i

2009

Zarokmatura.y0.pl

Smal

[

PRZESZŁOŚĆ TO DZIŚ KL. III

]

Propozycje odpowiedzi do czytania ze zrozumieniem „Przeszłośd to Dziś” wydawnictwa STENTOR do
klasy III.

Zarokmatura.y0.pl

2 |

S t r o n a

Przeszłośd to dziś kl. III

2009

Jerzy Stempowski, [Sztuka i przemysł] (s. 26–27)

1. W czasach narodzin ruchu futurystów zaczęto zdawad sobie sprawę z wpływu mody na zjawiska
ekonomiczne w najróżniejszych dziedzinach życia.

2. Autor przywołuje przykłady Maxime’a du Campa, pisarza, oraz bohatera powieści Huysmansa, aby
ukazad związek między rozwojem cywilizacji i panującą modą a literaturą.

3. Stwierdzenie: „kokieteria futurystów wobec wielkiego przemysłu miała charakter platoniczny”
oznacza, że futuryści wyrażali fascynację rozwojem cywilizacji jedynie w swojej twórczości, nie
korzystali natomiast z jej najnowszych wytworów we własnym życiu. Interesowała ich nowoczesnośd
jako idea, a nie jej realizacja w praktyce.

4. Na początku XX w. szybkie pojazdy mechaniczne nie uchodziły za symbole potęgi i prestiżu.
Futuryści głośno krzyczeli z zachwytu nad szybkością automobilów, ale sami nie korzystali z ich
dobrodziejstw.

Michał Głowiński, Janusz Sławiński, [Miasto w poezji] (s. 44–45)

1. Tematy często podejmowane przez poetów lat 20. to: miasto, nowoczesna cywilizacja, geografia.

2. Zainteresowaniu poetów nowymi tematami towarzyszyła poetycka nobilitacja (poetyzacja) nowych
dziedzin życia i związanych z nimi przeżyd.

3. Wymienione w drugim akapicie cechy życia w mieście, które fascynowały poetów, to: dynamika,
zmiennośd; urozmaicające codziennośd, intensywnie oddziałujące na wyobraźnię zdarzenia;
równoczesnośd uczestnictwa w wielu różnych sytuacjach.

4. Fascynacja miastem stała się tworzywem poetyckich obrazów oraz zasadą ich organizacji. Poeta
najczęściej przyjmował punkt widzenia uczestnika życia miejskiego w jego różnych przejawach.

5. Realia nowoczesnej cywilizacji fascynowały poetów jako nowe przedmioty, służące człowiekowi, a
także jako znaki (symbole) teraźniejszości – lepszej od czasów minionych, do I wojny światowej
włącznie.

6. Nowe poczucie przestrzeni geograficznej polegało na tym, że ze względu na możliwośd szybkiego
przenoszenia się z miejsca na miejsce i komunikowania nawet egzotyka wydawała się łatwo
dostępna, a poeta czuł się obywatelem świata.

7. Nowa tematyka poezji pozostawała w opozycji do tradycyjnego rejestru motywów poetyckich:

-tematyka miejska była ujmowana polemicznie wobec motywów wiejskich, przejściowo rezygnowano
z uprawiania liryki krajobrazowej;

-symbole i obrazy o treści narodowej i patriotycznej zastępowano motywami cywilizacyjnymi;

-kosmopolityzm był skierowany przeciwko kultowi rodzimości i swojskości.

8. Według autorów charakterystyczne cechy liryki lat 20. to1:

-nowe tematy – miasto, nowoczesna cywilizacja, geografia;

Zarokmatura.y0.pl

3 |

S t r o n a

Przeszłośd to dziś kl. III

2009

-poetyzacja nowych dziedzin i przeżyd;

-dynamika, zmiennośd i wielopłaszczyznowośd sytuacji jako zasada organizacji wierszy;

_ukazywanie świata „od wewnątrz”, z punktu widzenia uczestnika życia miejskiego.

Wolfgang Kayser, Próba określenia istoty groteskowości (s. 86–87)

1. Groteska wyraża w utworze raptownośd i niespodziankę nie w statycznych obrazach, lecz w akcji –
w scenie lub obrazie zdarzenia.

2. Świat groteskowy budzi w nas lęk, gdyż jest to nasz świat, którego pewnośd została zachwiana i
mamy świadomośd, że w tym nienaturalnym świecie nie umielibyśmy żyd.

3. Spowodowana przez groteskę utrata naszej orientacji w świecie polega na poczuciu zburzenia ładu
z powodu naruszenia równowagi, niszczenia naturalnych proporcji, rozbicia porządku historycznego i
psychologicznego.

4. Definicja Wolfganga Kaisera: „groteskowośd to świat, który stał się obcy” podkreśla odmiennośd
rzeczywistości przedstawionej w grotesce od tej realnej, znanej. Odmiennośd ta, spowodowana
rozchwianiem norm, do których przywykliśmy, sprawia, iż świat staje się dla nas obcy, niezrozumiały,
tajemniczy i budzący grozę.

Paweł Rodak, [Wyobraźnia poetów spełnionej apokalipsy] (s. 103–104)

1. Wyobraźnia poetycka Baczyoskiego i Gajcego jest kosmiczna, gdyż ich poetycki świat budowany
jest z ciał niebieskich istniejących we wszechświecie, apokaliptyczna zaś – ponieważ żywioły (woda,
ogieo, powietrze, ziemia) powodują ogólne zniszczenie.

2. Przez określenie „wyobraźnia materialna” autor rozumie wyobraźnię, która obejmuje przede
wszystkim dwa tematy: stwarzanie i rozpad, początek i koniec świata (genesis i apokalipsa). Dla
autorów o takim typie wyobraźni o wiele większe znaczenie mają pierwotne żywioły niż świat
przedmiotów, kształtów i barw.

3. W utworach Baczyoskiego, Gajcego i Borowskiego zapisane zostaje doświadczenie totalnego,
wszechogarniającego zniszczenia ludzkiego świata, wraz z czasem i przestrzenią jako jego
elementarnymi kategoriami.

4. Zamieranie świata i jego rozpadanie się autor interpretuje jako obrazy zmagania się
przeciwstawnych niszczycielskich sił (żywiołów), którego skutkiem jest zmiana miejsca wszystkiego w
przestrzeni, utrata punktu odniesienia, a w koocu unicestwienie samej przestrzeni.

Wojciech Karpiński, Lustro „Innego świata” (s. 124–125)

1. „Inny świat mówi zarówno zarówno wydarzeniach konkretnych, jak i o sprawach pierwszych i
ostatnich”.

2. Wyrażenie zacytowane w punkcie pierwszym oznacza uczucia i wartości, które się rodzą i zanikają.

3. W znaczeniu, do którego odwołuje się autor, kontrapunkt to zestawienie zachowao, uczud, doznao,
emocji, wartości – z dwóch przeciwnych rejestrów: „wysokiego” (duchowośd, uczucia) i „niskiego”
(cielesnośd, fizjologia).

Zarokmatura.y0.pl

4 |

S t r o n a

Przeszłośd to dziś kl. III

2009

4. Według Wojciecha Karpioskiego, opisy fizjologii w rozdziale Męka za wiarę pozwalają lepiej
zrozumied cierpienie głodujących, ukonkretniają przeżycia więźniów, autorowi zaś pozwalają się
ustrzec przed niepotrzebnym patosem. Połączenie „wysokiego” z „niskim” prowadzi do swoistego
katharsis, a także do podniesienia rangi słowa.

Tomasz Burek, Herbert – linia wierności (s. 152–153)

1. Według Tomasza Burka, tom Zbigniewa Herberta Raport z oblężonego Miasta i inne wiersze można
odczytad albo jako kronikę stanu wojennego, albo jako ukazany w poetyckim skrócie obraz
nowożytnych dziejów Polski od rozbiorów po czasy współczesne.

2. Aluzje poety do współczesnych wypadków świadczą o tym, że utożsamia się on z narodem –
podziela zarówno jego upokorzenia i słabośd, jak i jego wolę walki.

3. Autor powołuje się na Dżumę Alberta Camusa, aby ukazad, że Herbert, podobnie jak bohater
Camusa, doktor Rieux, zawsze przeciwstawia się złu.

4. Tragiczne wydarzenia i daty wymienione w trzecim akapicie krytyk określa mianem epizodów jako
jedne z wielu wydarzeo w historii Polski, stanowiące ogniwa jednego łaocucha. Obraz historii, który
wyłania się z takiej interpretacji wiersza Herberta, jest pełen przemocy, ciągłego przelewu krwi, ale i
nieustannej walki w obronie ojczyzny.

5. „Nekropol” w akapicie czwartym jest metaforycznym określeniem miast – symboli ojczyzny
(Lwowa i Warszawy) jako miejsc śmierci ludzi walczących o wolnośd i ginących w tej nierównej walce.

6. Sformułowanie „kopiec termitów rządzony zwycięskim ramieniem Fortynbrasa” odnosi się do
drugiego oblicza Miasta – antytezy pierwszego, walczącego i niepoddającego się. „Kopiec termitów”
oznacza tych, którzy podporządkowali się narzuconej władzy i schematycznie wykonują rozkazy
cynicznego przywódcy, którego uosobieniem jest Fortynbras.

7. Pan Cogito staje się twórcą trzeciego wcielenia Miasta. Kultywuje pamięd ofiar dawnych i
dzisiejszych, stara się wyrwad z nicości, z niewoli. Wskazuje na takie wartości jak godnośd, wolnośd,
sprawiedliwośd i prawda.

Jerzy Jarzębski, Dziedzic z Sandomierskiego (s. 173)

1. Literatura sfałszowała genezę ziemiaostwa i wyidealizowała obraz ziemiaoskiego życia, zamieniając
go w stereotyp spokojnego, sielskiego bytowania w szlacheckim dworku.

2. Gombrowicz drwi z najświętszych wartości ziemiaoskiej tradycji, ale zarazem nie może i nie chce
uwolnid się od właściwego ziemiaostwu zmysłu praktycznego oraz nieufności wobec wszelkiego
abstrakcyjnego teoretyzowania.

3. Sformułowanie „terroryzm patriotycznej Formy” oznacza przymus podporządkowania się
stereotypowi Polaka-patrioty; jest to patriotyzm, który odbiera jednostkom autentycznośd i wolnośd.

4. Według Jerzego Jarzębskiego, rolom narzucanym jednostce przez społeczeostwo Gombrowicz
przeciwstawiał zmysł zabawy, dystans wobec konwencji oraz obycie towarzyskie.

Zarokmatura.y0.pl

5 |

S t r o n a

Przeszłośd to dziś kl. III

2009

5. Określenie „Polak-Sarmata” krytyk odnosi do Gombrowicza jako obroocy prywatności i duchowej
niezależności jednostek, człowieka praktycznego, odczuwającego niechęd do wiedzy akademickiej,
ceniącego natomiast swobodę i towarzyską zabawę.

Stanisław Balbus, [Poetycki warsztat Szymborskiej] (s. 195)

1. Dowcip w twórczości Szymborskiej sprawia, że sposób mówienia o poważnych problemach nie jest
przesadnie górnolotny. Zwiększa wiarygodnośd poetyckiej refleksji, skłania do autorefleksji i postawy
dystansu wobec siebie samego.

2. Poetka czerpie materiał do swych wierszy, odwołując się do:

-współczesnych realiów cywilizacyjnych i obyczajowych;

-literatury popularnonaukowej (z zakresu przyrodoznawstwa i historii), encyklopedii, prasy;

-różnorodnych dziedzin sztuki.

3. Szymborska wykorzystuje język potoczny i dowcip językowy, aby wprawid czytelnika w zdumienie,
zaskoczyd go odkrywczym sposobem posługiwania się zbanalizowanymi środkami językowymi.

4. Cechy języka poetyckiego Wisławy Szymborskiej w świetle analizowanego tekstu to:

-dowcip językowy;

-liczne odwołania do utartych wyrażeo z języka potocznego i odświeżanie ich znaczeo;

-upodobanie do stylów pozapoetyckich (publicystycznego, naukowego, mówionego).

Jan Błoński, Rewolucja nihilizmu (s. 213–214)

1. Określenie „pusta forma” krytyk odnosi do Artura, „upadlająca cielesnośd” natomiast – do Edka.

2. Postęp w ujęciu Edka to nie tworzenie nowych wartości czy przełamywanie tradycji, lecz spełnianie
zachcianek.

3. Zwycięstwo Edka w finale sztuki Jan Błooski nazywa „rewolucją nihilizmu”, ponieważ oznacza ono
odrzucenie wszelkich wyższych wartości (idei). Zostaje im przeciwstawiona fizyczna siła, co w życiu
społecznym oznacza powrót do biologicznej walki o byt.

4. „Demistyfikacja lewactwa” oznacza ujawnienie prawdy o skrajnie lewicowej ideologii. Błooski
uważa, że w postaci Edka Mrożek demaskuje prawdę o tzw. prostym człowieku, wyidealizowanym
przedstawicielu ludu. Okazuje się on prostakiem i prymitywem niszczącym kulturę.

Zygmunt Kubiak, Pożegnanie dzieciństwa (s. 231–233)

1. Wspomniane w pierwszym akapicie historie powrotu do miejsc dzieciostwa wprowadzają do
tematu (w obrazowy sposób stawiają problem, który będzie tematem rozważao). Służą też
wywołaniu zainteresowania (zaciekawieniu) czytelnika.

2. Powodami niemożliwości powrotu do dzieciostwa, o których jest mowa w pierwszych dwóch
akapitach, są zmiennośd świata (zmiana zagospodarowania przestrzeni) oraz nieubłagany upływ
czasu, przekształcający naszą wrażliwośd i sposób postrzegania świata.

Zarokmatura.y0.pl

6 |

S t r o n a

Przeszłośd to dziś kl. III

2009

3. Świat „miękki” to w ujęciu Zbigniewa Kubiaka rzeczywistośd ciekawa i fascynująca, ale przy tym
bezpieczna i przyjazna, otrzymana niejako w darze, urządzona przez innych. Przeciwieostwem świata
„miękkiego” jest świat „twardy” – świat wrogich, bezwzględnych sił oraz ciągłych przeciwności.

4. Scena spotkania płaczącego Achillesa z Tetydą wyraża, zdaniem Kubiaka, prawdę o tym, że w
każdym człowieku tkwi tęsknota za utraconym dzieciostwem – czasem, kiedy istniała możliwośd
odwołania się do dorosłych jako tych, którzy mogli pocieszyd, zapewniali ład w świecie i dawali
poczucie bezpieczeostwa.

5. Według autora, dojrzałośd to przyjęcie na siebie odpowiedzialności za los tych, dla których
możemy coś uczynid.

6. Słowa: „Polska leży nie tylko nad Bałtykiem, lecz jednocześnie nad Morzem Śródziemnym”
oznaczają, że o polskości stanowi nie tylko położenie geograficzne, ale także miejsce zajmowane w
tradycji kulturowej, do której przynależymy. Jesteśmy mianowicie spadkobiercami
śródziemnomorskiej kultury duchowej.

Leszek Kołakowski, Odwet sacrum w kulturze świeckiej (s. 249–250)

1. Samo uznanie różnicy między sacrum i profanum oznacza uznanie niedoskonałości profanum,
ponieważ na mocy definicji pojęcie profanum – porządek świecki – jest przeciwieostwem sacrum –
sfery świętości i doskonałości.

2. Przez społeczeostwo „doskonale plastyczne” Leszek Kołakowski rozumie utopię takiego
społeczeostwa, w którym istnieje bezgraniczna swoboda nadawania życiu zbiorowemu dowolnych
kształtów.

3. Z sacrum pochodzi wszelki ludzki sens oraz kryteria odróżniania dobra od zła.

4. Odrzucenie sacrum to odrzucenie wszelkich granic człowieczeostwa, w tym ładu moralnego.
Przyjęcie takiej postawy w skrajnej postaci może prowadzid do przemocy – jako dopuszczalnej formy
wyzwolenia ze wszelkich ograniczeo.

5. Całkowita autonomia człowieka prowadzi do niczym nieskrępowanej ludzkiej samowoli. Zniesienie
wszelkich ograniczeo i brak jakichkolwiek znaków orientujących człowieka w świecie i w życiu
oznacza, zdaniem autora, samobójstwo kultury, ponieważ kultura zakłada istnienie zewnętrznego
sensu.

Autorkami odpowiedzi są: Grażyna Bogucka oraz Ewa Hipszk - redaktorki Wydawnictwa STENTOR