1

Analiza Techniczna

Wykład 1

Literatura:
Schwager J.D., Analiza techniczna rynków terminowych, WIG Press, Warszawa 2002.
Murphy J., Analiza techniczna rynków finansowych, WIG Press, Warszawa 1999.
Pring Martin J., Podstawy analizy technicznej, WIG Press, Warszawa 1998.

Analiza techniczna to badanie zachowań rynku, przede wszystkim przy użyciu wykresów, którego celem jest

przewidywanie przyszłych trendów cenowych.

Analiza techniczna opiera się na trzech przesłankach:

1. Rynek dyskontuje wszystko.

Wszystkie czynniki, które mogą oddziaływać na rynkową cenę instrumentu finansowego – fundamentalne, polityczne,
psychologiczne, bądź jeszcze inne – znajdują pełne odbicie w cenie tego instrumentu.

2. Ceny podlegają trendom.

Trend wykazuje silniejszą tendencję do kontynuacji swego biegu w dotychczasowym kierunku, aniżeli do jego zmiany (jest to
adaptacja pierwszej zasady dynamiki Newtona).

3. Historia się powtarza.

Powtarzają się formacje cenowe.

Analiza fundamentalna ma na celu wycenę spółki. Analizie podlega sytuacja majątkowa i finansowa, która jest

sporządzana przy wykorzystaniu wskaźników finansowych. Porównując aktualną cenę rynkową akcji spółki z wyceną firmy,
analitycy przewidują przyszłą cenę papieru.

Analityk fundamentalny będą przyczyny zachowań rynku, natomiast analityk techniczny same skutki.

Ceny rynkowe wyprzedzają wiedzę fundamentalną! (o kilka miesięcy, pół roku, należy badać to co będzie, a nie to co było).

Możemy wyróżnić dwa obszary analizy technicznej:

1. Analiza wykresów (obciążona pewną dozą subiektywizmu).
2. Analiza statystyczna (komputerowa, wskaźnikowa).

Analiza statystyczna polega na tworzeniu systemów dokonywania transakcji, które będą w automatyczny sposób generowały
sygnały kupna i sprzedaży. Systemy mają na celu ograniczenie lub całkowite wyeliminowanie z procesu zawierania transakcji
ludzkiego czynnika subiektywnego.

TREND

Trend ma podstawowe znaczenie dla analizy technicznej rynku.

Trend to kierunek, w którym podążają ceny. Ponieważ nie poruszają się one w linii prostej, ale tworzą na wykresie serie
szczytów i dołków , trend to kierunek, w jakim układają się na wykresie szczyty i dołki.
Wyróżniamy trzy kierunki trendów:

1. Wzrostowy

Kolejne szczyty i dołki znajdują się na coraz wyższym poziomie.

2. Spadkowy

Kolejne szczyty i dołki znajdują się na coraz niższym poziomie.

3. Boczny, horyzontalny (brak trendu)

Szczyty i dołki pozostają mniej więcej na tej samej wysokości.

Większość narzędzi i systemów analizy technicznej zawodzi w czasie występowania trendu bocznego!
Najbardziej rozsądne jest wówczas pozostanie poza rynkiem.

Ze względu na czas kształtowania i ich znaczenie dla ruchów cen można wyróżnić trzy rodzaje trendów:

1. Trend długoterminowy (główny) – trwa co najmniej 9 miesięcy (niektóre źródła podają dłuższy minimalny czas trwania

trendu długoterminowego).

2. Trend średnioterminowy – trwa od miesiąca do 9 miesięcy.
3. Trend krótkoterminowy – trwa do czterech tygodni. Ma najmniejsze znaczenie i jest najtrudniejszy do wychwycenia.

Czas trwania poszczególnych trendów może być różnie pojmowany przez różnych uczestników rynku, np. dla gracza
krótkoterminowego (Day-tradera) trend trwający dwa dni może być trendem głównym.

2

Każdy trend jest częścią trendu wyższego i sam składa się z kilku trendów niższego stopnia.

Linia trendu

1. Linia trendu wzrostowego – prosta biegnąca prawo skośnie ku górze wzdłuż punktów wyznaczonych dla kolejnych

korygujących zniżek.

2. Linia trendu spadkowego – prosta biegnąca prawo skośnie w dół wzdłuż punktów wyznaczonych przez wierzchołki

kolejnych zwyżek.

Do wyznaczenia linii trendu potrzebne są dwa punkty. Jednak linie wykreślone jedynie na podstawie dwóch punktów jest jedynie
wstępną linią trendu. Do jej potwierdzenia niezbędne jest, żeby ceny odbiły się od niej trzeci raz.

Uwaga! W przypadku długookresowej analizy trendu należy przyjmować skalę logarytmiczną. Na skalach logarytmicznych
odległość między jednostkami cenowymi odpowiadają ich procentowym zmianom.

Znaczenie linii trendu określają dwa czynniki: czas jaki obejmuje i liczba odbić od niej. Im dłuższy okres czasu linia obejmuje i
im więcej razy powstrzyma ruch cen, tym większe przypisuje się jej znaczenie.

Badanie wykresów indeksu WIG



wykres indeksu branżowego



wykres danej spółki.

Wykład 2

Zasada wykreślania linii trendu określona przez Victora Sperandego
W trendzie wzrostowym należy narysować prostą od najniższego dołka do punktu wyznaczonego przez ostatni dołek przed
najwyższym szczytem, tak aby linia nie przecinała wykresu między dwoma dołkami. Jeśli poza najwyższym szczytem ceny
przetną od góry linię trendu to mamy sygnał sprzedaży.
W trendzie spadkowym należy narysować prostą od najwyższego szczytu do punktu wyznaczonego przez ostatni szczyt przed
najniższym dołkiem, tak aby linia nie przecinała wykresu między dwoma dołkami. Jeśli poza najniższym dołkiem ceny przetną od
dołu linię trendu to mamy sygnał sprzedaży.

Przełamanie linii trendu jest jednym z najlepszych wczesnych sygnałów ostrzegających o zmianie trendu.
Kiedy można mówić o istotnym przełamaniu linii trendu?
W celu wyeliminowania mylnych sygnałów można posługiwać się filtrami ceny lub czasu.
Filtr cenowy – jest to odległość na jaką ceny powinny oddalić się od linii, żeby przełamanie okazało się istotne (jest określany w
procentach). Odległość ta powinna być tym większa, im większe znaczenie ma linia trendu, np. dla trendu długoterminowego 3%.
Filtr czasu – np. reguła dwóch dni. Przełamanie linii trendu można uznać za wiarygodne, jeżeli ceny zamknięcia znajdują się poza
tą linią przez dwa koleje dni.
Linia trendu wzrostowego po jej przełamaniu staje się zazwyczaj linią oporu.
Linia trendu spadkowego po jej przełamaniu staje się linią wsparcia.
Zadaniem linii trendu jest jak najlepsze oddanie tempa trendu. Jeśli dotychczasowy trend przyspiesza, konieczne jest czasem
wykreślenie czasem bardzo stromo nachylonej linii trendu. Nową linię trendu nazywamy w takiej sytuacji przyspieszoną linią
trendu, a wcześniejszą linię, właściwą linią trendu.

Zlecenie stop loss – jest to zlecenie sprzedaży akcji, które – jak nazwa wskazuje – ma za zadanie chronić nas przed nadmierną
stratą. Polega ono na zamknięciu pozycji w momencie, kiedy kurs spadnie poniżej określonego przez nas limitu aktywacji.
Zlecenie stop limit - Jest to niemal identyczne zlecenie, jednak w odróżnieniu od stop loss, zamiast PKC posiada określony limit
ceny, po jakim chcemy sprzedać nasze akcje. Musi on być niższy lub równy limitowi aktywacji (a ten, jak w przypadku stop
loss, poniżej aktualnego kursu spółki).

Obrót jako wskaźnik potwierdzający.
Obroty: wolumen i wartość obrotu (w zł).

3

Obrót powinien wzrastać zgodnie z kierunkiem aktualnego trendu!
Indeks: wartość obrotu
Akcje: wolumen albo wartość, jednak w długim okresie wolumen
Kanał trendowy – to linia trendu oraz prosta do niej równoległa poprowadzona przez pierwszy wierzchołek (w przypadku trendu
wzrostowego lub pierwszy dołek w przypadku trendu spadkowego).
Jeżeli ruch wewnątrz ukształtowanego kanału nie sięga jednej z jego linii to trend zaczyna się zmieniać i zwiększa się
prawdopodobieństwo, że druga linia zostanie przełamana.
Po wybiciu się z dotychczasowego kanału ceny zazwyczaj przebywają odległość równą szerokości tego kanału.

Wykład 3

Poziom (linie) wsparcia i oporu
Wsparcie to poziom cenowy, na którym pojawia się popyt wystarczająco silny, by zatrzymać trend spadkowy lub spowodować
jego odwrócenie.
Opór to poziom cenowy, gdzie presja podaży jest wystarczająco silne, by zatrzymać trend wzrostowy lub spowodować jego
odwrócenie.
Poziomy wsparcia wyznaczane są ma wykresach przez dołki cenowe, natomiast szczyty odzwierciedlają poziom oporu.
Żeby trend wzrostowy był kontynuowany, kolejne szczyty i dołki muszą znajdować się na coraz wyższych poziomach. Spadki cen
zatrzymują się powyżej poprzednich dołków, które wyznaczają dla nich wsparcie. Jednocześnie opór wyznaczany przez ostatni
szczyt musi zostać pokonany.
W trendzie spadkowym regularnie przełamywane są kolejne poziomy wsparcia, wyznaczane przez ostatni dołek. Korekcyjne
ruchy w górę nie przekraczają szczytu poprzednich zwyżek, które stanowią opór.
Znaczenie danego obszaru wsparcia lub oporu określają trzy czynniki:



czas, w jakim obszar ten się kształtował,



wielkość wolumenu (obrotu),



odcinek czasu, jaki upłynął od powstania tego obszaru.

Jak dochodzi do zmiany trendu?
Trend wzrostowy kończy się, kiedy popyt nie ma dość sił na pokonanie oporu wyznaczonego przez ostatni szczyt, a podaż jest na
tyle silna, żeby zepchnąć ceny poniżej wsparcia wyznaczonego przez ostatni dołek.
Zmiana trendu spadkowego następuje , kiedy podaży nie udaje się zepchnąć cen poniżej ostatnio ukształtowanego dołka, a
jednocześnie popyt jest na tyle silny, żeby ceny wzrosły powyżej poziomu ostatniego korekcyjnego wzrostu.
Na pojęciach wsparcia i oporu opierają się sygnały kupna i sprzedaży. Kiedy wykres ceny przełamuje opór, jest to dowód
przewagi na rynku strony popytowej, co zachęca nas do kupowania akcji. Z kolei spadek poniżej wsparcia interpretowany jest
jako sygnał sprzedaży.
Zdarza się, że przełamanie oporu (wsparcia) jest fałszywym sygnałem. Należy pamiętać o filtrach i zleceniach stop!
Mniej fałszywych sygnałów otrzymujemy w przypadku przełamania, które charakteryzuje wysoka dynamika i rosnący
wolumen.
Po przełamaniu poziomy wsparcia i oporu zamieniają się rolami. Bardzo często po przełamaniu występuje ruch cen przeciwny do
kierunku wybicia, nazywany ruchem powrotnym.
Znaczenie okrągłych liczb jako poziomów wsparcia i oporu. Są to „psychologiczne” poziomy wsparcia i oporu.
Unikać wystawiania zleceń opiewających na okrągłe liczby.
Proporcie pomiędzy poszczególnymi ruchami cen.
Trendy często podlegają korektom, których wielkość można określić.
Według teorii Dowa korekta znosi zwykle od jednej trzeciej (33%) do dwóch trzecich (66%) poprzedniego ruchu cen, a często
jego połowę (50%).
W teorii Elliotta przyjmuje się zniesienia 38%, 50%, 62% (liczby Fibonacciego).
Jeżeli rynek przekracza maksymalne zniesienie, zazwyczaj oznacza to odwrócenie trendu.

4

DNI ODWROTU
Występują w cenowym szczycie lub dołku.
W trendzie wzrostowym ceny ustanawiają nowy szczyt (zazwyczaj na otwarcie notowań lub zaraz po nim), ale cena zamknięcia
kształtuje się poniżej ceny zamknięcia z dnia poprzedzającego.
W trendzie spadkowym kształtuje się nowy niższy poziom, po czym cena zamknięcia ustala się powyżej ceny zamknięcia z dnia
poprzedzającego.
Im szerszy zakres wahań cen w ciągu dnia i im większy wolumen, tym bardziej znaczący staje się sygnał możliwego odwrócenia
trendu.
LUKI CENOWE
Luki cenowe to pewne obszary na wykresie, w których nie dokonano żadnych transakcji. Luki są dobrze
widoczne na wykresie świecowym.
Luki w trendzie wzrostowym są oznakami siły rynku, a w trendzie spadkowym- jego słabości.
Istnieją cztery rodzaje luk: zwykła, luka startu, luka ucieczki (pomiarowa) oraz luka wyczerpania.

Wykład 4

Luka startu- zazwyczaj pojawia się wraz z pełnym ukształtowaniem się jakiejś istotnej formacji cenowej i stanowi zapowiedź
znaczącego ruchu cen.
Powstaniu luki startu towarzyszy zazwyczaj duży wolumen!
Luki te są na ogół zapełniane. Jeśli luka zostaje zapełniona w całości i ceny wracają poniżej jej poziomu może to być sygnał, że
zmiana trendu była pozorna.
Luki pojawiające się na początku trendu wzrostowego stanowią zwykle obszary wsparcia dla przyszłych korekt, zaś w przypadku
trendu spadkowego stają się obszarami oporu.

Luka pomiarowa- występuje mniej więcej w połowie całego ruchu cen. Jest oznaką siły trendu. Luki pomiarowe również zwykle
nie są zapełniane.

5

Luka wyczerpania- pojawia się w końcowej fazie ruchu cen. Zapełnienie luki w trendzie wzrostowym jest jednoznacznym
sygnałem spadków,
Luka zwykła- pojawia się przy bardzo niewielkim wolumenie bądź w środkowej strefie konsolidacji. Jest oznaką braku
zainteresowania zawieraniem transakcji. Luka ta jest najmniej przydatna dla prognozowania przyszłych ruchów cen.
Wyspa odwrotu- po luce wyczerpania ceny przez kilka dni zmieniają się nieznacznie, po czym tworzą lukę startu. Pojawienie się
wyspy odwrotu świadczy o zmianie trendu.

Interesujące strony: www.rynek.bizzone.pl
-notowania WIG20 oraz indeksów z giełd zagranicznych on-line, -pozostałe instrumenty finansowe co 15 minut,
www.parkiet.com, - dane do analizy www.bossa.pl ,- dane do analizy, www.stooq.pl, - dane do analizy,
www.bankier.pl, -komentarze analityków.

FORMACJE CENOWE
Formacje cenowe są to pewne kształty czy też wzory, jakie ukazują się na wykresach cen.
Istotne zmiany trendu wymagają zazwyczaj pewnego okresu przejściowego (konsolidacji). Jednakże nie każdy okres przejściowy
sygnalizuje odwrócenie trendu.
Uwarunkowanie formacji zapowiadających odwrócenie trendu:

1. Podstawowym warunkiem pojawienia się każdej formacji odwrócenia trendu jest istnienie owego trendu.
2. Pierwszą oznaką nadchodzącego odwrócenia trendu jest często przełamanie istotnej linii trendu. Przełamanie głównej

linii trendu może wykazywać na początek kształtowania się formacji horyzontalnej, która później zostanie rozpoznana
jako formacja odwrócenia lub kontynuacji.

3. Im większa formacja (zakres ruchów cen i czas kształtowania), tym większy wynikający z niej ruch cen.
4. Formacje powstające w końcowej fazie hossy kształtują się zazwyczaj krócej i cechują się większymi wahaniami cen niż

formacje kształtujące się podczas końca bessy.

5. Pełnemu kształtowaniu się każdej formacji powinien towarzyszyć znaczący wzrost wolumenu, jednakże jest on bardziej

istotny w przypadku zapoczątkowania trendu wzrostowego.

6. Zawsze należy brać pod uwagę możliwość wybicia cen w inną stronę niż sugeruje formacja.

FORMACJA GŁOWY I RAMION

1. Uprzedni trend wzrostowy.
2. Lewe ramię kształtuje się przy większym wolumenie, po czym następuje korekta w dół.
3. Zwyżka od nowego poziomu cen (głowa), ale przy mniejszym wolumenie (mniejszy wolumen nie jest warunkiem

koniecznym).

4. Spadek poniżej poprzedniego szczytu, blisko poziomu poprzedniego dołka.

Ruch powrotny: To wierzchołek po prawym ramieniu.

5. Trzeci wzrost przy wyraźnie malejącym wolumenie, który nie dosięga szczytu głowy.
6. Przerwanie linii szyi (wolumen nie musi być większy, ale w pewnym punkcie powinien zacząć rosnąć zgodnie z

trendem).

7. Ruch powrotny linii szyi (najczęściej przy zmniejszonym wolumenie), po którym następują kolejne spadki.

Formacja głowy i ramion jest najczęściej formacją odwrócenia trendu wzrostowego na spadkowy, jednakże czasami może
występować jako formacja kontynuacji trendu spadkowego.

6

Prognozowanie przyszłego poziomu cen.
Pionową odległość od głowy do linii szyi odmierzamy w dół od punktu przerwania linii. Jest to minimalny zasięg ruchu cen.
Jeżeli ceny przebijają się przez linii szyi, a następnie ponownie ją przekraczają, to mamy do czynienia z załamaniem się formacji.

ODWRÓCONA FORMACJA GŁOWY I RAMION
Jest lustrzanym odbiciem formacji głowy i ramion. Różnica występuje w kształtowaniu się wielkości wolumenu. Zwyżka od
głowy powinna odbywać się przy większym wolumenie. Spadek ku prawemu ramieniu powinien się odbywać przy bardzo
niewielkim wolumenie. Przy przerwaniu linii szyi wolumen powinien gwałtownie wzrosnąć.
Odwrócenie formacji głowy i ramion jest najczęściej formacją odwrócenia trendu spadkowego na wzrostowy, jednakże czasami
może występować jako kontynuacja trendu wzrostowego.

FORMACJE POTRÓJNEGO SZCZYTU I POTRÓJNEGO DNA
Są to formacje zapowiadające odwrócenie trendu.
Formacje te się bardzo podobne do formacji głowy i ramion, z tą różnicą, że wszystkie trzy szczyty lub dna znajdują się na mniej
więcej tym samym poziomie.
FORMACJE PODWÓJNEGO SZCZYTU I PODWÓJNEGO DNA
Są to formacje zapowiadające odwrócenie trendu.
Wolumen jest zazwyczaj mniejszy przy powstawaniu drugiego szczytu (dna) i przy przerwaniu linii wsparcia (oporu).
Wolumen jest bardziej istotny przy zapoczątkowaniu trendu wzrostowego. Możliwość wystąpienia ruchu powrotnego.

Wykład 5

Minimalny zasięg spadku ceny wyznacza wysokość formacji odmierzona od punktu przerwania.
Często zdarzają się fałszywe sygnały wybicia: „ pułapki hossy” i „pułapki bessy”, które prowadzą do naruszenia formacji
podwójnego szczytu lub podwójnego dna.
Spodki (zaokrąglone szczyty lub dna) - nie opisywał dokładnie.

Formacje V

Bez żadnego ostrzeżenia dokonuje się gwałtowane odwrócenie trendu. Formacje te są najtrudniejsze do rozpoznania.
Przy powstawaniu tych formacji często występują dni odwrotu i wyspy.
Podstawowym warunkiem pojawienia się formacji V jest istnienie gwałtownego trendu.
Odwrócona formacja V – jest przeciwnością formacji V.

Trójkąty

Możemy wyróżnić cztery rodzaje trójkątów:

1. Symetryczny,
2. Zwyżkujący,
3. Zniżkujący,

7

4. Rozszerzający się (odwrócony).

Trójkąty są najczęściej formacjami średniookresowymi (kształtują się zazwyczaj od miesiąca do trzech).

Trójkąt symetryczny
Jest na ogół formacją sygnalizującą kontynuacje trendu.
Minimalny wymóg to cztery punkty zwrotne, ale na ogół formacje trójkątów mają sześć
takich punktów.
Ceny powinny wybić się mniej więcej pomiędzy połową a trzema czwartymi poziomej
szerokości trójkąta (odległości od pionowej podstawy po lewej stronie formacji do
punktu przecięcia się dwóch linii po prawej).
Jeśli ceny pozostają wewnątrz trójkąta poza punktem trzech czwartych szerokości, to
formacja zaczyna tracić swój potencjał.

Wolumen powinien zmniejszać się w miarę zwężania się zakresu wahań cen wewnątrz trójkąta i wyraźnie wzrastać z chwilą
przebicia się cen przez jedną z linii. Możliwość wystąpienia ruchów powrotnych.
W trójkątach stanowiących kontynuację trendu wzrostowego (w piątej fali trójkąta, bardzo blisko punktu przecięcia) występuje
czasami fałszywe dwu- lub trzydniowe wybicie w dół przy zwiększonym wolumenie, po czym ceny gwałtowanie zwyżkują i trend
wzrostowy jest kontynuowany.
Metody pomiaru minimalnego ruchu cen:

1. Zmierzenie długości pionowego odcinka w najszerszej części trójkąta i odliczenie jej od punktu wybicia (na rysunku

powyżej narysowane linią różową).

2. Wytyczenie ze szczytu podstawy linii równoległej do dolnej linii trójkąta.

Trójkąt zwyżkujący
Górna linia trójkąta biegnie płasko, natomiast dolna wznosi się. Trójkąt
zwyżkujący stanowi formację charakterystyczną dla rynku „byka”, najczęściej jako
formacja kontynuacji trendu wzrostowego, rzadziej jako formacja odwrócenia
trendu spadkowego.

Trójkąt zniżkujący
Górna linia trójkąta opada, natomiast dolna biegnie płasko. Trójkąt zniżkujący
stanowi formację charakterystyczną dla rynku „niedźwiedzia”, najczęściej jako
formacja kontynuacji trendu spadkowego, rzadziej jako formacja odwrócenia trendu
wzrostowego.




Trójkąt rozszerzający się
Górna linia trójkąta wznosi się, natomiast dolna opada. Formacja występuje dość rzadko. Wolumen wzrasta wraz ze
zwiększaniem się zakresu wahań cen. Trójkąt rozszerzający pojawia się najczęściej jako formacja odwrócenia trendu
wzrostowego.

8

Formacja diamentu
Połączenie trójkąta rozszerzającego się i symetrycznego. Formacja występuje dość
rzadko i pojawia się zwykle jako odwrócenie trendu wzrostowego. Wolumen rośnie w
czasie powstawania pierwszej połowy formacji, a następnie zmniejsza się wraz ze
zwężaniem się zakresu wahań cen w drugiej części.
Metoda pomiaru
Odległość w pionie w najszerszym miejscu formacji odmierza się od punktu przebicia
dolnej linii.

Formacja flagi i chorągięwki
Są to raczej formacje krótkookresowe i powinny się ukształtować w okresie od jednego do trzech tygodni ( w trakcie trwania
trendu spadkowego do dwóch tygodni).
Flaga przypomina równoległobok lub czworokąt wyznaczony przez dwie równoległe linie trendu, na które na ogół nachylają się w
kierunku przeciwnym od istniejącego trendu.
Chorągiewka przypomina mały trójkąt symetryczny.
Są to formacje zapowiadające kontynuacje trendu i bardzo rzadko stanowią jego odwrócenie.
Ukształtowanie się flagi i chorągiewki poprzedza gwałtowany ruch cen wyznaczający niemal pionową linię, któremu towarzyszy
wysoki wolumen. W trakcie kształtowania się formacji wolumen bardzo wyraźnie spada, a następnie znów gwałtowanie rośnie
przy wybiciu. Obie formacje pojawiają się mniej więcej w połowie całego ruchu cen.

Formacja klina
Formacja klina to dwie zbiegające się linie opadające w przypadku klina zniżkującego oraz wznoszące się w przypadku klina
zwyżkującego. Jest to formacja średniookresowa.
Klina zniżkujący jest to typowy dla hossy (jako formacja kontynuacji w trendzie wzrostowym, lub formacja odwrócenia w
końcowej fazie trendu spadkowego).

Klin zwyżkujący jest typowy dla bessy (jako formacja kontynuacji w trendzie spadkowym lub odwrócenia w końcowej fazie
trendu wzrostowego).
Ceny przebywają w formacji klina dwie trzecie drogi do wierzchołka tej formacji w czasami nawet całą tę odległość.
Wolumen powinien zmniejszać się w miarę powstawania formacji i zwiększać się z chwilą wybicia z niej.

Formacja czworokąta

Ceny poruszają się w trendzie horyzontalnym pomiędzy dwiema równoległymi poziomymi
liniami.
Formacja czworokąta jest formacja średniookresową.
Jest to formacja kontynuacji trendu. W trakcie tworzenia formacji można ją pomylić z
formacją odwrócenia trendu np. potrójnym szczytem lub potrójnym dnem.


Metoda pomiaru

9

Wysokość formacji odmierza się od punktu wybicia.

WSKAŹNIKI TECHNICZNE

Średnie ruchome (kroczące)
Średnia ruchoma to jeden z najbardziej uniwersalnych i najpowszechniej stosowanych wskaźników technicznych, służąca do
analizy trendu.
Średnia ruchoma podąża za trendem, a nie przed nim, nie zapowiada go, lecz jedynie odzwierciedla. Służy do eliminacji odchyleń
od trendu.
Prosta średnia ruchoma (SMA1) – jest to zwykła średnia arytmetyczna.
Liniowo ważona średnia ruchoma – większe wagi przypisuje się bardziej aktualnym cenom.
Średnia ruchoma wyrównywana wykładniczo (EMA1)– większe wagi przypisuje się bardziej aktualnym cenom, ale obejmuje ona
jednocześnie wszystkie dane dotyczące trwającego kontraktu terminowego.
Średnie ważone wyprzedzają średnie proste.

Wykład 6

Sygnał kupna – cena przebija od dołu średnią ruchomą.
Sygnał sprzedaży – cena przebija średnią od góry.
Im krótsza średnia, tym przebiega bliżej wykresu cen i daje więcej sygnałów kupna i sprzedaży.
Krótsze średnie wysyłają więcej fałszywych sygnałów, ale ich zaletą jest to, że wcześniej informują o zmianie trendu.
Średnie krótsze zazwyczaj sprawdzają się lepiej podczas trendów horyzontalnych. Podczas występowania wyraźnych trendów
wzrostowych i spadkowych bardziej użyteczna okazuje się średnia obejmująca dłuższy okres.
W długim terminie lepsze rezultaty dają średnie długoterminowe od 40 do 70 dni.
Każdy rynek ma optymalną dla siebie średnią kroczącą. Bardziej skuteczna jest najczęściej prosta średnia ruchoma.
Aby zmniejszyć ilość mylnych sygnałów należy stosować filtry: procentowe, czasu, koperty procentowe, wstęgi najwyższej i
najniższej ceny.

Koperty procentowe to dwie linie biegnące powyżej i poniżej średniej oddalone od niej o pewną liczbę punktów procentowych.
Sygnał kupna pojawia się z chwilą przebicia górnej linii, a zamknięcia pozycji przy spadku ceny poniżej ceny średniej. Sygnałem
do krótkiej sprzedaży jest spadek ceny poniżej dolnej linii koperty, a zamknięcia pozycji powrót ceny powyżej średniej kroczącej.
Występują okresy, kiedy nie posiadamy żadnych pozycji.
Wstęga najniższej i najwyższej ceny są to dwie średnie ruchome. Jedna obliczana jest na podstawie najwyższych, druga na
podstawie najniższych cen w ciągu dnia.
Sygnał kupna pojawia się z chwilą przebicia wyższej średniej. Sygnał zamknięcia pozycji to przebicie niższej linii.
Sygnałem do krótkiej sprzedaży jest spadek ceny poniżej dolnej linii a zamknięcia pozycji powrót ceny powyżej linii.
Stosowanie dwóch średnich ruchomych.
Stosowanie dwóch średnich daje lepsze wyniki. Dłuższa średnia służy do identyfikacji trendu, a krótsza do wyznaczenia momentu
dokonania transakcji.
Dwa sposoby zawierania transakcji:

1. Sygnał kupna pojawia się z chwilą, gdy krótsza średnia przecina od dołu dłuższą średnią. Sygnałem sprzedaży jest

przecięcie od góry średnie dłuższej przez krótszą.

2. Sygnał kupna pojawia się z chwilą, gdy cena przecina od dołu obie średnie. Pozycja zostaje zamknięta, gdy cena znajdzie

się pomiędzy dwiema średnimi.
Sygnał zajęcia krótkiej pozycji to spadek ceny poniżej średniej dolnej linii. Zamknięcie pozycji następuje gdy cena
powraca pomiędzy średnie. Metoda pozwala pozostawać poza rynkiem.

Najlepszym wyborem wydaje się stosowanie dwóch prostych średnich ruchomych zoptymalizowanych dla każdego rynku. Co
pewien czas należy dokonywać ponownej optymalizacji długości średnich.
Średnie ruchome powinny być dopasowane do cykli dominujących na danym rynku.
Średnie ruchome są najbardziej skuteczne przy wyraźnych trendach wzrostowych lub spadkowych. Dają bardzo słabe wyniki w
trendzie horyzontalnym. (Rynki znajdują się w trendach horyzontalnych przez jedną trzecią lub nawet połowę wszystkich sesji).
Średnie ruchome można stosować do praktycznie wszystkich danych lub wskaźników, np. wolumenu, liczby otwartych pozycji,
oscylatorów.

Oscylatory - RSI

10

Konstrukcja – większość oscylatorów ma pewną oś (zazwyczaj na poziomie zerowym), która dzieli wykres na górną i dolną
połowę. Część oscylatorów jest tak skonstruowana, że ich wahania mieszczą się w zakresie od 0 do 100 lub -1 do 1.
Ogólne zasady interpretacji
Jeżeli oscylator osiąga skrajne wartości w górnej lub dolnej strefie swojego zakresu wahań oznacza to, że ceny zbyt szybko
przemierzały pewien dystans i można spodziewać się ich korekty lub pewnego rodzaju konsolidacji.
Należy kupować, kiedy linia oscylatora przebywa w dolnej strefie zakresu swych wahań, a sprzedawać, gdy znajdzie się w górnej
strefie.
Trzy najważniejsze zasady stosowanie oscylatora

1. Oscylatory są najbardziej przydatne, kiedy osiągają skrajne wartości min lub max.

Mówi się, że rynek jest wykupiony, kiedy oscylator przebiega w pobliżu górnej granicy swoich wahań, zaś rynkiem
wyprzedanym nazywa się sytuację, w której oscylator znajduje się w okolicach swojego dolnego ekstremum. Stanowi to
ostrzeżenie przed możliwością zmiany ruchu kierunku cen.

2. Wykrywanie dywergencji (dwa rodzaje)

- rozbieżność pomiędzy zachowaniem oscylatora i ruchem cen w sytuacji, gdy oscylator znajduje się blisko swego
ekstremum.

Dywergencja negatywna – występuje w trendzie wzrostowym, kiedy ceny tworzą nowe szczyty a oscylator nie
potwierdza nowych najwyższych poziomów.
Dywergencja pozytywna – występuje w trendzie spadkowym kiedy ceny tworzą nowe dołki a oscylator nie potwierdza
nowych najniższych poziomów.

- drugi rodzaj dywergencji występuje, gdy oscylator przełamuje istotny poziom wsparcia lub oporu zanim zrobią to ceny.
Dywergencja jest zazwyczaj istotnym ostrzeżeniem przed możliwością zmiany trendu.

3. Przeciętnego poziomu zerowego może stanowić ważny sygnał do zawierania transakcji zgodnych z kierunkiem

głównego trendu. Nie można wykorzystywać analizy oscylatorów jako uzasadnienia dla transakcji niezgodnych z
dominującym trendem.

Poziom zerowy w trendzie wzrostowym stanowi linię wsparcia i jest to strefa niskiego ryzyka w przypadku kupna. W
trendzie spadkowym poziom zerowy funkcjonuje jako linia oporu i jest strefą niskiego ryzyka w przypadku sprzedaży.

Wykład 7

OSCYLATOR OPARTY NA DWÓCH ŚREDNICH KROCZĄCYCH
Dwa sposoby budowy oscylatora:

1. Ujęcie różnicy pomiędzy dwiema średnimi w postaci histogramu. Słupki histogramu ukazują wartości dodatnie lub

ujemne oscylując wokół poziomu zerowego,

2. Uwzględnienie procentowej różnicy pomiędzy dwiema średnimi.

WSKAŹNIK SIŁY WZGKLĘDNEJ (RSI)

𝑅𝑆𝐼 = 100 −

100

1 + 𝑅𝑆

RS=(średnia wartość wzrostu cen zamknięcia z x dni)/ (średnia wartość spadku cen zamknięcia z x dni)
Im krótszy okres, tym bardziej czuły jest oscylator i tym szersza jest jego amplituda (twórca tego oscylatora Wilder stosowała
okres 14 dni).

RSI może przyjmować wartości od 0 do 100. Wartości powyżej poziomu 70 uznawane są za sygnał wykupienia rynku., natomiast
wartości poniżej 30 świadczą o wyprzedzeniu rynku. W okresie silnych trendów są to odpowiednio poziomy 80 i 20.
Największą zaletą RSI są wykazywane dywergencje, które pojawiają się, kiedy RSI znajduje się powyżej lub poniżej 30.
Spadek poniżej linii 70 może być wykorzystywany jako sygnał do sprzedaży, natomiast przecięcie od dołu linii 30 jako sygnał do
kupna. System ten jest bardziej skuteczny jeżeli jest zgodny z kierunkiem trendu.

11

OSCYLATORY STOCHASTYCZNE
Są różnie konstruowane. Oscylator stochastyczny tworzą dwie linie- wolniejsza (oznaczana najczęściej linią przerywaną) oraz
szybsza (oznaczana linią ciągłą). Obie linie mogą przyjmować wartości od 0 do 100.
Obszary wykupienia i wyprzedania są najczęściej określane przez poziomy 70 i 30.
Sygnał kupna lub sprzedaży występuje wówczas, gdy wystąpiła dywergencja z wolniejszą linią oraz szybsza linia przecina
wolniejszą, która zmieniła już swój kierunek. Warunek przecięcia po zmianie kierunku nie jest tak istotny, jeśli transakcja
dokonywana jest zgodnie z pierwotnym trendem.
W przypadku oscylatora Williamsa skala jest odwrócona, to znaczy obszar wykupienia znajduje się powyżej poziomu 20 a obszar
wyprzedania poniżej 80.

MACD
Oscylator oparty na dwóch wykładniczych średnich kroczących.
Najbardziej użyteczne sygnały pojawiają się, gdy szybsza (ciągła) linia przecina linie wolniejszą (przerywaną).
Oscylator ten służy również do wykrywania dywergencji. Potwierdzeniem sygnału jest przecięcie poziomu zerowego. Punkty
zwrotne można odnajdywać również przy pomocy linii trendu.

Idealnym sygnałem kupna jest pozytywna dywergencja, której towarzyszy przecięcie od dołu dłuższej średniej przez krótszą a
następnie przecięcie poziomu zerowego przez obie średnie. Idealnym sygnałem sprzedaży byłaby sytuacja odwrotna.

STS

RSI, R1

12

ZNACZENIE TENDU
Oscylator jest wskaźnikiem o charakterze wyłącznie pomocniczym i jego stosowanie powinno być podporządkowane
podstawowej analizie trendu.
W silnych trendach wzrostowych (spadkowych) stan wykupienia (wyprzedania) może utrzymywać się przez pewien czas. Samo
przesunięcie się oscylatora w górne strefy nie jest dostatecznym powodem do zamykania długich pozycji (a tym bardziej do
zajmowania krótkich). Po pojawieniu się dywergencji należy dokonać częściowej realizacji zysków lub bliżej usytuować linie
obronne.
Sygnały kupna generowane przez oscylatory są najbardziej przydatne podczas trendów wzrostowych a sygnały sprzedaży podczas
trendów spadkowych.
Oscylatory są niezwykle użyteczne w analizie rynków cechujących się brakiem trendu (w sytuacjach takich większość systemów
opartych na analizie trendu okazuje się mało skuteczna).
Na początku istotnych ruchów cen analiza oscylatorów nie jest szczególnie pomocna, a nawet bywa myląca, ale pod koniec tych
ruchów oscylator okazuje się niezwykle cennym wskaźnikiem.

Średni indeks ruchu kierunkowego -ADX
ADX pozwala mierzyć siłę trendu.
Im wyższa wartość ADX, tym silniejszy jest trend.
Rosnący ADX jest oznaką silnego trendu i sugeruje zastosowanie strategii gry zgodnej z trendem.
Dobre wyniki dadzą strategie takie jak kierowanie się przecięciami średnich kroczących lub wybiciami cenowymi. Powinny
sprawdzić się prawie wszystkie strategie podążania za trendem.
Jeżeli ADX rośnie należy ignorować sygnały płynące z oscylatorów takich jak RSI czy oscylator stochastyczny. Należy również
ignorować sygnały o wykupieniu lub wyprzedaniu rynku.
Spadający ADX oznacz, że na rynku nie ma trendu.
W takiej sytuacji należy stosować strategie gry przeciwko trendowi. Należy zastosować oscylatory wykupienia/ wyprzedania
sygnalizujące kupno w czasie spadków i sprzedaż w czasie wzrostów. Wartościowe sygnały powinny uzyskać posługując się RSI
lub oscylatorem stochastycznym.

Narzędzie techniczne można podzielić na dwie grupy:

 Wskaźniki dla gry wbrew trendowi, takie jak RSI, oscylator stochastyczny, procent R.
 Wskaźniki nadające się do inwestowania z trendem, jak na przykład średnie kroczące, CCI.

TEORIA ELLIOTTA
LICAZBY FIBONACCIEGO
CYKLE
Długość istotnych cykli:
Cykl Kondratiewa- cykl gospodarczy liczący około 54 lata.
Cykle kilkunastoletnie i kilkuletnie: cykl prezydencki- 4-letni.
Cykle o długości od 9 do 12 miesięcy.
Cykl 28-dniowy (20 sesji)- cykl lunarny?
WAHANIA SEZONOWE

dywergenc

je

MACD

13

ZASADY ZARZĄDZNIA PIENIĘDZMI
WSKAZÓWKI OGÓLNE

1. Zainwestowane fundusze nie powinny przekraczać 50% całości posiadanego kapitału.
2. Zaangażowanie na danym rynku nie powinno przekraczać 10-15% całości posiadanego kapitału.
3. Łączna suma, której utratę ryzykuje się na danym rynku, nie powinna przekraczać 5% całości kapitału (ważne przy

ustalaniu linii obrony).

DYWERSYFIKACJA
Około 4 do 6 AKTYWÓW.
Linie obrony
Służą do ograniczania strat. Przy ich ustalaniu należy uwzględnić zakres wahań cen specyficzny dla danego rynku.
REALIZACJA ZYSKÓW DO RYZYKA
Stosunek potencjalnego (możliwego do osiągnięcia) zysku do możliwej straty musi wynosić co najmniej 3:1.
Najlepsi gracze osiągają zyski tylko z 40% dokonywanych transakcji.
Wielkie zyski osiąga się dzięki utrzymywaniu pozycji zgodnych z kierunkiem istniejących trendów.
MAKSYMALIZACJA ZYSKÓW I MINIMALIZACJA STRAT
Należy pozwolić zyskom, aby rosły, natomiast straty należy ograniczyć bardzo szybko.