrojów, któr

przewidywał ju

Platon). Dawne

relacje władzy i nierówno

ci znajduj

swoje bezpo

rednie (lub spot

gowane)

odzwierciedlenie w sieci. Personalizacja, która stała si

nowym hasłem marketingu, łatwo

e si

przerodzi

w inwigilacj

i to zarówno ze strony pa

stwa, jak i korporacji

transnarodowych. Do rangi symbolu urasta planowane od 2010 roku uruchomienie przez

Uniwersytet londy

skiego City (City University) pierwszych na

wiecie magisterskich studiów

conych

inwigilacji

(http://www.rp.pl/artykul/25,291472_Studia_z_inwigilacji_na_londynskim_uniwersytecie.html)

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

W wirtualnej rzeczywisto

ci zagro

ona staje si

nie tylko nasza prywatno

ść

, ale i

nasza wolno

ść

. Rosn

ca obecno

ść

konglomeratów medialnych w internecie stawia pod

znakiem zapytania mo

liwo

ść

podejmowania w pełni spontanicznych działa

. Wiele form

aktywno

ci, które wydaj

mie

charakter oddolny w rzeczywisto

ci jest inspirowanych

odgórnie (np. społeczno

ci fanów powstaj

ce z inicjatywy studiów filmowych, czy akcje

protestacyjne wobec działa

dów wspierane po cichu przez opozycyjne partie). Ponadto,

internetu nie sposób postrzega

jako sfery wolno

ci równie

z powodu wykluczenia

cyfrowego, nowego poj

cia, które nie pozwala nam zapomnie

o dawnym poj

ciu klasy

społecznej.

W rzeczywisto

ci jednak nie powinny nas zadowala

tak proste odpowiedzi na

pytanie, jaka stanie si

nasza rzeczywisto

ść

realna pod wpływem rzeczywisto

ci wirtualnej.

Ta druga jest bowiem nie mniej skomplikowana, ni

ta pierwsza; wywołuje w zwi

zku z tym

wielorakie i sprzeczne efekty. John Street pisze,

e „stosunki polityczne s

uzale

nione od

struktur komunikacyjnych, umo

liwiaj

cych ich istnienie”(Street 2006: 195). Jaki charakter

maj

c struktury komunikacyjne, poprzez które w coraz wi

kszym stopniu

zapo

redniczony b

dzie nasz proces polityczny?

5. otwarto

ść

internetu

Internet ma charakter otwarty w dwojakim sensie: inkluzywno

ci i płynno

ci.

Inkluzywno

ść

ta jest jednak ograniczona. Nawet je

li sie

nie umo

liwia ka

demu z nas by

słyszanym, pozwala ka

demu mówi

, stwarza warunki swobodnej autoekspresji

. Nie jest

prawd

, i

zawsze mieli

my mo

liwo

ść

mówi

niekoniecznie b

c słyszanymi. Niewielu z

nas odwa

yłoby si

stan

ąć

na rogu ulicy, by głosi

ne dla nas pogl

dy, prezentowa

swoje zdj

cia, czy po prostu dzieli

tre

minionego dnia. W internecie poczucie

enowania i wstydu zast

puje natomiast nadzieja,

e mo

e wła

nie na mój blog, wpis,

komentarz zwróci kto

uwag

Musimy w tym miejscu pamiętać jednak o wspomnianym powyżej wykluczeniu cyfrowym.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

autoekspresj

nale

y rozumie

tutaj w sposób dwojaki: Po pierwsze, internet

pozwala ka

demu jako pojedynczej jednostce wyra

ne dla niego pogl

dy i

rozpowszechnia

ne dla niego informacje. Po drugie, stwarza ka

demu warunki do

wyra

ania pogl

dów jako członkowi społeczno

ci. Sie

sieci, jak

jest internet umo

liwia

stanie si

elementem wielu sieci, wielu ró

nych grup, stowarzysze

, ruchów społecznych,

czy nawet społeczno

ci fanów lub graczy. Internet to sie

sieci w odró

nieniu od agregatu

jednostek, jakim była „opinia publiczna” epoki telewizji. Akcentuj

c sieciowy charakter

internetu nie powinni

my jednak zapomina

o tym,

e mo

liwo

ść

mówienia jest w

rzeczywisto

ci nie mniej wa

na, ni

liwo

ść

bycia słyszanym. Ta pierwsza umo

liwia nam

nie tylko rozładowanie frustracji, ale i rozbudza potrzeb

aktywnego uczestnictwa w sferze

publicznej. Aktywne uczestnictwo i wywieranie wpływu s

jednak mo

liwe przede wszystkim

poprzez sieci społeczne. W ten sposób efekt psychologiczny, jaki wi

ąż

e si

z indywidualn

ekspresj

, prowadzi do efektu społecznego, jakim jest powstanie społecze

stwa sieci

obywatelskich.

Co wi

cej, Diagnoza internetu wykazała,

e w Polsce „internauci rzadziej ni

osoby

nie korzystaj

ce z sieci maj

trudno

ci z okre

leniem swoich opinii czy preferencji.” Jak

twierdzi współautor tych bada

Wojciech Ciemniewski: „Ma to zwi

zek z wykształceniem

ytkowników sieci, a tak

e wynika z dwukierunkowego charakteru komunikacji

internetowej”. Internet wymusza na u

ytkownikach aktywne poszukiwanie informacji,

zarazem dzi

ki mo

liwo

ci wyra

ania własnych opinii, pogl

dy internautów staj

bardziej

skrystalizowane, ni

osób niekorzystaj

cych z sieci (Ciemniewski 2009).

Nie uwa

am jednak, aby internet stwarzał warunki dla odrodzenia si

republika

skiej

idei obywatelstwa, która pobrzmiewa nieraz w pismach zwolenników elektronicznej

demokracji bezpo

redniej, czy uczestnicz

cej. Wr

cz odwrotnie, pod wpływem internetu

zarówno poj

cie „obywatelstwa”, jak i „społecze

stwa obywatelskiego” nabieraj

nowego

znaczenia. Dzi

nie trzeba ju

posiada

ksi

ąż

eczki członkowskiej formalnej organizacji, aby

elementem społecze

stwa obywatelskiego. Ci którzy cytuj

liczby wskazuj

ce na spadek

członkowstwa w organizacjach pozarz

dowych nie dostrzegaj

przemiany aktywno

obywatelskiej, jaka współcze

nie si

dokonuje. Claus Offe pierwsze symptomy tej przemiany

opisał za pomoc

poj

cia polityki pozainstytucjonalnej, czyli polityki uprawianej poza

instytucjonalnymi kanałami, niekoniecznie przez tradycyjnych aktorów (takich jak organizacje

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

robotników). Polityka pozainstytucjonalna to przykładowo polityka bojkotów konsumenckich i

protestów mobilizuj

cych do – cz

sto chwilowej i niesformalizowanej – aktywno

politycznej szerokie rzesze społecze

stwa (Offe 2006)

Poj

cie polityki pozainstytucjonalnej kieruje nasz

uwag

w stron

drugiego wymiaru

otwarto

ść

, jakim jest płynno

ść

. Płynno

ść

oznacza,

e społeczno

ci internetowe przechodz

przyspieszony cykl narodzin i

mierci. Przykładowo, utworzony w listopadzie 2006 roku

portal Nasza Klasa liczy 11 mln członków, jednak ju

obecnie pojawiaj

przypuszczenia,

zaczyna on traci

swych członków. Wspomniana gra The Sims Online, zdobywca w 2002

roku presti

owej Game Critics Award, została zamkni

ta w 2008 roku z powodu utraty

popularno

ci.

Zarazem, przywołane na pocz

tku przykłady Meetup.com oraz Yellow Arrow

pokazuj

e niezale

nie od tego jak nasze działania b

miały lokalny charakter,

współkształtowa

dzie je globalny kontekst. Niezale

nie od tego jak bardzo lokalna by nie

była dana komórka społecze

stwa obywatelskiego, jej lokalno

ść

w coraz wi

kszym stopniu

zapo

redniczona b

dzie przez globalno

ść

Rozwi

zanie tego paradoksu znajdujemy ponownie w rozwa

aniach Tocqueville’a:

„(…) tysi

c obywateli nie widzi powodu, dla którego mieliby si

jednoczy

– dziesi

ęć

tysi

dostrze

e go z łatwo

” (Tocqueville 1976: 126)

Na koniec chciałbym powróci

do koncepcji homo videns Giovanniego Sartori.

Zarysowane powy

ej tendencje jeszcze bardziej oddalaj

nas od tego wszystkiego, co było

zwi

zane z Galaktyk

Gutenberga (posługuj

c si

okre

leniem epoki druku ukutym przez

Marshalla McLuhana). Sartori miał racj

przewiduj

c, i

media elektroniczne zwi

ksz

znaczenie telewidzenia, telegeniczno

ci oraz kultury obrazu. Nie miał jednak racji twierdz

dzie to jedyny wpływ tych przemian technologicznych.

Aby uzmysłowi

paradoksalny charakter przemian homo videns pozwol

sobie

przywoła

pewne wydarzenie. Niedawno grupa francuskich u

ytkowników serwisu

społeczno

ciowego Facebook zebrała si

pod Arche de la Défense w Pary

u, aby z

transparentami zaprotestowa

przeciwko zmianom w wygl

dzie strony.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

emy powy

szy przykład potraktowa

jako egzotyczne potwierdzenie słów

Sartoriego, i

„obywatele globalnej wioski to tylko mnogo

ść

marginalnych grupek (…) które

pojawiaj

i gasn

z ogromn

łatwo

, zaanga

owane wokół spraw tyle

błahych, ile

dziwacznych” (Sartori 2007: 70).

emy ten przykład potraktowa

jednak równie

jako symptom ogólniejszej

przemiany: Nigdy wcze

niej nie było mo

liwe gromadzenie si

wokół spraw tak błahych i

dziwacznych lub te

– wyra

c t

sam

l innymi słowami – wokół spraw tak bardzo

dalekich od zasadniczej tre

ci naszego codziennego

ycia. Protesty spowodowane zmian

wygl

du strony internetowej, alterglobalistyczne antyszczyty towarzysz

ce szczytom G-8,

czy odbywaj

ce si

w Europie demonstracje poparcia dla powstania Zapatystów w

meksyka

skim stanie Chiapas rzeczywi

cie nie mogłyby si

odby

w epoce druku, gdy

dotycz

spraw zbyt dalekich od naszego codziennego

ycia. Zarazem jednak nasze

problemy w coraz wi

kszym stopniu dotyczy

wła

nie spraw dalekich od naszego

codziennego

ycia.

Podsumowanie

e w epoce internetu nie powinni

my oczekiwa

narodzin uczestnicz

cej, czy

deliberatywnej e-demokracji. To czego mo

emy si

spodziewa

, to wzmocnienie tendencji

od dawna le

żą

cych u podstaw krytykowanego powszechnie zjawiska mediatyzacji polityki.

Mediatyzacja ta b

dzie jednak pogł

bia

w nowym

rodowisku: otwartych struktur,

płynnej organizacji, inkluzywno

ci. Dzi

ki temu stanie si

nie tylko opakowywaniem braku

wizji politycznej w medialne pseudo-wydarzenie, ale stanie równie

szans

na przemian

naszej polityczno

ci. Mediatyzacja polityki jest krytykowana głównie jako przejaw słabo

polityki. W tym stopniu, w jakim o polityce decyduj

media, władzy politycznej pozbawieni s

„wła

ciwi” decydenci. Jest to tendencja tym bardziej niebezpieczna, im wi

ksza nast

puje

koncentracja własno

ci w sferze produkcji medialnej. Tendencja ta jest jednak zarazem tym

bardziej obiecuj

ca, w im wi

kszym stopniu o kształcie produkcji medialnej decyduj

zwykli

ludzie (nie obywatele, czy konsumenci – ale nierozerwalnie zwi

zani obywatele-

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

konsumenci). Przypomnijmy,

e jedn

z głównych cech odró

niaj

cych Web 2.0 od

klasycznego modelu komunikacji internetowej jest tworzenie zawarto

ci medialnej przez

ytkowników (strony typu wiki, dziennikarstwo obywatelskie, YouTube, serwisy

społeczno

ciowe, blogosfera...). Niezale

nie od stopnia koncentracji własno

ci infrastruktury

internetowej, ten typ komunikacji wzmacnia pluralizm, jak i sił

oddziaływania zwykłych

obywateli.

Uwa

am,

e e-demokracja b

dzie przypomina

w wi

kszym stopniu rz

dy tłumu, ni

deliberuj

cego gremium, czy agory, na której wszyscy wł

czaj

w proces podejmowania

decyzji. E-demokracja nie b

dzie jednak wypełniona polityk

tłumu-masy epoki telewizji ale

raczej umo

liwi realizowanie polityki tłumu-sieci, który jest w istocie przeciwie

stwem tego

pierwszego.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBILIOGRAFIA

Allan S. (2008) Newsy w sieci : internet i dziennikarstwo, przekł. A. Sadza, Kraków :

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello

skiego.

Benkler Y. (2008) Bogactwo sieci. Jak produkcja społeczna zmienia rynki i wolno

ść

przeł. R. Próchniak, Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.

Frey B. (2003) Flexible Citizenship for a Global Society, w: “Politics Philosophy

Economics”, vol. 2, ss. 93-114.

Gurnstein M. (2007) What Is Community Informatics (and Why Does It Matter),

Mediolan, Polimetrica.

Jenkins H. (2007) Kultura konwergencji: zderzenie starych i nowych mediów, przeł.

M. Bernatowicz, M. Filiciak, Warszawa, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.

Lombard D. (2009), Globalna wioska cyfrowa: drugie

ycie sieci, przeł. J. Hutyra,

Warszawa, MT Biznes.

Offe C. (2006) Nowe ruchy społeczne: przekraczanie granic polityki instytucjonalnej,

w: Kucia M., Sztompka P. (red.) Socjologia: lektury, Kraków, Znak.

Postman N. (2002) Zabawi

mier

: dyskurs publiczny w epoce show-

businessu, przeł. L. Niedzielski, Warszawa, Muza.

Putnam R. (2008) Samotna gra w kr

gle, przeł. P. Sadura, S. Szyma

ski, Warszawa,

Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.

Sartori G. (2007) Homo videns: telewizja i postmy

lenie, przeł. J. Uszy

ski,

Warszawa, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.

Street J. (2006) Mass media, polityka, demokracja, przekł. T. D. Luba

ski, Kraków,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello

skiego.

Tocqueville A. de (1976) O demokracji w Ameryce, przeł. M. Król, Warszawa,

stwowy Instytut Wydawniczy.

Zoonen L. (2004) Imagining the Fan Democracy, w: “European Journal of

Communication”, vol 19, ss. 39-52.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Prasa

Ciemniewski W. (2009), Internauci widz

gospodark

i polityk

w jasnym

wietle,

„Gazeta

Wyborcza”:

http://wyborcza.pl/1,76842,6332454,Internauci_widza_gospodarke_i_polityke_w_jasnym_swi

etle.html

Nowacka-Isaksson A. (2009), Partia Piratów ro

nie w sił

, „Rzeczpospolita”,

22.04.2009.

Studia

inwigilacji

londynskim

uniwersytecie,

„Rzeczpospolita”:

http://www.rp.pl/artykul/25,291472_Studia_z_inwigilacji_na_londynskim_uniwersytecie.html

dn. 15IV2009.

Internet

http://en.wikipedia.org/wiki/Pirate_Party#International

http://grono.net/pub/static/aboutus/

, dn. 22V2009.

http://ipln.org/

, dn. 22V2009.

http://www.meetup.com/about/, dn. 22V2009.

http://nasza-klasa.pl/

, dn. 22V2009.

http://www.npost.com/2004/04/20/interview-with-scott-heiferman-ceo-of-meetup/

, dn.

22V2009.

http://www.partiapiratow.org.pl

, dn. 22V2009

http://www.pp-international.net/members

, dn. 1II2010.

http://socjum.pl

, dn. 22V2009.

http://thepiratebay.org/

, dn. 22V2009.

http://yellowarrow.net/v3/

, dn. 22V2009.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

W stron

definicji płci społeczno-

kulturowej – władza mediów w sferze

społecznej

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

MAGDALENA KA

SKA

VISUAL

KEI

JAKO

PRZYKŁAD

TRANSGENDEROWYCH

WIZERUNKÓW JAPO

SKICH M

ĘŻ

CZYZN

SŁOWA-KLUCZE

nowa m

sko

ść

, Japonia, transgenderyzm, androgynia, muzyka rockowa, visual kei,

visual rock

ABSTRAKT

This article concentrates on the problem of new masculinity in Japan in the aspect of

androgyny in the looks of young Japanese men, especially musicians representing the rock

music genre called Visual – kei. It shows that this modern tendency toward androgyny is not

completely new, but deeply rooted in Japanese tradition. It also deals with the role that visual

kei images play in transforming the modern image of Japanese men and with associations

between visual rock and gender relations in Japanese society.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Współczesne standardy m

sko

ci w Japonii niew

tpliwie szokowa

mog

zachodnich

obserwatorów. W mediach, jak równie

na ulicach, spotka

na cz

sto młodych

ęż

czyzn, których wizerunek odbiega znacznie od zachodniego ideału macho i przywodzi

na my

l raczej skojarzenia z „kobieco

”. Podczas gdy odczytywa

to mo

na jako objaw

kryzysu m

sko

ci, jaki wedle niektórych badaczy panuje teraz na

wiecie, trzeba pami

e Japonia ma bogat

tradycj

transgenderowych wizerunków m

skich i wła

nie to wydaje

mie

y wpływ na kreacj

tamtejszych wzorów m

sko

ci do dzi

sko

ść

w Japonii zarys kategorii

Badacze studiów nad m

sko

wyodr

bniaj

dwa jej paradygmaty – klasyczny i

nowy – wedle których kategoryzowa

na poszczególne jej typy. Równie

w Japonii ów

zachodni ze wzgl

du na swoje korzenie podział znajduje swoje zastosowanie. Paradygmat

tradycyjny według Krzysztofa Arcimowicza definiuje m

sko

ść

poprzez dominacj

specjalizacj

w okre

lonych dziedzinach, dualizm ról płciowych, asymetryczno

ci cech

skich i kobiecych, oraz przymus tłumienia uczu

i emocji (2003: 28). Jest to typ

reprezentowany w Japonii przez tzw. salarymanów – pracowników du

ych firm czy

koncernów lub te

biurokracji pa

stwowej – reprezentantów klasy białych kołnierzyków. Typ

ten bardzo szybko stał si

dominuj

cym ideologicznie wzorem, najcz

ęś

ciej kojarzonym z

japo

skim m

ęż

czyzn

nie tylko w kraju ale te

i poza nim (Roberson 2003:1). Kategoria

salaryman jest wła

ciwie zbitk

ideologii nacjonalistycznej, klasowej i seksualnej (Roberson

2003:5). Jest te

typem m

sko

ci hegemonicznej w Japonii, co oznacza,

e jest modelem

normatywnym, odzwierciedlaj

cym najbardziej akceptowany i po

żą

dany sposób bycia

ęż

czyzn

w danym czasie i miejscu (Connell, Messerschmidt:2005:832). Ów klasyczny

wzór wydaje si

dominowa

nadal, mimo i

kszo

ść

Japo

czyków nie pracuje w wielkich

korporacjach ani nie s

oni reprezentantami klasy białych kołnierzyków (Roberson

2005:370).

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Tradycyjny paradygmat długo pozostawał jedynym „poprawnym” sposobem

odgrywania m

sko

ci. Jednak wraz z rozmaitymi zmianami społecznymi, ekonomicznymi czy

politycznymi na arenie pojawił si

całkiem inny, nowy wzór m

sko

ci. Podczas gdy

paradygmat tradycyjny jest konstruktem stałym i jednolitym, ów nowy zakłada zmienno

ść

ró

norodno

ść

, równo

ść

oraz partnerstwo m

ęż

czyzn i kobiet, prawo do samorealizacji i

wolnego wyboru (Acimowicz 2003: 28). Nowy paradygmat – w przeciwie

stwie do

klasycznego – daje ka

demu dowolno

ść

w kreowaniu własnej m

sko

ci. Na pytanie „co

znaczy by

ęż

czyzn

?” ka

dy mo

e odpowiedzie

sobie sam. Mo

e wi

c zdecydowa

nawet na akceptacj

elementów kulturowo uznawanych za „kobiece” i skłoni

bardziej w

stron

androgynicznego modelu m

sko

ci (Arcimowicz 2003: 44). Zarówno tradycyjny, jaki i

nowy wzór współistniej

nadal w społecze

stwie japo

skim. Model hegemoniczny, mimo

traci powoli swoj

dominuj

ca pozycj

, nadal przewa

a w starszym pokoleniu. Jednak

młodzi Japo

czycy coraz cz

ęś

ciej szukaj

nowych sposobów konstruowania swojej

samo

ci.

Owa przemiana pokoleniowa widoczna jest cho

by w sposobie oceniania m

ęż

czyzn.

Podczas gdy poprzednia generacja oceniała ich głównie poprzez osi

gni

cia zawodowe,

dochody, pozycje społeczn

, charakter i inne kryteria społeczne, dzisiejsi m

ęż

czy

ni bardziej

przejmuj

swoj

urod

i atrakcyjno

seksualn

(Miller 2003: 37). Jedn

z oznak tego

procesu jest niespotykany jak dot

d rozwój przemysłu kosmetycznego dla m

ęż

czyzn. Firmy

kosmetyczne tworz

specjalne linie produktów dla m

ęż

czyzn, a na terenie całego kraju

otwieraj

skie salony pi

kno

ci, oferuj

ce swoim klientom pełen zakres usług,

pocz

wszy od układania fryzur, oczyszczania skóry, maseczek, a

po manicure i makija

(Miller 2003: 39). Coraz cz

stsze s

ród m

ęż

czyzn operacje plastyczne.

Transgenderowe wizerunki japo

skich m

ęż

czyzn

sam fakt stosowania kosmetyków i zabiegów piel

gnacyjnych uznawany jest za

czynno

ść

„kobiec

”. Co wi

cej wizerunek do jakiego d

ążą

Japo

czycy zawiera w sobie wiele

elementów androgynicznych. Gładkie, ogolone ciało, wyregulowane brwi, farbowane włosy –

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

do czego w badaniu przeprowadzonym w 1997 roku przyznało si

65 procent ankietowanych

(Miller 2003: 48) – fantazyjne fryzury, kolczyki, pier

cionki i inne elementy bi

uterii to tylko

niektóre z aspektów feminizacji m

skiego wizerunku w Japonii. Androgynia, o jakiej tu mowa

to jednak nie biologiczna charakterystyka, ale – jak pisze Judith Butler: „zewn

trzna polityka

ciała” i stosowanie wyznaczników genderowych, takich jak ubiór, gesty czy mowa, w sposób,

który podwa

a stabilno

ść

systemu sex-gender opartego na damsko-m

skiej dychotomii

(1990, za Robertson 1992: 419). W aspekcie społecznym zjawiska mo

emy równie

mówi

transgenderyzmie, ale w jego szerszym rozumieniu. Nie oznacza to wiec odczuwania przez

dan

osob

potrzeby

ycia w innej płci, ale „praktyk

przekraczania norm zwi

zanych z

płci

. W takim rozumieniu transgenderysta to osoba, której prezentacja płciowo

przynajmniej czasami jest odmienna od oczekiwa

, w których ta osoba

yje” (Trans-fuzja...,

2007).

Moda na zespoły rockowe, aktorów czy innych m

ęż

czyzn przełamuj

cych konwencje

sko

ci w tradycyjnym rozumieniu i adaptuj

cych elementy „kobiece” do swojego

wizerunku nie jest czym

nowym w Japonii. Paul Varley stwierdza,

e owo upodobanie do

androgyniczno

ci wynika w cz

ęś

ci z tradycyjnego ubioru japo

skiego (2006: 339). Kimona

skie i

skie zawsze były do siebie podobne, wi

c przynajmniej sfera ubioru nie niosła

ze sob

wyra

nych wyznaczników genderowych. Wedle Gary’ego Leuppa owa fascynacja

androgyni

ma jeszcze gł

bsze korzenie. Postaci o nieokre

lonej płci pojawiały si

wierzeniach buddyjskich i shinto, pocz

wszy od kultu fallicznego bóstwa D

sojin, którego

wizerunki pozbawione były płci, po bodhisattw

Kannon, który w Indiach czczony był jako

ęż

czyzna, w Japonii za

stał si

kobiet

(1995: 175). Najwa

niejszym przykładem jest

jednak teatr kabuki ze swoimi onnagata, czyli aktorami specjalizuj

cymi si

w odgrywaniu

postaci kobiecych.

Kabuki było pierwotnie teatrem kobiecym. Jednak wskutek zbyt silnego powi

zania z

prostytucj

wyst

py kobiet na scenach teatralnych zostały zakazane zaledwie 26 lat po

powstaniu teatru, a ich rol

zaj

li młodzi chłopcy. Usuni

cie kobiet ze sceny spowodowało,

e chłopcy stali si

dla widzów obiektem po

żą

dania. Musieli oczywi

cie odznacza

wyj

tkow

urod

, widownia wymagała jednak od nich dodatkowo zmysłowo

ci i

uwodzicielsko

ci, przewy

szaj

cej nawet t

kobiec

(Kawatake 2003: 131). Ich czar był tak

wielki,

e oddziaływał nawet na wojowników i duchownych, o których mówiło si

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

porzucali niekiedy swoje

tynie i podró

owali po kraju, pod

ąż

c za młodymi aktorami

(Kawatake 2003: 132). Wskutek dalszych przeobra

teatru ukształtowały si

w ko

cisłe typy ról, w tym onnagata. Cz

sto mówi si

e aktorzy onnagata równie

poza scen

utrzymywali swoj

kobiec

samo

ść

, anga

c si

nieraz w zwi

zki homoseksualne,

przejmuj

c gesty, sposób poruszania si

, j

zyk i wygl

d kobiet. U

ywali kobiecego

słownictwa, jak równie

tonu głosu charakterystycznego bardziej dla kobiet ni

dla

ęż

czyzn. Włosy układali w specyficzny sposób przypominaj

cy uczesanie kobiece. Młodzi

onnagata nosili pono

nawet furisode – typ kimona noszonego przez młode dziewcz

(Shiveley 1979: 41).

Od okresu Meiji (1868 - 1912) – rozwoju Japonii i wzorowania si

na ideałach

zachodnich – wszelkie kobiece cechy w m

ęż

czyznach były ukrywane i pi

tnowane. Jednak

androgyniczne wizerunki, ju

nie zwi

zane z teatrem kabuki, znów pojawiły si

po drugiej

wojnie

wiatowej. Jedn

z takich postaci jest Miwa Akihiro – piosenkarz, aktor, pisarz,

yser, drag queen, ale te

osobowo

ść

telewizyjna (Ryall 2006). Rozpocz

ł swoj

karier

latach 50-tych wyst

puj

c jako piosenkarz kabaretowy w klubach w Tokio. Ju

jego starsze

zdj

cia pokazuj

e zarówno ubiór jak i fryzury, czy makija

były niesłychanie kobiece. Nie

jest on jednak wyj

tkiem. W japo

skich mediach od dawna obecni s

ęż

czy

androgyniczni i otwarcie przyznaj

cy si

do swojej homoseksualno

ci. Jednak nawet

ęż

czyznom nie prezentuj

cym na co dzie

transgenderowego wizerunku nierzadko zdarza

na potrzeby rozmaitych programów rozrywkowych przebiera

za kobiety.

Powszechno

ść

tego typu praktyk

wiadczy

e o du

ym społecznym przyzwoleniu na

transgenderowe wizerunki m

ęż

czyzn w Japonii.

Visual kei i transgenderyzm w japo

skiej muzyce rockowej

Na szczególn

uwag

ród transgenderowych wizerunków m

skich w Japonii

zasługuj

muzycy rockowi z podgatunku zwanego visual kei(lub te

visual rock), obecnego w

dyskursie publicznym od pó

nych lat 80-tych XX wieku. Nie da si

jednolicie opisa

całego

nurtu, gdy

jest on niezwykle zró

nicowany. Pod wzgl

dem muzycznym najogólniej zaliczy

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

go mo

na do muzyki rockowej, mimo i

waha si

od ci

ęż

kiego i mrocznego metalu po

zbli

one do muzyki pop radosne i optymistyczne piosenki(Inoue 2003a: 28). Jedno co ł

czy

tych tak ró

nych wykonawców w jeden gatunek to natomiast dbało

ść

o wizerunek sceniczny,

na co zreszt

wskazuje sama nazwa (z jap. „typ wizualny”). Zespoły te zazwyczaj buduj

swój wizerunek wokół jakiego

konceptu, najcz

ęś

ciej widocznie androgynicznego; dlatego

ubiór, makija

i ogólnie wygl

d zewn

trzny staj

tu najwa

niejszym polem analizy.

Czym charakteryzuje si

wizerunek sceniczny muzyków z gatunku visual rock?

Pomimo oczywistych ró

nic wynikaj

cych z przynale

ci do poszczególnych podtypów

wewn

trz gatunku, wszystkie niemal grupy ł

czy wła

nie androgyniczno

ść

– korzystanie ze

strojów, makija

u, bi

uterii i innych atrybutów tradycyjnie przypisywanych kobietom. Stroje

takie jak niezwykle kolorowe, koronkowe, falbaniaste czy nawet

lubne suknie, gorsety, buty

na wysokich obcasach czy koturnach s

w visual rocku na porz

dku dziennym. Włosy w

najdziwniejszych kolorach i szalonych uczesaniach, du

o bi

uterii, koronkowe r

kawiczki,

pomalowane paznokcie, bardzo silny makija

to tylko niektóre z urozmaice

wizualnych

stosowanych przez zespoły. Mimo,

e mówimy tu o androgyniczno

ci i zamazywaniu granic

dzy płciami, ich wizerunki nie przypominaj

chocia

by tego prezentowanego przez

Davida Bowie. Stworzony przez niego Ziggy Stardust był prawdziwie androgyniczny, był

bowiem mieszank

obu płci i w efekcie trudno było okre

gender postaci. Wizerunki

tworzone przez japo

skich muzyków rockowych s

natomiast niejednokrotnie raczej kobiece

androgyniczne.

Zapewne taki opis budzi

e skojarzenia z drag queen, lecz nie jest to słuszne

porównanie. Drag słu

y wyolbrzymieniu cech kobiecych, przedstawieniu ich w krzywym

zwierciadle i wy

mianiu binarnego systemu genderowego. W omawianym tu przypadku nie

ma miejsca na ironi

i przerysowanie. Japonia zupełnie inaczej podchodzi do na

ladowania

postaci przeciwnej płci. Czy to w kabuki, czy w visual kei postaci przedstawiane na scenie

maj

perfekcyjne i profesjonalne. Aktorzy, czy muzycy nie maj

za zadanie wy

mia

kobiet; maj

sta

absolutnie przekonuj

cy w swoich rolach.

Naszemu kr

gowi kulturowemu równie

nie obce s

ekscentryczne wizerunki gwiazd

muzyki. Poza Davidem Bowie wspomnie

wystarczy Marilyna Mansona uznawanego za

jednego z najwi

kszych prowokatorów współczesnej muzyki rozrywkowej (Witkowska 2004:

124). Jednak postaci tego typu s

w naszym kr

gu kulturowym nadal rzadkie i stanowi

dla

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

nas raczej ciekawostk

, je

li nie s

czym

wprost oburzaj

cym. Co wi

cej, nurty muzyczne

charakteryzuj

ce si

androgynicznymi wizerunkami na Zachodzie, takie jak glam rock, czy

new romantic cieszyły si

pewn

popularno

, ale tylko przez kilka lat. Zachodni muzycy

stosuj

cy makija

i androgyniczne kreacje nigdy nie zyskali sobie takiej jak w Japonii

popularno

ci. Ich wpływ nie utrzymywał si

wystarczaj

co długo i nie wprowadzili oni

powa

niejszych zmian w kulturze (Inoue 2003a: 34). Rynek visual kei w Japonii prosperuje

natomiast od lat 90-tych i nie traci na swojej popularno

ci. Przyczynił si

ponadto do zmian w

młodzie

owej kulturze m

skiej. Wspominany wcze

niej rozwój m

skiej estetyki Takako

Inoue uznaje wła

nie za konsekwencj

boomu na zespoły visual – kei. Dlatego te

kolczyki,

depilacja brwi, farbowanie włosów stały si

powszechne i nie dziwi

nikogo (2003a: 35).

Wyra

ne zapowiedzi powstania na japo

skim rynku muzycznym nowego gatunku,

visual kei obserwowa

na ju

w 1986 roku, kiedy to na scenie rockowej Kansai (region

Japonii w rejonie Osaki i Kioto) pojawił si

zespół COLOR, charakteryzuj

cy si

mocnym,

odwa

nym makija

em i włosami zafarbowanymi na jaskrawe kolory, postawionymi do góry.

Grup

, któr

uznaje si

jednak za absolutnego pioniera gatunku jest legendarny ju

Japonii zespół X – JAPAN (

http://www.xjapan.ne.jp

), zało

ony w 1982 roku. Najwa

niejsz

dla

przyszłych

losów

visual

kei

osob

jest

niew

tpliwie

Yoshiki

(

http://www.yoshiki.net/flash.php

) – twórca, perkusista i lider tego zespołu. Yoshiki aby

wyda

pierwsz

płyt

, zało

ył własn

wytwórni

EXTASY RECORDS, która stała si

parasolem dla wielu zespołów rockowych id

cych w ich

lady.

Mimo, i

uwa

a si

e X zapocz

tkowało mod

na pi

knych, „kobiecych” wr

ęż

czyzn, nie znaczy to wcale,

e cały zespół przez cały okres swojej aktywno

prezentował taki wizerunek. Makija

i ubrania grupy we wcze

niejszych latach nie były

bynajmniej kobiece. Nosili głównie czarne skóry i ła

cuchy – stroje kojarz

ce si

z muzykami

graj

cymi metal. Makija

równie

ograniczał si

do mocnych, ciemnych kolorów, włosy mieli

rozja

nione i postawione do góry, tworz

c ogólnie raczej gro

ny, a nie pi

kny obraz.

Kobiecych symboli w wizerunku zacz

li u

ywa

dopiero po debiucie na du

ej scenie. Za

najbardziej typowy ich wizerunek uwa

a si

ten z pocz

tku lat 90-tych. Wtedy najwyra

niej

korzystali z kobiecych symboli, co widoczne jest przede wszystkim w makija

u i ubraniach

Yoshikiego, ale te

w wiza

u całego zespołu. Yoshiki miał wtedy długie, falowane blond

włosy, kobiecy makija

i prezentował bardzo androgyniczny wizerunek (Inoue 2003b: 125).

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Nie stronił te

od odwa

nych sesji fotograficznych. Nie da si

oprze

wra

eniu,

e niektóre

zdj

cia, do których pozował, bardzo przypominały akty kobiece. Jednak nie wszyscy

członkowie X prezentowali androgyniczny wygl

d. Było to charakterystyczne głownie dla

Yoshikiego oraz gitarzysty Hide, który zaadoptował cz

ęść

tego typu praktyk. Oni dwaj byli

jednak najwa

niejsi dla muzyki i wygl

du całego zespołu, przez nich wi

c te

taki wizerunek

skojarzony został z cał

grup

. Yoshiki stopniowo wzmacniał swój „kobiecy” wygl

d i tak w

1990 roku w teledysku do piosenki Celebration wyst

pił przebrany w strój kopciuszka – w

sukience, pełnym makija

u, upi

tych długich włosach i z tiar

na głowie, co stało si

tematem powszechnej dyskusji (2003b: 127).

Na szczególn

uwag

w pó

niejszym visual rocku zasługuje natomiast typ zwany

„teatralnym”. Najwcze

niejszym jego przedstawicielem jest grupa MALICE MIZER

(

http://www.malice-mizer.co.jp/

), która to zapocz

tkowała wła

ciwie ów styl. Tego typu

zespoły słyn

z niezwykle grubej warstwy makija

u, która niejednokrotnie zupełnie ukrywa

ich twarz oraz z bardzo skomplikowanych i dopracowanych strojów faktycznie

przypominaj

cych kostiumy teatralne. MALICE MIZER utrzymywało nawet, i

ich motywem

przewodnim jest przeniesienie si

w nierzeczywisty

wiat, czy te

podró

w czasie

(Morikawa 2003: 106 -108). W

ród członków tej grupy najwa

niejszy jest niew

tpliwie

gitarzysta o pseudonimie Mana. Charakteryzuje si

on najbardziej „kobiecym” wizerunkiem

ród członków grupy. Podczas gdy pozostali ubierali ró

ne kostiumy, on zawsze

trzymał si

w swoich strojach genderu kobiecego. Mana jest postaci

niezwykle istotn

równie

dlatego,

e stał si

ikon

subkultury Gothic Lolita. Jest to nurt w młodzie

owej

modzie kobiecej, charakteryzuj

cy si

fascynacj

strojami wiktoria

skiej Anglii poł

czonymi z

atrybutami dzieci

cymi. Artykuły takie jak koronkowe parasolki i r

kawiczki, sukienki z

falbankami, gorsety, podkolanówki to podstawa tego typu mody. Mana jest najbardziej

znanym przedstawicielem tej kultury oraz wła

cicielem sklepów sprzedaj

cych ubrania,

projektowane zreszt

przez niego samego. Niezmiernie ciekawe jest to,

e wła

nie

ęż

czyzna uznawany jest tu za ikon

mody kobiecej.

Typ teatralny ma oczywi

cie swoich kontynuatorów, spo

ród których szczególnie

interesuj

ca wydaje si

grupa Versailles (

http://www.myspace.com/versaillesjp

) nawi

zuj

do XVIII-wiecznej Francji. Ich stroje s

niezwykle bogate i szczegółowe. Co ciekawe, mimo i

wszyscy członkowie zespołu stosuj

mocny makija

, nie wszyscy prezentuj

gender kobiecy.

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Da si

zauwa

pewien podział na role sceniczne, który przypisany jest im na stałe –

podobnie jak w kabuki. Suknie i długie włosy nosi zawsze gitarzysta Hizaki. T

kategori

prezentował te

zmarły w 2009 roku basista Jasmine You. Wokalista KAMIJO czy te

perkusista YUKI nosz

stroje przypominaj

ce raczej markizów i s

typowe dla genderu

skiego. Teatralno

ść

tego zespołu przypomina wi

c schematem ról tradycyjny teatr

japo

ski, nie mamy tu bowiem do czynienia z wymianami ról.

Najwi

cej podziałów na podtypy utworzyło si

wła

nie w najnowszej fali visual kei.

Typy te wyró

nia si

zarówno pod wzgl

dem muzyki, jak i wizerunku. Nie ma sensu

przytaczanie tu poszczególnych podziałów. Zwróc

jednak uwag

na kilka konwencji, które

poka

żą

nam ró

norodno

ść

w konstruowaniu swojego wizerunku przez artystów w Japonii.

Po pierwsze, typ zespołów próbuj

cych szokowa

mrocznym i brutalnym wizerunkiem. Do tej

kategorii zaliczy

na grup

Dir en grey, D’espairsRay czy Nega. Chocia

zarówno

członkowie Dir en grey jak i D’espairsRay porzucili w ostatnich latach ów mroczny wizerunek,

pocz

tkowo cechowali si

ęż

szym, ni

inne zespoły brzmieniem oraz złowrogim i ponurym

wizerunkiem. W strojach wykorzystywali materiały, takie jak: czarny lateks, skóra, ła

cuchy i

kolce. O ich specyficznej estetyce

wiadczy

e sesja, w której to członkowie

D’espairsRay pozowali do zdj

ęć

zwi

zani, zakneblowani i umazani krwi

. Teksty ich

piosenek równie

bardzo cz

sto poruszały tematy morderstw, kanibalizmu czy wampiryzmu.

Teledyski Dir en grey’a natomiast niejednokrotnie operowały scenami bardzo odwa

nymi,

brutalnymi, sadystycznymi i makabrycznymi; dlatego te

, jak w przypadku teledysku do

piosenki „Obscure”, były przez telewizje mocno cenzurowane. Z podobn

doz

makabry

mamy do czynienia w teledysku grupy Nega do piosenki „Muddy Cult”, gdzie zakapturzone

postaci masakruj

ciało nagiej kobiety.

Z zupełnie innym wizerunkiem spotykamy si

w przypadku podgatunku

zwanego oshare – kei (jap. oshare - modny). Zespoły prezentuj

ce ten styl, takie jak An

Café

(

http://www.myspace.com/ancafe

SUG,

Megamasso

czy

Alice

Nine

(

http://www.myspace.com/alicenineofficial

) muzycznie zakwalifikowa

na do gatunku

pop-rock i punk. S

całkowitym przeciwie

stwem opisanych powy

ej „mrocznych” grup.

Charakteryzuj

ubraniami, włosami i makija

em w niezwykle jaskrawych kolorach.

Koncentruj

na jasnej i radosnej stronie

ycia. Jedyne, co mo

e tu szokowa

, to natłok

elementów wizualnych i nasycenie kolorów. Wykonawcy ci niejednokrotnie prezentuj

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

wszechobecn

w Japonii kultur

kawaii – oznaczaj

wszystko co słodkie, urocze i

dziecinne. Dlatego te

zazwyczaj pozuj

do zdj

ęć

z szerokimi u

miechami na twarzy. Ich

piosenki i teledyski s

równie wesołe i kolorowe, jak ich wiza

. Niekiedy ich członkowie

równie

nawi

zuj

do stylu mody Lolita, jednak nie do jej gotyckiej odmiany, a takiej, która

operuje jasnymi kolorami i dzieci

cymi akcentami. Za

wietny tego przykład uzna

byłego gitarzyst

zespołu An Cafe – Bou, który na wi

kszo

ci zdj

ęć

wygl

da jak nastoletnia

dziewczynka.

Na koniec niezb

dnym wydaje si

przybli

enie postaci wokalisty i gitarzysty o

pseudonimie Miyavi (

http://www.myspace.com/miyavi

), jako

e bezpo

rednio nawi

zuje on

do tradycji i klasyki japo

skiej. Trudno zaklasyfikowa

go do jakiegokolwiek podgatunku

wewn

trz Visual – kei; sam jednak mówi o sobie,

e jest gitarzyst

– samurajem, a muzyka,

któr

prezentuje to „kabuki rock”. Kładzie wi

c du

y nacisk na powi

zania z tradycj

inkorporuje do swojego wizerunku i muzyki elementy estetyki teatru kabuki, o którego

aktorach pisałam wy

ej, jako o swoistych poprzednikach gatunku visual kei.

Visual kei a relacje genderowe w społecze

stwie japo

skim

To, jak muzycy visual kei postrzegani byli przez media i społecze

stwo zmieniało si

na przestrzeni lat, podobnie jak sam gatunek. Społecze

stwo japo

skie nie pozostało nigdy

oboj

tne na to zjawisko, ale samo równie

pod jego wpływem zmieniało si

. W

szczególno

ci odnosi si

to do przemian w sposobie postrzegania kategorii m

sko

ci.

Japonia jest społecze

stwem stosunkowo konserwatywnym. Trudno powiedzie

, jak

przyj

łaby si

taka estetyka w Polsce i z jak

reakcj

by si

spotkała, w Japonii jednak

prosperuje

wietnie przez ostatnie 20 lat. Tego typu transgenderowe wizerunki nie budz

wielkich kontrowersji. To,

e arty

ci przełamuj

pewne kanony estetyczne i bariery płciowe

nie spotyka si

ze sprzeciwem społecznym. Co wi

cej, ma mnóstwo zwolenników. Nie

szokuje Japo

czyków to,

e m

ęż

czy

ni, którzy na co dzie

wygl

daj

i zachowuj

jak

przeci

tni i przykładni obywatele, od czasu do czasu zakładaj

sukienki i kolczyki, maluj

paznokcie, rz

sy i usta i przywdziewaj

swoj

androgyniczn

samo

ść

. My

jednak,

100

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

nie bez znaczenia jest tu fakt, i

prezentowany przez nich transgenderyzm jest ci

gle i

jedynie wizerunkiem scenicznym, który zazwyczaj ogranicza si

tylko do wygl

zewn

trznego. Muzycy po koncertach zmywaj

makija

i wracaj

do swojego

standardowego „m

skiego” ja.

Inoue niezmiennie obstaje przy twierdzeniu,

e visual kei jako taki nie podwa

dualnego systemu genderowego, ale wr

cz umacnia go. Jest to teza ciekawa i warta

zastanowienia, ale moim zdaniem nie do ko

ca słuszna. Inoue wielokrotnie podkre

la,

kobiety nadal dyskryminowane s

w muzyce rockowej, która uznawana jest za dziedzin

silnego, agresywnego brzmienia i wi

zana z płci

. Podczas gdy zakazywanie

kobietom wst

pu do firm czy organizacji budzi społeczne oburzenie, nikt nie reaguje w ten

sposób w przypadku ograniczania kobietom mo

liwo

ci wst

pu do zespołów rockowych

(2003b: 121). Kobiety nadal nie s

wpuszczane na scen

rockow

, za to muzycy

prezentuj

cy gatunek visual kei zawłaszczaj

sobie dziedziny dotychczas nale

żą

ce jedynie

do kobiet, wi

c stron

osi

gaj

zyski s

tu przede wszystkim m

ęż

czy

ni (2003b: 124).

Przykładem podtrzymywania stereotypowych podziałów jest chocia

by zachowanie

Yoshikiego – lidera X. To on wła

nie zapocz

tkował mod

na androgyniczny wizerunek,

jednak Inoue zauwa

a pewn

ciekaw

prawidłowo

ść

w jego wizerunku. Na scenie podczas

bardziej agresywnych, rockowych piosenek wyst

pował bez koszulki i zapami

tale grał na

perkusji z całych sił uderzaj

c w b

bny, podkre

laj

c m

skie atrybuty swojej postaci. Z kolei

w czasie spokojnych ballad zasiadał w koronkowej sukience przy fortepianie udekorowanym

ró

ami. Gdy grał na perkusji – instrumencie wymagaj

cym siły, wi

c kojarz

cym si

sko

– prezentował m

stron

swojej osoby. Przy fortepianie za

, bardziej

kobiecym instrumencie, prezentował wizerunek delikatny, pi

kny i kobiecy. W ten sposób

podtrzymywał wi

c stereotypowy podział płciowy (2003b: 126).

Widz

c jak niewiele kobiet wyst

puje na japo

skiej scenie rockowej nie mo

na nie

zgodzi

z tez

e kobietom ogranicza si

dost

p do tej dziedziny lub te

same si

go nie

domagaj

. Podobnie jest jednak na całym

wiecie i nie jest to cecha, która wskazywałaby na

wyj

tkow

nietolerancj

kobiet w tej dziedzinie na scenie japo

skiej. Je

li muzyka rockowa

jest wi

c tak konserwatywna na całym

wiecie, to postawa i wizerunek japo

skich artystów

tym bardziej istotne, pokazuj

bowiem ich bardziej otwarte podej

cie do norm

genderowych i to,

e dzi

ki swoim postawom wprowadzaj

zmiany we wzorach m

sko

ci w

101

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

swoim społecze

stwie. Twierdzenie,

e na scenie visual rocka nie ma kobiet równie

nie jest

prawd

. Z łatwo

wymieni

na szereg zespołów w cało

ci kobiecych, takich jak

Araune, Danger Gang, GallowsS, Necro Circus, czy zyskuj

cy ostatnio coraz wi

ksz

popularno

ść

Exist Trace. Co ciekawe, wymienione wy

ej zespoły

skie graj

muzyk

ęż

i bardziej agresywn

od niejednego zespołu m

skiego. Ich ogólny wizerunek jednak

nie ró

ni si

zbytnio od przedstawicieli m

skiego visual rocka.

Ponadto, nie mo

na zapomina

e po

ród fanów visual kei znakomit

kszo

ść

stanowi

kobiety. To one wi

c s

tu wprawdzie stron

biern

wzgl

dem widowiska, ale

czynn

jako konsumentki, odbiorczynie, osoby ogl

daj

ce, oceniaj

ce i wybieraj

ęż

czyzn, którymi s

zainteresowane. Pod tym wzgl

dem m

ęż

czy

ni staj

obiektem,

przedmiotem oceny i krytyki. Gdyby rock był dziedzin

tylko dla m

ęż

czyzn, byłby równie

tworzony z my

o takich odbiorcach. Typowe skojarzenie, jakie nasuwa nam si

na my

odno

nie widowni koncertu rockowego na zachodniej scenie to raczej grupa długowłosych

ęż

czyzn ubranych na czarno, jednak japo

ska widownia na koncertach visual rockowych

wygl

da zupełnie inaczej i w wi

kszo

ci składa si

z kobiet. Muzycy doskonale zdaj

sobie

spraw

, kim s

ich odbiorcy. Wiele aspektów widowiska tworzonych jest z my

o takiej

wła

nie publiczno

ci. Nale

żą

do nich na przykład zachowania popularnie zwane „fanservice”

polegaj

ce na dwuznacznych, niejednokrotnie o silnym podtek

cie homoseksualnym,

zachowaniach muzyków wykonywanych na scenie tylko po to, aby zachwyci

ęść

publiczno

ci. O tym, jak twórcy visual kei

wiadomi s

liczby swoich fanek

wiadcz

gad

ety sprzedawane przy okazji wydania nowej płyty czy tras koncertowych. Koszulki w

damskich fasonach, kolczyki czy błyszczyki do ust wyra

nie skierowane s

do tej wła

nie

ęś

ci publiczno

ci.

Visual kei mo

na uzna

za jeden z aspektów istotnych dla wprowadzenia zmian w

wizerunku Japo

czyków we współczesnym, powojennym

wiecie. Sam nie jest jednak

niczym nowym, gdy

czerpie z bogatej japo

skiej tradycji transgenderyzmu. To, co jednak

najbardziej istotne to fakt,

e jego oddziaływanie społeczne jest znacznie gł

bsze, ni

jakichkolwiek innych androgynicznych wizerunków w historii Japonii, a razem z innymi

przemianami społeczno-ekonomicznymi

wietnie ilustruje, jak dynamicznie zmienia si

system relacji genderowych we współczesnej Japonii.

102

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBLIOGRAFIA

Arcimowicz K. (2003) Obraz m

ęż

czyzny w polskich mediach. Prawda Fałsz

Stereotyp, Gda

sk, Gda

skie Wydawnictwo Psychologiczne.

Connell R. W., Messerschmidt J. W. (2005) Hegemonic Masculinities: Rethinking the

concept,. „Gender & Society”, 19 (6), s. 829 – 859.

井井井井

ブブブブブブ系とブとととと」

(Inoue T.) (2003a),

(Visual kei i Gender). w:

井井井井

森森森森室室室井小小小井

『ブブブブブブ系の時時・・・・・化化・ブとととと』

(Epoka Visual – kei. Rock,

makija

, gender).

青青青ララブララと

, s. 11 – 42.

井井井井

「拡拡さささ〈男の美美〉」

(Inoue T) (2003b)

(Rozprzestrzenienie si

skiej

estetyki). w:

井井井井森森森森室室室井小小小井

『ブブブブブブ系の時時・・・・・化化・ブとととと』

(Epoka

Visual – kei. Rock, makija

, gender).

青青青ララブララと

, s. 113 – 162.

Kawatake T. (2003) Kabuki, The International House of Japan.

Leupp G. (1995) Male Colors. The Construction of Homosexuality In Tokugawa Japa,

Berkley, Uniwersity of California Press.

Miller L. (2003) Beauty work in Japan, w: Roberson J. E., Suzuki N. (red.) Men and

Masculinities in Contemporary Japan: Dislocating the Salaryman Doxa, London, Routledge

Curzon, s. 37 – 58.

森森森森

「ブブブブブブ・・・・の系系」

(Morikawa T.) (2003)

(Genealogia Visual – kei). w:

井井井井森森森森室室室井小小小井

『ブブブブブブ系の時時・・・・・化化・ブとととと』

(Epoka Visual – kei.

Rock, makija

, gender).

青青青ララブララと

, s. 43 – 112.

Roberson J. E., Suzuki N. (2003) Introduction w: Roberson J. E., Suzuki N. (red.)

Men and Masculinities in Contemporary Japan: Dislocating the Salaryman Doxa, London,

Routledge Curzon, s. 1 – 19.

Roberson J. (2005) Fight!! Ippatsu!!: "Genki" Energy Drinks and the Marketing of

Masculine Ideology in Japan, „Men and Masculinities”, 365 (7), s. 365- 384.

Robertson J. (1992) The politics of androgyny in Japan: sexuality and subversion in

the theater and beyond, „American Ethnologist”, 19 (3), s. 419- 422.

Ryall J. (2006) On Japanese Tv, The Lady Is A Man Cross-dressing 'onnagata' Are

103

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Popular

For

Being

Outspoken,

http://www.allbusiness.com/services/motion-

pictures/4939796-1.html

, (20 lipca 2010).

Shiveley D. H. (1979) The Social Environment of Tokugawa Kabuki. w: Brandon, Malm,

Shiveley, Studies in Kabuki. Its acting, music and historical context, The University Press of

Hawaii, s. 1 – 61.

Varley P. (2006) Kultura japo

ska, tłum. M. Komorowska, Kraków, Wydawnictwo

Uniwersytetu Jagiello

skiego.

Witkowska E. (2004) Narcyz, Antychryst, Cyborg… Androgyniczne kreacje

współczesnych muzyków rockowych, w: Radkiewicz M. (red.), Gender w kulturze popularnej,

Kraków, Wydawnictwo RABID, s. 117 – 133.

Trans-fuzja.Trudne

słowa,

czyli

kilka

definicji,

http://transfuzja.org/pl/artykuly/trudne_slowa_czyli_kilka_definicji.htm

, (20 lipca 2010).

104

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

PAWEŁ RAMS

ILE

QUEERU

QUEERZE

CZYLI

(NIE)WYKORZYSTANYCH

STRATEGIACH

OPORU

AMERYKA

SKIEJ WERSJI SERIALU QUEER AS FOLK

SŁOWA-KLUCZE

Queer as Folk, nowe media, queer theory, zmiana społeczna

ABSTRAKT

Autor w niniejszym artykule podejmuje prób

analizy ameryka

skiej wersji serialu Queer as

Folk za pomoc

kategorii queer theory. Wychodz

c od opinii przypisuj

cych serialowi

wyj

tkow

rol

w kształtowaniu umysłów odbiorców, stara si

poprzez analiz

kolejnych

poziomów konstrukcyjnych zbada

, czy owo oddziaływanie mo

e posiada

moc

subwersywn

. Pomocne w rozwa

aniach okazuj

najnowsze teorie dotycz

ce nowych

mediów, wedle których współczesne komunikaty przekazywane za pomoc

sieci masowej

komunikacji maj

niejednolit

struktur

, co pozwala odbiorcom na renegocjacje znaczenia, a

tym samym na odpowiednie przekształcanie sens odbieranych informacji.

105

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

23 lutego 1999 roku na kanale czwartym brytyjskiej telewizji został wyemitowany

pierwszy odcinek serialu Queer as Folk, w którym, jak pisze Bohdan Zachary,

„systematycznie obserwujemy nami

tnie całuj

cych si

ęż

czyzn, a przy ko

cu prawie

dego czterdziestominutowego odcinka widzimy uprawiaj

ca seks par

” (Zachary 2000:

. Dodaje jednocze

nie, i

był on ogl

dany „przez miliony widzów w Wielkiej Brytanii –

kraju, który pozostał w tyle za swoimi europejskimi s

siadami w podej

ciu do seksualno

ci,

odrzucaj

c ustaw

postuluj

obni

enie do 16 lat granicy pozwalaj

cej osobom tej samej

płci, legalnie podejmowa

czynno

ci seksualne” (Zachary 2000: 1). Jak mo

na si

było

spodziewa

, konserwaty

ci ostro zaatakowali serial, nie dopuszczaj

c do produkcji kolejnych

odcinków.

Wydarzenia, jakie rozegrały si

wokół emisji serialu stały si

symptomatyczne dla

cało

ci zmian w obszarze wizualno

ci. Giovanni Porfido zwracaj

c uwag

na zaistniały fakt

stwierdza, i

telewizja jest „wizualn

aren

, na której obrazy i reprezentacje nabieraj

politycznej wa

ci i wa

ci dla polityki” (Porfido 2009: 164). Widoczno

ść

osób

homoseksualnych na małym ekranie, stanowi dla niego jeden z podstawowych elementów

walki o równouprawnienie. Upominanie si

o obecno

ść

w teleprzestrzeni grup

upo

ledzonych politycznie nie jest bezpodstawne, gdy

jak pisze, „obecnie, telewizja jest

przypuszczalnie najsilniejsz

i wszechobecn

kulturotwórcz

sił

” (Zachary 2009: 164)).

Brak reprezentacji osób o odmiennej seksualno

ci wyklucza je z dyskursu politycznego.

Dzieje si

tak ze wzgl

du na dominacj

obrazu w

wiadomo

ci jednostkowej i społecznej.

Problemy, które do tej pory zyskiwały na znaczeniu staj

c si

przedmiotem debaty

politycznej lub społecznej, w chwili obecnej musz

zyska

reprezentacje wizualn

, staj

c si

w ten sposób cz

ęś

dyskursu. Punkt nacisku władzy rozumianej w sensie Foucaultowskim

przeniósł si

bowiem z relacji czysto ludzkich, na relacje pomi

dzy obrazami oraz na relacje

pomi

dzy reprezentacj

a podmiotem uwikłanym w działalno

ść

społeczn

. Z zale

ci tych

jasno wynika, i

jedynie problem zobrazowany mo

e sta

przedmiotem jakiejkolwiek

dyskusji.

Powag

sytuacji podkre

la Porfido odwołuj

c si

do ksi

ąż

ki Richarda Dyer’a The

Matter of Images: Essays on Representation wydanej w 2002 roku. Autor tej

e publikacji

Jeżeli nie podam inaczej wszystkie tłumaczenia są mojego autorstwa.

106

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

obecno

ść

gejów i lesbijek w mediach, opisuje w kategoriach jako

ciowych i ilo

ciowych.

Pierwsze z nich wskazuj

, i

osoby homoseksualne „w wi

kszo

ci ukazywane s

jako

jednostki introwertyczne, samotne, kryminogenne, skłonne do samobójstw, łatwo popadaj

w alkoholizm, lub poprzez metafor

choroby ł

czone s

ze złem, kryj

cym si

za ich stylem

ycia i miło

ci” (Porfido 2009: 165). Ilo

ciowa obecno

ść

nie przedstawia si

lepiej, gdy

jak

pisze Dyer „odmie

cy spychani s

systematycznie na margines, odgrywaj

drugoplanowe

lub podrz

dne role” (Porfido 2009: 165). By doda

dramatyzmu swoim wywodom Porfido

przywołuj

obserwacj

, jakiej dokonał w 2006 roku, czyli 7 lat po pierwszej emisji

interesuj

cego mnie tu serialu. Analizuj

c 168 godzin programów nadawanych przez BBC w

mie o najwy

szej ogl

dalno

ci wskazuje,

e tylko 38 minut po

conych było osobom

homoseksualnym, z czego 6 minut prezentowało pozytywny i realistyczny obraz, a pozostałe

32 obraz negatywny. Dodaje,

e było to zaledwie 0.4% analizowanego czasu (Porfido 2009:

171).

Problem, który poddałem pod rozwag

w niniejszym eseju obejmuje dwa

zagadnienia. Po pierwsze jest to pytanie, czy pojawienie si

serialu Queer as Folk na

ogólnodost

pnych kanałach telewizyjnych miało wpływ na zmian

wiadomo

ci społecznej w

kwestii osób homoseksualnych i czy zmienił si

tym samym sposób ich reprezentacji w

mediach. Po drugie, zakładaj

e serial poci

ł za sob

istotne zmiany, pojawia si

pytanie o to, jakiego były one rodzaju.

Po wyemitowaniu o

miu odcinków serialu oraz po burzy medialnej, jak

wywołały,

brytyjscy widzowie zmuszeni zostali do rozstania si

z bohaterami. Jednak ju

w 2000 roku

ameryka

ska telewizja kablowa Showtime, specjalizuj

ca si

w produkcji seriali,

zdecydowała si

odkupi

prawa autorskie od Brytyjczyków i zaadoptowa

oryginalny

scenariusz do realiów ameryka

skich. Warto nadmieni

, i

odcinki kr

cone były nie w

Stanach Zjednoczonych, lecz w Kanadzie.

Wskazane staje si

rozpocz

ąć

rozwa

ania od zwrócenia uwagi na ró

nice pomi

dzy

ameryka

i brytyjsk

wersj

Queer as Folk. Wbrew pozorom, przekształcenia jakich

dokonało Showtime, nie s

bez znaczenia. Zmienia si

rodowisko, w którym poruszaj

bohaterzy. Z Manchesteru przenosimy si

do Pittsburgha (realnie do Toronto, gdzie były

cone zdj

cia), co skutkuje zmian

kulturow

, widoczn

w tak odmiennych od siebie

107

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

aspektach jak: sposób monta

u, uj

cia, ruch kamery, kolorystyka, muzyka, sposoby

organizowania wolnego czasu itp. Widz wyrwany zostaje ze spokojnego klimatu

europejskiego i przeniesiony w ameryka

ski kontekst. Wywa

brytyjsk

czołówk

, z

delikatn

muzyk

, zast

puje multikolorowy obraz zło

ony z kilkunastu uj

ęć

tych w 30

sekundowy slajdshow, w tle którego pobrzmiewa dra

ca ucho muzyka. Zaraz po tym

szokuj

cym pocz

tku przenosimy si

do klubu „Babilon”, gdzie półnadzy m

ęż

czy

ni ta

klatkach i na podestach. Kamera ujmuje ich od pasa w dół skupiaj

c si

na wyszukanej

bieli

nie, nieznacznie tylko zakrywaj

cej intymne cz

ęś

ci ciała. Na parkiecie z trudem znale

źć

na kogo

, kto ma na sobie t-shirt. Ten rozdygotany obraz sfetyszyzowanych ciał

wprowadza nas w zagadnienie (homo)seksualno

ci uwa

anej przez teoretyków queer za

podstawow

, subwersywn

sił

, posiadaj

potencjał polityczny, mog

cy tym samym

wywrze

realny wpływ procesy społeczne. Tak o tym zjawisku pisze Jacek Kochanowski:

Zaspokajanie po

żą

dania seksualnego podlega szczególnej normatywnej reglamentacji: seks

powinien czemu

słu

[…]. Ju

seks „dla zabawy” jest przez wielu pot

piany jako nierozs

dne,

bezu

yteczne wydatkowanie energii […]. Eksces erotyczny, b

cy momentem zawieszenia praw

kultury, b

cy momentem bezrozumnej, nieestetycznej, nieu

ytecznej, nieekonomicznej ekstazy jest

triumfem tego, co zwierz

ce, nad pracowicie wznoszonym gmachem człowiecze

stwa. (Kochanowski

2008: 323-324).

Cielesno

ść

oraz seksualno

ść

zostały uznane za miejsca oporu przeciwko

dominuj

cemu dyskursowi z dwóch powodów. Po pierwsze, s

to miejsca, w których

najlepiej uwidacznia si

struktura działania władzy nad jednostkami. Po drugie, s

one

obszarami, które przynale

żą

bezpo

rednio podmiotowi, s

zale

ne od jego woli oraz praktyk

przez niego podejmowanych. Ta indywidualizacja umo

liwia akty subwersywne w polu

działania władzy. Umo

liwia tym samym „nielojalne” kształtowanie cielesno

ci i seksualno

ci,

w celu zaznaczenia w nich swojej jednostkowo

ci, wolno

ci i odr

bno

ci (Butler 2006).

Umieszczenie w seksualno

ci i cielesno

ci punktów oporu przeciwko systemowi

zakłada zmian

w obr

bie panuj

cych ustrukturyzowa

władzy. Owa zmiana mo

liwa jest w

momencie, gdy przekształceniu ulegnie mentalno

ść

podmiotów politycznych. Obecnie

najskuteczniejszym polem oddziaływania na jednostki zanurzone w przestrzeni społecznej

reprezentacje medialne. Mo

na owe przekazy potraktowa

tym samym jako informacj

108

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

maj

wpływ na

wiadomo

ść

podmiotów odbieraj

cych obrazy. Perspektywa taka wymaga

uwzgl

dnienia po pierwsze, czynnego odbiorcy przedstawie

medialnych, który jest w stanie

negocjowa

znaczenie, po drugie, przekazu wewn

trznie skonfliktowanego i wreszcie po

trzecie, potraktowania telewizji oraz innych form masowej komunikacji jako „forum kultury”.

W tym kontek

cie ciekawa wydaje si

zaproponowana przez Horaca Newcomba i Paula

Hirscha koncepcja telewizji jako współczesnego rytuału, bazuj

ca na teorii Victora Turmera i

jego koncepcji stadium progowego, które

polega na wyzwoleniu ze zwykłych ogranicze

, co pozwala niszczy

<<nieciekawe>>

konstrukcje zdrowego rozs

dku, <<pełni

znacze

codziennego

ycia>> […] i wznosi

na ich gruzach

nowe budowle, niekiedy tak dziwaczne,

e a

odra

ce. […] W stadium progowym króluje to, co

<<ciekawe>> lub sprzeczne ze zdrowym rozs

dkiem>> (Newcomb, Hirsch 1997: 94).

miałe stematyzowanie seksualno

ci dokonane w omawianym serialu, pozwala

zaburzy

dotychczasowe formy percepcji i konstrukcji my

lowych widza. Mo

liwo

ść

takiego

cia problemu podsuwa tak

e Wiesław Godzic komentuj

c my

l Elliasa dotycz

odbiorcy

programów telewizyjnych:

Najwi

kszy skandal zwi

zany z telewizj

w Wielkiej Brytani miał miejsce wtedy, gdy kilka

programów miało odwag

pokaza

tre

ci, które zwykle poddane s

cenzurze w gronie rodziny, lub po

prostu takie, o których nie mówi si

w wielu rodzinach. Tak wi

c skandale polegały na przedstawieniu

seksualno

ci, przemocy, u

ywania nieprzyzwoitych i niecenzuralnych słów. Pokazuj

c takie stłumione

elementy, telewizja zbli

yła si

do obalenia utwierdzonej pozycji widza. Przełamała dychotomie

trza/zewn

trza odrzucaj

c konwencjonalne rozumienie ogniska domowego i rodziny. (Godzic

2002: 47).

Rozchwianie stabilnej i niezmiennej wizji

wiata otwiera pole negocjacji

znaczeniowych powstałych na osi dzieło – widz. Anna Nacher proces ten ujmuje jako

Ustalanie znacze

w seriach negocjacji b

cych konsekwencj

postrzegania kultury w

kategoriach politycznych, jako domeny

ycia społecznego, gdzie toczy si

szczególnego rodzaju

walka o znaczenie i za pomoc

znacze

(Nacher 2008: 18).

109

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

W tym kontek

cie Queer as Folk jawi si

jako serial o niezwykłej sile oddziaływania

politycznego. Dzi

ki osadzeniu akcji w

rodowisku homoseksualnym oraz

miałemu i

bezpruderyjnemu, ocieraj

cemu si

momentami o pornografi

, ukazaniu aktów seksualnych,

burzy przyzwyczajenia widzów oper mydlanych. Podmiot znajduj

cy si

przed ekranem

telewizora nie mo

e pozosta

bierny. Nawet gwałtowne działanie oznaczaj

ce sprzeciw,

jakim z pewno

jest przeł

czenie programu, nie pozostawia nikogo oboj

tnym. Ka

reakcja zachwytu b

oburzenia staje si

reakcj

polityczn

, gdy

zmusza do zaj

cia

pozycji wobec obrazu. Ten element aktywno

ci jest jednym z najwi

kszych sukcesów

serialu. Potwierdzeniem tego s

liczne fora internetowe zakładane przez fanów Queer as

Folk na całym

wiecie, gdzie dochodzi cz

sto do burzliwej wymiany zda

. Równie

w Polsce

istnieje du

a społeczno

ść

osób nim zainteresowanych. Przewa

opinie pozytywne,

bywaj

jednak te

ść

sceptyczne. Jak cho

by poni

sza

Am. wersja to dno, marna parodia tej pierwszej, oryginalnej. Wszystko to co w Bryt. serialu

było zabawne, subtelne, estetycznie pi

kne i wzruszaj

ce, tutaj zostało po chamsku przerobione i

zniszczone. Powstał z tego płytki, głupawy, krzykliwy pół-pornos z moralizatorskimi wstawkami typu:

"Pami

taj, podczas seksu analnego zawsze u

ywaj prezerwatywy" recytowanymi przez bohaterów

[…]Podczas gdy Bryt. wersja była ogromnym krokiem naprzód, ukazuj

wiat gejów w bardzo

pozytywny, dowcipny i ciepły sposób, Am. QAF wszystko to zaprzepaszcza i obraca si

przeciwko

samym gejom, raczej pogł

biaj

c wszystkie idiotyczne stereotypy, zamiast z nimi walczy

. Jest to

oczywi

cie moja własna, skromna opinia, nie chc

nic nikomu narzuca

, ani nikogo obra

W przytoczonym komentarzu uderza mocne nacechowanie emocjonalne wypowiedzi,

wiadcz

ce o zaanga

owaniu autora/-ki, zarówno w proces obioru jak i wymiany zda

. Za t

pozornie neutraln

opini

kryj

ukryte zało

enia dotycz

ce wszystkich odmie

ców,

mocno zakorzenione w

wiadomo

ci społecznej. Po pierwsze, ameryka

ska wersja jest du

gorsza od brytyjskiej, gdy

zbyt epatuje seksem. Po drugie, uerotycznienie przekazu

powoduje utrzymanie stereotypów dotycz

cych osób homoseksualnych jako niewiernych,

skupionych jedynie na przyjemno

ciach cielesnych. Po trzecie, takie przedstawienie nie

pomo

e osobom o nienormatywnej seksualno

ci przebi

do mainstreamu, nad którym

Zachowałem oryginalną pisownię.

110

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

władz

sprawuje puryta

ski heteroseksualny m

ęż

czyzna udzielaj

cy społecznego głosu. Po

czwarte,

rodowisko homoseksualne jest naprawd

takie, jakim przedstawiaj

go osoby

obsesyjnie zaprowadzaj

ce ład społeczny. I wreszcie po pi

te, nic, co zostało przepełnione

erotyzmem nie mo

e by

estetyczne. Znamienne dla przytoczonej wypowiedzi staje si

nierozpoznanie ironii, która jest wa

nym elementem dla zrozumienia wyd

ku serialu. W

dym z wymienionych powy

ej punktów podstaw

do zdyskredytowania reprezentacji

rodowiska jest nadmierne skupienie na seksualno

ci. Jej siła oddziaływania mie

ci si

nie

tylko w

miałym ukazywaniu scen erotycznych, lecz tak

e w sposobie dekonstrukcji

tradycyjnych form serialowych

. Przywołuj

c w tym miejscu poj

cie formy podkre

nale

znacznie zmieniła si

ona w latach 90-tych ubiegłego wieku, czego

wiadectwem s

współczesne ameryka

skie produkcje. Anna Nacher definiuje nowy wizerunek gatunku jako

„przesycony konfliktami, które rozgrywaj

na ró

nych płaszczyznach, w tym równie

[…]

organizuj

c narracj

” (Nacher 2008: 121).

W przypadku Queer as Folk, konflikty ujawniaj

tak w warstwie tre

ci, jak i w

warstwie konstrukcyjnej. Główne napi

cie powstaje w momencie wpisania w tradycyjn

form

zupełnie nowego znaczenia, w tym konkretnym przypadku, który omawiam, znaczenia

subwersywnego,

zwi

zanego

mało

akceptowaln

społecznie,

nienormatywn

seksualno

. Pomijaj

c ten ostatni w

tek mo

na by uzna

Queer as Folk, za produkcj

typow

, opowiadaj

o nieszcz

ęś

liwej miło

ci, przyja

ni, problemach rodzinnych, które

spotykaj

dego z nas. Wpisanie wywrotowej seksualno

ci w charakterystyczne dla oper

mydlanych konstrukcje, jest zabiegiem dekonstruuj

cym „naturalne” i powszechnie

przyjmowane zało

enia. Podwa

ony zostaje mit spokojnej, heteroseksualnej rodziny z klasy

redniej, z dwójk

dzieci, w której znale

źć

na oparcie niezale

nie od przeciwno

ci losu.

Ta „naturalna” i „podstawowa” komórka społecze

stwa staje si

miejscem działania opresji.

Ojciec Justina – jednego z głównych bohaterów – nie akceptuje orientacji syna i powrót do

Wiesław Godzic za Fiskem i Brownem, wymienia następujące cechy oper mydlanych: „1) jest to serial, który

nie posiada narracyjnego zamknięcia; 2) występuje wielość wątków i postaci; 3) czas rozgrywających się
wydarzeń płynie równolegle do czasu rzeczywistego, a ponadto zakłada się, że akcja toczy się niezależnie od
naszej obserwacji; 4) podział części ma charakter nieciągły i najczęściej jest gwałtowny 5) nacisk jest położony
na dialogi, rozwiązywanie problemów oraz intymną rozmowę; 6) postaci męskie to na ogół mężczyźnie
wrażliwi; 7) postaci kobiece zaś posiadają na ogół atrakcyjne zawody, a w każdym razie posiadają pewną władzę
w świecie, roztaczającym się poza ich domem; 8) miejscem, w którym toczy się akcja, jest zwykle dom lub
miejsce funkcjonujące jak dom. Cytat za: (Godzic 2008: 131).

111

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

domu warunkuje „pozbyciem” si

złych skłonno

ci. By postawi

na swoim ucieka si

nawet

do przemocy. Schronieniem staje si

rodzina nienormatywna, gdy

jak zauwa

a Joanna

Mizieli

ska: „rodzina bowiem to cz

sto nie ci, co nas rodz

i wychowuj

, jak

e cz

sto

wyrzekaj

c si

nas czy wyrzucaj

c na ulic

, ale Ci, którzy nam pomagaj

przetrwa

w sensie

materialnym i psychicznym, u których znajdujemy zrozumienie, szacunek i wsparcie”

(Mizieli

ska 2004: 129). Justin znajduje owo wsparcie w

ród znajomych z Liberty Avenue.

Michel – sprawuj

cy na pocz

tku rol

narratora, nie zna swojego ojca

, za to posiada

cudown

matk

walcz

ca o prawa gejów i lesbijek, b

ca jednocze

nie figur

matki w

ogóle, gdy

rozci

ga swoj

piecz

tak

e nad innymi bohaterami. Wreszcie Melani i Linz,

lesbijki wychowuj

ce dziecko

. Dekonstrukcja schematów widoczna jest tak

e w zabiegu

zderzania ze sob

przeciwstawnych estetycznie i znaczeniowo obrazów.

Ten skrótowy przegl

d relacji rodzinnych panuj

cych w serialu wskazuje,

seksualno

ść

ma mo

liwo

ść

redefinicji tradycyjnych modeli zwi

zków. To z kolei zmusza

odbiorc

do negocjacji swojej wizji z wizj

zawart

w tre

ci serialu.

Negocjacje znaczenia umo

liwia dialogiczna struktura dzieła. Wewn

trzny brak

spójno

ci pozostawia zawsze szczelin

, w której podmiot percypuj

cy mo

e ulokowa

wypracowany przez siebie sens. Taki sposób uj

cia relacji znaczeniotwórczej mi

dzy

widzem a dziełem preferuj

Horace Newcomob oraz Paul Hirsch pisz

wytwórc

[bricoleur’a] – [nale

y potraktowa

jako – przyp. P.R.] równorz

dnego partnera

twórcy w zakresie kształtowania znacze

. Wnosz

c do tekstu swoje pogl

dy i warto

ci, uniwersum

osobistych trosk i do

wiadcze

, widz wybiera, ogl

da, naradza si

i wreszcie preparuje własne teksty.

(Newcomb, Hirsch 1997: 104).

Przywoływana ju

wcze

niej Anna Nacher twierdzi, i

„stereotypy [w tym stereotypy

płciowe – przyp. P.R.] stały si

przedmiotem gry – bywa,

e parodystycznej, a ju

pewno

nacechowanej ironicznym dystansem” (Nacher 2008: 120). Pomysłów na zabaw

z tradycyjnymi konstrukcjami płci nie brak twórcom Queer as Folk.

adnego z bohaterów nie

W jednym z odcinków okazuje się być nim obecna drag queen.

Nie twierdzę naturalnie, że tradycyjna rodzina biologiczna nie może stać się miejscem oparcia. Moim celem

jest chęć zwrócenia uwagi na ile to, co prawne i instytucjonalnie zdefiniowane pokrywa się z emocjonalnym
ż

yciem bohaterów.

112

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

na jednoznacznie przypisa

do stoj

cych w opozycji ról kobieta – m

ęż

czyzna. Dzieje si

tak za spraw

rozlu

nienia matrycy heteroseksualnej. W ten sposób naruszona zostaje

podstawowa zasada

le ł

ca cechy biologiczne, cechy kulturowe i po

żą

danie. Judith

Butler tak pisze o zasadzie matrycy:

Logika heteroseksualna, która wymaga, aby identyfikacja i po

żą

danie wzajemnie si

wykluczały, jest jedn

z najbardziej redukcyjnych psychologicznych narz

dzi heteroseksizmu:

identyfikuj

c si

z okre

lon

płci

, musimy po

żą

innej. (Butler 2006: 548; Zob. Butler 2008).

Zakwestionowanie owej logiki odbywa si

dzi

ki u

yciu parodii oraz ironii. W tej

konwencji utrzymana jest chocia

by posta

Emmeta, który nieustannie gra ze swoim

„ciotowskim” obrazem, Justin uwodz

cy Briana oraz Melani i Linz. Nad t

ostatni

par

warto

chwil

zatrzyma

, gdy

ich wizerunek jest szczególnie ciekaw

ze stereotypami. Po

pierwsze relacja pomi

dzy bohaterkami, o czym ju

wcze

niej wspomniałem, rozbija

tradycyjnie rozumiany model rodziny. Po drugie, poprzez dziecko, b

ce biologicznie

synem Briana, zostaj

wpl

tane w nieustanne konflikty pomi

dzy tym, co regulowane

prawnie i tym, co konstruowane za pomoc

dialogu i emocji. Po trzecie wreszcie, bardzo

sto parodiuj

cechy przypisywane tradycyjnemu modelowi kobieco

ci i m

sko

ci na

gruncie rodzinnym.

Zjawisko parodii oraz ironii nieuchronnie odsyła do estetyki campu. Nadmiar kolorów i

teledyskowy sposób monta

u (widoczne to jest szczególnie w scenach klubowych jak i

obrazowaniu stosunków seksualnych) prowadzi do „podwójnego nadmiaru: zarówno

nadmiaru płci, cielesno

ci i erotyki na ekranie […] jak i nadmiaru samych obrazów” (Nacher

2008: 144). Zabieg ten prowadzi do podwa

enia tego, co uwa

ane jest za dobry smak i

zmusza widza do czerpania przyjemno

ci z samego aktu patrzenia, bliskiego doznaniom

erotycznym.

Sproblematyzowane zostaje tak

e samo poj

cie to

samo

ci, której wytworzenie

Foucault uwa

a za skutek procesu ujarzmienia podmiotu i zaszczepienia mu trwałych

społecznie norm (Zob. Kochanowski 2004). Tropem tym pod

ąż

a spora cz

ęść

teoretyków

zajmuj

cych si

problematyk

odmienno

ci. Równie

twórcy serialu podejmuj

z czym

co mo

na by nazwa

„esencj

homoseksualizmu”. I cho

bohaterzy nieustannie podkre

laj

113

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

istotno

ść

„bycia sob

” to z pewno

nie mo

na wypreparowa

czego

, co byłoby stałym,

wspólnym i niezmiennym rdzeniem ich „Ja” wyznaczaj

cym zarówno ich jednostkowo

ść

jak i

przynale

ść

do okre

lonego rodzaju. Postrzegaj

raczej jako osoby homoseksualne w

relacji do czego

. Najlepszym tego przykładem jest scena umieszczona w jednym z

pocz

tkowych odcinków serialu. Widzimy Justina wraz z matk

, siedz

cych u

psychoterapeuty. Jennifer ujawnia swoje obawy zwi

zane z mo

liwo

złego rozpoznania

swojej to

samo

ci przez niepełnoletniego syna. Ten zapytany, co ma na ten temat do

powiedzenia stwierdza: „I like dick, I want to suck a dick, I like sucking dick and I’m good at

too”. Wypowiedzi

nie wydobywa esencji swojego Ja, lecz definiuje si

w odniesieniu do

tego, co sprawia mu przyjemno

ść

c niniejszy esej warto zwróci

uwag

na passus zawarty w serialu, który

tematyzuje subwersywny wymiar (homo)seksualno

ci. W ostatniej serii Emmet otrzymuje

prac

w telewizji, gdzie doradza heteroseksualnym m

ęż

czyznom w sprawach mody. Na

spotkaniu z fanami Brian u

wiadamia mu,

e ludzie traktuj

go jako słodkiego, aseksualnego

eunucha. Chc

c si

przekona

czy ma racj

, w kolejnym programie daje rady w sprawie

noszonej bielizny, nawi

zuj

c do swoich preferencji seksualnych. Po jego wyst

pieniu

widzimy miny skonsternowanych członków ekipy telewizyjnej, a skutkiem otwartego

mówienia o seksualno

ci jest zwolnienie z pracy. Wynika z tego,

e „normalny”,

heteroseksualny

wiat toleruje odmie

ców, dopóty, dopóki podporz

dkowuj

stawianym

przez nich warunkom. Ka

da próba przekroczenia granic ko

czy si

panik

oraz ekskluzj

przybieraj

formy b

to symboliczne, b

fizyczne.

Tytuł artykułu celowo pozostawia niedopowiedzenie, by nie wydawa

jednoznacznej

oceny na wst

pie, daj

c mo

liwo

ść

odpowiedniego ustosunkowania si

do podj

tej

problematyki w czasie lektury. Reasumuj

c, pomimo,

e momentami konieczno

ść

zachowania formy serialowej dusi wywrotow

tematyk

, to w cało

ciowej ocenie trzeba

odda

sprawiedliwo

ść

twórcom i stwierdzi

e Queer as Folk wykorzystuje swój potencjalny,

subwersywny charakter. Takie uj

cie współgra z tym, co pisze Wiesław Godzic

li zwróci

uwag

jednocze

nie na rozmaite formy zorganizowanego, kultowego odbioru

oraz subkultur

fanów mydlanych oper, to zobaczymy je jako gatunek zasadniczo nastawiony na

114

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

dostarczenie swoim widzom przyjemno

ci nie tylko pasywnej i hedonistycznej, lecz tak

e nieco

trudniejszej – s p o ł e c zn i e zo r ie n t o w a n e j p r z yj e m n o

c i o p o r u ( G o d zic 2 0 0 2 : 1 2 9 ) .

Queer as Folk umo

liwia czerpanie przyjemno

ci z oporu, jakim jest ju

sam akt

patrzenia i mo

liwo

ść

wiadomej rekontekstualizacji pojawiaj

cych si

obrazów. Ch

tnie

korzystaj

z tej mo

liwo

ci widzowie, co potwierdzaj

słowa jednej z polskich forumowiczek

dotycz

ce odbioru serialu: „to jest super. Podnieca mnie; kocham to robi

”. Czerpmy tym

samym wywrotow

przyjemno

ść

ze wszystkich naszych cz

sto skrz

tnie ukrywanych

przyjemno

ci.

***

Tekst powy

szy pisany był w momencie, gdy serial nie był dost

pny w

adnej stacji

telewizyjnej w Polsce. Dotarła do mnie jednak

e informacja, i

prawa do jego emisji wykupiła

jedna z polskich telewizji satelitarnych

. Koniecznym wydało mi si

tym samym dodanie

kilku uwag zwi

zanych z zaistniał

sytuacj

. Po pierwsze, z pewno

najbardziej nurtuj

staje si

pytanie o odbiór serialu Queer as Folk w Polsce. Czy jego emisji towarzyszy

dzie podobne napi

cie, co wersji brytyjskiej, czy mo

e wr

cz przeciwnie, wszystko

przejdzie bez echa, a zainteresowanie wzbudzi jedynie u grupy docelowej? Po drugie, czy

schemat, o którym pisałem w tek

cie b

dzie miał jak

kolwiek sił

oddziaływania?

Wspominam o tym dlatego, i

pomi

dzy pierwotn

wersj

serialu z roku 2000-go, a polsk

emisj

, upływa prawie dekada. W tym czasie wiele chwytów, zabiegów, ale tak

e tematów

czy teorii zostało przerobionych, przyswojonych, a niejednokrotnie zneutralizowanych. Po

trzecie wreszcie, czy bohaterzy serialu b

mie

jakikolwiek wpływ nie tylko na zmian

postaw widzów, ale tak

e na sfer

polityczn

w Polsce? W tym ostatnim wypadku mam

liczne w

tpliwo

ci i zastrze

enia, głównie dlatego, i

serial – póki co – trafi do nielicznej

grupy odbiorców, tym samym mocno ograniczona zostanie jego moc subwersywna.

Informacja podana za

http://www.innastrona.pl/newsy/4260/queer-as-folk-w-tv/

; strona odwiedzona dnia 21

lutego 2010 roku.

115

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

Wszystkie nasuwaj

ce si

tpliwo

ci i pytania, maj

charakter czysto hipotetyczny.

Nie pozostaje nic innego, jak oczekiwa

na rozwój wydarze

ledzi

czy równie

w Polsce

serial ten stanie si

przełomem, jak miało to miejsce w krajach zachodnich

Wspominam o tym, nie bez powodu. W wielu pozycjach książkowych serial Queer as Folk uznaje się za

granicę pewnego sposobu mówienia i obrazowania odmienności seksualnej w masowych mediach.
Zainteresowanych odsyłam do książki R. Streitmatter’a, From „perverts” to „fab five”. The Media’s Changing
Depiction of Gay Men and Lesbians, New York, Routlage 2009.

116

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

BIBLIOGRAFIA

Butler J. (2006) Krytycznie Queer, przeł. Rzepa A., w: Burzy

ska A., Markowski M. P.

(red.) Teorie Literatury XX wieku: antologia, Kraków, Znak, s. 530-550.

Butler J. (2008) Uwikłani w płe

. Feminizm i polityka to

samo

ci, przeł. K. Krasuska,

wst

p O. Tokarczuk, Warszawa, Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Godzic W. (2002) Telewizja jako kultura, Kraków, Rabid.

Kochanowski J. (2004) Fantazmat zró

nicowany: socjologiczne studium przemiany

samo

ci gejów, Kraków, Universitas.

Kochanowski J. (2008) Ciało i seksualno

ść

jako przestrze

oporu w perspektywie

społecznej teorii queer, w: Bator J., Wieczorkiewicz A. (red.) Uciele

nienia II, Warszawa, IFiS

PAN, s. 310-325.

Mizieli

ska J. (2004) Nasze

ycie, nasze rodziny, nasze warto

ci, czyli jak walczy

moraln

panik

w ponowoczesnych czasach, w: Sypniewski Z. i Warkocki B. (red.)

Homofobia po polsku, Warszawa, Sic!, s. 113-136.

Nacher A. (2008) Telepłe

. Gender w telewizji doby globalizacji, Kraków,

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiello

skiego.

Newcomb H. M., Hirsch P. M. (1997) Telewizja jako forum kultury, przeł. Mach J., w:

Gwó

A. (wybór i redakcja) Pejza

e audiowizualne, Kraków, Universitas, s. 91-105.

Porfidio G. (2009) Queering the Small Screen: Homosexuality and Televisual

Citzenship

Spectacular

Societes,

on-line,

http://sexualities.sagepub.com/cgi/content/abstract/12/2/161

Streitmatter R. (2009) From „perverts” to „fab five”. The Media’s Changing Depiction

of Gay Men and Lesbians, New York, Routlage.

Zachary

Politically

Incorrect

Queer

Folk;

http://www.questia.com/read/5002318528?title=Politically%20Incorrect%20Queer%20Folk

(18 marca 2009).

„Queer as Folk” w TV!,

http://www.innastrona.pl/newsy/4260/queer-as-folk-w-tv/

; (21

lutego 2010 roku).

117

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

AUTORZY I AUTORKI

Magdalena Marzec

Urodzona 26 stycznia 1986r. w B

dzinie, studentka III roku prawa i V roku politologii

(specjalno

ść

: dziennikarstwo i komunikacja społeczna) na Uniwersytecie

skim w

Katowicach. Trzykrotna stypendystka Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy

szego za osi

gni

cia

w nauce. Interesuje si

prawem prasowym i autorskim, systemami medialnymi

wiata oraz

procesami komunikowania współczesnych społecze

stw. Publikowała m.in. w „Szkicach

o Pa

stwie i Polityce” czyli zeszytach naukowych Uniwersytetu

skiego w Katowicach i

„Zeszytach Naukowych Mi

dzywydziałowego Stowarzyszenia Dziennikarzy Uniwersytetu

skiego MOSTY”. Członkini Studenckiego Zespołu Naukowego przy katowickim oddziale

Polskiego Towarzystwa Nauk Politycznych. W ramach współpracy z PTNP odz. Katowice

autorka artykułu naukowego po

conego analizie wyborów do Parlamentu Europejskiego

w okr

gu łódzkim, zamieszczonego w publikacji Projekt badawczy. Społeczno-polityczne

aspekty wyborów do Parlamentu Europejskiego w Polsce. Uczestniczka ogólnopolskich

bada

raportu

Psychospołeczne

uwarunkowania

autoidentyfikacji

politycznych,

współtworzonych w ramach PTNP odz. Katowice. Uczestniczyła w projekcie Encyklopedia

Solidarno

ci, w ramach współpracy z katowickim stowarzyszeniem „Pokolenie”.

Piotr Dragon

Absolwent psychologii oraz student V roku socjologii na Uniwersytecie Jagiello

skim.

Obecnie jego zainteresowania naukowe obejmuj

: szeroko rozumian

metodologi

zagadnienia z obszaru socjologii wiedzy, problematyk

rynku pracy oraz tematyk

samo

ci i warto

ci. Zach

ca do korespondencji:

dragon.piotr@gmail.com

Karol Haratyk

Absolwent stosunków mi

dzynarodowych oraz student socjologii i filozofii na Uniwersytecie

Jagiello

skim. Przewodnicz

cy Koła Naukowego Studentów Socjologii UJ, organizator i

uczestnik wielu konferencji oraz innych wydarze

naukowych, redaktor portalu

www.krytyka.org

, stypendysta Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy

szego. Publikował mi

dzy

118

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

innymi w czasopi

mie „Kultura Historia Globalizacja”. Jego zainteresowania mieszcz

pograniczu stosunków mi

dzynarodowych, socjologii polityki i filozofii polityki, koncentruj

wokół takich kwestii, jak: demokracja, globalizacja, kosmopolityzm, globalne

społecze

stwo obywatelskie.

Agnieszka Kandzia

Studentka V roku politologii (specjalno

ść

samorz

dowa) Uniwersytetu

skiego w

Katowicach, studiuje według Indywidualnego Toku Studiów. Jest Stypendystk

Ministra

Nauki i Szkolnictwa Wy

szego na rok akademicki 2009/2010 i autork

kilku artykułów

naukowych z zakresu praw człowieka i systemu politycznego Australii. Jest aktywnym

członkiem Koła Naukowego Politologów U

(którego od kwietnia 2006 do listopada 2010

była przewodnicz

) oraz Koła Naukowego Stosunków Mi

dzynarodowych U

. Od 2006

roku redaguje publikacj

„Szkice o Pa

stwie i Polityce” wydawan

przez KNP U

. Od marca

2009 jest członkiem sekcji naukowo – badawczej Studenckiego Zespołu Naukowego przy

Polskim Towarzystwie Nauk Politycznych oddział Katowice. Prywatnie lubi podró

e (była

dzy innymi w Australii, Nowej Zelandii, Singapurze, Hongkongu), pływanie i uczy si

zyka migowego.

Magdalena Kandzia

Magister socjologii i studentka 4 roku japonistyki na Uniwersytecie Jagiello

skim.

Paweł Rams

Absolwent wiedzy o kulturze UJ, doktorant w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN, student

filozofii UJ; członek Koła Naukowego Studentów Wiedzy o Kulturze UJ, organizator

wydarze

naukowych i kulturalnych; uczestnik licznych ogólnopolskich konferencji

studencko-doktoranckich, redaktor internetowego czasopisma Polisemia, autor tekstów

naukowych z zakresu teorii literatury oraz filozofii.

Ilona Rokosz

Studentka socjologii na Uniwersytecie Jagiello

skim, od 2008 roku koordynatorka Sekcji

Medialnej Koła Naukowego Studentów Socjologii UJ, współpomysłodawca i organizator

119

nr 1

www.palimpsest.socjologia.uj.edu.pl sierpień 2010

cyklu ogólnopolskich konferencji naukowych „Media w Polsce”, kontakt pod adresem:

rokosz.ilona@gmail.com

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Egzamin poprawkowy z matematyki rok 2010-2011 zadanie nr 4, Budownictwo PG, Semestr 3, Matematyka, P
arkusz Matematyka poziom r rok 2010 4393 MODEL
Prawo pytania Gr.1, UE ROND - UE KATOWICE, Rok 1 2010-2011, semestr 1, Prawo
Patomorfa koło nr 1, 3 rok stoma, patomorfa
PEFIM nr 52 2010 s444
arkusz Matematyka poziom p rok 2010 5979 MODEL
arkusz fizyka poziom r rok 2010 8710 MODEL
Joga Magazyn MaciejWielobob pl nr 2 sierpień 2010 yoga
Joga Magazyn MaciejWielobob pl nr 4 październik 2010 ajurweda
Lista lektur - zajęcia nr 6, rok II, Wiedza o współczesnym języku polskim (leksykologia), Leksykolog
Plan pracy na rok 2010, świetlica, plan pracy
biofizyka wersja F2, Farmacja Poznań, I ROK (2010-2011), biofizyka
Test z patomorfologii nr 2 rok III real zapis, patomorfologia TESTY
arkusz Matematyka poziom r rok 2010 4393

więcej podobnych podstron