MGR KATARZYNA

S

TIEGER

BARIERY OGRANICZAJĄCE ROZWÓJ

PRZEDSIĘBIORSTW SEKTORA MSP –

SKUTKI DLA POLSKI

Przez ostatnie lata mieliśmy okazję zapoznać się z wieloma

prognozami, symulacjami i opiniami na temat skutków członkostwa
Polski w strukturach Unii Europejskiej. W wielu opracowaniach
pojawiło się wówczas stwierdzenie, że czynnikiem sprzyjającym
sukcesowi integracji będzie dynamiczny rozwój małych i średnich
przedsiębiorstw. Twierdzenie to ma swoje podstawy w przekonaniu,
że sektor MSP odgrywa znaczną rolę w tworzeniu nowych miejsc
pracy i przyczynia się do osiągnięcia wyższego wzrostu gospo-
darczego. Z drugiej strony zwracano uwagę, że członkostwo w Unii
Europejskiej może oznaczać również znaczną presję konkurencji,
która mogłaby ograniczyć rozwój przedsiębiorstw tego sektora. Przy
tym podkreślano, że polskie MSP jeszcze nie dysponują takimi
zasobami, jak ich zachodnie odpowiedniki, ani też nie mogą liczyć
na tak szerokie wsparcie ze strony rządowej, jak ma to miejsce w
krajach wysokorozwiniętych.

Z tego względu kierowano pod adresem polityki postulaty za-

pewnienia temu sektorowi odpowiednich warunków rozwoju po-
przez stworzenie lub zmodyfikowanie już istniejących regulacji
prawnych w kierunku rozwiązań bardziej kompleksowych, mniej
zawiłych i przyjaznych polskim przedsiębiorcom. Realizacja tychże
postulatów wydawała się tym bardziej oczywista i konieczna, że

K

ATARZYNA

S

TIEGER

2

wspieranie sektora MSP stanowi jeden z priorytetetów unijnej poli-
tyki wobec przedsiębiorstw, realizowanej w ramach tzw. Zintegro-
wanego Programu dla MSP i Rzemiosła.

Po prawie roku od naszej akcesji do struktur Unii Europejskiej

warto jeszcze raz przyjrzeć się sytuacji sektora MSP i zastanowić
się, czy faktycznie stworzono przyjazne warunki dla tworzenia i
rozwijania działalności przedsiębiorstwom tego sektora.

W tym kontekście warto zwrócić uwagę na opublikowaną nie-

dawno „Czarną listę barier”

1

, opracowaną przez Polską Konfedera-

cję Pracodawców Prywatnych Lewiatan, która prezentuje katalog
najważniejszych barier utrudniających lub uniemożliwiających
prowadzenie działalności gospodarczej w Polsce. W raporcie tym
mowa jest o barierach podatkowych i finansowych, barierach w
zakresie stosunków pracy, w inwestycyjnym procesie budowlanym,
w wykorzystaniu funduszy strukturalnych, a także przy podejmo-
waniu i prowadzeniu działalności. Sam fakt, że taki raport ponownie
się pojawił świadczy o tym, że postulaty kierowane pod adresem
polityków nie zostały zrealizowane, a więc wstąpienie Polski do
struktur Unii Europejskiej nie przyczyniło się do poprawy sytuacji
MSP w tym zakresie.

Samo zjawisko istnienia barier ograniczających i utrudniających

rozwój oraz aktywność MSP zostało już wielokrotnie opisane i tak
B. Bejowska wymienia bariery finansowe, rynkowe, prawne, spo-
łeczne i informacyjne.

2

W innym opracowaniu przygotowanym

przez Euro Info Center mowa jest o barierach fizycznych, technicz-
nych, fiskalnych, informacyjnych, kompetencyjnych i finanso-
wych.

3

1

http://www.prywatni.pl/upload/plik/czarna_lista_barier_2453561. pdf

2

Szerzej na ten temat: Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem.

Uwarunkowania europejskie, red. M. Strużycki, Difin, Warszawa 2002,
s.137

3

Szerzej na ten temat: M. Stachowiak, Bariery rozwoju małych i średnich

przedsiębiorstw w okresie przedakcesyjnym, w: Polskie przedsiębiorstwo na
drodze do integracji z Unią Europejską, Euro Info Center,
www.lczfr.lublin.pl/eic_bariery_rozwoju.html

Bariery ograniczające rozwój sektora MSP – skutki dla Polski

3

Badania ankietowe przeprowadzane przez Polską Konfederację

Pracodawców Prywatnych wskazują, że największym problemem,
jaki deklarują małe i średnie przedsiębiorstwa jest wysokość podat-
ków i skomplikowane, niejednoznaczne regulacje prawne w tej
dziedzinie. W 2004 r. weszła w życie nowa ustawa o podatku od
towarów i usług , która w oczach przedsiębiorców stała się źródłem
nowych barier w ich działalności. Nie poprawiono również przepi-
sów regulujących podatki dochodowe, mimo że niejednokrotnie
wskazywano część z tych regulacji jako niesprzyjające przedsię-
biorczości. Postępem było z całą pewnością wejście w życie ustawy
o swobodzie działalności gospodarczej. Na szczególną uwagę za-
sługuje regulacja mówiąca, że w sytuacji gdy interpretacja wydana
przez organ podatkowy okaże się błędna podatnik nie będzie musiał
płacić zaległego podatku. W praktyce oznacza to, że podatnik, który
zastosuje się do błędnej interpretacji, nie poniesie negatywnych
skutków tych błędów. Rok 2004 był również pierwszym rokiem
obowiązywania stawki 19 % w podatku CIT oraz liniowej stawki
19% w podatku PIT dla osób prowadzących działalność gospodar-
czą i rozliczających się w ramach tego podatku. Ankietowani przed-
siębiorcy podkreślali również, iż dodatkowym hamulcem w ich
działalności jest niestabilność przepisów prawnych. Nie pozwala to
na tworzenie długofalowych strategii działania, gdyż planowanie
przy nieznajomości podstawowych komponentów otoczenia jest
mało efektywne.

Prowadzenie działalności gospodarczej utrudniają przedsiębior-

com również wysokie koszty pracy, mało elastyczne prawo pracy
oraz uciążliwe procedury administracyjne. W listopadzie 2003 roku
znowelizowano co prawda Kodeks Pracy, ale nie uwzględniono
przy tym większości zgłaszanych przez przedsiębiorców uwag. Z
tego względu nowelizacja ta bardziej przypominała kosmetyczne
poprawki mające na celu dostosowanie obowiązujących przepisów
do dyrektyw unijnych, a nie strategiczne posunięcie prowadzące do

odbiurokratyzowania kodeksu pracy, co mogłoby w efekcie skut-
kować poprawą sytuacji na rynku pracy.

K

ATARZYNA

S

TIEGER

4

Według wyników ankiety najwięcej bo aż 20% czasu poświęconego
na prowadzenie biznesu mali i średni przedsiębiorcy spędzają w
przeróżnych urzędach, jest to dwa razy więcej od czasu poświęco-
nego na analizowanie zmian zachodzących w otoczeniu i trzykrotnie
więcej niż na spotkania branżowe i konferencje naukowe.

4

Innym z czynników utrudniającym nie tylko rozwój, ale rów-

nież samo pojawienie się i utrzymanie się na rynku, czy też rozbu-
dowanie pozycji konkurencyjnej są bariery kapitałowe. Wiąże się z
tym również utrudniony dostęp do finansowania zewnętrznego. W
dotychczasowych ankietach nadawano temu problemowi zawsze
priorytetowe znaczenie. W badaniu przeprowadzonym przez PKPP
nadano mu dużą rangę, ale jako dominujące wymieniono omówione
wyżej czynniki administracyjno-biurokratyczne i obciążenia fiskal-
ne. Dostępność różnych źródeł finansowania w zależności od fazy
rozwoju i wielkości firmy przedstawia poniższa tabela 1. Kiedy
kapitał własny i wypracowane nadwyżki finansowe nie są wystar-
czające, aby finansować inwestycje i innowacje przedsiębiorcy na
ogół sięgają po finansowanie w formie kredytu. Banki postrzegają
niejednokrotnie inwestycje sektora MSP jako przedsięwzięcia ryzy-
kowne i kłopotliwe w obsłudze, przy uwzględnieniu relatywnie
wysokiego kosztu weryfikacji i monitorowania klienta w stosunku
do generowanych zysków.

5

Przekłada się to niestety na mniej ko-

rzystne warunki, na jakich udzielany jest kredyt, czyli głównie wy-
sokie oprocentowanie i znaczne wymagania w kwestii zabezpiecze-
nia kredytu.



Tabela 1

Dostępność wybranych źródeł finansowania

4

Por. Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polska 2004. Raport o stanie go-

spodarki, Warszawa 2004, s. 253

5

Por. Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polska 2004. Raport o stanie go-

spodarki, Warszawa 2004, s. 256

Bariery ograniczające rozwój sektora MSP – skutki dla Polski

5

Faza rozwoju

Koncepcja i

rozruch

firmy

Mała

firma

Średnia

firma

Źródło finansowania

Dostępność źródła finansowania

Samofinansowanie

- +++

+++

Wkłady wspólników

+++ +++

+++

Fundusze venture capital

+ ++

++

Emisja akcji

- -

+

Kredyty bankowe

- ++

+++

Poręczenia kredytowe

- ++

+++

Leasing

- +++

+++

Franchising

- -

+++

Obligacje długo- i krótkotermi-

nowe

- +

+

Fundusze pomocowe

- ++

++

Kredyt kupiecki

- +++

+++

Faktoring

- ++

+++

Pożyczki z sektora pozabanko-

wego

- ++

+++

Pożyczki od znajomych i rodziny

+++ +++

+++

Źródło: A. Skowronek-Mielczarek: Małe i średnie przedsiębiorstwa. Źródła
finansowania, C.H.Beck, Warszawa 2003, s.36

Przedsiębiorcy skarżą się również na długotrwałą i uciążliwą proce-
durę kredytową. Optymistycznym akcentem były doniesienia Gaze-
ty Bankowej sprzed kilku miesięcy, które pozwalają wierzyć, iż
zainteresowanie sektorem MSP będzię rosło. W sytuacji, gdy rynek
obsługi finansowej dużych przedsiębiorstw został już podzielony,
banki będą zmuszone skierować swoją ofertę do MSP, chociażby
dlatego, że to właśnie w nich tkwi potencjał rozwojowy. Inne formy

- źródło niedostępne

++

źródło średnio dostępne

+ źródło trudno dostępne

+++ źródło łatwo

dostępne

K

ATARZYNA

S

TIEGER

6

finansowania nie cieszą się wśród przedsiębiorstw MSP dużą popu-
larnością, a wynika to prawdopodobnie z ograniczonego dostępu do
informacji na ich temat.

Raport PKPP podkreśla również istnienie barier w inwestycyj-

nym procesie budowlanym, który utrudniają powszechny brak
planów zagospodarowania i związane z tym trudności w uzyskaniu
warunków zabudowy, a także długi okres oczekiwania na uzyskanie
pozwolenia na budowę. W obliczu takiej sytuacji podejmowanie
działań inwestycyjnych w Polsce wiąże się z długim okresem reali-
zacji i nadmiernymi kosztami. Jest to z całą pewnością jeden z
czynników wpływających na niski poziom inwestycji w Polsce.

Na „Czarnej liście barier” znalazły się również nowe ograni-

czenia związane z wykorzystaniem funduszy strukturalnych. Przed-
siębiorcy zarzucają słabe przygotowanie systemu wdrażania fundu-
szy i brak elastycznych reakcji na zgłaszane błędy i nieprawidłowo-
ści w jego funkcjonowaniu. Autorzy raporu skłaniają się ku stano-
wisku, że obecna sytuacja jest wynikiem traktowania przez kolejne
rządy funduszy jako metody rozwiązania większości problemów
społecznych i gospodarczych. Trafne wykorzystanie tych funduszy
powinno się przyczynić do rozbudowy infrastruktury informatycz-
nej, wprowadzenia innowacyjnych rozwiązań w przedsiębiorstwie,
czyli do modernizacji lub restrukturyzacji przedsiębiorstw. Należy
jednak pamiętać, że pomoc z funduszy przekazywana jest na konto
firmy jako refundacja kwot wcześniej przez nich wydatkowanych
przy realizacji projektów. Raport wysuwa dwa postulaty nadające
kierunek przyszłym poprawkom, czyli jakość absorpcji i ilość ab-
sorbowanych środków.

Uzupełnieniem powyższych rozważań mogą być badania prze-

prowadzone przez NBP, które pozwalają zwrócić uwagę na zależ-
ność pomiędzy oceną sytuacji własnej firmy a zidentyfikowanymi
barierami w jej funkcjonowaniu. Wyniki te przedstawia tabela 2.
Analizując poniższe wartości można wnioskować, że firmy będące
w dobrej sytuacji finansowej dostrzegają bariery dla swojego roz-
woju głównie w wysokich obciążeniach podatkowych, a na drugim
miejscu w samej akcesji do Unii Europejskiej. Takie spojrzenie

Bariery ograniczające rozwój sektora MSP – skutki dla Polski

7

może wynikać z niepewności tych podmiotów i obawy przed naci-
skiem konkurencji z innych państw. Z kolei przedsiębiorstwa, któ-
rych kondycja była słaba, zła lub bardzo zła wskazały głównie na
zatory płatnicze, kłopoty z płynnością i wahania popytu, jako głów-
ne ograniczenia w ich rozwoju.

Tabela 2

Bariery rozwoju według klas oceny sytuacji przedsiębiorstwa

Oceny sytuacji

Najczęściej wymieniane bariery rozwoju

bardzo dobra

podatki (21,6%), akcesja do UE (20,5%)

dosyć dobra

podatki (18%), akcesja do UE (13,8%), kurs walutowy
(13,3%)

słaba

zatory płatnicze (18,1%), popyt (17,2%), kurs waluto-
wy (17,2%)

zła

płynność (21,4%), popyt (16,7%) konkurencja
(16,7%), kurs walutowy (16,7%), inflacja (16,7%)

bardzo zła

popyt (23,1%), recesja (15,4%), trudno o kredyt
(15,4%), płynność (15,4%), akcesja do UE (15,4%)

Źródło: NBP za Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polska 2004. Raport o
stanie gospodarki, Warszawa 2004, s. 256

Sama identyfikacja barier, mimo że dostarcza cennych informa-

cji i wskazówek siłom politycznym odpowiedzialnym za poprawę
sytuacji gospodarczej Polski nie jest wystraczająca. Ze względu na
negatywne oddziaływanie tych zjawisk na gospodarkę konieczne są
konkretne i niezwłoczne działania.

Przyglądając się sytuacji polskiej gospodarki można wniosko-

wać, że rok 2004 był rokiem dobrej koniunktury gospodarczej.
Szczególnym impulsem wzrostowym okazało się wejście Polski do
struktur Unii Europejskiej. Jednak konfrontując 5,5 procentowy
wzrost gospodarczy

6

z wynikami osiągniętymi przez gospodarki

6

Zgodnie z szacunkami Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową w

K

ATARZYNA

S

TIEGER

8

krajów rozwijających się, albo chociażby gospodarki krajów Europy
Środkowo-Wschodniej trudno uznać to za imponujące osiągnięcie.
Niemal we wszystkich prognozach na rok 2005 pojawia się obawa o
utrzymanie osiągniętego w roku 2004 tempa wzrostu ze względu na
możliwe wahania w popycie oraz poziomie eksportu. Obecne tempo
wzrostu mogłoby zostać utrzymane poprzez zwiększenie nakładów
inwestycyjnych, ale jak wiemy jest to mało prawdopodobne. Od
dłuższego czasu gospodarka polska charakteryzuje się niską dyna-
miką inwestycji.

7

B. Wyżnikiewicz w artykule: Dlaczego nie inwe-

stują?, który ukazał się 12 listopada 2004 r. na łamach Rzeczpospo-
litej wysuwa pogląd, że niechęć przedsiębiorców do inwestowania
ma swoje źródła zarówno w czynnikach gospodarczych, jak i poza-
ekonomicznych. Dlatego też zachowawcza postawa przedsiębior-
ców to efekt braku zaufania do polityki gospodarczej państwa i
obawy przedsiębiorców przed niestabilnością prawa oraz ich reakcja
na nieprzyjazne środowisko regulacyjne.

8

Z drugiej strony wiado-

mo, że przedsiębiorstwa, które nie inwestują nie rozwijają się. Nie
można ich wówczas określić mianem innowacyjnych, czyli wdraża-
jących najnowsze osiągnięcia nauki i techniki. Międzynarodowe
porównania pozwalają również takie wnioski kierować pod adresem
polskich przedsiębiorstw sektora MSP, które w bardzo ograniczony
sposób korzystają z nowych rozwiązań technologicznych lub orga-
nizacyjnych, nie doskonalą w wystarczającym stopniu swojej infra-
struktury, a także nie wykorzystują w pełni współczesnych technik
informacyjnych. Przyczyn takiej sytuacji należy upatrywać głównie

czterdziestym piątym kwartalnym raporcie oceniającym stan koniunktury

gospodarczej w Polsce w IV kwartale 2004 r.

7

Por. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową w czterdziestym piątym

kwartalnym raporcie oceniającym stan koniunktury gospodarczej w Polsce
w IV kwartale 2004 r.

8

Por. B. Wyżnikiewicz: Dlaczego nie inwestują?, Rzeczpospolita 12 listo-

pad 2004 r. oraz Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową: Stan i progno-
za koniunktury gospodarczej nr 45 (I kw. 2005 r.), Warszawa 26. stycznia
2005

Bariery ograniczające rozwój sektora MSP – skutki dla Polski

9

w omówionych już wyżej licznych barierach, które można by jesz-
cze poszerzyć o następujące ograniczenia:

• wysokie koszty opracowania i wdrożenia innowacji, znacznie

przekraczające możliwości kapitałowe większości przedsiębiorców;

• brak rozwiniętej infrastruktury komercjalizacji nauki i techniki

powodujący, że inwestowanie w nowe technologie i tworzenie no-
wych firm jest związane ze zbyt wysokim ryzykiem, hamującym w
konsekwencji wykorzystanie badań naukowych w gospodarce.

9

WNIOSKI

Przeprowadzona analiza pozwala wnioskować, że sektor MSP

w Polsce nadal zmaga się z wieloma trudnościami ograniczającymi
jego potencjał rozwojowy. Dotyczą one zarówno obciążeń fiskal-
nych i parafiskalnych, jak i uciążliwych procedur administracyjnych
czy też barier kapitałowych. Utrudnieniem w działalności przedsię-
biorstw tego sektora są również niestabilne i niejednoznaczne regu-
lacje prawne.

Rozwój gospodarki Polski w dużej mierze zależy od kondycji

przedsiębiorstw w tym również sektora MSP, a także sytuacji go-
spodarstw domowych. Akcesja do Unii Europejskiej powinna sta-
nowić dla nas motywację i szansę na poprawę sytuacji gospodarczej
oraz politycznej Polski. Oczywiście nie możemy oczekiwać cudów i
liczyć, że przez sam fakt członkostwa staniemy się krajem wysoko-
rozwiniętym. Tym bardziej utopijne byłoby myślenie, że zdecydo-
waną poprawę odczujemy już po roku naszej bytności w Unii. Nie-
pokojące jest jednak, że zgłaszane nieprawidłowści, chociażby w
postaci barier rozwoju sektora MSP pozostają bez echa, a klasa
polityczna do tej pory nie potrafiła przygotować, a co ważniejsze
wdrożyć w życie prawdziwej strategii dla Polski. Powinniśmy pa-
miętać, że nasz sukces w Unii Europejskiej zależy od mądrej krajo-

9

Por. Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polska 2004. Raport o stanie

przemysłu, Warszawa 2004, s. 46-47.

K

ATARZYNA

S

TIEGER

10

wej polityki, o czym możemy się przekonać analizując na przykład
sytuację Irlandii i Grecji.

BIBLIOGRAFIA

1. Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową: Stan i prognoza ko-
niunktury gospodarczej nr 45 (I kw. 2005 r.), Warszawa 26. stycznia
2005
2. Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polska 2004. Raport o stanie
gospodarki, Warszawa 2004
3. Ministerstwo Gospodarki i Pracy: Polska 2004. Raport o stanie
przemysłu, Warszawa 2004
4. Skowronek-Mielczarek A.: Małe i średnie przedsiębiorstwa.
Źródła finansowania, C.H.Beck, Warszawa 2003
5. Stachowiak M.: Bariery rozwoju małych i średnich przedsię-
biorstw w okresie przedakcesyjnym, w: Polskie przedsiębiorstwo na
drodze do integracji z Unią Europejską, Euro Info Center,
www.lczfr.lublin.pl/eic_bariery_rozwoju.html
6. Wyżnikiewicz B.: Dlaczego nie inwestują?, Rzeczpospolita 12
listopad 2004 r.
7. Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwarunkowa-
nia europejskie, red. M. Strużycki, Difin, Warszawa 2002
8. http://www.prywatni.pl/upload/plik/czarna_lista_barier_2453561.
pdf