Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej

http://www.farmacja.e-lama.pl

1/5

O

S

O

H

OH

O

O

N

N

HOOC

HOOC

COOH

COOH

Ca

N

H

N

N

N

H

O

O

O

N

O

O

O

N

H

N

-N

N

H

O

O

O

N

O

O

O

+ H

2

Y

2-

CaY

2-

+

+ 2 H

+

1. CALCII CHLORIDUM HEXAHYDRICUM – CaCl

2

, 6 H

2

O

Calcii chloridum, Calcium chloratum

Działanie:

wapń jest podstawowym składnikiem mineralnym, wpływa na
utrzymanie równowagi elektrolitowej organizmu oraz
prawidłowe

funkcjonowanie

wielu

mechanizmów

(przewodnictwo

nerwowo-mięśniowe,

czynność

mięśni,

prawidłowy stan układu kostnego, krzepnięcie krwi, aktywność
enzymów, przepuszczalność błon komórkowych i ścian naczyń
[zmniejsza przepuszczalność naczyń włosowatych], inne).

Zastosowanie:

-

uzupełnianie niedoborów wapnia;

-

w tężyczce

-

dożylnie w zatruciu antagonistami

wapnia z zaburzeniami krążenia (spadek
ciśnienia

krwi,

zaburzenia

przewodnictwa);

-

w

zatruciu

siarczanem

magnezu,

fluorkami i szczawianami.

Oznaczanie:

-

kompleksometrycznie wobec błękitu metylotymolowego wg FP VI (subst.,

inj.). Substancję rozpuścić w wodzie, zalkalizować amoniakiem, dodać
mieszaniny błękitu metylotymolowego (wzór obok) z chlorkiem sodu i
miareczkować mianowanym roztworem wersenianu dwusodowego do zmiany
barwy z niebieskiej na szarą.

-

kompleksometrycznie wobec mureksydu wg FP IV.

Substancję rozpuścić w wodzie, zalkalizować
15% wodorotlenkiem sodu, dodać mieszaniny
mureksydu z chlorkiem sodu i miareczkować
mianowanym

roztworem

wersenianu

dwusodowego do zmiany barwy różowej (barwa
kompleksu mureksydu z wapniem) na fioletowo-
niebieską (barwa wolnego wskaźnika w formie anionowej).

___________________

* - alkalizacja NaOH – ponieważ oznaczenie wapnia prowadzi się w pH powyżej 10 – w tych warunkach łatwa do zaobserwowania jest zmiana barwy;
** - dodaje się mieszaniny mureksydu z chlorkiem sodowym, ponieważ wskaźniki metalochromowe są nietrwałe w roztworach i przechowuje się je właśnie w postaci suchych
mieszanin z solami potasowców (np. z NaCl).

2. CALCII GLUCONAS – Wapnia glukonian

COO-

C

H

CH

C

H

C

H

CH

2

OH

OH

OH

O

H

OH

2

Ca

2+

, H

2

O

D-Glukonian wapnia (2:1), jednowodny

Działanie:

-

patrz wyżej – chlorek wapnia;

Zastosowanie:

-

stany niedoboru lub zwiększonego zapotrzebowania na

wapń (ciąża, karmienie);

-

stany alergiczne i obrzęki;

-

zatrucie metalami ciężkimi;

-

osteoporoza.

Oznaczanie:

-

kompleksometrycznie wobec mureksydu wg FP VI – postępowanie, reakcja, zmiana barwy identycznie jak przy

chlorku wapnia (patrz wyżej). [* - granulat i tabletki należy najpierw doprowadzić do wrzenia z wodą zakwaszoną
HCl, a po ochłodzeniu zalkalizować NaOH i postępować tak jak z substancją].

3. CALCII LACTAS PENTAHYDRICUS –

Wapnia mleczan pięciowodny

COO-

C

H

OH

CH

3

2

Ca

2+

, 5 H

2

O

Mleczan wapnia (2:1),

pięciowodny

Oznaczanie:

-

kompleksometrycznie wobec błękitu metylotymolowego wg FP VI (subst.,

granulat). Substancję rozpuścić na gorąco w wodzie zakwaszonej HCl, zalkalizować
amoniakiem, dodać mieszaniny błękitu metylotymolowego z chlorkiem sodu i
miareczkować mianowanym roztworem wersenianu dwusodowego do zmiany
barwy z niebieskiej na szarą.

-

kompleksometrycznie wobec mureksydu wg FP IV. Substancję rozpuścić w wodzie

zakwaszonej HCl, zalkalizować 15% wodorotlenkiem sodu, dodać mieszaniny
mureksydu z chlorkiem sodu i miareczkować mianowanym roztworem wersenianu
dwusodowego do zmiany barwy różowej na fioletowo-niebieską:

Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej

http://www.farmacja.e-lama.pl

2/5

4. FERROSI GLUCONAS – Żelaza(II) glukonian

Ascofer

COO-

C

H

CH

C

H

C

H

CH

2

OH

OH

OH

O

H

OH

2

Fe

2+

, 2 H

2

O

D-Glukonian żelaza(II),

dwuwodny

Działanie:

-

żelazo stanowi podstawę hemoglobiny i mioglobiny oraz wielu enzymów

żelazoporfirynowych, związanych z oddychaniem wewnątrzkomórkowym;

-

żelazo(II) wchłania się łatwiej z przewodu pokarmowego niż żelazo(III); z

udziałem

ceruloplazminy ulega utlenieniu do +3 stopnia utl. i albo jest

odkładane w postaci kompleksu z białkiem (ferrytyna), bądź też wiązane z
białkiem transportującym – transferyną. Wolne żelazo raczej nie występuje,
ponieważ jest toksyczne. W celu uwolnienia żelaza z kompleksów białkowych i
jego wykorzystania w organizmie, musi ulec redukcji z powrotem do +2 stopnia
utl., za co odpowiada kwas askorbowy.

-

przy podaniu doustnym małe ryzyko przedawkowania, ponieważ żelazo wchłania

się tylko w ilości potrzebnej organizmowi;

Zastosowanie:

-

w niedokrwistości niedobarwliwej (spowodowanej niedoborem żelaza, w przeciwieństwie do niedokrwistości

megaloblastycznej, spowodowanej niedoborem wit. B-12 lub kwasu foliowego oraz niedokrwistości aplastycznej –
spowodowanej uszkodzeniem szpiku);

-

w niedokrwistości pokrwotocznej;

-

w zwiększonym zapotrzebowaniu na żelazo (ciąża, laktacja, dawcy krwi);

-

w innych niedoborach.

Oznaczanie:

-

jodometrycznie po reakcji z KMnO

4

. Substancję rozpuścić w kolbie z doszlifowanym korkiem w mieszaninie

kwasu siarkowego i wody. Kroplami dodawać niemianowany roztwór KMnO

4

do słabo czerwonego zabarwienia

utrzymującego się w ciągu 15 sek. (*Nadmanganian nie musi być mianowany, bo oprócz ilości zużytej na reakcję
analityczną – utlenienie żelaza – część KMnO

4

zużywa się na utlenienie anionu organicznego, które nie ma znaczenia

w analizie ilościowej);

5 Fe

2+

+ MnO

4

-

+ 8 H

+

5 Fe

3+

+ Mn

2+

+ 4 H

2

O

Dodać stałego jodku potasu w nadmiarze, pozostawić w ciemnym miejscu na godzinę:

2 Fe

3+

+ 2 I

-

I

2

+ 2 Fe

2+

Powstały wolny jod odmiareczkować roztworem tiosiarczanu sodowego – dodając pod koniec miareczkowania skrobi
(do odbarwienia).

I

2

+ 2S

2

O

3

2-

S

4

O

6

2-

+ 2I

-

-

cerometrycznie wg FP VI. Substancję rozpuścić w mieszaninie kwasu siarkowego i wody, dodać roztworu o-

fenantroliny, która z żelazem tworzy barwny kompleks – ferroinę. Miareczkować mianowany siarczanem ceru(IV)
do zmiany zabarwienia (ferroina jest wskaźnikiem redoksymetrycznym, zmienia barwę w wyniku utlenienia).

N

N

N

N

N

N

N

N

FeIII

N

N

N

N

N

N

FeII

3

+ Fe

2+

+

Ce

4+

2+

3+

+

Ce

3+

o-fenantrolina

ferroina (czerwona)

ferroina (blado-niebieska)

5. KALII CHLORIDUM – Potasu chlorek, KCl

Kalium

(syrop)

, Kaldyum

(kapsułki),

Kalium Effervescens

(granulat musujący),

Kalipoz

Działanie:

potas jest jonem wewnątrzkomórkowym, wpływającym na
prawidłowe utrzymanie gospodarki wodnoelektrolitowej
organizmu. Jest niezbędny do syntezy białek, bierze także udział
w metabolizmie węglowodanów. Wpływa na prawidłowe
funkcjonowanie układu nerwowego i mięśniowego.

Zastosowanie:

stany niedoboru (w przebiegu cukrzycy, długotrwałych
biegunek, przy istnieniu przetok jelitowych oraz podczas leczenia
lekami, które mogą doprowadzić do hipokaliemii, np.
diuretykami, hormonami steroidowymi, przy przyjmowaniu
glikozydów naparstnicy).

Oznaczanie:

argentometrycznie (subst., inj.); do wodnego
roztworu dodać chromianu potasu i miareczkować
mianowanym azotanem srebra.

AgNO

3

+ KCl

AgCl + KNO

3

Po przereagowaniu całego chlorku potasu, jony
srebra wytrącają dodany do roztworu chromian
(następuje zmiana barwy w kierunku cielisto –
brunatnej):

2 AgNO

3

+ K

2

CrO

4

Ag

2

CrO

4

+ 2 KNO

3

Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej

http://www.farmacja.e-lama.pl

3/5

-

wagowo (granulat musujący, syrop). – wytrząsać z kwasem solnym, doprowadzić do pH 3,7 (bufor

octanowy), ogrzać do wrzenia, dodać roztworu tetrafenyloboranu sodu – Na[B(C

6

H

5

)

4

] – wytrąci się biały

drobnokrystaliczny osad tetrafenyloboranu potasowego, który po przesączeniu, suszymy i ważymy.

-

metodą absorpcyjnej spektrometrii atomowej (tabletki o przedłużonym działaniu).

6. MAGNESII CHLORIDUM HEXAHYDRICUM – MgCl

2

, 6 H

2

O

Slow-mag

Działanie:

-

magnez jest aktywatorem wielu enzymów, m.in. przenoszących

wysokoenergetyczne związki fosforanowe. Jest regulatorem cyklu
komórkowego, np. warunkuje prawidłowe stężenie potasu w
komórce. Odgrywa ważną rolę w procesie skurczu mięśni (w tym
mięśnia sercowego), wpływa na pobudliwość nerwowo-mięśniową
(antagonista wapnia). Wpływa także korzystnie na proces
krzepnięcia krwi - jest stabilizatorem płytek krwi i fibrynogenu.
Stymuluje

mechanizmy

obronne

organizmu,

wpływa

na

prawidłowy rozwój układu kostnego, a także wywiera działanie
uspokajające;

-

niedobór magnezu objawia się wzmożonym napięciem mięśniowym,

drżeniem mięśniowym, skurczami mięśni, w skrajnych przypadkach
osłabieniem, nudnościami i wymiotami, napadami tężyczki,
zaburzeniami rytmu serca, zmianami psychicznymi - objawami
depresyjnymi,

drażliwością,

stanami

lękowymi,

omamami,

zaburzeniami snu. Zapotrzebowanie dobowe na magnez wynosi około
300 mg i wzrasta przy przyśpieszonym pasażu przez przewód
pokarmowy, nadmiernym spożyciu alkoholu, sytuacjach stresowych,
nadmiernym wysiłku.

Zastosowanie:

leczniczo

w

stanach

niedoboru

magnezu lub w chorobach, które
prowadza do jego utraty lub złego
wchłaniania, w zaburzeniach rytmu
serca,

nadciśnieniu

tętniczym,

świeżych

stanach

pozawałowych,

dusznicy

bolesnej,

nadczynności

tarczycy, depresji, astmie oskrzelowej.
Profilaktycznie w stanach zmęczenia,
rozdrażnienia,

zaburzeniach

snu,

bólach

głowy,

mięśni,

przy

długotrwałym przyjmowaniu środków
moczopędnych,

w

kuracji

odchudzającej,

przy

intensywnym

uprawianiu sportu, ciężkiej pracy
fizycznej, w ciąży i/lub w okresie
karmienia

piersią,

u

ludzi

w

podeszłym wieku.

Oznaczanie:

-

kompleksometrycznie - substancję rozpuścić w wodzie, dodać buforu amonowego (pH 10), mieszaniny czerni

eriochromowej T i NaCl, a następnie miareczkować roztworem wersenianu dwusodowego do niebieskiego
zabarwienia (równanie reakcji – strona 4).

7. NATRII FLUORIDUM – Sodu fluorek, NaF

Fluossen, Zymafluor, Natrium fluoratum

Działanie

-

fluor wiąże się z hydroksyapatytami szkliwa

zębów – tworząc fluoroapatyty, dzięki czemu
zwiększa się odporność zębów na ścieranie,
działanie kwasów oraz powstawanie próchnicy;

-

wspomaga remineralizację zębów i hamuje

wytwarzanie

przez

bakterie

kwasów

niszczących szkliwo;

-

pobudza proces tworzenia kości dzięki

zwiększaniu ilości osteoblastów oraz stymulację
osteoblastów do wytwarzania tkanki kostnej, co
prowadzi do zwiększenia masy kostnej;

-

przeciwpróchnicze.

Zastosowanie

-

zapobieganie próchnicy zębów;

-

osteoporoza (starcza, posteroidowa, idiopatyczna,

pomenopauzalna), otoskleroza;

-

zapobiegawczo w przebiegu masywnej steroidoterapi.

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie (HClO

4

) w środ. bezw. (ogrzać w

mieszaninie: kwas octowy, bezwodnik octowy,
ochłodzić,

dodać

1,4-dioksanu).

Miareczkować

wobec fioletu krystalicznego do zmiany barwy.

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

+ NaF

CH

3

COOH + NaClO

4

+ HF

-

potencjometrycznie (tabletki) – przygotować podstawowy roztwór fluorku sodu, z niego sporządzić roztwór

wzorcowy i roztwory porównawcze (o znanych stężeniach). Wykonać pomiary potencjometryczne roztworów
porównawczych (wykreślić krzywą wzorcową) oraz roztworu badanego (odczytać stężenie roztworu badanego z
krzywej wzorcowej). Stężenie przeliczyć na zawartość wg wzoru z FP VI. W oznaczeniu stosuje się elektrody:
fluoroselektywną (pomiarowa) i kalomelową (odniesienia).

N

N

N

+

C

H

3

C

H

3

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

N

+

N

N

+

C

H

3

C

H

3

C

H

3

CH

3

CH

3

CH

3

H

Cl

-

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

Cl

-

ClO

4

-

+ CH

3

COOH

Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej

http://www.farmacja.e-lama.pl

4/5

-

kompleksometrycznie, po reakcji z CaCl

2

. Substancję rozpuścić w wodzie, dodać nadmiar

roztworu chlorku wapnia, czerni eriochromowej T i buforu amonowego zawierającego siarczan lub chlorek
magnezu. Chlorek wapnia wytrąca z roztworu fluorek:

CaCl

2

+ 2 NaF

CaF

2

+ 2 NaCl

Pozostałe jony wapnia oraz wprowadzone do roztworu wraz z buforem jony magnezowe tworzą połączenia

kompleksowe z czernią eriochromową T. Roztwór miareczkujemy mianowanym wersenianem dwusodowym. Wersenian
najpierw wypiera wapń z połączeń ze wskaźnikiem, ponieważ kompleks Ca-EDTA jest ponad 100 razy trwalszy od kompleksu
Mg-EDTA. Następnie zachodzi reakcja wypierania magnezu z połączeń z czernią erio-T, a dopiero po jej zajściu roztwór
zmienia barwę z różowej na niebieską:

NO

2

SO

3

-

O

N

N

O

Mg

NO

2

SO

3

-

O

N N

OH

+ H

2

Y

2-

+ MgY

2-

+ H

+

(Ca)

(CaY

2-

)

Wprowadzenie do roztworu soli magnezowej jest konieczne, ponieważ gdyby roztwór zawierał tylko jony wapniowe, koniec
reakcji byłby trudny do zauważenia z powodu mało wyraźnej zmiany barwy. Ilość EDTA zużytą na zmiareczkowanie
kompleksów magnezowych uwzględnia się poprzez wykonanie próby ślepej.

8. ACIDUM ASCORBICUM – Kwas askorbowy

Witamina C

O

O

OH

O

H

O

H

CH

2

OH

5-[1,2-Dihydroksyetylo]-3,4-dihydroksy-5H-furan-2-on

Grupy OH w pozycji 3 i 4 nadają związkowi kwasowy charakter. Protony wodorowe w tych
grupach są zdolne do dysocjacji. Silniejsze właściwości kwasowe wykazuje grupa enolowa
w położeniu 3, dlatego kwas askorbowy tworzy monosole.

Działanie i funkcje:

-

uczestniczy w procesach redoks

(może się odwracalnie utleniać do
kwasu

dehydroaskorbowego

–

grupy karbonylowe w poz. 3 i 4),
takich jak hydroksylacja proliny czy
lizyny, redukcja kwasu foliowego,
hydroksylacja

dopaminy

do

noradrenaliny, przemiany żelaza,
przemiany

aminokwasów

aromatycznych, metabolizm leków;

-

niezbędna w syntezie serotoniny i

hormonów

steroidowych

oraz

składników kolagenu;

-

niedobór prowadzi do szkorbutu,

objawiającego się stanem zapalnym
dziąseł

i

wypadaniem

zębów,

kruchością kończyn, zaburzeniem
procesu kostnienia, związanym z
osłabieniem syntezy kolagenu.

Zastosowanie:

-

leczenie awitaminozy C;

-

w chorobach alergicznych;

-

w niedokrwistości;

-

w próchnicy zębów;

-

w zatruciach;

-

w

przeziębieniach

i

stanach

zmniejszonej

odporności

immunologicznej (wspomagająco);

-

w celu przyspieszenia gojenia i bliznowacenia ran;

-

w stanach zapalnych skóry i błon śluzowych;

-

i setki innych

Oznaczanie:

-

jodometrycznie (subst. i wszystkie postacie leku) – do wodnego

roztworu substancji dodajemy kwasu siarkowego i miareczkujemy
mianowanym roztworem jodu, dodając pod koniec miareczkowania
roztworu skrobi; miareczkowanie do trwałej barwy niebieskiej:

O

O

OH

O

H

O

H

CH

2

OH

O

O

O

O

H

CH

2

OH

O

+ I

2

+ 2 HI

9. RETINOLI ACETAS – Retynolu octan

Witamina A

O

CH

3

CH

3

CH

3

O

CH

3

C

H

3

CH

3

Octan 3,7-dimetylo-9-(2,6,6-trimetylocykloheks-
1-enylo)nona-2,4,6,8-tetraen-1-olu

Powstaje z beta-karotenu (jest jej prowitaminą); obecność podwójnych wiązań w łańcuchu bocznym sprawia, że jest nietrwała
i umożliwia występowanie izomerów typu cis/trans. Postać krystaliczna ma podstawniki przy podwójnych wiązaniach w poz.
trans; odmiana oleista – w pozycji cis.

Leki stosowane w suplementacji mineralno - witaminowej

http://www.farmacja.e-lama.pl

5/5

Działanie:

-

warunkuje proces widzenia;

-

niezbędna do rozwoju komórek rozrodczych;

-

czynnik

wzrostowy

niezbędny

dla

różnicowania i czynności tkanki nabłonkowej
skóry i błon śluzowych;

-

działa antyoksydacyjnie wiążąc się z wolnymi

rodnikami – ochrania komórki;

-

bierze

udział

w

metabolizmie

białek,

węglowodanów i hormonów steroidowych;

-

pobudza aktywność enzymatyczną wątroby;

-

niedobór prowadzi do kseroftalmii, ślepoty

zmierzchowej, suchości skóry i błon śluzowych.

Zastosowanie:

-

hipowitaminoza i awitaminoza A;

-

niedowidzenie zmierzchowe;

-

choroby skóry z nadmiernym rogowaceniem i

łuszczeniem naskórka;

-

przewlekłe stany zapalne dróg oddechowych i

przewodu pokarmowego;

-

zaburzenia wchłaniania tłuszczy.

Oznaczanie:

-

spektrofotometrycznie w propan-2-olu, po

uprzedniej hydrolizie alkalicznej.

10. RETINOLI PALMITAS – Retynolu palmitynian

Witamina A

O

C

15

H

31

CH

3

CH

3

O

CH

3

C

H

3

CH

3

Palmitynian 3,7-dimetylo-9-(2,6,6-trimetylocykloheks-
1-enylo)nona-2,4,6,8-tetraen-1-olu

Działanie, zastosowanie i oznaczanie -

jak octan retynolu;

gotowe

postaci

leku

oznacza

się

metodą

HPLC

11. 12. THIAMINI HCl / NITRAS – Tiaminy chlorowodorek / azotan

Witamina B

1

N

+

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

NH

3

+

2 Cl

-

lub NO

3

-

[Chlorowodorek chlorku] lub [Azotan]
3-[(4-amino-2-metylopirymidyn-5-ylo)metylo]-
5-(2-hydroksyetylo)-4-metylotiazoliowego

Działanie:

-

jej fizjologicznie czynną postacią jest ester – pirofosforan tiaminy – koenzym w procesie dekarboksylacji α-

ketokwasów (pirogronowego i ketoglutarowego);

-

bierze udział w metabolizmie węglowodanów, kwasów tłuszczowych i steroidów;

-

wpływa korzystnie na układ nerwowy, mięśniowy, pracę serca i trawienie (zwłaszcza węglowodanów);

-

niedobór prowadzi do zwiększenie stężenia kwasu pirogronowego i upośledzenia utleniania glukozy, a w następstwie

do zaburzeń czynności układu nerwowego, serca (niewydolność komorowa) i mięśni szkieletowych (drętwienia, bóle)
- choroba beri-beri.

Zastosowanie:

-

zapobieganie niedoborom;

-

beri-beri

Oznaczanie:

-

acydymetrycznie w środowisku bezwodnym (Thiamini HCl - subst) – rozpuścić w kwasie mrówkowym, dodać

kwasu octowego i octanu rtęci(II), miareczkować kwasem nadchlorowym wobec fioletu krystalicznego.

N

+

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

NH

3

+

N

+

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

NH

3

+

+ (CH

3

COO)

2

Hg

2 Cl

-

2 CH

3

COO

-

+ HgCl

2

CH

3

COOH + HClO

4

(CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

N

+

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

NH

3

+

N

+

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

NH

3

+

2 CH

3

COO

-

+ 2 (CH

3

COOH

2

)

+

ClO

4

-

2 ClO

4

-

+ 4 CH

3

COOH

reakcja zmiany barwy fioletu krystalicznego – strona 3 (fluorek sodu)

-

fluorymetrycznie (Thiamini HCl -inj., tabl.; Thiamini nitras – subst., tabl.) – metoda polega pomiarze niebieskiej

fluorescencji ekstraktu izobutanolowego tiochromu powstałego po reakcji utleniania tiaminy za pomocą
cyjanożelazianu potasowego w środowisku alkalicznym.

N

+

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

NH

3

+

N

S

O

H

CH

3

N

N

CH

3

N

2 Cl

-

4 KOH + 2 K

3

Fe(CN)

6

2 K

4

Fe(CN)

6

+ 2 KCl + 4 H

2

O

© 2006 Bartosz Chyży