Budki lęgowe

Coraz więcej osób pragnie obcować z przyrodą, zachwycać się nią i spędzać czas na jej

łonie. Zmęczeni codzienną pracą, obowiązkami i tempem życia, uciekamy od zgiełku,
hałasu, stresów i napięć. Taką odskocznią może być obserwowanie ptaków i słuchanie
ich pięknego śpiewu.

Każdemu miłośnikowi ptaków prędzej czy później przychodzi do głowy pomysł, aby
pomóc naszym skrzydlatym przyjaciołom, a jednocześnie zatrzymać ich jak najbliżej
siebie. Innymi słowy wpadamy w końcu na pomysł, aby wywiesić domki dla ptaków,

czyli budki (skrzynki) lęgowe. Nie wszyscy jednak zdają sobie sprawę, że nieprawidłowo
wywieszona i obsługiwana budka lęgowa, zamiast bezpiecznym schronieniem i

miejscem lęgowym, staje się ŚMIERTELNIE NIEBEZPIECZNĄ PUŁAPKĄ EKOLOGICZNĄ.
Niniejszy artykuł traktuje o tym, w jaki sposób prawidłowo, a przede wszystkim
bezpiecznie wywiesić, eksploatować i konserwować budki lęgowe dla ptaków.

I Rodzaje budek

Jedną z najistotniejszych spraw jest zakup lub wykonanie właściwej budki lęgowej.

Powinna ona charakteryzować się odpowiednimi wymiarami, ustandaryzowanymi
średnicami otworów oraz budową zapewniającą łatwe czyszczenie. Niestety, w sklepach
ogrodniczych czy hipermarketach oferowane są często budki, których jedyną zaletą jest

efektowny wygląd.

Zatem jakie budki zastosować?

Obecnie w Polsce najczęściej stosowane są:

1. skrzynki lęgowe typu Sokołowskiego,
2. skrzynki drążone.

Rysunek 1. Skrzynka lęgowa typu Sokołowskiego (wg Jabłońskiego i in.)

Tabela 1.

Typ

skrzynki

Wymiary poszczególnych elementów w cm

Przeznaczenie

bok dna

(wymiar A)

wys. ścianki

(wymiary B i C)

śred.

otworu

(wymiar D)

wys.

umieszczenia

otworu nad

dnem

A

13

25

27

3,3-3,5

15

wszystkie sikory,

muchołówka

żałobna

i białoszyja,

mazurek i wróbel

A1

13

25

27

2,7

15

sikory oprócz

bogatki

B

15

35

38

5,0-5,5

20

szpak, pleszka,

bogatka,

modraszka,

sosnówka, kowalik;

rzadziej: dudek,

dzięcioł pstry duży i

średni, krętogłów,

muchołówka

żałobna, mazurek,

wróbel i inne

D

19

40

43

8,0-8,5

27

kawka, dudek,
siniak, kraska,

szpak; czasami:

pustułka, dzięcioł

czarny, dzięcioł

zielonosiwy,

włochatka i gągoł

E

30

50

55

12,0-15,0

33

puszczyk, uszatka i

pustułka, znacznie

rzadziej krzyżówka,

gągoł

i nurogęś

Rysunek 2. Skrzynka lęgowa drążona (wg Jabłońskiego i in.)

Wymiary budki drążonej powinny być analogiczne do wymiarów skrzynek typu
Sokołowskiego. Ten typ budki do pewnego stopnia imituje naturalną dziuplę, gdyż jest

wykonywany z wydrążonego, naturalnego odcinka drewna. Jego prototypem była
naturalna dziupla (najczęściej dzięcioła czarnego), wycinana ze ściętego w ramach
planowej gospodarki leśnej drzewa, a następnie wywieszana.

II Zasady wywieszania skrzynek lęgowych dla ptaków

Niemniej ważną rzeczą od doboru właściwej skrzynki lęgowej jest sposób jej

zawieszenia, obsługi i konserwacji. Należy stosować się do następujących, już po
wielokroć wypraktykowanych zasad:
1. Budki należy rozwieszać przede wszystkim tam, gdzie brakuje naturalnych dziupli i

innych schronień dla ptaków. Zatem, jeśli dysponujemy starym sadem, parkiem lub
lasem, nie wywieszajmy tam budek lęgowych, gdyż jest to bezcelowe. Raczej skupmy

się na obserwowaniu i słuchaniu całego mnóstwa ptaków, które na pewno już tam
mieszkają.
2. Budek nie należy wywieszać zbyt gęsto, gdyż dziuplaki (z nielicznymi wyjątkami, np.

szpak) są ptakami terytorialnymi. Minimalna odległość między skrzynkami - to 100
metrów, w przeciwnym razie ptaki i tak wyregulują swój terytorializm, zajmując co
drugą lub co trzecią skrzynkę.

3. Skrzynki należy wywieszać otworem na wschód lub południowy wschód.
4. Najlepsze dla ptaków są budki wiszące w miejscach lekko zacienionych.
5. Skrzynki powinny być zawieszone pionowo lub lekko pochylone do przodu. Praktyka

pokazuje, że budki pochylone do tyłu o wiele rzadziej są zasiedlane przez ptaki.
6. Wisząca na drzewie skrzynka powinna być nieruchoma (stabilna).
7. Optymalna wysokość zawieszenia wynosi 4 metry. Właściwie skrzynki mogłyby wisieć

o wiele wyżej, jednakże ze względu na konieczność ich czyszczenia i konserwacji,
wysokość 4 metrów gwarantuje dość łatwy dostęp w celu wykonania tych czynności, a
jednocześnie chroni przed przypadkowymi aktami wandalizmu.

8. Budki muszą być czyszczone po każdym sezonie lęgowym, gdyż ptaki nie usuwają
starych gniazd ze skrzynek (w naturalnych dziuplach gniazda ulegają samoistnemu
rozkładowi). Po kilku sezonach lęgowych ich nagromadzenie powoduje, iż jaja, a potem

pisklęta znajdują się bardzo blisko otworu wlotowego, gdzie mogą łatwo stać się łupem
drapieżnika (kot domowy, kuna). Stąd wynikają również odpowiednie wymiary ścianek

budek lęgowych (tabela 1), zabezpieczające przed drapieżnikami próbującymi dostać
jaja lub pisklęta łapą. Poza tym usuwając stare gniazdo ze skrzynki, pozbywamy się
potencjalnie przebywających tam pasożytów. Zatem czyszczenie jest bardzo ważną

czynnością i powinno odbywać się corocznie jesienią lub zimą.
9. Jeśli skrzynka nie jest zasiedlona w ciągu dwóch kolejnych sezonów lęgowych, należy
ją przewiesić w inne miejsce, gdyż prawdopodobieństwo zajęcia jej w kolejnych

sezonach jest minimalne.
10. Skrzynka nie powinna być wyposażona w tradycyjny "patyczek" przy otworze
wlotowym, gdyż stanowi on dogodne oparcie dla drapieżnika znajdującego się na dachu

budki i próbującego sięgnąć do jaj czy piskląt. Mimo że mogłoby się wydawać, iż
"patyczek" jest bardzo wygodny dla ptaków, w rzeczywistości ptaki bardzo rzadko z
niego korzystają.

Niestosowanie się do przedstawionych wcześniej zasad nie tylko obniża procent
zasiedlenia skrzynek, ale przede wszystkim naraża ptaki na śmiertelne
NIEBEZPIECZEŃSTWO!!!

Zatem pomagajmy ptakom, ale róbmy to dobrze, a ptaki odwdzięczą nam się swym
pięknem i wspaniałym śpiewem.

Bibliografia:
1.SZOKALSKI M., WOJTATOWICZ J. Ptaki w ogrodzie Warszawa : PWRiL 1989

2. LOHMANN Michael Ptaki w ogrodzie Warszawa Delta : W-Z 2005
3. PORADNIK ochrony lasu Praca zbiorowa Warszawa : Świat2003