09 Określanie właściwości materiałów odzieżowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
i NAUKI

Jadwiga Rudecka

Określanie właściwości materiałów odzieżowych
311[34].Z1.01

Poradnik dla ucznia

Wydawca

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Recenzenci:

mgr inż. Eugenia Popławska
mgr inż. Janina Zielińska

Opracowanie redakcyjne:

Katarzyna Maćkowska

Konsultacja:

dr inż. Janusz Figurski

Korekta:

Joanna Iwanowska

Edyta Kozieł

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 311[34].Z1.01
„Określanie właściwości materiałów odzieżowych”, zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu technik technologii odzieży.

Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

2. Wymagania wstępne

3. Cele kształcenia

4. Materiał nauczania

4.1. Materiały odzieżowe i technologie ich otrzymywania

4.1.1. Materiał nauczania

4.1.2. Pytania sprawdzające 18
4.1.3. Ćwiczenia 18
4.1.4. Sprawdzian postępów 21
4.2. Metody badania właściwości materiałów odzieżowych

4.2.1. Materiał nauczania

4.2.2. Pytania sprawdzające 24
4.2.3. Ćwiczenia 24
4.2.4. Sprawdzian postępów 26
4.3. Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych

4.3.1. Badania właściwości higienicznych materiałów odzieżowych 28

4.3.1.1.Materiał nauczania

4.3.1.2. Pytania sprawdzające 32
4.3.1.3. Ćwiczenia 33
4.3.1.4. Sprawdzian postępów 34

4.3.2. Badania właściwości wytrzymałościowych materiałów odzieżowych 35

4.3.2.1.Materiał nauczania

4.3.2.2. Pytania sprawdzające 41
4.3.2.3. Ćwiczenia 42
4.3.2.4. Sprawdzian postępów 43

4.3.3. Badania właściwości estetycznych materiałów odzieżowych 44

4.3.3.1.Materiał nauczania

4.3.3.2. Pytania sprawdzające 53
4.3.3.3. Ćwiczenia 53
4.3.3.4. Sprawdzian postępów 56

4.4. Właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych

4.4.1. Materiał nauczania

4.4.2. Pytania sprawdzające 60
4.4.3. Ćwiczenia 60
4.4.4. Sprawdzian postępów 61
4.5. Właściwości specjalne materiałów odzieżowych

4.5.1. Materiał nauczania

4.5.2. Pytania sprawdzające 65
4.5.3. Ćwiczenia 65
4.5.4. Sprawdzian postępów 66

5. Sprawdzian osiągnięć

6. Literatura

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

WPROWADZENIE

Otrzymujesz do ręki poradnik „Określanie właściwości materiałów odzieżowych”, który

zawiera:

−

wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś
mieć opanowane, aby przystąpić do realizacji tej jednostki modułowej,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, zawierający niezbędne wiadomości teoretyczne, umożliwiający
samodzielne przygotowanie się do wykonania ćwiczeń i zaliczenia sprawdzianu,

−

pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczenia,

−

ćwiczenia, które umożliwią Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów,

−

zestaw pytań sprawdzających twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki modułowej,

−

literaturę.

W materiale nauczania zostały omówione:

−

materiały odzieżowe i technologie ich otrzymywania,

−

metody badania właściwości materiałów odzieżowych,

−

właściwości użytkowe, konfekcyjne i specjalne materiałów odzieżowych.
Przed przystąpieniem do wykonywania ćwiczeń zapoznaj się z pytaniami

sprawdzającymi, które pozwolą Ci ocenić stan Twojej wiedzy, potrzebnej do wykonania
ćwiczeń.

Kolejnym etapem poznawania właściwości materiałów odzieżowych będzie realizacja

ćwiczeń, których celem jest nabycie praktycznych umiejętności rozpoznawania materiałów
odzieżowych, oceny ich właściwości użytkowych, konfekcyjnych i specjalnych.

Po wykonaniu ćwiczeń sprawdź poziom swoich postępów rozwiązując test, zamieszczony

po ćwiczeniach. W tym celu:

−

przeczytaj pytania i odpowiedz na nie,

−

podaj odpowiedź wstawiając X w odpowiednie miejsce:

wpisz TAK, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest prawidłowa,
wpisz NIE, jeśli Twoja odpowiedź na pytanie jest niepoprawna.

Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy. Oznacza to konieczność powrotu

do treści, które nie zostały jeszcze dostatecznie opanowane.

Poznanie przez Ciebie wszystkich wiadomości o właściwościach materiałów odzieżowych

i metodach badań będzie stanowiło dla nauczyciela podstawę do przeprowadzenia
sprawdzianu poziomu przyswojonych wiadomości i nabytych umiejętności. W tym celu
nauczyciel posłuży się zestawem pytań zawierających różnego rodzaju zadania.

Sprawdzian osiągnięć zawiera:

−

instrukcję, w której omówiono tok postępowania podczas prowadzenia sprawdzianu,

−

zestaw pytań testowych,

−

przykładową kartę odpowiedzi, w której, w przeznaczonych miejscach wpisz odpowiedzi
na pytania.

Będzie to dla Ciebie stanowić trening przed sprawdzianem zaplanowanym przez

nauczyciela.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Jednostka modułowa „Określanie właściwości materiałów odzieżowych”, której treść

teraz poznasz jest jednym z modułów koniecznych do zdobycia wiedzy z zakresu
materiałoznawstwa odzieżowego – rys. 1.

Rys.1. Struktura układu jednostek modułowych – moduł 311[34].Z1

Bezpieczeństwo i higiena pracy

W czasie pobytu w pracowni materiałoznawstwa zobowiązany jesteś przestrzegać

regulaminów, przepisów bhp i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych,
wynikających z rodzaju wykonywanych ćwiczeń.

Przepisy te poznasz w czasie nauki.

311[34].Z1.01

Określanie właściwości materiałów odzieżowych

311[34].Z1.02

Dobieranie materiałów odzieżowych i dodatków

krawieckich do asortymentu

odzieży

Moduł 311[34].Z1

Materiałoznawstwo odzieżowe

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

przestrzegać przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,

−

rozpoznawać surowce włókiennicze,

−

określać właściwości fizyczne i chemiczne włókien,

−

stosować zasady identyfikacji włókien,

−

charakteryzować włókna wtórne i ponowne,

−

określać warunki klimatyczne niezbędne do przeprowadzania badań metrologicznych,

−

posługiwać się urządzeniami do oznaczania parametrów klimatycznych pomieszczeń
przeznaczonych do wykonywania pomiarów,

−

stosować urządzenia do aklimatyzacji próbek przeznaczonych do badań,

−

stosować zasady aklimatyzacji próbek przeznaczonych do badań,

−

opracowywać i interpretować wyniki pomiarów.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

rozróżnić materiały odzieżowe,

scharakteryzować technologie otrzymywania materiałów odzieżowych,

określić czynniki decydujące o właściwościach materiałów odzieżowych,

scharakteryzować metody badania właściwości materiałów odzieżowych,

zaplanować rodzaj i zakres badań niezbędnych do oceny właściwości materiałów

i dodatków krawieckich,

zorganizować stanowisko do badania materiałów odzieżowych zgodnie z zasadami

bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz wymaganiami
ergonomii,

dobrać metody badań materiałów odzieżowych,

przygotować próbki materiałów odzieżowych do badania laboratoryjnego,

posłużyć się przyrządami i aparatami do badania właściwości tkanin i dzianin,

określić wpływ rodzaju włókna i struktury materiału na właściwości higieniczne,

określić higieniczne właściwości materiałów odzieżowych oraz ich przydatność

w produkcji odzieży,

określić wpływ surowca i splotu na właściwości wytrzymałościowe materiałów,

określić czynniki niszczące odzież podczas użytkowania,

określić właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych oraz ich przydatność w

przemyśle odzieżowym,

ocenić wytrzymałość materiałów odzieżowych wykonanych z różnych surowców,

określić estetyczne właściwości materiałów odzieżowych oraz ich przydatność

w produkcji odzieży,

scharakteryzować właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych,

określić zasady konfekcjonowania materiałów odzieżowych,

określić wpływ właściwości konfekcyjnych materiałów odzieżowych na technologię

produkcji wyrobu,

zbadać właściwości specjalne materiałów odzieżowych,

zbadać właściwości dodatków krawieckich,

zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy podczas badania materiałów

odzieżowych i dodatków krawieckich,

opracować i zinterpretować wyniki badań.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Materiały odzieżowe i technologie ich otrzymywania

4.1.1. Materiał nauczania

Materiały odzieżowe są wyrobami, które powstają w wyniku różnorodnych procesów

produkcyjnych.

Rys. 2. Klasyfikacja materiałów odzieżowych
Źródło: Opracowanie własne na podstawie Krawiectwo. Materiałoznawstwo – podręcznik tłumaczony z języka
niemieckiego przez Samek P., WSiP, Warszawa 1999.

Materiały odzieżowe z nitek

Podstawowe materiały odzieżowe oraz materiały dodatkowe są wyrabiane z nitek.

W przeważającej ilości są to wyroby płaskie, których grubość jest bardzo mała w stosunku
do długości i szerokości. Zależnie od systemu przeplatania nitek rozróżnia się następujące
podstawowe rodzaje tych wyrobów:

−

tkaniny, które powstają z dwóch układów nitek, przeplatających się pod kątem prostym,

−

dzianiny, których zasadniczym elementem jest oczko, które łącząc się z sąsiednimi
oczkami w kierunku poziomym tworzy rządki, a w kierunku pionowym kolumienki,

−

wyroby plecione, w których nitki przeplatają się między sobą nie tworząc
wyodrębniających się układów,

−

przędziny, które powstają przez odpowiednie przeszycie nitek lub przez wszycie nitek
w spód tkaninę lub dzianinę.

MATERIAŁY ODZIEŻOWE

INNE

Z LUŹNYCH

WŁÓKIEN

Z NITEK

tkanina
dzianina
wyroby plecione
przędzina

filc
włóknina

materiały powlekane
laminaty
folie odzieżowe
membrany półprzepuszczalne
tworzywa skóropodobne
skóry naturalne
futra naturalne
futra sztuczne

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wyroby plecione

Do wyrobów plecionych zalicza się: tiule, koronki, pasmanterie plecione. Tiule wykonuje

się z włókien bawełny, jedwabiu naturalnego, sztucznego lub syntetycznego oraz nici
metalowych. Do ich wyrobu służą maszyny bobinetowe. W maszynie tej nitki osnowy są
napięte w kierunku pionowym równolegle do siebie, natomiast nitki wątku są nawinięte na
płaskie okrągłe cewki, zwane bobinami. Liczba bobin odpowiada liczbie nitek osnowy, są one
podzielone na bobiny nieparzyste (1,3,5….) i parzyste (2,4,6….). Bobiny nieparzyste
okręcają się dookoła jednej nitki osnowy i wędrują skośnie w dół na prawo do następnej nitki
osnowy.

Bobiny parzyste natomiast po okręceniu się dookoła nitki osnowy, wędrują ukośnie w dół

na lewo. Po dojściu do ostatniej nitki osnowy bobiny zawracają w kierunku przeciwnym.
Przez skrzyżowanie się nitek wątku pod kątem około 45

ich okręcanie się dookoła nitek

osnowy powstają sześciokątne regularne oczka tiulu (rys. 3).

Rys. 3. Przebieg nitek osnowy 1 i wątków 2 i 3 w tiulu
Źródło: Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa 1999.

Utkany tiul wykończa się: pierze, bieli, krochmali i napina. Tiul napina się w stanie

mokrym na specjalne ramy w celu rozciągnięcia i nadania oczkom regularnego kształtu.

Tiulu cienkiego używa się na suknie balowe, na welony ślubne, woalki. Tiul gruby gładki

lub wzorzysty- na firanki i zasłony do okien, na kapy do łóżek. Tiul służy także jako materiał
podstawowy do haftów i koronek.

Koronkami są nazywane wyroby plecione, w których na ażurowym tle występuje wyraźny

gęstszy ornament. Koronki tiulowe wyrabiane są na maszynach bobinetowych. Maszyny te
mają urządzenia żakardowe umożliwiające uzyskiwanie wzorów koronek naśladujących
najdelikatniejsze koronki ręczne.

Koronki klockowe wyrabiane są z bawełny lub włókien sztucznych. Wykonuje się je na

maszynach z ustawionymi na obwodzie koła szpulami, które poruszając się przeplatają i łączą
ze sobą nitki. Koronki klockowe, często nazywane niciankami stosowane są głównie do
ozdabiania bielizny pościelowej.

Koronki haftowane są wykonywane na tkaninach, dzianinach lub na tiulu z włókien

bawełnianych, sztucznych lub syntetycznych. Nitka haftująca jest często tego samego
surowca co materiał stanowiący tło haftu. Do haftu bywają też stosowane nitki metalowe.

Przędziny

Przędziny to wyroby włókiennicze zbudowane z nitek odpowiednio ułożonych

i połączonych metodą klejenia, przeszywania lub wszywania w spód.

Wyróżnia się następujące rodzaje przędzin:

− przędziny gładkie produkowane technologią Malimo, która polega na przeszyciu ściegiem

łańcuszkowym za pomocą osnowy łączącej nałożone na siebie nitki osnowy i wątku,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− przędziny z okrywą zewnętrzną (pętelkową) – produkowane technologią Malipol, która

polega na wszywaniu w podkładkę (z tkaniny) nitek, które wcześniej zostały uformowane
w pętelki. Wyrób przypomina jednostronną tkaninę frotté. Wszywana nić tworzy z jednej
strony gładkie rzędy ściegów łańcuszkowych, a z drugiej – wysokie pętelki.
Przędziny gładkie (Malimo) przeznaczone są na zasłony, serwety, pieluszki, kaftaniki,

podpinki, lekką odzież, wkłady usztywniające, worki na owoce, ręczniki. Są
najpopularniejszymi przędzinami ze względu na podobieństwo do tkanin.

Przędziny z okrywą zewnętrzną (Malipol) mają węższe zastosowanie niż przędziny

Malimo, ze względu na większą objętość i masę powierzchniową. Produkuje się z nich
ręczniki, prześcieradła i płaszcze kąpielowe, gdy są wykonywane z przędzy bawełnianej.
Jeżeli przędzina wykonana jest z wełny i następnie poddana folowaniu oraz drapaniu znajduje
zastosowanie w wyrobach odzieżowych, obiciach mebli i innych.

Rys. 4. Tworzenie przędziny na maszynie Malimo:

Rys. 5. Tworzenie przędziny na maszynie Malipol:

1 – iglica; 2-igła suwakowa, 3 –nitki

1 – igła suwakowa, 2 – blaszka stalowa,

osnowy podkładowej, 4 – nitka wątku

3 – nitka formowana w oczko, 4 – tkanina

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

Materiały odzieżowe otrzymywane bezpośrednio z luźnych włókien

Ze względu na rodzaj połączeń włókien wyróżnia się dwie grupy materiałów: filce

i włókniny.

Rys. 6. Klasyfikacja materiałów odzieżowych otrzymanych z luźnych włókien
Źródło: Opracowanie własne.

MATERIAŁY OTRZYMYWANE Z LUŹNYCH WŁÓKIEN

FILCE

WŁÓKNINY

przeszywane

klejone

igłowane

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Filce

Filce są to wyroby włókiennicze zbudowane z masy luźnych włókien, które nie tylko

stanowią ich podstawową masę lecz są same dla siebie spoiwem dzięki naturalnej zdolności
do spilśniania.

Surowcami do produkcji filców są:

− wełna jako surowiec podstawowy (dzięki zdolności do spilśniania),
− włókna wypełniające, które nie biorą udziału w procesie spilśniania, powodują jednak

zwiększenie masy filcu i wpływają na obniżenie kosztów produkcji.
Produkcja filców przebiega w następujących etapach:

− przygotowanie mieszanki włókien,
− zgrzeblenie – tworzenie jednolitej warstwy włókien – runa,
− spilśnianie – przesycone parą wodną włókna zakleszczają się wstępnie na maszynach

zwanych pilśniarkami,

− folowanie – wstępnie spilśnione runo wprowadza się do kąpieli foluszniczej

(zakwaszonej lub zalkalizowanej) i poddaje ubijaniu drewnianymi młotami; następuje
znaczne wykurczenie wyrobu po długości i szerokości, rośnie natomiast grubość i ciężar
właściwy tworzonego filcu,

− wykończenie, w zależności od potrzeb, prowadzi się następujące procesy: pranie,

barwienie, szlifowanie, nanoszenie apretury przeciwmolowej i wodoodpornej.

Filc jest stosowany w odzieżownictwie jako materiał usztywniający (filc podkołnierzowy)

przy szyciu płaszczy wełnianych, w instrumentach muzycznych, na wkładki do obuwia,
w rymarstwie, na filtry i uszczelki (filc techniczny). Przede wszystkim jest wykorzystywany
w produkcji kapeluszy damskich i męskich.

Włókniny

Włókniny to wyroby włókiennicze utworzone z masy luźnych, odpowiednio

uformowanych włókien, poddanych następnie wiązaniu.

Produkcja włóknin przebiega w następujących etapach:

1) przygotowanie mieszanki włókien,
2) zgrzeblenie czyli tworzenie jednolitej warstwy włókien, runa,
3) łączenie włókien,
4) wykończanie.

Łączenie włókien może się odbywać następującymi metodami:

− przeszywanie, które odbywa się na maszynach (Maliwatt lub Arachne) zaopatrzonych

w zestaw igieł zasilanych nićmi,

Rys. 7. Fazy przeszywania runa:

I - przechodzenie igieł przeszywających przez runo,
II - zakładanie nitek osnowy za pomocą igieł oczkowych na igły przeszywające,
III - zamykanie igieł przez pręciki (typ Ara) lub suwaki (typ Mali),
IV - przeciąganie nitek osnowy przez runo,

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

igłowanie, które odbywa się przy użyciu specjalnych igieł z nacięciami, które
przekłuwając runo powodują przeciąganie pojedynczych włókien, które stają się
dla włókniny elementem wiążącym,

Rys. 8. Schemat urządzenia do produkcji włóknin igłowanych

Rys. 9. Igła przekłuwająca runo

1,2 – przenośniki, 3 – uiglona głowica, 4,5 – płyty z otworami,
6 – runo, 7 – włóknina igłowa

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

−

klejenie, prowadzi się następującymi metodami:
a) nanoszenie środka wiążącego na całą powierzchnię lub tylko miejscowo (przy

użyciu wałków drukarskich o wyżłobionych wzorach wypełnionych środkiem
klejącym),

Rys. 10. Urządzenie do jednostronnego nanoszenia środka wiążącego na runo: 1– runo, 2,3 – wały wyżymające,

4 – wał przenoszący lepiszcze, 5 – wanna z płynnym środkiem wiążącym

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

b) nanoszenie środka wiążącego dokonywane jest przez pełne zanurzenie runa

w przygotowanej kąpieli środka wiążącego o określonym stężeniu, a następnie
odżymanie w celu usunięcia nadmiaru lepiszcza,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 11. Napawarka siatkowo-bębnowa: 1 – runo, 2 – siatka, 3 – bęben perforowany, 4 – wał wyżymający,

5 – wanna z lepiszczem

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

c) natryskiwanie środka wiążącego przy użyciu dysz rozpylających,

Rys. 12. Urządzenie do wytwarzania włóknin metodą natryskiwania środka wiążącego: 1 – runo, 2 – siatka

prowadząca, 3 – dysze rozpylające środek wiążący, 4 – sklejone runo, 5 – wałki wyżymające

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

d) zastosowanie w runie włókien termoplastycznych, które pod działaniem

podwyższonej temperatury topią się i sklejają sąsiadujące z nimi włókna
zasadnicze.

Wykończenie włóknin w zależności od potrzeb prowadzi się poprzez barwienie,

drukowanie, nanoszenie apretur, wytłaczanie powierzchni.

Surowcami do produkcji włóknin są: bawełna, włókna: wiskozowe, poliakrylonitrylowe,

poliestrowe i różnego rodzaju włókna ponowne i wtórne.

Włókniny stosowane są jako:

−

wkłady usztywniające do odzieży i bielizny,

−

wkłady termoizolacyjne do odzieży wierzchniej (zastępują watolinę),

−

koce i dywany,

−

artykuły jednorazowego użycia: chusteczki higieniczne, pieluszki, ręczniki, fartuchy
i czepki chirurgiczne, pościel szpitalna, obrusy, serwety.

Inne materiały odzieżowe
Materiały powlekane

Materiały powlekane są to wyroby włókiennicze zbudowane z podłoża włóknistego i

warstwy powlekającej z żywicy syntetycznej lub lateksu. Zależnie od rodzaju warstwy
powlekającej rozróżnia się następujące materiały:

−

materiały powlekane polichlorkiem winylu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

materiały powlekane poliuretanem,

−

materiały powlekane lateksami, gumowane.

Na podłoża materiałów powlekanych stosuje się tkaniny, dzianiny lub włókniny z włókien

naturalnych (najczęściej bawełny), włókien sztucznych (wiskozowych) oraz syntetycznych
(najczęściej poliamidowych i poliestrowych). Wytwarzanie materiałów powlekanych odbywa
się na urządzeniach zwanych powlekarkami.

Powleka się zależnie od rodzaju materiału i przeznaczenia, od dwóch do czterech razy

warstwą tworzywa sztucznego sporządzonego w postaci pasty.

Materiały powlekane charakteryzują następujące właściwości:

−

są mocniejsze od tkanin (dzianin) niepowlekanych,

−

nie przemakają,

−

nie przepuszczają powietrza, pary wodnej i potu (są niehigieniczne),

−

nie są wrażliwe na zmiany temperatury,

−

są sprężyste i elastyczne,

−

są lekkie i łatwe w konserwacji.

Ze względu na włókniste podłoże materiałów powlekanych w procesie konfekcjonowania

stosuje się łączenie elementów na maszynach szwalniczych.

Materiały powlekane stosowane są na: skafandry, kombinezony narciarskie, parasole,

płaszcze przeciwdeszczowe, odzież wodoochronną dla rybaków, żeglarzy i górników
(materiały gumowane), kalosze, obrusy kuchenne.

Laminaty

Laminaty to wyroby włókiennicze powstające przez trwałe połączenie płaskiego wyrobu

włókienniczego z innym materiałem, którym może być pianka z tworzywa syntetycznego
(najczęściej jest to pianka poliuretanowa).

Materiały laminowane pianką poliuretanową wytwarza się przez:

−

laminowanie termiczno-płomieniowe (rys. 13): tkanina i pianka po odwinięciu są
kierowane między wałki kalandrujące. Przesuwająca się obok palnika pianka zostaje
powierzchniowo nadtopiona, tworząc warstwę sklejającą, która pod dociskiem wałków
kalandra łączy tkaninę z pianką. Po przejściu nad urządzeniem chłodzącym, gotowy
laminat zostaje nawinięty na urządzenie odbierające,

Rys. 13. Schemat urządzenia do laminowania
Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

−

klejenie – może odbywać się na mokro i na sucho. Sposób mokry oparty jest na łączeniu
tkaniny z pianką bezpośrednio po naniesieniu warstewki kleju, bez jego podsuszania
Suszenie odbywa się dopiero po złączeniu tkaniny z pianką na bębnie suszącym. Klejenie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

suche polega na naniesieniu kleju na tkaninę i ostrożnym podsuszeniu go w celu
odparowania rozpuszczalnika. W takim „suchym” stanie następuje połączenie tkaniny
z pianką pod lekkim dociskiem wałków kalandrujących. Wyroby trójwarstwowe
otrzymuje się w metodzie klejenia przez powtórne laminowanie sklejonej z materiałem
pianki,

−

pikowanie (przeszywanie).

Laminaty są materiałami lekkimi, o dobrej odprężności, ciepłymi, o stabilnych wymiarach,

łatwymi w konserwacji, trudnymi do konfekcjonowania. Trudności w konfekcjonowaniu
związane są z dużą sztywnością laminatów i dużym oporem, jaki stawia pianka podczas
szycia.

Laminaty stosowane są na: odzież wierzchnią dziecięcą, damską i męską, wdzianka

skafandry, kombinezony narciarskie, podpinki, rękawice, płaszcze, wkładki ocieplające
butów, kaloszy.

Folie odzieżowe

Do wyrobu odzieży stosuje się folie ze zmiękczonego PCW. Otrzymuje się je przez

zmieszanie polichlorku winylu z dodatkami (barwniki, plastyfikatory), a następnie
walcowanie w podwyższonej temperaturze. Powierzchnia folii może być przezroczysta lub
matowa, gładka lub reliefowa (wytłaczana na walcu o wyrytym wzorze). Bywa
jednokolorowa lub z nadrukowanym wzorem. Folia nie przepuszcza powietrza i pary wodnej.
Jest niepalna, pali się tylko dopóty, dopóki znajduje się w płomieniu. W temperaturze poniżej
0

C staje się sztywna i pęka w załamaniach. W temperaturze powyżej 30

C mięknie. Jest

odporna na działanie stężonych kwasów i zasad oraz olejów mineralnych. Z folii PCW
wyrabia się odzież chroniącą od deszczu, płaszcze, peleryny, kaptury oraz fartuchy ochronne
dla pracowników zatrudnionych w warunkach dużej wilgotności i w warunkach działania
różnych związków chemicznych.

Membrany półprzepuszczalne

Półprzepuszczalne membrany polimerowe są to materiały nowej generacji, produkowane

w formie bardzo cienkich, mikroporowatych folii.

Membrany łączone są z tradycyjnymi materiałami włókienniczymi poprzez:

− laminowanie czyli zgrzewanie membrany z tkaniną, dzianiną lub włókniną,
− bezpośrednie nanoszenie na materiał włókienniczy cienkiej warstwy odpowiedniej

żywicy polimerowej, w postaci roztworu lub pianki,

− umieszczanie membrany jako luźnej przekładki między warstwą zewnętrzną odzieży,

a podszewką.

Rys. 14. Działanie membrany Goretex
Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Właściwości membran wynikające z ich mikroporowatej budowy:

−

wodoodporność – mikropory są zbyt małe, aby krople wody mogły przez nie przenikać,

−

zdolność do oddychania – wilgoć w postaci pary wodnej pochodzącej z ciała łatwo
przenika przez mikropory na zewnątrz. Zapobiega to poceniu się i stwarza korzystny
mikroklimat między powierzchnią skóry, a warstwami odzieży,

−

wiatroszczelność – wiatr wplątuje się w niezliczone mikroskopijne rozgałęzienia włókien
membrany i zostaje przez nie skutecznie zatrzymany,

−

zwiększona ciepłochronność – wynika z małej przewiewności i możliwości
utrzymywania korzystnego mikroklimatu; membrany są jednak cienkie i dlatego nie
wykazują dobrych właściwości izolacyjnych. W przypadku stosowania ich na odzież
noszoną w niskich temperaturach niezbędne jest użycie dodatkowej warstwy
ocieplającej.

Membrany są bardzo wrażliwe na przebicie, dlatego nie mogą być uszkodzone podczas

konfekcjonowania i użytkowania. Szwy w odzieży wykonanej z tych materiałów powinny
być uszczelnione poprzez zgrzewanie lub zaklejone taśmą izolacyjną.

Rys. 15. Budowa taśmy uszczelniającej szwy:

Rys.16. Sposób nanoszenia taśmy uszczelniającej

1 – papier, 2 – nośnik, 3 – klej termotopliwy

4 – gorące powietrze, 5 – taśma uszczelniająca

6– laminat, 7 – ciśnienie, temperatura, prędkość

Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

Konserwacja wyrobów odzieżowych zawierających membrany jest bardzo łatwa, mogą

być zarówno czyszczone chemicznie, jak i prane w wodzie o temp. 40°. Właściwości
membrany nie ulegają zmianie nawet po wielokrotnym praniu. Ponieważ ubiory szyte są
z różnych tkanin i mają różne podszewki, należy bezwzględnie przestrzegać wskazówek
dotyczących prania, które podane są przez producenta na etykietce dołączonej do każdej
sztuki ubioru.

Rodzaje membran półprzepuszczalnych:

−

Goretex to mlecznobiała membrana z politetrafluoroetylenu (PTFE) zwanego teflonem.
Materiał ten jest odporny na podwyższoną temperaturę (do 260

C), jest odporny

na chemikalia, jest bardzo cienki, ma grubość 0,02 mm, wykazuje znakomitą
wodoodporność.
Membrany Goretex stosowane są do:

do produkcji odzieży i obuwia,

- do produkcji odzieży o specjalnym przeznaczeniu, kombinezony kosmiczne,

skafandry dla alpinistów, różne stroje sportowe i rekreacyjne,

do wytwarzania protez naczyń krwionośnych,

do wyrobu przewodów i zespołów kablowych w lotnictwie, telekomunikacji,

- w

przemyśle chemicznym na uszczelki,

- w

ochronie

środowiska - na filtry redukujące emisję szkodliwych substancji.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

Sympatex to bezbarwna, przezroczysta membrana o grubości około 0,015 mm,
wykonana z chemicznie modyfikowanego poliestru. Sympatex w zasadzie nie posiada
mikroporów, a zdolność do oddychania zawdzięcza specjalnej budowie chemicznej.
Zdolność do odprowadzania wilgoci z powierzchni skóry na zewnątrz jest jednak
mniejsza od Goretexu, przy równorzędnej zdolności ochrony przed wiatrem i deszczem.
Zastosowanie jest zbliżone do zastosowania Goretexu.

−

Hydrotex to materiał hydrofobowy (odpychający wodę) otrzymany w wyniku
powlekania tkaniny nylonowej spienionym poliamidem. Przepuszcza parę wodną
w mniejszym stopniu niż Goretex. Ma natomiast większą wytrzymałość mechaniczną
i lekkość oraz zachowuje miękkość nawet w niskich temperaturach.
Stosowany przede wszystkim na odzież sportową i rekreacyjną.

Materiały skóropodobne

Produkcja materiałów skóropodobnych jest podobna do produkcji materiałów

powlekanych, ale z tą różnicą, że do warstwy powlekającej dodaje się substancje

porotwórcze, które nadają powierzchni mikroporowatą strukturą.

Dzięki mikroporom materiały skóropodobne przepuszczają powietrze, przepuszczają parę

wodną, nie przepuszczają wody, są miękkie, elastyczne, wykazują odporność na zginanie,

odporność na zmiany właściwości w obniżonej temperaturze.

Skóry naturalne

W odzieżownictwie stosuje się skóry naturalne pochodzące z następujących zwierząt:

krów, cieląt, świń, koni, owiec, jeleni, węży, jaszczurek, krokodyli i innych.

Skóra naturalna zbudowana jest z: lica, skóry właściwej i mizdry.
Skóra naturalna dobrze przepuszcza parę wodną i powietrze, ma dużą zdolność

do pochłaniania pary wodnej z wilgotnej atmosfery, ma dobrą wytrzymałość na rozciąganie
i rozdzieranie, ma zdolność do wiązania kwasów, zasad i innych szkodliwych składników
znajdujących się w pocie, ma niski współczynnik przewodzenia ciepła.

Wyprawa skór naturalnych przebiega w następujących etapach:

−

usuwanie mizdry,

−

moczenie skóry w celu rozszerzenia porów,

−

usuwanie uwłosienia z powierzchni lica,

−

garbowanie (roślinne, mineralne, tłuszczowe) w celu zwiększenia odporności na gnicie,
wzrostu odporności termicznej i utraty zdolności do pęcznienia w wodzie,

−

obróbka mechaniczna polega na rozciąganiu, wygładzaniu i nadawaniu skórze miękkości
i elastyczności,

−

wykończanie.

Rozróżnia się następujące rodzaje skór:

−

skóry licowe o gładkiej powierzchni z wyraźnym rysunkiem otworków powstałych
po usunięciu włosów przed garbowaniem,

−

skóry zamszowe, zwane irchowymi produkowane ze skór dziczyzny, pozbawione
warstwy lica,

−

welury, nazywane niesłusznie zamszami chromowymi. Wyprawiane są z surowca
koziego, cielęcego, świńskiego oraz bydlęcego. Charakterystyczną ich cechą jest
wykończenie od strony mizdry przez dokładne oszlifowanie, w celu skrócenia włókna
i otrzymania charakterystycznego „zamszowego” wyglądu,

−

nubuki, wyprawiane z surowca cielęcego, świńskiego, bydlęcego. W odróżnieniu do skór
welurowych wykończane są od strony lica przez delikatne szlifowanie,

−

dwoiny to skóry otrzymane przez przepłowienie grubych skór (końskich) i nadanie im
sztucznego lica.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Futra naturalne

Futrem nazywa się skórę ssaka wraz z włosem. Najczęściej futra dostarczają następujące

zwierzęta: lisy, rysie, żbiki, koty, wydry, norki, piżmaki, króliki, szynszyle, owce, foki i inne.
Skóra futerkowa składa się:

−

ze skóry właściwej (od spodu),

−

z lica wraz z okrywą włosową (na wierzchu), na którą składają się włosy dłuższe
i sztywniejsze, włosy ościste oraz włosy puchowe - cienkie, delikatne, chroniące przed
zimnem.

Obróbka futer naturalnych przebiega w następujących etapach:

−

usuwanie mizdry,

−

garbowanie,

−

obróbka mechaniczna,

−

wykończanie - w zależności od potrzeb prowadzi się: barwienie, drukowanie, wyrywanie
lub wszywanie włosów ościstych, przycinanie włosa.

Błamy są to większe powierzchnie materiałów futrzanych powstałe przez zszycie

wąskich pasków futer dobranych pod względem kolorystycznym i jakości włosa.

Futra sztuczne

Futra sztuczne wytwarza się na:

−

na krosnach, tak jak tkaniny z okrywą włókienną, aksamit lub jak tkaniny podwójne,
rozcinane,

−

na maszynach dziewiarskich, nitka wiązana splotem dziewiarskim, trykotu, tworzy
podstawową konstrukcję dla luźnych włókien wprowadzonych w ten splot w momencie
jego tworzenia się.

Surowcami do wytwarzania futer sztucznych są: wełna, włókna wiskozowe,

poliakrylonitryl, poliamid.

Futra sztuczne powinny:

−

mieć trwale zamocowane runo, włókna okrywy nie powinny wypadać, w tym celu lewą
stronę wyrobu pokrywa się klejem lateksowym,

−

mieć runo odporne na ścieranie,

−

być barwione barwnikami o dużej odporności na światło, wodę i tarcie.

Przy konfekcjonowaniu futer w operacji układania form do rozkroju należy uwzględnić

kierunek włosa. Futro z wysokim włosem należy kroić pojedynczo nożyczkami lub żyletką.
Po lewej stronie kroi się samą tkaninę lub dzianinę, a następnie rozciąga przecięte krawędzie,
nie uszkadzając przy tym włosa.

Prasowanie futer należy prowadzić bardzo ostrożnie, unikając spłaszczenia włosa

(postępować tak, jak przy prasowaniu aksamitu).

Czynniki decydujące o właściwościach materiałów odzieżowych

Właściwości użytkowe i estetyczne materiałów odzieżowych zależą od wielu czynników,

w których dominujące znaczenie mają właściwości włókien. Mogą one zmieniać w szerokich
granicach prawie wszystkie cechy gotowych wyrobów. Odpowiedni dobór włókien,
tworzenie prawidłowych ich mieszanek pozwala przystosować właściwości wytwarzanych
wyrobów do z góry założonych warunków użytkowania.

Na rys. 17 przedstawiono czynniki kształtujące właściwości tkaniny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 17. Czynniki kształtujące właściwości tkaniny
Źródło: Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa 1999 r.

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie znasz materiały odzieżowe wykonane z luźnych włókien?
2. Jakie znasz materiały odzieżowe wykonane z nitek?
3. Jakie znasz inne materiały odzieżowe?
4. Czym różni się otrzymywanie filców od otrzymywania włóknin?
5. Jakimi technologiami wytwarza się przędziny?
6. Jakie znasz metody otrzymywania laminatów?
7. Czym różnią się materiały powlekane od laminatów i tworzyw skóropodobnych?
8. W jaki sposób odróżnić skórę naturalną od tworzywa skóropodobnego?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Rozpoznaj włókniny, określ sposoby ich produkcji oraz przeznaczenie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z kolekcji włóknin i rozróżnić włókniny: klejone, przeszywane, igłowane,
2) wkleić przykładowe próbki poszczególnych włóknin na wcześniej przygotowany arkusz

papieru według wzoru:

Włókno

Nitka

Tkanina

surowa

Tkanina

wykończona

ła

ściwo

ści w

łókna

Sposób prz

ędzenia

Sposób tkania

Sposób wyko

ńczenia

W ł a ś c i w o ś c i u ż y t k o w e t k a n i n y

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Lp. Rodzaj

włókniny

Próbka
włókniny

Etapy procesu otrzymywania

Przeznaczenie

1 Klejona

2 Przeszywana

3 Igłowana

3) wpisać w tabeli: etapy procesu produkcji poszczególnych rodzajów włóknin, określić

przeznaczenie poszczególnych rodzajów włóknin,

4) Zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

kolekcja włóknin,

−

katalogi włóknin różnego przeznaczenia,

−

materiały reklamowe dotyczące włóknin odzieżowych,

−

lupa,

−

igła preparacyjna.

Ćwiczenie 2

Rozpoznaj materiały odzieżowe wykonane z nitek i materiały wykonane z luźnych

włókien.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych próbkę: tkaniny, dzianiny, włókniny,

przędziny Malimo, przędziny Malipol, filcu,

2) określić, który z wybranych materiałów jest wykonany z luźnych włókien, a który z nitek,
3) wkleić próbki poszczególnych materiałów na wcześniej przygotowany arkusz

według wzoru,

4) dla każdego materiału określić etapy procesu otrzymywania oraz jego przeznaczenie,
5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Lp. Rodzaj

materiału

Nazwa
materiału

Próbka Etapy

procesu

otrzymywania

Przeznaczenie

1. Materiały

odzieżowe
z nitek

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2. Materiały

odzieżowe
z luźnych
włókien

Wyposażenie stanowiska pracy

−

kolekcja materiałów odzieżowych z nitek i z luźnych włókien,

−

katalogi materiałów odzieżowych,

−

lupa,

−

igła preparacyjna.

Ćwiczenie 3

Rozróżnij materiały odzieżowe: laminaty, materiały powlekane, skóry naturalne,

tworzywa skóropodobne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych: laminaty, materiały powlekane, skóry

naturalne i tworzywa skóropodobne,

2) wkleić próbki poszczególnych materiałów za wcześniej przygotowany arkusz

według wzoru,

3) dla każdego materiału określić etapy procesu otrzymywania oraz przeznaczenie,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Lp. Rodzaj

materiału

Próbka

Etapy procesu otrzymywania

Przeznaczenie

1. Laminat

2. Materiał powlekany

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3. Skóra naturalna

4. Tworzywo

skóropodobne

Wyposażenie stanowiska pracy

−

kolekcja laminatów, materiałów powlekanych, skór naturalnych, tworzyw
skóropodobnych,

−

katalogi laminatów, materiałów powlekanych, skór naturalnych, tworzyw
skóropodobnych,

−

lupa,

−

igła preparacyjna.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) rozpoznać materiały odzieżowe wykonane z luźnych włókien?

2) rozpoznać materiały odzieżowe wykonane z nitek?

3) scharakteryzować technologie otrzymywania: włóknin, filców,

przędzin, laminatów, materiałów powlekanych, tworzyw
skóropodobnych?

4) rozróżnić materiały odzieżowe: filce, włókniny, przędziny?

5) rozróżnić materiały odzieżowe: laminaty, materiały powlekane, skóry

naturalne, tworzywa skóropodobne?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2. Metody badania właściwości materiałów odzieżowych

4.2.1. Materiał nauczania

Badania wyrobów włókienniczych wykonuje się metodami:

organoleptycznymi,

laboratoryjnymi,

przez próbne użytkowanie odzieży.

Badania organoleptyczne
Badania organoleptyczne polegają na ocenie właściwości tkanin, dzianin lub innych
wyrobów za pomocą zmysłów: wzroku, dotyku i węchu. Metoda ta wymaga dużej wprawy,
pozwala jednak na szybką i bezpośrednią ocenę. Wadą jej jest to, że nie daje dokładnych
liczbowych wyników. Organoleptyczną ocenę tkanin i dzianin powinien umieć
przeprowadzić każdy odzieżowiec.

Na podstawie badań organoleptycznych można określić niektóre właściwości tkaniny

związane z jej budową i wykończeniem. Wrażenie przy dotyku i wygląd zewnętrzny
tkaniny pozwala określić rodzaj zastosowanego splotu, rodzaj wykończenia, sprężystość
tkaniny, układalność. Wzrokowo określa się sposób nadawania wzoru tkaninie; czy jest to
tkanina kolorowo tkana, czy też drukowana.

Przez wyprucie kilku nitek osnowy i wątku, a następnie rozkręcenie ich można

w przybliżeniu określić sposób otrzymywania przędzy (czy jest to przędza zgrzebna, czy
czesankowa) i nitek, stopień ich skrętu, liczbę pojedynczych nitek, z których nitka została
skręcona, a przez ręczne rozciąganie – jej wytrzymałość. Przez zgniecenie próbki w ręku
można również zbadać odporność tkaniny na mięcie.

Na podstawie znajomości rodzaju włókien oraz budowy i wykończenia tkaniny można

przewidzieć do pewnego stopnia jej właściwości higieniczne, wytrzymałościowe, konfekcyjne
itp.

Organoleptycznie ustala się również kierunek osnowy i wątku oraz prawą i lewą stronę

tkaniny. Prawa strona tkaniny jest najczęściej staranniej wykończona, a więc gładsza
(w tkaninach drukowanych ma wyraźniejszy deseń). W tkaninach podszewkowych prawa
strona jest błyszcząca, w tkaninach z efektami splotowymi - na prawej stronie efekty są
wyraźniejsze.

Istnieją tkaniny, w których dwie strony mogą być przyjęte w odzieży za prawą stronę, tak

zwanej double face (czyt. dabl fejs). W większości jednak tkanin występuje różnica między
stroną prawą i lewą.

Badanie organoleptyczne dzianin przeprowadza się podobnie jak tkanin. Wzrokowo oraz

na podstawie wrażenia przy dotyku można określić budowę dzianiny, rodzaj zastosowanych
nitek, rodzaj splotu, sposób nadania wzoru dzianinie, miękkość, układalność. Wyciągając
nitkę można stwierdzić, czy jest to dzianina rządkowa, czy też dzianina kolumienkowa.

Na podstawie rozciągania dzianiny w obu kierunkach, a następnie obserwowania

zachowania się po odłożeniu siły rozciągającej można określić sprężystość dzianiny. Rodzaj
zastosowanych nitek bada się podobnie jak w tkaninie. Wzrokowo można określić również
kierunek rządków i kolumienek (prując dzianinę, wypruwa się kolejne rządki). W kierunku
kolumienek dzianina przeważnie jest mniej rozciągliwa niż w kierunku rządków. Prawą
i lewą stronę dzianiny można rozróżnić na podstawie oglądania przeplotu oczek,
wyraźniejszego wzoru.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Badania laboratoryjne

Dokładną ocenę wyrobów włókienniczych uzyskuje się przez badania laboratoryjne.

Wynikami badań i pomiarów laboratoryjnych dotyczącymi zmiany wymiarów wyrobu
po praniu, odporności wybarwień na działanie wody, wytrzymałości wyrobu na rozciąganie,
są dane liczbowe, zwane wskaźnikami.

Metoda laboratoryjna wymaga posiadania aparatury pomiarowej i przyrządów, na których

można określić poszczególne wskaźniki, oraz odpowiednich warunków klimatycznych do
przeprowadzania badań. W celu uzyskania prawidłowych wyników należy przeprowadzić
określoną liczbę pomiarów, a następnie wyznaczyć wartości średnie. W badaniach tych
wymagane jest staranne przygotowanie próbek, zgodne z obowiązującymi przepisami, jak
również bardzo dokładne przeprowadzenie samych prób.

Szczegółowe przepisy dotyczące sposobu przeprowadzania badań laboratoryjnych oraz

obliczanie wskaźników, jak również ich dopuszczalne wielkości określają normy.

Badania laboratoryjne przeprowadza się w celu kontroli jakości wyrobów

włókienniczych i

oceny ich właściwości użytkowych. Tego rodzaju badania są

przeprowadzane zarówno w laboratoriach metrologicznych zakładów włókienniczych jak
i odzieżowych.

Laboratoryjna ocena jakości wyrobów włókienniczych, poza wyznaczaniem parametrów

strukturalnych obejmuje również badania wskaźników użytkowych, które można
sklasyfikować w trzech zasadniczych grupach:
-

wskaźniki higieniczne wyrobu,

wskaźniki określające trwałość wyrobu,

wskaźniki estetyczne wyrobu.

Próbne użytkowanie odzieży

Do badania wyrobów z włókien sztucznych i syntetycznych oraz z mieszanek tych

włókien z włóknami naturalnymi stosowanie laboratoryjnych metod oceny wyrobów jest
niewystarczające. Rzeczywistą ocenę nowych pod względem składu włókien, jak i sposobu
wykończania wyrobów, można uzyskać w doświadczalnym użytkowaniu odzieży z nich
wykonanej.

Zasady doświadczalnego użytkowania tak ustalono, aby gwarantowały porównywalność

i obiektywność wyników. Badania takie są jednak długotrwałe i kosztowne, ponieważ
obserwacje przeprowadza się w ciągu założonego czasu użytkowania, często trwającego
nawet kilkanaście miesięcy. Poza tym badania te przeprowadza się na co najmniej kilkunastu
sztukach odzieży wykonanej z badanego wyrobu włókienniczego użytkowanej przez wybraną
grupę osób oraz dla porównania na tej samej ilości odzieży wykonanej z materiałów
z surowców tradycyjnych przewidywanych do zastąpienia przez badany nowy wyrób. Metoda
doświadczalnego użytkowania wyrobów odzieżowych określa czas użytkowania w godzinach
oraz czynniki decydujące o właściwościach użytkowych i sposobie ich wyznaczania.

Badania użytkowe są przeprowadzane w komórkach naukowo-badawczych przemysłu

włókienniczego i odzieżowego. Szczególnie szerokimi badaniami użytkowymi są objęte nowe
pod względem budowy i wykończenia tkaniny i dzianiny z udziałem włókien syntetycznych
oraz materiały wytwarzane nowymi technikami.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polegają badania organoleptyczne?
2. Jakie właściwości tkanin i dzianin możemy określić na podstawie badań

organoleptycznych?

3. Na czym polegają badania laboratoryjne?
4. Jakie właściwości tkanin i dzianin możemy określić na podstawie badań laboratoryjnych?
5. Gdzie należy szukać szczegółowych przepisów przeprowadzania badań laboratoryjnych?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ na podstawie badań organoleptycznych właściwości tkanin związane z ich

budową i wykończeniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych 3 próbki tkanin i na postawie badań

organoleptycznych określić:

−

prawą i lewą stronę,

−

kierunek osnowy i wątku,

−

surowiec,

−

splot,

−

sposób nadania wzoru (drukowana, kolorowo tkana),

−

rodzaj nitek (czesankowe, zgrzebne, czy jedwabne; pojedyncze czy wielokrotne),

−

rodzaj i kierunek skrętu nitek wątku i osnowy,

2) oznaczyć na każdej próbce kierunek osnowy i wątku,
3) wkleić próbki tkanin i uzupełnić poniższą tabelę,
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.
5)

Numer próbki tkaniny

Lp. Nazwa

wskaźnika

1 2 3

1 Strona

prawa

2 Strona

lewa

3 Surowiec

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4 Splot

Sposób nadania wzoru

6 Rodzaj

nitek

Rodzaj i kierunek skrętu
nitek wątku

Wyposażenie stanowiska pracy

−

kolekcja materiałów odzieżowych,

−

lupa,

−

igła preparacyjna.

Ćwiczenie 2

Określ na podstawie badań organoleptycznych właściwości dzianin związane z ich

budową i wykończeniem.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać z kolekcji materiałów odzieżowych 3 próbki dzianin i na postawie badań

organoleptycznych określić:

−

prawą i lewa stronę,

−

kierunek kolumienek i rządków,

−

surowiec,

−

sposób wytwarzania (rządkowa, kolumienkowa),

−

sposób nadania wzoru (drukowana, kolorowo dziana),

−

rodzaj nitek (przędza czy jedwab, pojedyncza czy wielokrotna, gładka czy
fantazyjna), dla dzianin rządkowych,

−

kierunek skrętu nitek dla dzianin rządkowych.

2) oznaczyć na każdej próbce kierunek kolumienek i rządków.
3) wkleić próbki tkanin i uzupełnić poniższą tabelę.
4) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Numer próbki dzianiny

Lp. Nazwa

wskaźnika

1 2 3

1 Strona

prawa

2 Strona

lewa

3 Surowiec

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4 Sposób

wytwarzania

Sposób nadania wzoru

6 Rodzaj

nitek

7 Kierunek

skrętu nitek

Wyposażenie stanowiska pracy

−

kolekcja materiałów odzieżowych,

−

lupa,

−

igła preparacyjna.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić na czym polegają badania organoleptyczne materiałów

odzieżowych?

2) wymienić jakie właściwości tkanin i dzianin można ocenić na

podstawie badań organoleptycznych?

3) określić na podstawie badań organoleptycznych podstawowe

właściwości tkanin związane z ich budową i wykończeniem?

4) określić na podstawie badań organoleptycznych podstawowe

właściwości dzianin związane z ich budową i wykończeniem?

5) określić na czym polegają badania laboratoryjne materiałów

odzieżowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3. Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych

Do właściwości użytkowych materiałów odzieżowych należą: właściwości higieniczne,

właściwości wytrzymałościowe, właściwości estetyczne.

Rys. 18. Właściwości użytkowe materiałów odzieżowych
Źródło: Opracowanie własne

ła

ściwo

ści u

żytkowe materia

łów odzie

żowych

estetyczne

higieniczne

wytrzyma

ło

ściowe

ciepłochronność

wytrzymałość na wypychanie

przepuszczalność powietrza

wodochłonność

higroskopijność

odporność na mięcie

wytrzymałość na rozciąganie

wytrzymałość na rozdzieranie

wytrzymałość na przebicie kulką

odporność na ścieranie

trwałość wymiarów

odporność na pilling

sztywność zginania

odporność wybarwień

odporność na brudzenie

odporność na wybłyszczanie

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.1. Badania właściwości higienicznych materiałów odzieżowych

4.3.1.1. Materiał nauczania

Z punktu widzenia wymagań zdrowotno-higienicznych główną rolą odzieży jest
utrzymywanie stałej temperatury ciała (wynoszącej ok. 37°C), niezbędnej do normalnego
funkcjonowania organizmu. W chłodnym klimacie odzież powinna zatrzymywać odpływ
ciepła z organizmu do otoczenia. Natomiast w klimacie ciepłym, jak również przy pracy
związanej z wysiłkiem fizycznym, któremu towarzyszy zawsze wytwarzanie pewnej ilości
ciepła, odzież może pośrednio przyczyniać się do ochładzania organizmu. Organizm bowiem
w tych warunkach wydziela znaczne ilości potu, który zostaje wchłonięty przez odzież
bezpośrednio stykającą się z ciałem (bielizną) i przekazany na zewnątrz w postaci pary przez
warstwę odzieży wierzchniej. Wchłanianie potu z powierzchni skóry przez tkaninę zapobiega
jednocześnie zaziębieniu, które mogłoby nastąpić, gdyby pot wyparowując bezpośrednio
ze skóry na zewnątrz powodował gwałtowne oziębienie ciała.

Ze względu na wymagania higieny, tkaniny powinny wykazywać w zależności

od przeznaczenia:

odpowiednią higroskopijność,

odpowiednią wodochłonność,

odpowiednią przepuszczalność powietrza,

odpowiednie właściwości cieplne.

Higroskopijność

Włókna, a tym samym i wyroby włókiennicze, należą do materiałów higroskopijnych,

czyli odznaczają się zdolnością wiązania pary wodnej z powietrza. Ilość wody związanej
przez włókna zależy od warunków atmosferycznych i zmienia się do momentu ustalenia się
stanu równowagi między wilgotnością właściwą dla danego rodzaju włókna i wilgotnością
powietrza. Zależnie od panujących warunków atmosferycznych wyrób włókienniczy będzie
wchłaniał lub oddawał wilgoć do otaczającego powietrza.

Higroskopijność tkaniny i dzianiny zależy od rodzaju surowca oraz ich budowy i sposobu

wykończenia. Tkaniny porowate, luźno tkane lub spulchnione wchłaniają więcej pary wodnej
niż tkaniny wytworzone z tych samych włókien, ale o zwartej budowie. Dobrze wchłaniają
wilgoć tkaniny lniane, bawełniane, natomiast słabo tkaniny z włókien chemicznych. Ilość
wilgoci, którą może wchłonąć surowiec, zależy od temperatury i ilości wilgoci zawartej
w otaczającej atmosferze.

Higroskopijność według normy PN-80/P-04635 określa się procentowym stosunkiem

przyrostu masy próbki aklimatyzowanej, umieszczonej na określony czas w powietrzu
o wilgotności względnej 100%, do masy tej próbki po wysuszeniu .

Higroskopijność tkaniny lub dzianiny oblicza się ze wzoru:

[%]

100

⋅

−

w którym:

– masa próbki w warunkach 100% wilgotności względnej powietrza [g],

– masa próbki wysuszonej [g].

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Higroskopijność niektórych tkanin podano w tabeli 1.

Tabela 1. Higroskopijność niektórych tkanin
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Rodzaj tkaniny

Higroskopijność w %

Lniana 15,0
Bawełniana 10,0
Wełniana 14,5
Wiskozowa 17,9
Anilanowa i z włókien poliamidowych

3,0

Elanowa 0,9

Wodochłonność

Po zanurzeniu wyrobu włókienniczego w wodzie znaczna jej ilość zostaje zatrzymana

między włóknami przędzy, tak że masa wyrobu może wzrosnąć nawet trzykrotnie, zależnie
od struktury, rodzaju surowca.

W czasie użytkowania odzież jest narażona na działanie deszczu, śniegu, prania

i wielokrotnego suszenia, co powoduje zmianę jej właściwości.
Znajomość wodochłonnych właściwości danej tkaniny lub dzianiny pozwala na odpowiednie
jej zastosowanie.

Dla materiałów odzieżowych oznacza się wodochłonność względną W

wg PN-72/P-

04734.

Wodochłonność względna W

jest to iloraz masy wody pochłoniętej przez

aklimatyzowaną próbkę po zanurzeniu jej w ciągu określonego czasu w wodzie, do masy
próbki aklimatyzowanej, wyrażony w %.

Wodochłonność tkaniny lub dzianiny oblicza się ze wzoru:

[%]

100

⋅

−

w którym: m

— masa próbki po zanurzeniu w wodzie [g],

— masa próbki aklimatyzowanej [g].

Przepuszczalność powietrza

Przepuszczalność powietrza jest to ilość powietrza przenikającego przez jednostkę

powierzchni wyrobu w ciągu jednostki czasu przy określonej różnicy ciśnień powietrza
po obu stronach wyrobu. Wymagania dotyczące wartości przepuszczalności powietrza zależą,
podobnie jak i inne właściwości użytkowe, od przeznaczenia odzieży, dla tkanin lub dzianin
przeznaczonych na bieliznę osobistą przepuszczalność powietrza powinna być duża,
natomiast dla tkanin na kurtki zimowe - stosunkowo niewielka.

Decydujący wpływ na przepuszczalność powietrza wywiera budowa i wykończenie

tkaniny. Do pomiaru przepuszczalności powietrza stosuje się aparaty pracujące na zasadzie
wytworzenia odpowiedniej różnicy ciśnień po obu stronach badanej próbki, w rezultacie
czego przez wyrób włókienniczy przepłynie mierzona objętość powietrza w ciągu
określonego czasu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Przepuszczalność powietrza wyrobów włókienniczych określa się według PN-89/P-

04618, jako objętość powietrza przechodzącego przez jednostkową powierzchnię
aklimatyzowanego wyrobu włókienniczego w ciągu jednostki czasu przy ustalonej różnicy
ciśnień po obu stronach wyrobu. Przepuszczalność powietrza W określa się zależnością:

⋅

⎥

⎦

⎤

⎢

⎣

⎡

⋅ s

gdzie:
V

–

objętość przepływającego powietrza przez badaną próbkę w dm

F – powierzchnia badanej próbki w m

t – czas badania w sekundach.

Przepuszczalność powietrza niektórych tkanin podano w tabeli 2.

Tabela. 2. Przepuszczalność powietrza niektórych tkanin
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Rodzaj tkaniny

Różnica ciśnień w

mm H

Przepuszczalność powietrza w

/(m

·s)

Płaszczowe
Ubraniowe i sukienkowe
Żaglowe
Włókniny klejone

20
20
20
10

150-600

150-1000

15-50

150-1400

Do wyznaczania przepuszczalności powietrza stosuje się wiele różnych aparatów,

których najbardziej rozpowszechnione są aparaty z gazomierzem i aparaty

z przepływomierzem do pomiaru prędkości przepływu powietrza (rys.19).

Rys. 19. Aparat do oznaczania przepuszczalności powietrza
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Aparat z przepływomierzem do pomiaru przepuszczalności powietrza) jest wyposażony w:

manometr do pomiaru różnicy ciśnień po obu stronach próbki o zakresie 0–200 mm słupa

wody i dokładności odczytu do 0,5 mm,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

urządzenie do pomiaru ilości przechodzącego przez próbkę powietrza, przy czym

elementem pomiarowym jest przepływomierz, zapewniający dokładność odczytu
do trzech cyfr znaczących,

urządzenie równomiernie zasysające powietrze,

urządzenie regulujące ilość zasysanego powietrza,

wymienne głowice pomiarowe, umożliwiające badanie próbek powierzchni 1, 2, 5, 10,

50, 100 cm

Po włączeniu aparatu włącznikiem (7), pokrętłem (3) ustawia się poziom zerowy płynu

w manometrze (6). Na stoliku pomiarowym (1) umieszcza się badaną próbkę prawą stroną
na zewnątrz i dociska koszyczkiem (8), przez opuszczenie rączki (9) dźwigni kątowej.
Kolejno obraca się pokrętłami (4) rotametrów (2), począwszy od najmniejszego, aż do
momentu kiedy pływak kolejnego znajdzie się w polu widzenia. Jednocześnie obraca się
pokrętłem zaworu regulacyjnego (5) aż do uzyskania różnicy ciśnień w najniższej rurce
manometrycznej równej 10 mm słupa wody. Ilość powietrza przechodzącego przez badana
próbkę odczytuje się ze skali rotametrów (2).

W przypadku trudności w uzyskaniu żądanej różnicy ciśnień zmienia się głowicę

pomiarową, zwiększając lub zmniejszając powierzchnię badanej próbki.

Ciepłochronność wyrobów włókienniczych

Właściwości cieplne tkanin dotyczą ich izolacyjności oraz zdolności do pochłaniania lub

odbijania promieni cieplnych. Miarą izolacyjności cieplnej tkaniny jest ilość ciepła
przewodzonego przez jednostkę powierzchni tkaniny w ciągu jednostki czasu przy określonej
różnicy temperatur po obu stronach tkaniny. Co najmniej 2/3 objętości poszczególnych
materiałów odzieżowych stanowi powietrze, które jest dobrym izolatorem ciepła, objętość
powietrza wynosi: w tkaninach gładkich ok. 50%, w tkaninach drapanych ok. 90%,
w dzianinach ok. 90%. O izolacyjności tkanin decyduje zatem ilość powietrza zawartego
w tkaninie. Jak wiadomo, różnice w izolacyjności cieplnej włókien są stosunkowo niewielkie.

Ciepłochronność to przenikanie ciepła przez wyrób w wyniku jednoczesnego

przewodzenia, promieniowania i unoszenia. Miarą ciepłochronności jest ilość ciepła
przenikająca przez jednostkę powierzchni wyrobu w ciągu jednostki czasu przy określonej
różnicy temperatur po obu stronach próbki.

Wyznaczanie przenikania ciepła przez badaną próbkę wykonuje się na przyrządzie

pokazanym na rys. 20. Zasadniczym elementem przyrządu jest walec (1) wykonany z blachy
miedzianej grubości 1 mm, długości 200 mm i średnicy zewnętrznej 86 mm. Na walec
ogrzany do temperatury 37°C±0,l°C nakłada się badaną tkaninę.

Aby zapewnić żądane parametry powietrza na zewnątrz próbki, temperaturę 20°C

i wilgotność względną 65%, aparat umieszcza się w termohigrostacie.

Wytworzona różnica temperatur powoduje przenikanie ciepła z ogrzanego walca przez

próbkę do otoczenia. Walec przyrządu jest ogrzewany spiralą grzejną (2). W celu
równomiernego i szybszego ogrzania ścianki, wnętrze walca jest wypełnione olejem
transformatorowym wprawionym w ruch mechanicznym mieszadłem. Podstawy walca
stanowią krążki (3), ogrzewane również do temperatury 37°C spiralami grzejnymi (4).
W czasie pomiaru reguluje się zmianą oporności oporników (5) moc prądu spiral grzejnych
tak, aby temperatura walca przyrządu nie zmieniała się. W tym przypadku ilość ciepła
wytworzona w walcu równa się ilości ciepła przechodzącego przez próbkę. Moc prądu spiral
grzejnych w watach wyznacza się na podstawie wskazań mierników (6).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 20. Schemat przyrządu do wyznaczania przenikania ciepła
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Zdolność tkanin do pochłaniania lub odbijania promieni cieplnych zależy od rodzaju

powierzchni tkaniny oraz jej koloru. Tkanina o powierzchni chropowatej i matowej, podobnie
jak tkaniny w kolorach ciemnych przyciągają promienie cieplne.

Jeżeli założymy, że tkanina biała pochłonie 100 jednostek ciepła, to:

−

tkanina jasnozielona pochłonie 102 jednostki ciepła,

−

tkanina jasnożółta pochłonie 152 jednostki ciepła,

−

tkanina jasnoczerwona pochłonie 161 jednostek ciepła,

−

tkanina czarna pochłonie 208 jednostek ciepła.

4.3.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania sprawdzisz czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wskaźniki charakteryzują właściwości higieniczne materiałów odzieżowych?
2. Co to jest higroskopijność materiałów odzieżowych i od czego zależy?
3. Co to jest wodochłonność materiałów odzieżowych i od czego zależy?
4. W jaki sposób określa się wartość wskaźnika przepuszczalności powietrza przez tkaninę?
5. Od czego zależy wartość wskaźnika przepuszczalności powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wpływ rodzaju surowca na wodochłonność tkaniny.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki: tkaniny bawełnianej, wiskozowej,

poliamidowej o zbliżonej grubości,

3) zapoznać się z normą PN-72/P-04734 Metody badań wyrobów włókienniczych.

Wyznaczanie wodochłonności:

4) z poszczególnych tkanin wyciąć po 3 próbki o wymiarach 100 x 100 mm,
5) wycięte próbki aklimatyzować zgodnie z PN-EN ISO 139,
6) zważyć na wadze analitycznej przygotowane do pomiaru naczynka wagowe,
7) umieścić każdą próbkę osobno w naczynkach wagowych i zważyć je,
8) wyjąć próbki z naczynek,
9) jeden z rogów próbki przewlec przez haczyk w odległości 1 cm od brzegów próbki

i próbkę z haczykiem zanurzyć w zlewce z wodą destylowaną,

10) próbki pozostawić w wodzie na 5 minut, a następnie wyjąć je i pozostawić zawieszone na

haczykach przez 2 minut w celu usunięcia nadmiaru wody,

11) próbki zdjąć z haczyków, umieścić w odpowiednich naczynkach wagowych, zamknąć

naczynka i zważyć na wadze analitycznej,

12) wyznaczyć wodochłonność względną dla każdej próbki według wzoru:

100

⋅

−

którym:

– masa mokrej próbki z naczynkiem [g],

– masa próbki aklimatyzowanej z naczynkiem [g],

– masa naczynka [g].

13) wodochłonność względną danej tkaniny wyznaczyć jako średnią arytmetyczną

poszczególnych wyników pomiarów.

14) porównać wodochłonność poszczególnych rodzajów tkanin.
15) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

– norma PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,
– norma PN-72/P-04734 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

wodochłonności,

– kolekcja materiałów odzieżowych,
– przymiar liniowy,
– nożyczki,
– waga analityczna,
– naczynka wagowe,
– zlewki szklane o średnicy nie mniejszej niż 10 cm i wysokości około 20 cm,
– metalowe nierdzewne haczyki do zawieszania próbek,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– pinceta,
– woda destylowana,
– sekundomierz,
– higrostat lub eksykator.

Ćwiczenie 2

Określ wpływ struktury tkaniny bawełnianej na wartość wskaźnika przepuszczalności

powietrza.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z normą: PN-89/P-04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie

przepuszczalności powietrza,

2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
3) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać 3 próbki tkanin bawełnianych o różnej

strukturze np. perkal, flanela bawełniana, teksas,

4) wyznaczyć przepuszczalność powietrza dla poszczególnych tkanin według obowiązującej

normy (pkt.1),

5) porównać przepuszczalność tkanin o różnej strukturze,
6) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

PN-89/P-04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie przepuszczalności
powietrza,

−

aparat do badania przepuszczalności powietrza,

−

kolekcja materiałów odzieżowych,

−

higrostat lub eksykator.

4.3.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić jakie wskaźniki charakteryzują właściwości higieniczne

materiałów odzieżowych?

2) oznaczyć wodochłonność materiałów odzieżowych?

3) określić wpływ rodzaju surowca na wodochłonność materiałów

odzieżowych?

4) oznaczyć przepuszczalność powietrza materiałów odzieżowych?

5) określić wpływ struktury tkaniny na wartość wskaźnika

przepuszczalności powietrza?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2. Badania właściwości wytrzymałościowych materiałów odzieżowych

4.3.2.1. Materiał nauczania

Odzież w czasie użytkowania i w procesach konserwacji ulega zniszczeniu pod

działaniem czynników mechanicznych i chemicznych, których wartość zależy od warunków
użytkowania. Siły mechaniczne działające w procesie użytkowania powodują przecieranie się
tkaniny, jej wypychanie, rozdzieranie, rozciąganie. Zwykle ślady zniszczenia występują
stopniowo. Początkowo rozluźnia się struktura tkaniny i osłabieniu ulegają poszczególne
włókienka, a następnie przerywają się nitki i ujawniają się zniszczenia tkaniny (przetarcia,
dziury).

Najważniejszymi właściwościami materiałów odzieżowych są:

− odporność na ścieranie,
− wytrzymałość na wypychanie,
− wytrzymałość na przebicie kulką,
− wytrzymałość na rozdzieranie,
− maksymalna siła przy rozciąganiu i wydłużenie względne przy maksymalnej sile.

Odporność na ścieranie

Jednym z tych czynników mechanicznych powodujących powstawanie uszkodzeń

w różnych miejscach odzieży w postaci dziur, przetarcia na kantach i załamaniach, wytartych
prześwitów i tym podobnych jest ścieranie.

Zjawisko ścierania jest wynikiem tarcia powierzchni tkaniny o tkaninę lub o inne

tworzywo, w wyniku czego następuje ubytek masy użytkowanego wyrobu. Odporność tkanin
na ścieranie jest właściwością decydującą o trwałości wyrobu podczas użytkowania.
Odporność tkanin na ścieranie zależy od:
-

surowca: największą odporność wykazują włókna syntetyczne poliamidowe

i poliestrowe, a najmniejszą włókna naturalne bawełniane i wełniane,

kierunku działania siły tarcia: tkanina przeciera się szybciej, gdy siła trąca działa

w kierunku prostopadłym do powierzchni materiału (przetarcia na kolanach spodni) oraz
wtedy, gdy ścieranie następuje w jednym kierunku (przecieranie się kołnierzyka koszuli
w wyniku ocierania o szyję),

splotu: atłasy, satyny, czyli sploty mające długie przeploty i małą liczbę przewiązań

osnowy z wątkiem, nadają tkaninom większą wytrzymałość na ścieranie niż sploty
krótkoprzeplotowe, np. splot płócienny, tkaniny o splotach złożonych, z nawarstwionym
jednym lub dwoma układami nitek również uodporniają tkaninę na ścieranie,

liczności nitek: wzrost liczności nitek zwiększa odporność na ścieranie,

rodzaju nitek: nitki wielokrotne i skręcane wielostopniowo zastosowane na osnowę

i wątek zwiększają odporność tkanin na tarcie,

wykończenia: nałożone na powierzchnię tkaniny apretury chronią ją przed zbyt szybkim

przetarciem, z kolei proces drapania (flanela) osłabia strukturę materiału.

Laboratoryjnie odporność na ścieranie bada się w aparacie Martindale’a i określa się

liczbą obrotów potrzebną do powstania zniszczenia próbki (norma PN-EN ISO 12947-2)
lub ubytkiem masy próbki po ścieraniu (norma PN-EN ISO 12947-3).

Za zniszczenie próbki uznaje się:

−

w tkaninie, dwie oddzielne nitki są całkowicie zniszczone (przetarte),

−

w dzianinie, jedna zniszczona (przetarta) nitka powoduje powstanie dziury,

−

w wyrobie z okrywą, okrywa jest całkowicie zniszczona,

−

we włókninie, pierwsze zniszczenie (przetarcie) w postaci dziury ma średnicę równą co
najmniej 0,5 mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Na rys. 21 przedstawiono aparat Martindale’a do określania ścieralności tkanin. Zasada

wyznaczania polega na tym, że próbki wyrobu włókienniczego będące w stałym kontakcie
z nieruchomym ścieraczem pod ustalonym ciśnieniem, poruszają się cyklicznie po krzywych
Lissajous.

Rys. 21. Aparat do oznaczania odporności tkanin na

ścieranie

Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.

Wytrzymałość tkanin na wypychanie

Wytrzymałość na wypychanie jest wskaźnikiem charakteryzującym przydatność

użytkową wyrobów włókienniczych poddawanych rozciąganiu wielokierunkowemu.
Wskaźnik ten ma szczególne znaczenie dla tych wyrobów, które w czasie użytkowania są
poddawane intensywnemu wypychaniu, jak tkaniny spadochronowe, żaglowe.

W czasie badania próbka jest poddawana wielokierunkowemu naciskowi, powodującemu

jej wyoblenie, a następnie pęknięcie. Wartość ciśnienia w kN/m

powodującego pęknięcie

określonej powierzchni wyrobu nazywamy wytrzymałością na wypychanie. Występujące
wyoblenie mierzy się w mm w chwili pęknięcia próbki.

Pomiary przeprowadza się na przyrządzie do wyznaczania wytrzymałości na wypychanie

(rys. 22).

Rys. 22. Schemat przyrządu do pomiaru wytrzymałości na wypychanie: 1 – próbka tkaniny, 2 – przewód

manometru, 3 – zawór odcinający, 4 – membrana gumowa, 5 – dzwon, 6 – doprowadzenie sprężonego
powietrza, 7 – zawór główny, 7a – zawór regulacyjny, 8 – manometr o zakresie 0–0,981 MPa,
8a – manometr o zakresie 0–3,92 MPa, 9 – pierścień dociskowy, 10 – skala pomiarowa,
11 – wskazówka, 12 – stopka, 13 – dźwignia wskazówki

Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.

Badaną próbkę (1) umieszcza się na pierścieniu (9), następnie dociska za pomocą dzwonu (5).
Po uruchomieniu przyrządu stopniowo zwiększa się ciśnienie sprężonego powietrza

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

doprowadzanego przewodem (6) do głowicy. Pod wpływem ciśnienia przepona i próbka
zaczynają się rozciągać, przybierając kształt kulistej czaszy, a po przekroczeniu
maksymalnych wydłużeń, dopuszczalnych dla danego wyrobu próbka pęka. Na manometrze
(8) odczytuje się wówczas wartość panującego ciśnienia, a na skali (10) wysokość wyoblenia
w mm z dokładnością do 0,5 mm

Wytrzymałość na przebicie kulką

Badanie wytrzymałości na przebicie kulką jest bardzo istotne dla dzianin i wyrobów

pończoszniczych. Przeprowadza się je według normy PN-79/P-04738, na specjalnym
przyrządzie lub na zrywarce zaopatrzonej w odpowiednie urządzenie, umożliwiające
przebicie próbki wyrobu włókienniczego prostopadle do powierzchni kulką metalową o
określonej średnicy (rys. 23). Do badań tkanin technicznych, włóknin, filców stosuje się
kulkę o średnicy 10 mm, dla pozostałych rodzajów wyrobów o średnicy 20 mm.

Rys. 23. Schemat uchwytu do wyznaczania wytrzymałości tkaniny na przebicie kulką (z lewej) i widok

szablonu (z prawej)

Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.

Uchwyt do wypychania kulką składa się z dwóch elementów, trzpień (1) wraz

z umieszczoną na nim kulką (2) są połączone z siłomierzem zrywarki natomiast korpus (5)
wraz z pozostałymi częściami z dolnym zaciskiem zrywarki. Podczas pomiaru rejestrowana
jest siła działania kulki na próbkę.

Rozprostowaną próbkę umieszcza się między pierścieniami (3) i (4) uchwytu i zakleszcza

przez dokręcenie śrub (6). Prędkość posuwu zrywarki dobiera się tak, aby czas badania
wynosił 20

±5 sekund.

Na podstawie wyników pomiarów oblicza się:

-

średnią siłę przebicia wg wzoru:

∑

[N]

w którym: W

– siła przebicia poszczególnych próbek,

n – liczba pomiarów.

−

średnią wysokość wyoblenia ze wzoru:

∑

[mm]

w którym: h

– wysokość wyoblenia poszczególnych próbek w mm.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Wytrzymałość na rozdzieranie

Wytrzymałość na rozdzieranie jest wskaźnikiem określającym przede wszystkim

właściwości użytkowe tkanin, dzianin, włóknin. Jej wartość zależy od rodzaju splotu oraz
wytrzymałości nitek tworzących materiał odzieżowy.

Wytrzymałość na rozdzieranie wyznacza się na maszynie rozciągającej. Oznaczenie to

polega na poddaniu pasków tkanin lub dzianin przeciętych wzdłużnie na określonej długości
procesowi rozdzierania pod wpływem napięć kolejno skoncentrowanych na pojedynczych
nitkach próbki.

Jedną z metod wyznaczania wytrzymałości na rozdzieranie tkanin określa norma PN-EN

ISO 13937-3. Do pomiaru tego wskaźnika należy przygotować próbki o kształcie, zgodnie
z rys. 24.

Rys. 24. Kształt i wymiary próbki do oznaczania wytrzymałości na rozdzieranie
Źródło: PN-EN ISO 13937-3.

Rys. 25. Sposób mocowania próbki w zaciskach zrywarki w badaniu wytrzymałości na rozdzieranie
Źródło: PN-EN ISO 13937-3.

Próbki wycięte w kierunku wzdłużnym do brzegu tkaniny służą do wyznaczenia

wytrzymałości na rozdzieranie systemu nitek kierunku poprzecznego, i odwrotnie.

Przygotowane próbki poddaje się aklimatyzacji. Przy oznaczaniu wytrzymałości

na rozdzieranie na mokro próbki umieszcza się na 1 godzinę w naczyniu z wodą
o temperaturze 20°C, zawierającą 1 g/l środka zwilżającego. Przed badaniem nadmiar wody
należy usunąć przez odciśnięcie między warstwami bibuły do sączenia.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Następnie próbki mocuje się w zaciskach zrywarki, tak aby zaznaczone linie ab i cd

pokrywały się z przednimi krawędziami zacisków zrywarki (rys. 25).

Ustalenie wartości siły rozdzierania przeprowadza się na podstawie wykresu (rys. 26) lub

odczytu ze skali.

Rys. 26. Wykres sił rozdzierających: 1 – siła, 2 – kierunek rozdzierania (długość wykresu), 3 – przybliżony
średni zakres pików, 4 – część pomijana, 5 – część 1, 6 – część 2, 7 – część 3, 8 – koniec rozdzierania
Źródło: PN-EN ISO 13937-3

Uzyskane wykresy dla każdej z próbek należy podzielić na cztery równe przedziały

wzdłuż osi drogi rozdzierania, poczynając od pierwszego, a kończąc na ostatnim piku.
Pierwsza część nie powinna być uwzględniana przy obliczaniu wartości średniej.
Z pozostałych trzech części wybiera się wartości sił dwóch najwyższych i dwóch najniższych
pików.

Wytrzymałość na rozdzieranie (P) oblicza się w daN, jako średnią arytmetyczną

z maksymalnych wartości sił rozdzierania, odczytanych ze wszystkich przedziałów wykresu
wszystkich badanych próbek:

⋅

∑

⋅

gdzie:

– maksymalna wartość siły odczytana w poszczególnych przedziałach wykresu

dla poszczególnych próbek [daN],

m – liczba przedziałów, na które został podzielony wykres,
n – liczba próbek.

Maksymalna siła przy rozciąganiu i wydłużenie względne przy maksymalnej sile

Pod wpływem obciążenia tkanina rozciąga się i wydłuża. Jeżeli nie doprowadzi się

do rozerwania tkaniny, to po usunięciu obciążenia wydłużenie tkaniny po pewnym czasie
może zaniknąć. Wydłużenie zanikające z biegiem czasu jest dodatnią cechą tkaniny,
ponieważ świadczy o jej sprężystości.

Badanie wytrzymałości materiałów odzieżowych przy rozciąganiu jest podstawowym

sprawdzianem właściwości użytkowych oraz technologicznych tych wyrobów. Wytrzymałość
dla tych samych włókien (nitek, tkanin) może być różna przy badaniu w stanie suchym i na
mokro.

Wytrzymałość materiałów włókienniczych przy rozciąganiu zależy:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

od rodzaju surowca; w tabeli 3 przedstawiono wytrzymałość na rozciąganie różnych
włókien:

Tabela 3 . Wytrzymałość włókien na rozciąganie
Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr3, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

Rodzaj włókna

Nazwa wskaźnika

bawełna len wełna jedwab wiskoza PA

PET PAN

Wytrzymałość na
rozciąganie na
sucho cN/tex

19-57 27-73 9-18

22-46 14-22 33-52 32-45 18-27

Wytrzymałość na
rozciąganie na
mokro cN/tex

rośnie

o 30%

rośnie

o 10%

maleje

o 30%

maleje

o 20%

maleje

o 40-70%

maleje

o 20%

nie

zmienia

się

nie
zmienia
się

−

od splotu, tkanina o splocie płóciennym jest bardziej wytrzymała niż tkanina z tego
samego surowca, ale wykonana splotem atłasowym,

−

liczności nitek, tkaniny o dużej liczności nitek są bardziej wytrzymałe od tkanin luźno
tkanych,

−

wykończenia, spilśnianie lub pokrywanie apreturami wzmacnia tkaninę, drapanie osłabia
jej konstrukcję.

Jednym ze sposobów określania wytrzymałości tkanin na rozerwanie jest wyznaczenie

maksymalnej siły i wydłużenia względnego przy maksymalnej sile metodą paska (norma PN-
EN ISO 13934-1). Badanie polega na zarejestrowaniu podczas rozciągania maksymalnej siły
oraz odpowiadającego maksymalnej sile wydłużenia bezwzględnego.

Wydłużenie bezwzględne jest to przyrost długości próbki roboczej wywołany działaniem

siły. Wydłużenie względne wyznacza się jako stosunek wartości wydłużenia bezwzględnego
próbki roboczej przy maksymalnej sile do jej długości początkowej. Wydłużenie względne
podaje się w procentach.

100

⋅

−

gdzie:

∆l – przyrost długości próbki, mm,

– długość początkowa próbki, mm,

– długość próbki oznaczona przy maksymalnej sile, mm.

Pomiar siły maksymalnej i wydłużenia przy sile maksymalnej przeprowadza się za

pomocą maszyn wytrzymałościowych zwanych potocznie zrywarkami (rys. 27).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 27. Maszyna wytrzymałościowa
Źródło: Opracowanie własne.

Oznaczenie polega na tym, że odpowiednio przygotowane próbki tkaniny pobrane

wzdłuż osnowy i wątku o określonych wymiarach mocuje się między dwoma szczękami
zrywarki (1). Jedna szczęka wprawiana jest w ruch, ciągnie ona ze wzrastającą siłą pasek
tkaniny, aż do pęknięcia. Wartość siły maksymalnej i wydłużenia przy tej sile odczytuje się
na urządzeniu rejestrującym (wyświetlacz, komputer) lub na skali.

Wynik oznaczenia podaje się jako średnią arytmetyczną poszczególnych pomiarów,

osobno dla kierunku osnowy i osobno dla kierunku wątku.

4.3.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie wskaźniki charakteryzują właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych?
2. Od czego zależy odporność tkanin na ścieranie?
3. Na czym polega oznaczenie odporności materiałów odzieżowych na ścieranie?
4. Jak oznaczamy wytrzymałość na rozdzieranie materiałów odzieżowych?
5. Od czego zależy wytrzymałość na rozdzieranie materiałów odzieżowych?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1
Określ wpływ rodzaju surowca na odporność tkaniny na ścieranie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2)

z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin: bawełnianej, wełnianej
i syntetycznej,

zapoznać się z normą PN-EN ISO 12947-2,

wyciąć próbki robocze z wybranych tkanin i przygotować do badań,

wykonać oznaczenie zgodnie z normą (według punktu 3),

opisać wpływ rodzaju surowca na odporność tkaniny na ścieranie,

zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− norma PN-EN ISO 12947-2 Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów na ścieranie

metodą Martindale’a. Wyznaczanie zniszczenia próbki,

− kolekcja materiałów odzieżowych,
− nożyczki, szablon do wycinania próbek, lupa,
− aparat do wyznaczania odporności na ścieranie metodą Martindale’a,
− eksykator lub higrostat.

Ćwiczenie 2

Określ wpływ rodzaju splotu tkaniny bawełnianej na wytrzymałość na rozdzieranie

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
2) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkaniny bawełnianej o zbliżonej

grubości, ale o różnych o splotach: płóciennym, skośnym i satynowym,

3) zapoznać się z normą PN-EN ISO 13937-3,
4) wyciąć próbki robocze z wybranych tkanin i przygotować je do badań,
5) wyznaczyć wartość siły rozdzierającej dla poszczególnych próbek danej tkaniny według

normy (według punktu 3).

W przypadku braku w zrywarce urządzenia wykresowego, po przeprowadzonym
pomiarze odczytać na skali siły zrywarki wskazaną maksymalną siłę rozdzierającą.

6) opisać wpływ rodzaju splotu tkaniny na wytrzymałość na rozdzieranie,
7) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy:

− norma PN-EN ISO 13937-3 Tekstylia. Metody badania rozdzierania płaskich wyrobów.

Część 3. Wyznaczanie siły rozdzierania próbek roboczych w kształcie skrzydełka
(metoda pojedynczego rozdzierania),

− kolekcja materiałów odzieżowych,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− nożyczki, przymiar liniowy, szablon do wycinania próbek,
− maszyna wytrzymałościowa.

4.3.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić wskaźniki określające właściwości wytrzymałościowe

materiałów odzieżowych?

2) wymienić czynniki wpływające na odporność tkanin na ścieranie?

3) określić wpływ rodzaju surowca na odporność tkanin na ścieranie?

4) wymienić czynniki wpływające na odporność tkanin na rozdzieranie?

5) określić wpływ rodzaju splotu tkaniny na wytrzymałość tkanin na

rozdzieranie?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3. Badanie właściwości estetycznych materiałów odzieżowych

4.3.3.1. Materiał nauczania

O estetycznym wyglądzie tkaniny i innych wyrobów włókienniczych decyduje wiele

właściwości: sztywność zginania, odporność na mięcie, odporność na pilling, trwałość
wymiarów, odporność wybarwień na światło, pranie, prasowanie, pot i tarcie.

Sztywność zginania
Sztywność zginania jest to opór, jaki stawia ciało odkształceniom sprężystym
spowodowanym działaniem zewnętrznych sił zginających.

Sztywność zginania wyrobu włókienniczego zależy od sztywności włókien, z których

jest wyprodukowany, struktury przędzy oraz struktury samego wyrobu, a także w dużym
stopniu od procesów wykończalniczych, jakim był poddany.

Wyznacza się ją w celu określenia układalności wyrobu włókienniczego oraz jego

przydatności użytkowej, gdyż cecha ta wpływa między innymi na gniotliwość i podatność
formowania żądanych kształtów odzieży.

Do wyznaczania wskaźników sztywności zginania według PN-ISO 9073-7 stosuje się

metodę stałego kąta.
.

Rys. 28. Schemat przyrządu do pomiaru sztywności metodą stałego kąta
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

W metodzie stałego kąta używa się przyrządu (rys. 28), którego głównymi elementami

są: płaszczyzna pozioma (AB), płaszczyzna ukośna (BC) nachylona w stosunku do
płaszczyzny poziomej pod kątem 41°30' oraz przymiar metalowy o wymiarach 400 x 30 x 5 mm
i podziałce elementarnej 1 mm.

Przyrząd w czasie pomiaru powinien być ustawiony dokładnie w płaszczyźnie poziomej.
Pomiaru dokonuje się przez przesuwanie próbki (2) z prędkością około 10 mm/s,

umieszczonej na płaszczyźnie poziomej i obciążonej przymiarem metalowym, aż do momentu
gdy koniec paska tkaniny pod własnym ciężarem zetknie się z ukośną płaszczyzną.

Długość zwisającej części paska próbki odczytuje się na przymiarze metalowym (1)

w punkcie

i jest określana jako długość zwisu.

Sztywność zginania (G) oblicza się według wzoru:

⋅

−

[

μNm]

w którym:

m – masa powierzchniowa wyrobu [g/m

– długość gięcia czyli połowa obliczonej średniej długości zwisu próbki [mm],

g – przyspieszenie ziemskie równe 9,806 m/s

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Dla wyrobów o długości gięcia poniżej 20 mm oraz wyrobów o tendencji do skręcania

(więcej niż 45°) lub zwijania sztywność oznacza się metodą pętli (rys.29).

Rys. 29. Schemat przyrządu do wyznaczania

sztywności metodą pętli

Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Długość pętli jest to odległość między punktem zakleszczenia, a najniższym punktem

zwisającej pionowo próbki (l)

Przyrząd składa się z zacisków (2), w których zakleszcza się

próbkę i przymiaru (1) o podziałce elementarnej 1 mm. Po ukształtowaniu paska tkaniny
w pętlę zakleszcza się jego końce długości około 25 mm w zaciskach przyrządu, tak aby
obwód pętli wynosił 250 mm. Po upływie 10 sekund odczytuje się długość pętli
z dokładnością do 1 mm.

Odporność na mięcie

Podatność wyrobu na mięcie się jest zjawiskiem niekorzystnym, gdyż obniża wartość

użytkową odzieży. W czasie użytkowania na tkaninie lub innym wyrobie włókienniczym
tworzą się załamania i zagięcia. Jeżeli powstałe załamania po pewnym czasie nie znikają, to
wyrób ma nieładny wygląd, a jego wartość użytkowa znacznie się obniża. Gniotliwość
wyrobów zależy od:
-

rodzaju surowca, tkaniny wytworzone z włókien o małej sprężystości (len, bawełna,
wiskoza, mają tendencję do gniecenia w czasie użytkowania),

splotu, tkaniny o splotach z dużą liczbą punktów powiązań osnowy z wątkiem (splot
płócienny) stają się sztywne i bardziej podatne na gniecenie niż tkaniny wykonane
splotami o długich przeplotach (splot satynowy i atłasowy),

wykończenia, tkaniny usztywnione (krochmalone) gniotą się bardziej niż tkaniny
spulchnione, drapane i miękkie; tkaniny gofrowane, a więc mające nierówną
powierzchnię, są odporne na mięcie; również tkaniny pokryte apreturą przeciwgniotliwą
są uodpornione na gniecenie,

koloru i wyglądu powierzchni, na tkaninach jednobarwnych, jasnych wyraźniej widać
zagniecenia niż na takich samych tkaninach, ale w ciemnych kolorach; zagniecenia są
również mniej widoczne na tkaninach drukowanych.

Najprościej odporność na mięcie materiałów włókienniczych określa się, gniotąc je

w dłoni, a następnie wyprostowując. Im więcej pozostanie załamań i większy będzie ich kąt,
tym próbka wykazuje mniejszą odporność na gniecenie. Laboratoryjnie odporność na mięcie
określa się kątem mięcia, jaki pozostanie po usunięciu obciążenia między ramionami paska
próbki uprzednio zagiętego o 180° i obciążonego.

Badanie odporności tkanin i innych wyrobów włókienniczych na mięcie przeprowadza się

na aparacie przedstawionym na rys. 30.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 30. Schemat przyrządu do wyznaczania kąta mięcia: 1 – stolik z uchwytami do mocowania próbek,

2 –uchwyty do zakleszczania próbek, 3 – listwy po których przesuwa się stolik, 4 – urządzenie
dociskowe, 5 – kątomierz, 6 – wskazówki kątomierza, 7,8 – pokrętła.

Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Paski badanych tkanin umieszcza się na stoliku (1), mocuje w zaciskach (2) i poddaje

działaniu (15 minut) płyty dociskowej (4). Następnie stolik z próbkami przesuwa się do
części pomiarowej aparatu, pozostawia pod przykryciem przez 15 minut (w celu odprężenia),
a następnie za pomocą kątomierza (5) określa się kąt zawarty między wolnym
i przymocowanym ramieniem próbki.

Odporność na pilling

Zjawisko pillingowania się tkanin wełnianych lub dzianin było znane od dawna. Jednak

dopiero wprowadzenie do produkcji surowców z udziałem włókien chemicznych ciętych,
głównie włókien poliamidowych, poliestrowych i poliakrylonitrylowych, ujawniło ujemny
wpływ tego zjawiska na wartość użytkową wyrobu oraz na czas jego użytkowania.

W czasie użytkowania wyrobów włókienniczych, a przede wszystkim z włókien

chemicznych i ich mieszanek, na skutek działania zmiennych sił zewnętrznych
rozciągających, zginających lub tarcia powstaje na powierzchni tkanin (dzianin) pilling.

Charakteryzuje się kuleczkami utworzonymi z zagęszczonych włókien. Podczas

powstawania pillingu najpierw następuje zmechacenie powierzchni włókien, zaczynają się
tworzyć ich skupiska, które w końcu zwijają się w kuleczki, zwane pillami. W przypadku,
gdy do tworzących się pill dostaną się włókna z innych wyrobów, niekorzystny wygląd
(dzianiny) potęguje się, gdyż wówczas najczęściej pille zawierają włókna o różnej barwie.

Takie zmiany powierzchni pogarszają znacznie wygląd estetyczny wyrobu. Odporność

na pilling jest więc jednym z zasadniczych kryteriów oceny jakości tkanin (dzianin). Stąd
wynika konieczność badania tego parametru jako ważnego wskaźnika warunkującego
estetyczny wygląd odzieży.

Badania laboratoryjne odporności tkanin na pilling przeprowadza się różnymi metodami –

na aparacie o specjalnej konstrukcji lub na przyrządach odpowiednio przystosowanych
do ścierania. Niezależnie od metody badania odporności na pilling przebiega ono w dwóch
etapach:

uzyskanie za pomocą przyrządu zjawiska pillingu,

ocena jakościowa i ilościowa pillingu.

Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego wyrobu do mechacenia i pillingu można

prowadzić, wykorzystując aparat skrzynkowy – metoda PN-EN ISO 12945-1, bądź aparat
Martindalea – metoda PN-EN ISO 12945-2.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aparat skrzynkowy (rys. 31) składa się ze skrzynki, zawierającej dwie komory robocze

(1), które wewnątrz wyklejone są płytą styrogumową. Jedna ze ścianek komory stanowi
pokrywę (2), która może być wyjmowana.

Rys. 31. Schemat aparatu skrzynkowego do wyznaczania pillingu: 1 – komora robocza, 2 – pokrywa komory,

3 – oś skrzynki, 4 – przekładnia pasowa, 5 – silnik elektryczny.

Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Próbki robocze badanego materiału składa się prawą stroną do wewnątrz i przeszywa się

w odległości 12 mm od brzegów. Każdą próbkę wywija się do wewnątrz, tak aby prawe
strony znajdowały się na zewnątrz uformowanej rurki. Tak przygotowaną próbkę mocuje się
na wałku gumowym (rys. 32).

Rys. 32. Wałki gumowe do wyznaczania pillingu
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Wałki z próbkami umieszcza się w komorze skrzynki do badania pillingu, którą następnie

zamyka się. Skrzynkę wraz z rurkami obraca się określoną liczbę obrotów, po czym próbki
wyjmuje się i rozpruwa szew. Oceny zmiany wyglądu powierzchni próbki określa się według
skali od 1 do 5 (tabela 4).

Tabela 4. Wizualna ocena pillingu
Żródło: EN ISO 12945-1:2000.

Stopień Opis

5 Brak

zmian

Powierzchnia lekko zmechacona i/ lub częściowo uformowane pille

Powierzchnia umiarkowanie zmechacona i/ lub umiarkowany pilling. Pille
o różnych wymiarach i gęstości częściowo pokrywają powierzchnię próbki

2 Powierzchnia

wyraźnie zmechacona i/ lub wyraźny pilling. Pille o różnych

wymiarach i gęstości pokrywają znaczna część powierzchni próbki.

Silne zmechacenie powierzchni i/lub intensywny pilling. Pille o różnych
wymiarach i gęstości pokrywają całą powierzchnię próbki.

Trwałość wymiarów

Tkaniny i dzianiny szczególnie wyprodukowane z włókien naturalnych mogą zmieniać

swoje wymiary pod wpływem wilgoci, wody i ciepła, jakie towarzyszą procesom

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

konfekcjonowania, wskutek działania deszczu lub śniegu w czasie użytkowania odzieży
oraz podczas chemicznego czyszczenia.

Zjawisko zmiany wymiarów jest spowodowane zanikaniem odkształceń przędzy,

tworzącej dany wyrób, pod wpływem działania pary lub wody. Odkształcenia przędzy
powstają w czasie procesów technologicznych tkania, dziania i wykończania, w którym
tkaniny i dzianiny są poddawane różnym naprężeniom.

Trwałość wymiarów zależy od:

− surowca: włókna bawełniane lniane i wiskozowe klasyczne mają tendencję

do wykurczania podczas prania. Tkaniny wełniane niewłaściwie konserwowane mogą
ulec także wykurczeniu w wyniku spilśniania,

− wykończenia: nałożone na tkaniny apertury przeciwkurczliwe zapobiegają zmianom

wymiarów podczas prania.

Wyznaczanie zmiany wymiarów przeprowadza się między innymi po:

zamoczeniu w wodzie,

praniu ręcznym w temperaturze 40°C,

praniu mechanicznym w temp. 90°C, (lub 60°C albo 40°C dla tkanin wrażliwych

na wyższą temperaturę),

prasowaniu.

Wyznaczanie zmiany wymiarów tkanin i dzianin zarówno w kierunku wzdłużnym, jak

i poprzecznym przeprowadza się na aklimatyzowanych i odpowiednio przygotowanych
próbkach według PN-EN ISO 3759:1999 (rys. 33).

Rys. 33. Oznaczenie próbki roboczej do wyznaczania zmiany wymiarów
Źródło: PN-EN ISO 3759:1998.

Zaznaczone krzyżyki wyszywa się kontrastową nitką lub oznacza niezmywalnym tuszem.

Próbki aklimatyzuje się i mierzy z dokładnością do 1 mm długości zaznaczonych odcinków
między środkami krzyżyków. Następnie poddaje się określonej czynności zamaczania, prania
lub prasowania. Po zakończeniu danej czynności próbki aklimatyzuje się, mierzy ponownie
długość zaznaczonych odcinków i oblicza się zmianę wymiarów Z według wzoru;

[%]

100

⋅

−

w którym:

– długość zaznaczonego odcinka przed praniem, zamaczaniem, prasowaniem

w mm,

– długość zaznaczonego odcinka po praniu, zamaczaniu i prasowaniu w mm.

Zmiana wymiarów występuje ze znakiem ujemnym (-) w przypadku zmniejszenia

wymiaru zaznaczonego odcinka po praniu lub dodatnim (+) w przypadku zwiększania

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

wymiarów. Zmianę wymiarów tkaniny oblicza się jako średnią arytmetyczną zmian
wymiarów poszczególnych odcinków, osobno dla kierunku osnowy i wątku.

Odporność wybarwień

Pod wpływem działania czynników fizykochemicznych i chemicznych (pranie, światło,

prasowanie, tarcie) zachodzą zmiany w wybarwieniu wyrobu.

Zmieniać się może intensywność, odcień lub żywość barwy. Trwałość wybarwienia

zależy od rodzaju użytego barwnika, metody barwienia oraz wykończenia tkaniny lub innego
wyrobu włókienniczego. Dobrej odporności na światło wymaga się przede wszystkim
na tkaninach przeznaczonych na odzież letnią, aby nie płowiała na słońcu. Dobrej odporności
na tarcie i pot wymaga się przede wszystkim od barwników na tkaninach bieliźnianych,
sukienkowych i podszewkowych, aby nie brudziły ciała i innej odzieży. Dobrej odporności
na pranie wymaga się od barwników na tkaninach bieliźnianych oraz tych, które są często
prane, aby pod wpływem proszków nie następowało „farbowanie” i zmiana odcienia koloru.
Dobrej odporności na prasowanie wymaga się od barwników na tkaninach ubraniowych,
które w czasie konfekcjonowania poddawane są działaniu prasowania i pary wodnej.
Wyznaczanie

odporności wybarwienia polega na poddaniu próbki wyrobu działaniu

określonego czynnika. Gdy zachodzi potrzeba oceny stopnia zabrudzenia bieli, przeprowadza
się badanie wybarwionej próbki łącznie z nie barwionymi tkaninami towarzyszącymi.
Tkaniny te przy badaniu odporności wybarwień na czynniki mokre przekłada się z próbkami
wybarwionymi. Na tkaninę towarzyszącą dobiera się najczęściej tkaninę o splocie
płóciennym i masie 1 m

100-125 g. Tkanina towarzysząca nie powinna zawierać resztek

chemikaliów ani chemicznie uszkodzonych włókien. Tkaniny towarzyszące z bawełny i lnu
powinny być bielone, a z innych włókien - oczyszczone do stopnia zwykłej bieli.

Badanie próbki wybarwionej przeprowadza się z dwiema tkaninami towarzyszącymi,

z których jedna jest z tego samego rodzaju włókna co próbka badana, druga zaś - z włókna
podanego w tabeli 5.

Tabela 5. Rodzaje tkanin towarzyszących przy badaniu odporności wybarwień na czynniki mokre
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Rodzaj próbki badanej

Stosowana próbka towarzysząca

bawełniana

wełniana

lniana

wełniana

bawełniana

jedwabna

bawełniana

z włókien wiskozowych

wełniana

z włókien poliamidowych

wełniana lub z włókien wiskozowych

z włókien poliestrowych

wełniana

Oceny stopnia odporności wybarwienia dokonuje się wzrokowo oddzielnie na podstawie

zmiany barwy próbki powstałej w wyniku wyznaczania i oddzielnie na podstawie
zabrudzenia nie barwionych tkanin towarzyszących. Podstawą wzrokowej oceny jest zmiana
barwy próbki badanej i próbki nie badanej. Zmianę barwy porównuje się z wzorcową szarą
skalą do oceny stopnia zmiany barwy według PN-EN 20105-A02:1996.

Szara skala (rys. 34) składa się ze skali do oceny stopnia zmiany wybarwień i oceny

stopnia zabrudzenia bieli. Pierwszą z nich stosuje się dla próbek badanych, drugą zaś
dla towarzyszących. Każda z tych skal składa się z pięciu par pasków szarej barwy
naklejonych na czarnym kartonie. Górny pasek w każdej parze, zwany paskiem zasadniczym,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

ma jednakową barwę. Dolne paski, zwane towarzyszącymi, mają zmienną intensywność
zabarwienia.

Rys. 34. Szara skala barw
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998

W skali zmiany barwy paski zasadnicze mają barwę ciemnoszarą, a paski towarzyszące –

barwę szarą, lecz o coraz jaśniejszym zabarwieniu. Stopień odporności 5 jest przedstawiony
na skali za pomocą pasków o identycznych barwach ciemnoszarych (brak zmian), natomiast
stopień 1 jest zestawiony z ciemnoszarego paska zasadniczego oraz dużo jaśniejszego paska
towarzyszącego (największa zmiana wybarwienia).

W skali zabrudzenia bieli według PN-EN 20105-A03:1996 paski górne są śnieżnobiałe,

a paski dolne o stopniowo wzrastającym zabrudzeniu (w stopniu 5 pasek jest również
śnieżnobiały.

Przy ocenie odporności wybarwień układa się obok siebie w tej samej płaszczyźnie

jednakowo ustawione pod względem splotu próbki, a obok umieszcza się komplet wzorców
szarej skali barw. Otaczająca powierzchnia powinna być jednostajnie szara, nieco ciemniejsza
od najciemniejszej barwy szarej skali.

W tabeli 6 podano skale odporności wybarwień na czynniki mokre.

Tabela 6. Skala odporności wybarwień na czynniki mokre
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Zmiana wybarwienia

Stopień Odporność

tkaniny badanej tkaniny

towarzyszącej

1
2
3
4
5

zła
mierna
dostateczna
dobra
bardzo dobra

bardzo silna
silna
znaczna
nieznaczna
niewidoczna

Badanie

odporności wybarwień na tarcie przeprowadza się w specjalnych urządzeniach

Crocktester lub Staingtester (rys. 35). Oznaczenie polega na pocieraniu tkaniny barwionej
zwilżoną lub suchą białą tkaniną bawełnianą o splocie płóciennym (batyst) i na określeniu
stopnia zabrudzenia bieli tkaniny trącej według szarej skali.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 35. Przyrząd Stainingtester do badania trwałości wybarwień na tarcie
Źródło: Pfeifer S., Salerno-Kochan R.: Towaroznawstwo włókiennicze. Wydawnictwo Akademii

Ekonomicznej w Krakowie, Kraków, 2001.

Próbki badanej tkaniny mocuje się w uchwycie (3), a następnie na podstawie aparatu (1),

tak aby dłuższy bok próbki był zgodny z kierunkiem przesuwu trzpienia. Próbki z tkanin
wielobarwnych należy umieścić w taki sposób, aby tarcie obejmowało wszystkie kolory, bądź
jeżeli to możliwe wykonać pomiary dla każdej z barw oddzielnie. Następnie na trzpień
urządzenia (2) nakłada się białą tkaninę bawełnianą suchą lub zwilżoną, po czym przesuwa
trzpień po badanej próbce 10 razy w jedną i drugą stronę na odcinku o długości 10 cm.
Po wykonaniu badania usuwa się wszelkie włókienka z powierzchni tkaniny trącej i określa
stopień zabarwienia tej tkaniny, wykorzystując do tego celu szarą skalę. Odporność
wybarwienia na tarcie wyznacza się za pomocą skali stopnia zabrudzenia bieli. Oceny
dokonuje się wzrokowo na podstawie różnicy barwy próbki towarzyszącej (białej)
traktowanej próbką roboczą i pierwotnej (nie poddanej badaniu). Stopień zabrudzenia tkaniny
towarzyszącej określa się wskaźnikiem liczbowym, odpowiadającym parze pól skali
przedstawiającej taki kontrast jak próbka towarzysząca traktowana i pierwotna.

Odporność wybarwień na tarcie bada się w warunkach suchych i na mokro.

Tabela 7. Skala odporności wybarwień na tarcie
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Stopień

Odporność

Ścieranie się barwnika

1
2
3
4
5

zła
mierna
dostateczna
dobra
bardzo dobra

bardzo silne
silne
znaczne
nieznaczne
minimalne

Odporność wybarwień na światło przeprowadza się przy pomocy aparatu Xenotest

do naświetlania światłem sztucznym (rys. 36).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 36. Aparat Xenotest do naświetlania światłem sztucznym
Źródło: Katalog firmy Klimatest.

Zasada oznaczenia odporności barwy na światło polega na działaniu sztucznego światła

na próbki badanych materiałów oraz na próbki ośmiu wzorców skali niebieskiej. Oceny
dokonuje się przez porównanie za pomocą szarej skali zmiany barwy wzorców niebieskich
ze zmianą barwy każdej badanej próbki. W tabeli 8 podano skalę odporności wybarwień
na światło.

Tabela 8. Skala odporności wybarwień na światło
Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Stopień

Odporność

Zmiana wybarwienia

zła

prawie zupełna

niedostateczna

bardzo silna

mierna

silna

dostateczna

dość silna

dobra

znaczna

bardzo dobra

nieznaczna

celująca

minimalna

wybitna

niewidoczna

Łatwość usuwania brudu

Łatwość usuwania brudu zależy od rodzaju włókna, z którego jest wykonana tkanina oraz
od jej budowy. Z tkanin lnianych brud spiera się lepiej niż z tkanin bawełnianych, z tkanin
rzadkich i porowatych łatwiej niż z gęstych o mocno skręconych nitkach. Tkaniny z włókien
syntetycznych odznaczają się dużą skłonnością do brudzenia się, ponieważ włókna te mają
łatwość elektryzowania się, co sprzyja przyciąganiu cząsteczek kurzu z powietrza
i osadzaniu się ich na powierzchni tkaniny. Jednak w procesie prania brud łatwo daje się
usunąć z ich powierzchni. Jedynie zanieczyszczenia zawierające tłuszcze są trudno usuwalne
z tkanin syntetycznych i powodują trwałe ich zaszarzenie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie właściwości decydują o wyglądzie estetycznym tkaniny i wyrobów

włókienniczych?

2. Jakie czynniki w trakcie użytkowania powodują zmianę wymiarów materiałów

odzieżowych?

3. Jak wyznaczamy trwałość wymiarów po zamoczeniu w wodzie?
4. Jak oznaczamy odporność wybrawień na tarcie na sucho i mokro?
5. Do czego służy szara skala barw?
6. Jak określamy odporności wybarwień przy użyciu szarej skali?

4.3.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wyznacz trwałość wymiarów tkanin po zamoczeniu w wodzie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z normą: PN-EN ISO 3759:1998 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie

i pomiar próbek płaskiego wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów,

2) zgromadzić materiały i przybory potrzebne do wykonania ćwiczenia,
3) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii pracy,
4) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin wyprodukowanych z różnych

surowców, ale o zbliżonej grubości np. tkanina bawełniana, wiskozowa, syntetyczna,

5) z wybranych tkanin wyciąć po 2 próbki o wymiarach około 15 x 15 cm i aklimatyzować,
6) nanieść na próbkach punkty odległe od siebie o 5 cm według rysunku:

7) zaznaczyć na próbce kierunek osnowy,
8) zmierzyć dokładnie odległości między punktami wzdłuż osnowy i wzdłuż wątku

oddzielnie,

9) zamoczyć próbki w wodzie i po wysuszeniu i wygładzeniu dokonać pomiaru ponownie,
10) wyprasować tkaniny przez zaparzaczkę i ponownie dokonać pomiaru,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11) obliczyć oddzielnie dla wątku i osnowy zmianę wymiarów według wzoru:

[%]

100

⋅

−

w którym:

– długość zaznaczonego odcinka przed praniem, zamaczaniem, prasowaniem

w mm,

– długość zaznaczonego odcinka po praniu, zamaczaniu i prasowaniu w mm.

12) zapisać wyniki pomiarów,
13) porównać zmianę wymiarów oznaczoną dla poszczególnych rodzajów tkanin,
14) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy

− norma PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,
− norma PN-EN ISO 3759:1998 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar płaskiego

wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów,

− kolekcja materiałów odzieżowych,
− przymiar liniowy,
− nożyczki,
− igła z nitką,
− naczynie do zamaczania w wodzie
− eksykator lub higrostat.

Ćwiczenie 2

Wyznacz odporność wybarwień tkaniny na tarcie na sucho.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z normą: PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych.

Wyznaczanie odporności wybarwień na tarcie,

2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii,
3) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin kolorowych wykonanych

z różnych surowców (bawełna, poliester, wełna) i poddać je aklimatyzacji,

4) na trzpień aparatu do badania odporności wybarwień zamocować białą tkaninę

bawełnianą suchą,

5) uruchomić aparat, który zatrzyma się po wykonaniu 10 suwów,
6) zdjąć z trzpienia aparatu tkaninę bawełnianą i sprawdzić w jakim stopniu została

zabrudzona,

7) określić odporność tkanin na tarcie suche wykorzystując do tego celu szarą skalę,
8) porównać wyniki badań uzyskane dla poszczególnych rodzajów tkanin,
9) wkleić do zeszytu próbki tkaniny trącej przed badaniem i po badaniu,
10) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy

−

norma PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie
odporności wybarwień na tarcie,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

−

kolekcja materiałów odzieżowych,

−

aparat do badania odporności na tarcie,

−

szara skala do oceny stopnia zmiany bieli

−

nożyczki,

−

tkanina bawełniana,

−

eksykator lub higrostat.

Ćwiczenie 3

Wyznacz odporność wybarwień na tarcie na mokro.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zapoznać się z normą: PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych.

Wyznaczanie odporności wybarwień na tarcie,

2) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami bhp i ergonomii,
3) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać próbki tkanin kolorowych wykonanych

z różnych surowców (bawełna, poliester, wełna) i aklimatyzować,

4) na trzpień aparatu do badania odporności wybarwień zamocować biała tkaninę

bawełnianą mokrą,

5) uruchomić aparat, który zatrzyma się po wykonaniu 10 suwów,
6) zdjąć z trzpienia aparatu tkaninę bawełnianą, wysuszyć ją i sprawdzić w jakim stopniu

została zabrudzona,

7) określić odporność tkanin na tarcie mokre wykorzystując do tego celu szarą skalę,
8) porównać wyniki badań uzyskane dla poszczególnych rodzajów tkanin,
9) wkleić na arkusz papieru próbki tkaniny trącej,
10) zaprezentować wyniki pracy.

Wyposażenie stanowiska pracy

− norma PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań,
− norma PN-87/P-04908 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

odporności wybarwień na tarcie,

− kolekcja materiałów odzieżowych,
− aparat do badania odporności wybarwień na tarcie,
− szara skala do oceny stopnia zmiany bieli,
− nożyczki,
− tkanina bawełniana,
− woda destylowana,
− suszarka laboratoryjna,
− eksykator lub higrostat.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.3.3.4. Sprawdzian postępów

Czy

potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić właściwości materiałów odzieżowych decydujące o estetyce

wyrobu gotowego?

2) przygotować próbkę do oznaczenia zmiany wymiarów po zamoczeniu

w wodzie?

3) oznaczyć zmianę wymiarów próbek po zamoczeniu w wodzie?

4) określić wpływ rodzaju surowca na zmianę wymiarów materiału po

zamoczeniu w wodzie?

5) oznaczyć odporność wybarwień materiałów włókienniczych na tarcie

na sucho?

6) oznaczyć odporność wybarwień materiałów włókienniczych na tarcie

na mokro?

7) ocenić odporność wybarwień na tarcie za pomocą szarej skali?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4. Właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych

4.4.1. Materiał nauczania

Właściwości konfekcyjne tkanin charakteryzują zachowanie się tkaniny w procesach

związanych z wyrobem odzieży. Na ich podstawie ustala się pewne warunki procesu
technologicznego, liczbę warstw tkaniny do rozkroju, szerokość szwów, liczbę ściegów na
centymetr, rodzaj i grubość nici do szycia, sposób i temperaturę prasowania. Właściwości
konfekcyjne materiałów odzieżowych charakteryzowane są przez następujące wskaźniki:
-

układalność,

wygląd powierzchni tkaniny,

śliskość,

podatność na rozciąganie,

opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju,

strzępienie się tkaniny,

rozsuwanie się nitek w szwach,

termiczne właściwości tkanin.

Miękkość i układalność

Miękkość, układalność, czyli podatność na marszczenie się i układanie wpływają

na wybór odpowiedniego fasonu odzieży.

Do pomiaru układalności wielokierunkowej tkanin służy przyrząd przedstawiony na rys.

37.

Rys. 37. Schemat aparatu do wyznaczania układalności wielokierunkowej
Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.

Przyrząd ten składa się z obudowy (7), której górną ściankę stanowi ekran (6). Na

ekranie obrysowuje się rzut próbki tkaniny (3). Widok rzutu tkaniny można obserwować
po włączeniu źródła światła (5). Wysuwana płyta (8) służy do ułożenia próbki, a następnie
do jej zaciśnięcia między tarczą podtrzymującą (1), położoną wcześniej w wycięciu płyty,
a tarczą zaciskową (2) połączoną z trzpieniem (4).

Próbka pod wpływem własnego ciężaru odkształca się przyjmując sfałdowany kształt

(rys. 38).

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Rys. 38. Kształt szablonu do wycinania próbek i widok sfałdowanej próbki
Źródło: Praca zbiorowa pod redakcją Pawłowej M.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Ćwiczenia laboratoryjne,
Politechnika Radomska, Radom 2004.

Wygląd powierzchni tkaniny
Wygląd powierzchni tkaniny odgrywa dużą rolę przy rozkroju tkanin. W przypadku
tkaniny o powierzchni pokrytej włosem należy ustalić kierunek włosa w odzieży i uwzględnić
go przy układaniu szablonów oraz układaniu warstw tkaniny do rozkroju, a także
przy prasowaniu.

Tkaniny o drobnych wzorach bezkierunkowych nie stwarzają specjalnych trudności przy

układaniu form do kroju. Natomiast tkaniny deseniowane, w kratę, w duże niesymetryczne
wzory wymagają specjalnego opracowania układu kroju. W tych przypadkach przewiduje się
większe zużycie tkanin na dany fason odzieży niż w przypadku tkanin gładkich lub
o drobnych wzorach.
Śliskość tkaniny

Śliskość tkaniny zależy od charakteru jej powierzchni i ma znaczenie przy układaniu

tkanin w warstwy do rozkroju i przy szyciu. Tkaniny o gładkiej powierzchni ze sztucznego
włókna i włókien syntetycznych zsuwają się i przemieszczają przy układaniu w warstwy jak
również przy rozkroju. Dlatego układa się je w niewielkiej liczbie warstw i spina uchwytami
zaciskającymi.
Podatność na rozciąganie

Podatność na rozciąganie tkanin utrudnia układanie ich w warstwach (warstowanie)

i rozkrój. W tym przypadku należy ostrożnie i umiejętnie obchodzić się z tkaniną.

Opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju

Opór stawiany przez tkaninę przy rozkroju jest różny w zależności od rodzaju tkaniny –

trudniejsze od innych są do rozkroju tkaniny lniane. Na stopień oporu przy rozkroju wpływa
gęstość tkaniny i apretura usztywniająca.

Strzępienie się tkaniny
Strzępienie się tkaniny wpływa na mniejszą trwałość szwów i powoduje konieczność
powiększania ich szerokości 1,5 do 2 razy w porównaniu z tkaninami nie strzępiącymi się.
Strzępienie się tkaniny zmusza do wprowadzenia dodatkowej operacji obrzucania szwów oraz
zwiększa normy zużycia materiałów podstawowych i dodatków.

Przesuwalność nitek w szwach

Rozsuwanie nitek w szwach występuje w tkaninach o rzadkim przeplataniu się gładkich

nitek osnowy i wątku. Nitki rozsuwają się zazwyczaj w tych szwach, które w czasie
użytkowania ulegają wielokrotnemu rozciąganiu, a więc najczęściej w szwach łokciowych,
w tylnym środkowym szwie spodni. Szwy w tkaninach, w których nitki łatwo rozsuwają się
powinny być szersze, a ścieg gęstszy.

Przesuwalność nitek w szwie oznacza się na zrywarce według PN-76/P-04616. Próbki

badanej tkaniny o wymiarach 75 x 250 mm wycięte wzdłuż osnowy i wątku składa się na pół,
przeszywa równolegle do linii złożenia w odległości 10 mm od brzegu i przecina wzdłuż

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

zagięcia. Próbki zakleszcza się w zaciskach zrywarki na szerokości 25 mm i rozciąga
do momentu uzyskania odpowiedniej wartości siły:

dla tkanin cienkich – 73,5 N,

dla tkanin grubszych - 117,7 N.

W momencie uzyskania odpowiedniej wartości siły zatrzymuje się zrywarkę i mierzy

z dokładnością 1 mm przesunięcie nitek w szwie, w miejscu maksymalnego prześwitu
(rys. 39).

Rys. 39. Widok próbki po przesunięciu nitek w szwie
Źródło: PN-76/P-04616.

Termiczne właściwości tkanin
W procesie konfekcjonowania może nastąpić osłabienie tkaniny na skutek działania
wysokiej temperatury w czasie prasowania, przy czym zmniejszenie wytrzymałości następuje
znacznie wcześniej niż pojawienie się śladów przypalenia tkaniny. W związku z tym należy
przestrzegać stosowania odpowiedniej temperatury przy prasowaniu tkanin z poszczególnych
rodzajów włókien.

Tabela 9. Zalecane maksymalne temperatury prasowania
Źródło: Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe, WSiP, Warszawa 1999.

Rodzaj włókna zastosowanego w tkaninie

Zalecana maksymalna

temperatura prasowania

(

Len 210
Bawełna 210
Wełna 160
Jedwab naturalny

160

Włókno wiskozowe

160

Włókno poliamidowe (Stilon)

120

Włókno poliestrowe (Elana)

160

Włókno poliakrylonitrylowe (Anilana)

120

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co to są właściwości konfekcyjne tkanin?
2. Jakie wskaźniki charakteryzują właściwości konfekcyjne tkanin?
3. W jakich procesach wytwarzania odzieży uwzględnia się wygląd powierzchni materiału

odzieżowego?

4. Jak oznaczamy przesuwalność nitek w szwie?
5. Od czego zależy przesuwalność nitek w szwie?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wpływ wyglądu powierzchni materiałów odzieżowych na postępowanie przy ich

rozkroju.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) z kolekcji materiałów odzieżowych wybrać cztery próbki tkanin o różnym wyglądzie

powierzchni,

2) opisać wygląd powierzchni poszczególnych próbek,
3) wybrane próbki nakleić na dwa arkusze papieru, oddzielnie próbki o wyglądzie

wymagającym przy rozkroju specjalnego układu szablonów (zestaw A) i oddzielnie
próbki, których wygląd powierzchni nie stwarza potrzeby specjalnego układu szablonów
(zestaw B),

4) uzasadnić konieczność stosowania przy rozkroju specjalnego układu szablonów

dla próbek zestawu A,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

− kolekcja materiałów odzieżowych,
− dwa arkusze papieru formatu A4.

Ćwiczenie 2

Określ wpływ rodzaju splotu tkaniny na przesuwalność nitek w szwie.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
2) z kolekcji materiałów włókienniczych wybrać trzy materiały wykonane z tego samego

surowca, ale o różnych splotach,

3) zapoznać się z normą PN-76/P-04616,
4) wyciąć po trzy próbki o wymiarach 75 x 250 mm z każdej tkaniny wzdłuż wątku

i osnowy,

5) złożyć próbki na pół i przeszyć je jednakowym ściegiem równolegle do linii złożenia

w odległości 10 mm od brzegu,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6) przeciąć próbki wzdłuż zagięcia,
7) próbki kolejno zakleszczać w uchwytach zrywarki na szerokości 25 mm i rozciągać

do momentu uzyskania odpowiedniej siły:

8) dla tkanin cienkich 73,5 N,
9) dla tkanin grubszych 117,7 N, a następnie zatrzymać zrywarkę,
10) zmierzyć z dokładnością do 1 mm przesunięcie nitek w szwie w miejscu maksymalnego

prześwitu,

11) porównać wyniki uzyskane dla poszczególnych tkanin, sporządzając wykres słupkowy,
12) scharakteryzować tkaniny, w których przesuwalność nitek była największa i najmniejsza.

Wyposażenie stanowiska pracy

− PN-76/P-04616 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie przesuwalności

nitek,

− kolekcja materiałów odzieżowych,
− przymiar liniowy o dokładności 1 mm,
− nożyczki,
− maszyna szyjąca stębnowa,
− zrywarka laboratoryjna.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić wskaźniki charakteryzujące właściwości konfekcyjne tkanin?

2) określić wpływ wyglądu powierzchni materiałów odzieżowych na

postępowanie przy ich rozkroju?

3) wskazać próbki o wyglądzie wymagającym przy rozkroju specjalnego

układu szablonów?

4) oznaczyć przesuwalność nitek w miejscach zszycia próbek tkanin?

5) Wyjaśnić od czego zależy przesuwalność nitek w szwie tkaniny?

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5. Właściwości specjalne materiałów odzieżowych

4.5.1. Materiał nauczania

Zastosowanie materiałów włókienniczych do wytwarzania odzieży o specjalnym

przeznaczeniu wymaga spełnienia przez nie określonych parametrów, między innymi
wysokiej wodoodporności, odporności na deszcz, oleofobowości.

Wodoodporność

Wodoodporność – jest to właściwość wyrobu włókienniczego, polegająca na

nieprzepuszczaniu wody przy stałym lub wzrastającym ciśnieniu. Wskaźnikami
wodoodporności mogą być:
− wartość ciśnienia hydrostatycznego potrzebna do przeniknięcia przez próbkę pierwszych

trzech kropel wody, przy stopniowym podwyższaniu ciśnienia wody działającej
na powierzchnię próbki,

− czas potrzebny do przejścia przez próbkę pierwszych trzech kropel, przy stałym ciśnieniu

wody działającym na powierzchnię próbki,

− ilość wody przenikającej przez próbkę, przy stałym ciśnieniu wody działającym na jej

powierzchnię.
Właściwości wodoodporne wyrobu zależą od rodzaju przędzy, budowy tkaniny, ciśnienia

hydrostatycznego i czasu działania wody. Wodoodporność wyznacza się za pomocą
penetrometru (rys. 40) lub metodą niecki (rys. 41).

Rys. 40. Schemat penetrometru

Źródło: Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego, WSiP, Warszawa 1998.

Penetrometr składa się z cylindra (1) napełnionego wodą destylowaną, który może być

opuszczany lub podnoszony wzdłuż prowadnicy. Cylinder jest połączony gumowym wężem
(6) z głowicą (2), na której mocowana jest próbka (3) za pomocą pierścienia (4) i uszczelek
gumowych. Głowica jest połączona z manometrem (5) zaopatrzonym w skalę milimetrową.
Manometr i głowica przed pomiarem muszą być tak ustawione, aby punkt zerowy manometru

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

znajdował się na poziomie płaszczyzny zamocowania próbki. Aparat umożliwia pomiar
ciśnienia w zakresie od 0 do 45 hPa, czyli od 0 do 500 mm słupa wody.

Badanie wodoodporności polega na stałym zwiększaniu słupa wody z prędkością 1,7

mm/s, co uzyskuje się przez przesuwanie szklanego cylindra napełnionego wodą. Po ukazaniu
się trzeciej kropli na powierzchni badanej próbki odczytuje się wartość ciśnienia na skali
rurki manometrycznej.

Prostszym sposobem wyznaczania wodoodporności metodą hydrostatyczną jest tzw.

metoda niecki.

Rys. 41. Urządzenie do wyznaczania wodoodporności metodą niecki
Źródło: Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2, Stowarzyszenie Oświatowców
Polskich, Toruń 2000.

Na czworokątnej ramce drewnianej umocowanej na nóżkach zawiesza się badaną, zmiętą

tkaninę uformowaną w woreczek, do którego nalewa się wodę destylowaną. Miarą
wodoodporności jest czas, w jakim badana próbka nie będzie przepuszczać wody.

Odporność na deszcz

Odporność na deszcz określa się za pomocą wskaźników:

− nasiąkliwość, to jest przyrost masy próbki w ciągu określonego działania sztucznego

deszczu w ustalonych warunkach,

− przepuszczalność wody, to jest objętość wody, która przenika przez próbkę podczas

padania sztucznego deszczu w ustalonych warunkach, wyrażona w cm

/dm

Do wyznaczania odporności na deszcz wyrobów włókienniczych według PN-91/P-04629

stosuje się przyrząd typu FF-10 oraz przyrząd według Bundesmanna.

Rys. 42. Schemat przyrządu FF-10
Źródło: Konecki W.: Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych. Cz.II , Wydawnictwo Politechniki
Łódzkiej, Łódź, 1996.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Aparat do badania odporności na deszcz (rys. 42) składa się ze zbiornika (2) o pojemności

1,5 dm

z ciągłym dopływem (5) i przepływem (6) w celu utrzymania stałego natężenia

przepływu wody. Woda wypływa przez znormalizowane sitko (1) zawierające 19 otworów
o średnicy 0,7-0,8 mm rozmieszczonych na dwóch współśrodkowych okręgach (rys. 43).

Rys. 43. Sitko przyrządu FF-10
Źródło: Konecki W.: Metrologia surowców i wyrobów włókienniczych. Cz. II , Wydawnictwo Politechniki
Łódzkiej, Łódź, 1996.

Próbka (4) mocowana jest na naczyniu (3), w którym zbierana jest woda, jaka przeniknęła

przez próbkę. Naczynie z próbką znajduje się w odległości 500 mm poniżej środka sitka
i może być ustawione w położeniu poziomym bądź pochylone pod katem 45 stopni
w stosunku do poziomu.

Aklimatyzowane próbki po zważeniu mocuje się na naczyniu aparatu, lekko je naprężając.

Próbkę poddaje się działaniu sztucznego deszczu przez 1,5, 10, 30 lub 60 minut w zależności
od rodzaju badanego materiału. Po upływie ustalonego czasu padania deszczu zdejmuje się
próbkę z naczynia, lekko osusza i wycina się ze środkowej części kwadrat o wymiarach
100 x 100 mm i natychmiast waży. Z naczynia umieszczonego w przyrządzie pod próbką
przelewa się zebraną w nim wodę do cylindra miarowego i mierzy jej objętość.

Na podstawie otrzymanych wyników pomiarów oblicza się średnią nasiąkliwość wyrobu

oraz średnią przepuszczalność wody przez wyrób.

Oleofobowość

Zastosowanie materiałów odzieżowych na niektóre wyroby, ubrania robocze, wymaga od

nich odporności na zabrudzenia typu tłuszczowego. Efekt ten uzyskuje się przez zastosowanie
szlachetnych wykończeń tkanin z wykorzystaniem związków fluoroorganicznych –
wykończenie oleofobowe.

Wyznaczenie efektu oleofobowego według PN-P-84525:1998 Odzież robocza. Ubrania

robocze. Załącznik A, polega na nanoszeniu na wyrób kropel określonej mieszaniny płynnych
węglowodorów (olej parafinowy, n-heptan) i na ocenie zachowania się ich w ustalonym
czasie.

Efekt oleofobowy ocenia się wizualnie obserwując kształt kropli oraz tkaninę:

1 – kulisty kształt kropli oznacza, że tkanina nie została zwilżona – wynik pozytywny,
2 – spłaszczona kropla, bez zwilżenia tkaniny, wynik niejednoznaczny, badanie należy

powtórzyć,

3 – kropla rozpływa się i zwilża tkaninę – wynik negatywny,
4 – kropla wsiąka w próbkę, zwilżając tkaninę – wynik negatywny.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Co nazywamy wodoodpornością tkanin i od czego zależy?
2. Jakie znasz metody wyznaczania wodoodporności?
3. Na czym polega wyznaczanie odporności na deszcz?
4. W jaki sposób wyznaczamy efekt oleofobowy tkanin?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Określ wpływ rodzaju surowca i wykończenia tkanin na wodoodporność.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

a) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
b) z kolekcji materiałów włókienniczych wybrać tkaninę: bawełnianą, stilonową i ortalion,
c) zawiesić nad zlewką próbkę tkaniny uformowaną w woreczek (nieckę),
d) nalewać do woreczka powoli wodę i mierzyć czas do momentu pojawienia się pierwszej

kropli po drugiej stronie materiału,

e) w taki sam sposób wykonać badania ze wszystkimi próbkami,
f) porównać szybkości przemakania poszczególnych tkanin,
g) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

− kolekcja materiałów odzieżowych,
− przymiar liniowy o dokładności 1 mm,
− nożyczki,
− zlewka,
− sekundomierz.

Ćwiczenie 2

Określ oleofobowość materiałów odzieżowych.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami bhp i ergonomii,
2) z kolekcji materiałów włókienniczych wybrać trzy tkaniny przeznaczone na odzież

roboczą,

3) zapoznać się z normą PN-P-84525:1998 ,
4) ocenić efekt oleofobowy poszczególnych próbek wizualnie, obserwując kształt kropli

oraz tkaninę.,

5) zaprezentować wyniki ćwiczenia.

Wyposażenie stanowiska pracy

– PN-P-84525:1998 Odzież robocza. Ubrania robocze. Załącznik A – Wyznaczanie efektu

oleofobowego,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

– kolekcja materiałów przeznaczonych na odzież roboczą,
– przymiar liniowy o dokładności 1 mm,
– nożyczki,
– odczynniki: olej parafinowy, n-heptan,
– pipeta,
– wkraplacz farmaceutyczny,
– kolby stożkowe ze szlifem,
– sekundomierz.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy

potrafisz:

Tak Nie

1) wymienić wskaźniki określające właściwości specjalne materiałów

odzieżowych

2) wyznaczyć wodoodporność tkanin

3) ocenić wpływ rodzaju surowca na wodoodporność tkanin

4) ocenić wpływ sposobu wykończenia na wodoodporność tkanin

5) oznaczyć efekt oleofobowy tkanin

6) określić od czego zależy oleofobowość tkanin

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.
5. Test zawiera 15 pytań, w tym:

−

9 poziomu podstawowego,

−

6 poziomu ponadpodstawowego.

każdego pytania dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna jest

prawdziwa.

Pytania poziomu ponadpodstawowego oznaczono gwiazdką (*).

6. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, wstawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki należy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

7. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
8. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż rozwiązanie

zadań na później i wróć do niego kiedy zostanie Ci wolny czas.

9. Za rozwiązanie testu możesz otrzymać następujące oceny szkolne:

−

dopuszczający – za rozwiązanie co najmniej 6 zadań poziomu podstawowego,

−

dostateczny – za rozwiązanie co najmniej 9 zadań poziomu podstawowego,

−

dobry – za rozwiązanie co najmniej 11 zadań, w tym co najmniej 2 poziomu
ponadpodstawowego,

−

bardzo dobry – za rozwiązanie co najmniej 13 zadań, w tym co najmniej 4 poziomu
ponadpodstawowego.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

Zestaw pytań testowych

1. Wełna jest surowcem niezbędnym do produkcji:

a) włóknin klejonych,
b) przędzin,
c) filców,
d) materiałów przeszywanych.

2. Celem badań laboratoryjnych jest:

a) szybka ocena właściwości,
b) zaangażowanie zmysłów,
c) uzyskanie dokładnych wyników liczbowych,
d) ocena użytkowa.

3. Która z podanych grup wskaźników określa właściwości higieniczne materiałów

odzieżowych:

a) przepuszczalność powietrza i sztywność zginania,
b) higroskopijność i układalność,
c) higroskopijność i przepuszczalność powietrza,
d) wodochłonność i odporność wybarwień na światło.

4. Przy wykorzystaniu Xenotestu oznaczamy:

a) odporność wybarwień na światło,
b) odporność tkanin na ścieranie,
c) odporność wybarwień na tarcie,
d) odporność wybarwień na czynniki mokre.

5*.Najniższą higroskopijność mają tkaniny:

a) wiskozowe,
b) elanowe,
c) bawełniane,
d) wełniane.

6*. Technologia wytwarzania przędzin gładkich Malimo polega na:

a) przeszyciu ściegiem łańcuszkowym za pomocą osnowy łączącej nałożonych na

siebie nitek osnowy i wątku,

b) wszywaniu w spód (z tkaniny) nitek uformowanych wcześniej w pętelki,
c) na przeszywaniu runa włókien ściegiem łańcuszkowym,
d) na przekłuwaniu runa włókien za pomocą specjalnych igieł z nacięciem.

7*. Masa próbki tkaniny po zanurzeniu w wodzie i ocieknięciu wynosi 6,50 g, a masa próbki

aklimatyzowanej wynosi 3,25 g. Wodochłonność tkaniny wynosi:

a) 85%,
b) 100%,
c) 120%,
d) 90%.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8*. Decydujący wpływ na przepuszczalność powietrza tkaniny wywiera:

a) rodzaj włókna i kolor tkaniny,
b) higroskopijność tkaniny i łatwość usuwania brudu,
c) sprężystość i zdolność do pillingu,
d) budowa i wykończenie tkaniny.

9*. Tkanina przeciera się szybciej, jeśli siła tarcia działa:

a) pod kątem 45º do powierzchni tkaniny,
b) pod kątem 60º do powierzchni tkaniny,
c) pod kątem 120º do powierzchni tkaniny,
d) pod kątem 90º do powierzchni tkaniny.

10. Wytrzymałość na rozciąganie tkaniny zależy od:

a) splotu i śliskości tkaniny,
b) rodzaju surowca, splotu, liczności nitek,
c) rodzaju surowca, wodochłonności,
d) sposobu wykończenia i układalności.

11. Właściwości konfekcyjne materiałów odzieżowych charakteryzują:

a) wodochłonność i układalność,
b) rozsuwanie nitek w szwach i strzępienie się tkaniny,
c) śliskości tkaniny i przepuszczalność pary wodnej,
d) higroskopijność i układalność.

12. Specjalnego opracowania układu kroju wymagają tkaniny o powierzchni:

a) we wzory bezkierunkowe,
b) w kropki,
c) we wzory jednokierunkowe,
d) jednokolorowe.

13. Właściwości wytrzymałościowe materiałów odzieżowych charakteryzują:

a) odporność na ścieranie i wytrzymałość na rozdzieranie,
b) odporność na ścieranie i odporność wybarwień na tarcie,
c) odporność na ścieranie i sztywność zginania,
d) odporność na mięcie i trwałość wymiarów.

14. Niebieska skala stosowana jest w ocenie:

a) odporności wybarwień na tarcie,
b) odporności wybarwień na światło,
c) odporności wybarwień na czynniki mokre,
d) odporności tkaniny na ścieranie.

15. Właściwości specjalne materiałów odzieżowych charakteryzuje:

a) oleofobowość i sztywność zginania,
b) higroskopijność i przepuszczalność powietrza,
c) oleofobowość, wododporność, odporność na deszcz,
d) sztywność zginania i układalność.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko …………………………………………………………………………

Określanie właściwości materiałów odzieżowych

Zakreśl poprawną odpowiedź

Numer

zadania

Odpowiedź

Punkty

1 a

2 a

3 a

4 a

5 a

6 a

7 a

8 a

9 a

10 a

11 a

12 a

13 a

14 a

15 a

Razem

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6. LITERATURA

1. Chyrosz M., Zembowicz-Sułkowska E.: Materiałoznawstwo odzieżowe. WSiP,

Warszawa 1999

2. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 2. Stowarzyszenie

Oświatowców Polskich, Toruń 2000

3. Idryjan-Pajor J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń nr 3. Stowarzyszenie

Oświatowców Polskich, Toruń 2000

4. Krawiectwo. Materiałoznawstwo – podręcznik tłumaczony z języka niemieckiego przez

Samek P. WSiP, Warszawa 1999

5. Parafianowicz Z.: Słownik odzieżowy, WSiP, Warszawa 1986
6. Turek K.: Pracownia materiałoznawstwa odzieżowego. WSiP, Warszawa 1998
7. Wereszko J.: Materiałoznawstwo odzieżowe. Zeszyt ćwiczeń 2. WSiP, Warszawa 1998
8. Normy:

− PN-80/P-04635 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

higroskopijności

− PN-72/P-04734 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

wodochłonności

− PN-89/P-04618 Płaskie wyroby włókiennicze. Wyznaczanie przepuszczalności

powietrza

− PN-EN 20139 ISO 139 Tekstylia. Klimat normalny do aklimatyzacji i badań
− PN-EN ISO 12947-1 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów

na ścieranie metodą Martindale`a. Przyrząd do badania odporności na ścieranie

− PN-EN ISO 12947-2 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów

na ścieranie metodą Martindale`a. Wyznaczanie zniszczenia próbki

− PN-EN ISO 12947-3 Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów

na ścieranie metodą Martindale`a. Wyznaczanie ubytku masy

− PN-EN ISO 12947- Tekstylia. Wyznaczanie odporności płaskich wyrobów

na ścieranie metodą Martindale`a. Oznaczanie zmiany wyglądu

− PN-79/P-04738 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

wytrzymałości na przebicie

− PN-EN ISO 13938-2 Tekstylia. Wypychanie płaskich wyrobów. Część 2. Metoda

pneumatyczna wyznaczania wytrzymałości na wypychanie i wyoblenie przy
pęknięciu

− PN-EN ISO 13937-3 Tekstylia. Metody badania rozdzierania płaskich wyrobów.

Wyznaczanie siły rozdzierania próbek roboczych w kształcie skrzydełka (metoda
pojedynczego rozdzierania)

− PN-EN ISO 13934-1 Tekstylia. Właściwości płaskich wyrobów przy rozciąganiu.

Wyznaczanie maksymalnej siły i wydłużenia względnego przy maksymalnej sile
metodą paska

− PN-ISO 9073-7 Tekstylia. Metody badania włóknin. Wyznaczanie długości gięcia
− PN-EN ISO 12945-1 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego

wyrobu do mechacenia i pillingu. Skrzynkowa metoda badania pillingu

− PN-EN ISO 12945-2 Tekstylia. Wyznaczanie skłonności powierzchni płaskiego

wyrobu do mechacenia i pillingu. Zmodyfikowana metoda Martindale`a

− PN-EN ISO 3759 Tekstylia. Przygotowanie, znakowanie i pomiar próbek płaskiego

wyrobu i odzieży do wyznaczania zmiany wymiarów

− PN-EN 20105-A02 Tekstylia. Badanie odporności wybarwień. Szara skala

do oceny zmiany barwy

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

− PN-EN 20105-A03 Tekstylia. Badanie odporności wybarwień. Szara skala

do oceny zabrudzenia bieli

− PN-76/P-04616 Metody badań wyrobów włókienniczych. Wyznaczanie

przesuwalności nitek

− PN-91/P-04629 Tekstylia. Wyznaczanie odporności na deszcz
− PN-P-84525 Odzież robocza. Ubrania robocze. Załącznik A. Wyznaczanie efektu

oleofobowego

− PN-87/P-04908 Metody badań wybarwień włókienniczych. Wyznaczanie

odporności na tarcie