Zaj

ę

cia III

Prawo pracy –

ć

wiczenia

mgr P. Grzebyk

1

Komentarz do art. 3(1) kodeksu pracy (Dz.U.98.21.94), [w:] R. Celeda, E. Chmielek-Łubińska,
L. Florek, G. Goździewicz, A. Hintz, A. Kijowski, Ł. Pisarczyk, J. Skoczyński, B. Wagner, T.
Zieliński, Kodeks pracy. Komentarz, LEX, 2009, wyd. V.
Stan prawny: 2009.01.01

1. Kodeks określa w art. 3

1

zdolność pracodawców do czynności z zakresu prawa pracy. W §

1 określa zdolność do tych czynności pracodawcy będącego jednostką organizacyjną, a w § 2
osoby fizycznej będącej pracodawcą.

Sprawa zdolności pracodawców do czynności prawnych w stosunkach pracy uregulowana

została wprost w samym kodeksie pracy. Wobec tego w zakresie unormowanym w art. 3

1

nie

mają odpowiedniego zastosowania w tych stosunkach przepisy kodeksu cywilnego o zdolności
do czynności prawnych. Zgodnie z art. 300 stosuje się odpowiednio do zdolności pracodawców
do czynności z zakresu prawa pracy tylko niektóre z przepisów kodeksu cywilnego, określające
zdolność osób fizycznych i prawnych do czynności prawnych (zob. uwagi 2-7).

2. Zdolność pracodawców będących jednostkami organizacyjnymi do czynności w sprawach z
zakresu prawa pracy została określona w art. 3

1

szerzej aniżeli zdolność prawna osób prawnych

w art. 38 k.c., według którego "osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany
w ustawie i w opartym na niej statucie".

Artykuł 38 k.c. określa zdolność osoby prawnej do czynności prawnych zgodnie z teorią

organów osoby prawnej. Oznacza to, że osoba prawna ex lege (z mocy ustawy) działa przez
swoje organy statutowe, a nie przez inne osoby lub organy wyznaczone do składania oświadczeń
woli. Do powzięcia i złożenia oświadczenia woli, które przypisuje się osobie prawnej, "powołane
są osoby fizyczne będące organem lub wchodzące w skład organu tej osoby prawnej" (por. S.
Grzybowski (w:) System prawa..., s. 373). Zdolność osób prawnych do czynności prawnych
według kodeksu cywilnego zbieżna jest ze zdolnością prawną tych osób, tzn. ze zdolnością bycia
podmiotem praw i obowiązków (por. Z. Radwański, Prawo cywilne..., s. 185). W imieniu osoby
prawnej może działać pełnomocnik upoważniony przez jej organ do złożenia określonych
oświadczeń woli.

Za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną może dokonywać czynności z zakresu

prawa pracy zarówno jej organ statutowy (jeśli jest to osoba prawna), jak też każda wyznaczona
do dokonywania tych czynności osoba fizyczna lub organ zarządzający tą jednostką,
niebędący jej organem.

Jeżeli pracodawca jest osobą prawną posiadającą kolektywny, wieloosobowy (zbiorowy)

organ, to czynności z zakresu prawa pracy mogą być dokonywane zarówno przez ów organ
kolektywny zgodnie z zasadą tzw. reprezentacji łącznej, jak też z mocy art. 3

1

jednoosobowo

przez wyznaczoną osobę fizyczną.

Z mocy przepisów pozakodeksowych reprezentacja łączna jest w niektórych podmiotach

obligatoryjna w tym znaczeniu, że czynność wywołująca skutki w zakresie stosunku pracy
dokonana jednoosobowo jest nieważna. Wykluczenia lub wykreślenia członka ze spółdzielni
pracy może dokonać stosownie do postanowień statutu rada nadzorcza lub walne zgromadzenie
spółdzielni (art. 24 § 4 ustawy z dnia 16 września 1982 r. - Prawo spółdzielcze, tekst jedn. Dz. U.
z 2003 r. Nr 188, poz. 1848 z późn. zm.).

Zasada reprezentacji łącznej przy dokonywaniu czynności z zakresu prawa pracy nie

Zaj

ę

cia III

Prawo pracy –

ć

wiczenia

mgr P. Grzebyk

2

obowiązuje, jeśli przepisy szczególne nie przewidują do dokonywania takich czynności działań
kolektywnych (jak np. cytowany art. 24 § 4 pr. spółdz.). Zasada reprezentacji łącznej
przewidziana jest w art. 205 § 1 i w art. 373 § 1 k.s.h. Zgodnie z tymi przepisami do składania i
podpisywania w imieniu spółki oświadczeń "jest wymagane współdziałanie dwóch członków
zarządu, albo też jednego członka zarządu łącznie z prokurentem". W tym drugim wypadku jest
to tzw. mieszana reprezentacja łączna (Z. Kuniewicz, Współdziałanie prokurenta z członkiem
zarządu spółki kapitałowej, PS 1998, nr 6, s. 27). W sprawach z zakresu prawa pracy (m.in. przy
zawieraniu umów o pracę) wystarczy złożenie oświadczenia w imieniu spółki przez kierownika
jednostki organizacyjnej tej spółki, jako pracodawcy w rozumieniu art. 3, lub nawet przez osobę
wyznaczoną do prowadzenia spraw kadrowych. Wynika to z art. 3

1

. Oświadczenie o nawiązaniu

umowy może zgodnie z tym przepisem złożyć zawsze kolektywny bądź jednoosobowy organ
zarządzający spółką, czyli zarząd, a także pełnomocnik ustanowiony do czynności z zakresu
prawa pracy.

Do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy przez spółdzielnie jako pracodawców nie

jest konieczne łączne oświadczenie przynajmniej dwóch członków zarządu lub jednego członka
zarządu i osoby upoważnionej do tego przez zarząd (pełnomocnika), jak to przewiduje art. 54 pr.
spółdz. Artykuł 3

1

jest przepisem szczególnym także w stosunku do prawa spółdzielczego,

określającym zasady reprezentacji pracodawców w sprawach z zakresu prawa pracy, także
spółdzielczego.

Umowę o pracę z członkiem zarządu zawierają wyjątkowo w imieniu spółki handlowej (z

o.o. i S.A.) nie członkowie zarządu (w określonym wyżej trybie), lecz rada nadzorcza lub
pełnomocnicy powołani uchwałą walnego zgromadzenia. Wynika to z przepisów art. 210 i 379
k.s.h., według których w umowie między spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada
nadzorcza lub pełnomocnicy.

Jeśli pracodawca jest jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, wówczas

do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy za tę jednostkę może być wyznaczony organ
kolektywny, wieloosobowy. Organ ten, podobnie jak wyznaczona do reprezentacji osoba
fizyczna, działa za wspomnianą jednostkę na podstawie "wyznaczenia", a nie - jak organ osoby
prawnej - z mocy prawa, tj. przepisu art. 38 k.c.

Kodeks spółek handlowych przewiduje, że oświadczenia składane spółce mogą być

dokonywane wobec jednego członka zarządu lub prokurenta (art. 205 § 2 i art. 373 § 2). Do
złożenia oświadczenia o nawiązaniu umowy ze spółką wystarcza złożenie oświadczenia woli
wobec osoby dokonującej czynności z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy zgodnie z art.
3

1

.

3. Osoba fizyczna wyznaczona do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy za pracodawcę
będącego jednostką organizacyjną (art. 3

1

§ 1) może, lecz nie musi być pracownikiem

zatrudnionym przez tę jednostkę. Może to więc być pracownik zatrudniony na stanowisku
kierownika zakładu przez pracodawcę, jak też osoba niepozostająca z nim w stosunku pracy, lecz
wykonująca obowiązki kierownicze na podstawie umowy cywilnoprawnej (np. umowy, do której
stosuje się przepisy kodeksu cywilnego o umowie zlecenia - art. 750), lub osoba wyznaczona
przez pracodawcę (będącego jednostką organizacyjną) wyłącznie do dokonywania czynności z
zakresu prawa pracy w charakterze pełnomocnika. Zdaniem Sądu Najwyższego, prokurent spółki
handlowej może być uznany za osobę zarządzającą zakładem pracy w imieniu pracodawcy w
rozumieniu art. 241

26

§ 2 w zw. z art. 3

1

§ 1 (wyrok SN z dnia 8 grudnia 2005 r., I PK 125/05,

OSNP 2006, nr 21-22, poz. 322).

Zaj

ę

cia III

Prawo pracy –

ć

wiczenia

mgr P. Grzebyk

3

4. Formami prawnymi wyznaczenia osoby fizycznej do dokonywania czynności z zakresu
prawa pracy za pracodawcę będącego jednostką organizacyjną są zatem:

1) zatrudnienie w charakterze pracownika (na podstawie umowy o pracę, powołania,

mianowania, wyboru lub spółdzielczej umowy o pracę) lub

2) zawarcie z tą osobą umowy cywilnoprawnej (zlecenia bądź umowy, do której stosuje się

przepisy o zleceniu) albo udzielenie jej pełnomocnictwa (do którego stosuje się przepisy
prawa cywilnego).

Podmiotem uprawnionym do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy może być

kierownik działu personalnego jako "inna wyznaczona do tego osoba" w rozumieniu art. 3

1

§ 1.

Wyznaczenie takiej osoby może nastąpić wyraźnie lub w sposób dorozumiany. Może to zostać
również określone w aktach wewnątrzzakładowych (por. Z. Kubot, Status kierownika działu
personalnego, PiZS 2006, nr 7, s. 23).

Wyznaczenie, o którym mowa, następuje też - zgodnie z odpowiednimi przepisami

pozakodeksowymi - na mocy innych zdarzeń.

Zgodnie z prawem upadłościowym (rozporządzenie Prezydenta RP z dnia 24 października

1934 r., tekst jedn. Dz. U. z 1991 r. Nr 118, poz. 512 z późn. zm., zastąpione przez ustawę z dnia
28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe, Dz. U. Nr 60, poz. 535 z późn. zm.) osobą fizyczną
wyznaczoną do dokonywania m.in. czynności z zakresu prawa pracy staje się syndyk masy
upadłości pracodawcy, który zaprzestał płacenia długów. Zarząd majątkiem tego pracodawcy
("masy upadłości") należy do osoby, którą wyznacza sąd jako syndyka w postanowieniu o
ogłoszeniu upadłości. Syndyk obejmuje z mocy prawa majątek upadłego przedsiębiorstwa,
reprezentuje masę na zewnątrz i zarządza wspomnianym majątkiem do czasu jego likwidacji
(por. K. Korzan, Stanowisko prawne syndyka masy upadłości i jego kwalifikacje, PPH 1993, nr
8). Do syndyka należy m.in. dokonywanie zwolnień pracowników w trybie przepisów kodeksu
pracy (por. J. Iwulski, K. Jaśkowski, Zwolnienia grupowe. Praktyczny komentarz, Warszawa
1995, s. 44).

Syndykiem masy upadłości może być także osoba prawna swą działalnością zbliżona do

działalności podmiotu, który popadł w stan upadłości (por. Z. Świeboda, Odpowiedzialność
porządkowa i odszkodowawcza syndyka masy upadłości, PS 1997, nr 3, s. 20). W tym wypadku
czynności z zakresu prawa pracy dokonuje statutowy organ tej osoby prawnej lub inna
wyznaczona przez ten organ osoba.

W literaturze prawa handlowego syndyk masy upadłości nie jest uważany jednomyślnie za

ustawowego zastępcę podmiotu gospodarczego, którego majątkiem zarządza (por. Z. Świeboda,
Odpowiedzialność porządkowa..., s. 21; M. Allerhand, Prawo upadłościowe. Komentarz,
Warszawa 1991, s. 221). Pogląd ten nie podważa tezy, że syndyk jest osobą wyznaczoną do
dokonywania czynności z zakresu prawa pracy w rozumieniu art. 3

1

. Przepis ten nie przewiduje,

iż wyznaczenia może dokonać tylko pracodawca i że osoba wyznaczona może działać tylko jako
zastępca pracodawcy. Do tych czynności nie jest natomiast wyznaczony przedstawiciel upadłego
podmiotu, który został wprowadzony jako nowa instytucja do prawa upadłościowego nowelą z
dnia 31 lipca 1997 r. o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24
października 1934 r. - Prawo upadłościowe i niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 117, poz. 751).

Z mocy wyznaczenia w trybie przepisów o likwidacji przedsiębiorstw państwowych

(rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1981 r. w sprawie wykonania ustawy o
przedsiębiorstwach państwowych, Dz. U. Nr 31, poz. 170 z późn. zm.) osobą dokonującą
czynności z zakresu prawa pracy w likwidowanym przedsiębiorstwie jest likwidator
wyznaczony w zarządzeniu o likwidacji przedsiębiorstwa przez organ założycielski. Likwidator
zarządza mieniem likwidowanego przedsiębiorstwa i wykonuje ex lege (z mocy prawa) wszelkie

Zaj

ę

cia III

Prawo pracy –

ć

wiczenia

mgr P. Grzebyk

4

prawa i obowiązki dyrektora przedsiębiorstwa w zakresie niezbędnym do zakończenia
działalności likwidowanego przedsiębiorstwa. Do tego zakresu należą m.in. czynności
zmierzające do zakończenia stosunków z pracownikami i zaspokojenia wzajemnych roszczeń.

5. Pracodawca będący osobą fizyczną dokonuje czynności prawnych z zakresu prawa pracy
osobiście lub przez organ zarządzający jego zakładem ("firmą") albo przez inną wyznaczoną do
tego osobę. Może to być kierownik prowadzący zakład będący własnością pracodawcy lub
pełnomocnik czy też jakakolwiek inna osoba zatrudniona w charakterze pracownika lub na innej
podstawie prawnej. Uwagi do § 1 art. 3

1

mają tu odpowiednie zastosowanie.

Pracodawca będący osobą fizyczną może dokonywać samodzielnie tych czynności, jeżeli

ma pełną zdolność do czynności prawnych określoną w kodeksie cywilnym, a więc gdy jest
osobą pełnoletnią (art. 11 k.c.). Za pracodawcę niepełnoletniego, który jest właścicielem
prywatnego zakładu pracy (placówek handlowej, usługowej itp.), dokonuje czynności mających
znaczenie prawne jego przedstawiciel ustawowy. Za pracodawcę ubezwłasnowolnionego
całkowicie dokonuje czynności z zakresu prawa pracy opiekun (art. 13 § 2 k.c.), a za pracodawcę
częściowo ubezwłasnowolnionego - kurator (art. 16 § 2 k.c.).

6. Artykuł 3

1

określa zdolność pracodawców do dokonywania czynności z zakresu prawa pracy.

Pod tę kategorię pojęciową podpadają zarówno oświadczenia woli (takie np. jak oświadczenie o
zawarciu umowy o pracę, wypowiedzenie stosunku pracy), jak też tzw. działania prawne, czyli
wszelkie działania niebędące oświadczeniami woli w ścisłym tego słowa znaczeniu, lecz mające
doniosłość prawną, tzn. wywołujące jakiś skutek prawny (np. udzielenie i odwołanie z urlopu,
wystawienie świadectwa pracy, przeniesienie pracownika do innej pracy, zastosowanie wobec
pracownika kary za nieprzestrzeganie ustalonego porządku, regulaminu pracy, przepisów
bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przepisów przeciwpożarowych). Czynności te mogą być
dokonywane przez każdą z osób wyznaczonych do reprezentacji pracodawcy na podstawie art. 3

1

§ 1 (np. kary porządkowej nie musi zastosować sam kierownik).

Artykuł 3

1

normuje zdolność pracodawców do czynności z zakresu szeroko pojętego prawa

pracy, a więc nie tylko przewidzianych w kodeksie pracy, lecz także w przepisach innych ustaw i
aktów wykonawczych, postanowieniach układów zbiorowych pracy bądź w innych opartych na
ustawie porozumieniach zbiorowych, regulaminach i statutach określających prawa i obowiązki
stron stosunku pracy (art. 9).

Niektóre przepisy kodeksu pracy i akty pozakodeksowe określają inaczej zdolność

pracodawców do określonych czynności i zasady dokonywania za nich tych czynności (np.
przepisy o zawieraniu ponadzakładowych układów zbiorowych pracy). W tych sytuacjach mają
oczywiście zastosowanie owe przepisy szczególne, a nie art. 3

1

, a to zgodnie z zasadą lex

specialis derogat legi generali.

7. Czynności w sprawach z zakresu prawa pracy mogą być ważnie dokonane za pracodawcę,
jeżeli z ich treści wynika, że osoba, która danej czynności dokonuje, występuje w charakterze
przedstawiciela pracodawcy, bądź to jako organ lub osoba zarządzająca zakładem pracodawcy,
bądź jako osoba wyznaczona do tych czynności.

Czynności te wiążą pracodawcę w granicach umocowania. Jeśli przedstawiciel przekroczy te

granice, podjęta przez niego czynność nie wywołuje skutku prawnego. W tym wypadku stosuje
się odpowiednio, zgodnie z art. 300 - art. 95 § 2 k.c. Na przykład kary za naruszenie porządku
pracy nie może zastosować skutecznie wobec pracownika jego bezpośredni przełożony, jeżeli nie
jest kierownikiem zakładu (osobą zarządzającą zakładem pracodawcy) ani osobą wyznaczoną do

Zaj

ę

cia III

Prawo pracy –

ć

wiczenia

mgr P. Grzebyk

5

stosowania kar.

8. Z mocy cytowanego wyżej art. 300 do czynności w sprawach z zakresu prawa pracy stosuje się
odpowiednio przepisy ogólne kodeksu cywilnego dotyczące czynności prawnych.

Tak więc wola osoby dokonującej takiej czynności w imieniu pracodawcy może być

wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny
(art. 60 k.c.). Na przykład za wyrażenie przez pracodawcę woli nawiązania stosunku pracy uważa
się dopuszczenie danej osoby do pracy przez osobę lub organ zarządzający zakładem pracodawcy
bądź przez inną osobę wyznaczoną do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa
pracy. Skutku tego nie wywołuje dopuszczenie kogoś do pracy przez osobę niemającą
umocowania do dokonywania czynności w sprawach z zakresu prawa pracy zgodnie z art. 3

1

k.p.

Jeżeli jednak osoba umocowana do reprezentowania pracodawcy poweźmie wiadomość o
podjęciu pracy przez osobę, z którą nie została zawarta umowa o pracę, i nie odsunie jej od
wykonywania pracy, to takie zachowanie przedstawiciela pracodawcy może być poczytane za
równoznaczne z zawarciem umowy o pracę w sposób dorozumiany, określony w art. 60 k.c.