art. 3 ind 1 KP Goździewicz.rtf

Zaj

cia III

Prawo pracy –

wiczenia

mgr P. Grzebyk

Komentarz do art. 3(1) kodeksu pracy (Dz.U.98.21.94), [w:] R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska,
L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T.
Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.
Stan prawny: 2009.01.01

1. Kodeks określa w art. 3

zdolność pracodawców do czynności z zakresu prawa pracy. W §

1 określa zdolność do tych czynności pracodawcy będącego jednostką organizacyjną, a w § 2
osoby fizycznej będącej pracodawcą.

Sprawa zdolności pracodawców do czynności prawnych w stosunkach pracy uregulowana

została wprost w samym kodeksie pracy. Wobec tego w zakresie unormowanym w art. 3

nie

mają odpowiedniego zastosowania w tych stosunkach przepisy kodeksu cywilnego o zdolności
do czynności prawnych. Zgodnie z art. 300 stosuje się odpowiednio do zdolności pracodawców
do czynności z zakresu prawa pracy tylko niektóre z przepisów kodeksu cywilnego, określające
zdolność osób fizycznych i prawnych do czynności prawnych (zob. uwagi 2-7).

2. Zdolność pracodawców będących jednostkami organizacyjnymi do czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy została określona w art. 3

szerzej aniŜeli zdolność prawna osób prawnych

w art. 38 k.c., według którego "osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany
w ustawie i w opartym na niej statucie".

Artykuł 38 k.c. określa zdolność osoby prawnej do czynności prawnych zgodnie z teorią

organów  osoby  prawnej.  Oznacza  to,  Ŝe  osoba  prawna  ex  lege  (z  mocy  ustawy)  działa  przez
swoje organy statutowe, a nie przez inne osoby lub organy wyznaczone do składania oświadczeń
woli. Do powzięcia i złoŜenia oświadczenia woli, które przypisuje się osobie prawnej, "powołane
są  osoby  fizyczne  będące  organem  lub  wchodzące  w  skład  organu  tej  osoby  prawnej"  (por.  S.
Grzybowski  (w:)    System  prawa...,  s.  373).  Zdolność  osób  prawnych  do  czynności  prawnych
według kodeksu cywilnego zbieŜna jest ze zdolnością prawną tych osób, tzn. ze zdolnością bycia
podmiotem praw i obowiązków (por. Z. Radwański, Prawo cywilne..., s. 185). W imieniu osoby
prawnej  moŜe  działać  pełnomocnik  upowaŜniony  przez  jej  organ  do  złoŜenia  określonych
oświadczeń woli.

Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną moŜe dokonywać czynności z zakresu

prawa pracy zarówno jej organ statutowy (jeśli jest to osoba prawna), jak teŜ kaŜda wyznaczona
do dokonywania tych czynności osoba fizyczna lub organ zarządzający tą jednostką,
niebędący jej organem.

JeŜeli pracodawca jest osobą prawną posiadającą kolektywny, wieloosobowy (zbiorowy)

organ, to czynności z zakresu prawa pracy mogą być dokonywane zarówno przez ów organ
kolektywny zgodnie z zasadą tzw. reprezentacji łącznej, jak teŜ z mocy art. 3

jednoosobowo

przez wyznaczoną osobę fizyczną.

Z mocy przepisów pozakodeksowych reprezentacja łączna jest w niektórych podmiotach

obligatoryjna  w  tym  znaczeniu,  Ŝe  czynność  wywołująca  skutki  w  zakresie  stosunku  pracy
dokonana  jednoosobowo  jest  niewaŜna.  Wykluczenia  lub  wykreślenia  członka  ze  spółdzielni
pracy moŜe dokonać stosownie do postanowień statutu rada nadzorcza lub walne zgromadzenie
spółdzielni (art. 24 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, tekst jedn. Dz. U.
z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.).

Zasada reprezentacji łącznej przy dokonywaniu czynności z zakresu prawa pracy nie

Zaj

cia III

Prawo pracy –

wiczenia

mgr P. Grzebyk

obowiązuje,  jeśli  przepisy  szczególne  nie  przewidują  do  dokonywania  takich  czynności  działań
kolektywnych  (jak  np.  cytowany  art.  24  §  4  pr.  spółdz.).  Zasada  reprezentacji  łącznej
przewidziana jest w art. 205 § 1 i w art. 373 § 1 k.s.h. Zgodnie z tymi przepisami do składania i
podpisywania  w  imieniu  spółki  oświadczeń  "jest  wymagane  współdziałanie  dwóch  członków
zarządu, albo teŜ jednego członka zarządu łącznie z prokurentem". W tym drugim wypadku jest
to  tzw.  mieszana  reprezentacja  łączna  (Z.  Kuniewicz,  Współdziałanie  prokurenta  z  członkiem
zarządu spółki kapitałowej, PS 1998, nr 6, s. 27). W sprawach z zakresu prawa pracy (m.in. przy
zawieraniu umów o pracę) wystarczy złoŜenie oświadczenia w imieniu spółki przez kierownika
jednostki organizacyjnej tej spółki, jako pracodawcy w rozumieniu art. 3, lub nawet przez osobę
wyznaczoną do prowadzenia spraw kadrowych. Wynika to z art. 3

. Oświadczenie o nawiązaniu

umowy  moŜe  zgodnie  z  tym  przepisem  złoŜyć  zawsze  kolektywny  bądź  jednoosobowy  organ
zarządzający  spółką,  czyli  zarząd,  a  takŜe  pełnomocnik  ustanowiony  do  czynności  z  zakresu
prawa pracy.

Do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy przez spółdzielnie jako pracodawców nie

jest konieczne łączne oświadczenie przynajmniej dwóch członków zarządu lub jednego członka
zarządu i osoby upowaŜnionej do tego przez zarząd (pełnomocnika), jak to przewiduje art. 54 pr.
spółdz. Artykuł 3

jest przepisem szczególnym takŜe w stosunku do prawa spółdzielczego,

określającym zasady reprezentacji pracodawców w sprawach z zakresu prawa pracy, takŜe
spółdzielczego.

Umowę o pracę z członkiem zarządu zawierają wyjątkowo w imieniu spółki handlowej (z

o.o.  i  S.A.)  nie  członkowie  zarządu  (w  określonym  wyŜej  trybie),  lecz  rada  nadzorcza  lub
pełnomocnicy  powołani  uchwałą  walnego  zgromadzenia.  Wynika  to  z  przepisów  art.  210  i  379
k.s.h.,  według  których  w  umowie  między  spółką  a  członkiem  zarządu  spółkę  reprezentuje  rada
nadzorcza lub pełnomocnicy.

Jeśli pracodawca jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, wówczas

do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy za tę jednostkę moŜe być wyznaczony organ
kolektywny, wieloosobowy. Organ ten, podobnie jak wyznaczona do reprezentacji osoba
fizyczna, działa za wspomnianą jednostkę na podstawie "wyznaczenia", a nie - jak organ osoby
prawnej - z mocy prawa, tj. przepisu art. 38 k.c.

Kodeks spółek handlowych przewiduje, Ŝe oświadczenia składane spółce mogą być

dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta (art. 205 § 2 i art. 373 § 2). Do
złoŜenia oświadczenia o nawiązaniu umowy ze spółką wystarcza złoŜenie oświadczenia woli
wobec osoby dokonującej czynności z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy zgodnie z art.
3

3. Osoba fizyczna wyznaczona do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy za pracodawcę
będącego jednostką organizacyjną (art. 3

§ 1) moŜe, lecz nie musi być pracownikiem

zatrudnionym  przez  tę  jednostkę.  MoŜe  to  więc  być  pracownik  zatrudniony  na  stanowisku
kierownika zakładu przez pracodawcę, jak teŜ osoba niepozostająca z nim w stosunku pracy, lecz
wykonująca obowiązki kierownicze na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy, do której
stosuje  się  przepisy  kodeksu  cywilnego  o  umowie  zlecenia  -  art.  750),  lub  osoba  wyznaczona
przez  pracodawcę  (będącego  jednostką  organizacyjną)  wyłącznie  do  dokonywania  czynności  z
zakresu prawa pracy w charakterze pełnomocnika. Zdaniem Sądu NajwyŜszego, prokurent spółki
handlowej  moŜe  być  uznany  za  osobę  zarządzającą  zakładem  pracy  w  imieniu  pracodawcy  w
rozumieniu art. 241

§ 2 w zw. z art. 3

§ 1 (wyrok SN z dnia 8 grudnia 2005 r., I PK 125/05,

OSNP 2006, nr 21-22, poz. 322).

Zaj

cia III

Prawo pracy –

wiczenia

mgr P. Grzebyk

4. Formami prawnymi wyznaczenia osoby fizycznej do dokonywania czynności z zakresu
prawa pracy za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną są zatem:

1) zatrudnienie w charakterze pracownika (na podstawie umowy o pracę, powołania,

mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę) lub

2) zawarcie z tą osobą umowy cywilnoprawnej (zlecenia bądź umowy, do której stosuje się

przepisy o zleceniu) albo udzielenie jej pełnomocnictwa (do którego stosuje się przepisy
prawa cywilnego).

Podmiotem uprawnionym do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy moŜe być

kierownik działu personalnego jako "inna wyznaczona do tego osoba" w rozumieniu art. 3

§ 1.

Wyznaczenie  takiej  osoby  moŜe  nastąpić  wyraźnie  lub  w  sposób  dorozumiany.  MoŜe  to  zostać
równieŜ  określone  w  aktach  wewnątrzzakładowych  (por.  Z.  Kubot,  Status  kierownika  działu
personalnego, PiZS 2006, nr 7, s. 23).

Wyznaczenie, o którym mowa, następuje teŜ - zgodnie z odpowiednimi przepisami

pozakodeksowymi - na mocy innych zdarzeń.

Zgodnie z prawem upadłościowym (rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 października

1934 r., tekst jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z późn. zm., zastąpione przez ustawę z dnia
28  lutego  2003  r.  -  Prawo  upadłościowe,  Dz.  U.  Nr  60,  poz.  535  z  późn.  zm.)  osobą  fizyczną
wyznaczoną  do  dokonywania  m.in.  czynności  z  zakresu  prawa  pracy  staje  się  syndyk  masy
upadłości    pracodawcy,  który  zaprzestał  płacenia  długów.  Zarząd  majątkiem  tego  pracodawcy
("masy  upadłości")  naleŜy  do  osoby,  którą  wyznacza  sąd  jako  syndyka  w  postanowieniu  o
ogłoszeniu  upadłości.  Syndyk  obejmuje  z  mocy  prawa  majątek  upadłego  przedsiębiorstwa,
reprezentuje  masę  na  zewnątrz  i  zarządza  wspomnianym  majątkiem  do  czasu  jego  likwidacji
(por.  K.  Korzan, Stanowisko prawne syndyka masy  upadłości i jego kwalifikacje, PPH 1993, nr
8).  Do  syndyka  naleŜy  m.in.  dokonywanie  zwolnień  pracowników  w  trybie  przepisów  kodeksu
pracy  (por.  J.  Iwulski,  K.  Jaśkowski,  Zwolnienia  grupowe.  Praktyczny  komentarz,  Warszawa
1995, s. 44).

Syndykiem masy upadłości moŜe być takŜe osoba prawna swą działalnością zbliŜona do

działalności  podmiotu,  który  popadł  w  stan  upadłości  (por.  Z.  Świeboda,  Odpowiedzialność
porządkowa i odszkodowawcza syndyka masy upadłości, PS 1997, nr 3, s. 20). W tym wypadku
czynności  z  zakresu  prawa  pracy  dokonuje  statutowy  organ  tej  osoby  prawnej  lub  inna
wyznaczona przez ten organ osoba.

W literaturze prawa handlowego syndyk masy upadłości nie jest uwaŜany jednomyślnie za

ustawowego zastępcę podmiotu gospodarczego,  którego majątkiem zarządza (por. Z. Świeboda,
Odpowiedzialność  porządkowa...,  s.  21;  M.  Allerhand,  Prawo  upadłościowe.  Komentarz,
Warszawa  1991,  s.  221).  Pogląd  ten  nie  podwaŜa  tezy,  Ŝe  syndyk  jest  osobą  wyznaczoną  do
dokonywania czynności z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 3

. Przepis ten nie przewiduje,

iŜ wyznaczenia moŜe dokonać tylko pracodawca i Ŝe osoba wyznaczona moŜe działać tylko jako
zastępca pracodawcy. Do tych czynności nie jest natomiast wyznaczony przedstawiciel upadłego
podmiotu,  który  został  wprowadzony  jako  nowa  instytucja  do  prawa  upadłościowego  nowelą  z
dnia  31  lipca  1997  r.  o  zmianie  rozporządzenia  Prezydenta  Rzeczypospolitej  z  dnia  24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 751).

Z mocy wyznaczenia w trybie przepisów o likwidacji przedsiębiorstw państwowych

(rozporządzenie  Rady  Ministrów  z  dnia  30  listopada  1981  r.  w  sprawie  wykonania  ustawy  o
przedsiębiorstwach  państwowych,  Dz.  U.  Nr  31,  poz.  170  z  późn.  zm.)  osobą  dokonującą
czynności  z  zakresu  prawa  pracy  w  likwidowanym  przedsiębiorstwie  jest  likwidator
wyznaczony w  zarządzeniu  o likwidacji przedsiębiorstwa przez organ załoŜycielski.  Likwidator
zarządza mieniem likwidowanego przedsiębiorstwa i wykonuje  ex lege (z mocy prawa) wszelkie

Zaj

cia III

Prawo pracy –

wiczenia

mgr P. Grzebyk

prawa  i  obowiązki  dyrektora  przedsiębiorstwa  w  zakresie  niezbędnym  do  zakończenia
działalności  likwidowanego  przedsiębiorstwa.  Do  tego  zakresu  naleŜą  m.in.  czynności
zmierzające do zakończenia stosunków z pracownikami i zaspokojenia wzajemnych roszczeń.

5. Pracodawca będący osobą fizyczną dokonuje czynności prawnych z zakresu prawa pracy
osobiście lub przez organ zarządzający jego zakładem ("firmą") albo przez inną wyznaczoną do
tego osobę. MoŜe to być kierownik prowadzący zakład będący własnością pracodawcy lub
pełnomocnik czy teŜ jakakolwiek inna osoba zatrudniona w charakterze pracownika lub na innej
podstawie prawnej. Uwagi do § 1 art. 3

mają tu odpowiednie zastosowanie.

Pracodawca będący osobą fizyczną moŜe dokonywać samodzielnie tych czynności, jeŜeli

ma  pełną  zdolność  do  czynności  prawnych  określoną  w  kodeksie  cywilnym,  a  więc  gdy  jest
osobą  pełnoletnią  (art.  11  k.c.).  Za  pracodawcę  niepełnoletniego,  który  jest  właścicielem
prywatnego zakładu pracy (placówek handlowej, usługowej itp.), dokonuje czynności mających
znaczenie  prawne  jego  przedstawiciel  ustawowy.  Za  pracodawcę  ubezwłasnowolnionego
całkowicie dokonuje czynności z zakresu prawa pracy opiekun (art. 13 § 2 k.c.), a za pracodawcę
częściowo ubezwłasnowolnionego - kurator (art. 16 § 2 k.c.).

6. Artykuł 3

określa zdolność pracodawców do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy.

Pod tę kategorię pojęciową podpadają zarówno oświadczenia woli (takie np. jak oświadczenie o
zawarciu  umowy  o  pracę,  wypowiedzenie  stosunku  pracy),  jak  teŜ  tzw.  działania  prawne,  czyli
wszelkie działania niebędące oświadczeniami woli w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz mające
doniosłość  prawną,  tzn.  wywołujące  jakiś  skutek  prawny  (np.  udzielenie  i  odwołanie  z  urlopu,
wystawienie  świadectwa  pracy,  przeniesienie  pracownika  do  innej  pracy,  zastosowanie  wobec
pracownika  kary  za  nieprzestrzeganie  ustalonego  porządku,  regulaminu  pracy,  przepisów
bezpieczeństwa  i  higieny  pracy  oraz  przepisów  przeciwpoŜarowych).  Czynności  te  mogą  być
dokonywane przez kaŜdą z osób wyznaczonych do reprezentacji pracodawcy na podstawie art. 3

§ 1 (np. kary porządkowej nie musi zastosować sam kierownik).

Artykuł 3

normuje zdolność pracodawców do czynności z zakresu szeroko pojętego prawa

pracy, a więc nie tylko przewidzianych w kodeksie pracy, lecz takŜe w przepisach innych ustaw i
aktów  wykonawczych, postanowieniach układów zbiorowych pracy  bądź  w innych  opartych na
ustawie porozumieniach  zbiorowych, regulaminach  i statutach  określających prawa  i obowiązki
stron stosunku pracy (art. 9).

Niektóre przepisy kodeksu pracy i akty pozakodeksowe określają inaczej zdolność

pracodawców  do  określonych  czynności  i  zasady  dokonywania  za  nich  tych  czynności  (np.
przepisy o zawieraniu  ponadzakładowych układów zbiorowych pracy).  W  tych sytuacjach mają
oczywiście  zastosowanie  owe  przepisy  szczególne,  a  nie  art.  3

, a to zgodnie z zasadą lex

specialis derogat legi generali.

7.  Czynności  w  sprawach  z  zakresu  prawa  pracy  mogą  być  waŜnie  dokonane  za  pracodawcę,
jeŜeli  z  ich  treści  wynika,  Ŝe  osoba,  która  danej  czynności  dokonuje,  występuje  w  charakterze
przedstawiciela  pracodawcy,  bądź  to  jako  organ  lub  osoba  zarządzająca  zakładem  pracodawcy,
bądź jako osoba wyznaczona do tych czynności.

Czynności te wiąŜą pracodawcę w granicach umocowania. Jeśli przedstawiciel przekroczy te

granice, podjęta przez niego czynność nie wywołuje skutku prawnego. W tym wypadku stosuje
się odpowiednio, zgodnie z art. 300 - art. 95 § 2 k.c. Na przykład kary za naruszenie porządku
pracy nie moŜe zastosować skutecznie wobec pracownika jego bezpośredni przełoŜony, jeŜeli nie
jest kierownikiem zakładu (osobą zarządzającą zakładem pracodawcy) ani osobą wyznaczoną do

Zaj

cia III

Prawo pracy –

wiczenia

mgr P. Grzebyk

stosowania kar.

8. Z mocy cytowanego wyŜej art. 300 do czynności w sprawach z zakresu prawa pracy stosuje się
odpowiednio przepisy ogólne kodeksu cywilnego dotyczące czynności prawnych.

Tak więc wola osoby dokonującej takiej czynności w imieniu pracodawcy moŜe być

wyraŜona  przez  kaŜde  zachowanie  się  tej  osoby,  które  ujawnia  jej  wolę  w  sposób  dostateczny
(art. 60 k.c.). Na przykład za wyraŜenie przez pracodawcę woli nawiązania stosunku pracy uwaŜa
się dopuszczenie danej osoby do pracy przez osobę lub organ zarządzający zakładem pracodawcy
bądź  przez  inną  osobę  wyznaczoną  do  dokonywania  czynności  w  sprawach  z  zakresu  prawa
pracy.  Skutku  tego  nie  wywołuje  dopuszczenie  kogoś  do  pracy  przez  osobę  niemającą
umocowania do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy zgodnie z art. 3

k.p.

JeŜeli  jednak  osoba  umocowana  do  reprezentowania  pracodawcy  poweźmie  wiadomość  o
podjęciu  pracy  przez  osobę,  z  którą  nie  została  zawarta  umowa  o  pracę,  i  nie  odsunie  jej  od
wykonywania  pracy,  to  takie  zachowanie  przedstawiciela  pracodawcy  moŜe  być  poczytane  za
równoznaczne z zawarciem umowy o pracę w sposób dorozumiany, określony w art. 60 k.c.