1

Istota i funkcje podatków

Podatki pojawiły się już w starożytności. Stanowią szczególną formę daniny publicznej. Państwo

czerpie środki na realizację zadań publicznych i społecznych z danin publicznych. Państwo

wykorzystuje swoje uprawnienia władcze i ustanawia obowiązek wnoszenia na jego rzecz i na

rzecz innych związków publiczno-prawnych różnego rodzaju danin publicznych. Pierwotnie daniny

publiczne pobierane były w naturze, czego przykładem jest dziesięcina oraz w postaci świadczeń

osobistych (obowiązkowa służba wojskowa). Gdy pojawił się pieniądz, daniny publiczne zaczęto

pobierać w tej formie. Pieniężne daniny publiczne przyjęły postać podatków i opłat publicznych.

Opłaty te zgodnie z ich nazwą są świadczeniami pieniężnymi o charakterze odpłatnym. Są one

pobierane za czynności urzędowe, np. sporządzenie aktu małżeństwa. Podatki są natomiast

świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym – podatnicy nic w zamian nie otrzymują za

zapłacone podatki. Podatki są ciężarem nakładanym przez władzę publiczną na osoby fizyczne i

jednostki gospodarcze. W rezultacie opodatkowania wyżej wymienionych podmiotów, władza

zawłaszcza część ich dochodów, dzięki temu bierze udział w podziale produktu i dochodu

narodowego. Podatki korygują rynkowy podział dochodów między osoby fizyczne i jednostki

gospodarcze. Podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna. Wyraża się ona w przysparzaniu

dochodów władzy publicznej. Podatki stanowią obecnie najważniejsze źródło dochodów publicznych.

Dochody te są z kolei niezbędne dla ponoszenia wydatków na realizację różnego rodzaju zadań

publicznych i społecznych. Funkcja fiskalna podatków wyraża się w zawłaszczaniu części dochodów

osób fizycznych i jednostek gospodarczych. Powinna być ona dostosowana do zakresu i skali zadań

państwa, samorządów terytorialnych i innych związków publiczno-prawnych. Gdy zadania te są

rozszerzane, podatki muszą być podniesione. Podatki mogą być obniżone tylko wówczas, gdy

jednocześnie zredukowany zostanie zakres zadań realizowanych przez państwo i inne związki

publiczno-prawne.

Zwolennicy doktryny neoliberalnej postulują, aby państwo realizowało jedynie wąsko

rozumiane zadania publiczne w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, obrony narodowej,

ochrony środowiska, ładu przestrzennego, dróg publicznych. Jednocześnie są przeciwni

nieodpłatnej realizacji przez państwo i inne związki publiczno prawne zadań społecznych w zakresie

usług socjalno-kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Wyjątek stanowią jedynie szczepienia

ochronne, które powinny być obligatoryjne i nieodpłatne, gdyż zapobiegają epidemiom oraz

szkolnictwo podstawowe i gimnazjalne. W gospodarce neoliberalnej zakres zadań władzy publicznej

jest wąski i podatki mogą być względnie niskie. Najbliższa modelowi gospodarki neoliberalnej jest

gospodarka amerykańska, w mniejszym stopniu japońska.

Zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych postulują aby państwo pełniło nie tylko wąsko

rozumiane zadania publiczne lecz również zadania społeczne w dziedzinie usług socjalno

kulturalnych i zabezpieczenia społecznego. Ich zdaniem podstawowe usługi socjalno kulturalne

powinny być świadczone przez władzę publiczną nieodpłatnie. Postulat ten dotyczy usług w zakresie

wychowania, szkolnictwa wyższego, ochrony zdrowie i w mniejszym stopniu kultury. Uważają

jednocześnie, że państwo powinno gwarantować ubezpieczenie społeczne na wypadek starości,

inwalidztwa, bezrobocia, wielodzietności, nieporadności życiowej i innych ryzyk socjalnych. W

gospodarce socjaldemokratycznej zakres zadań władzy publicznej jest bardzo szeroki – podatki

2

muszą być wysokie. Model tej gospodarki przyjęły m.in. kraje skandynawskie ze Szwecją na czele.

Kraje te są znane z wysokich podatków. Biedni raczej są zwolennikami gospodarki

socjaldemokratycznej, a bogaci neoliberalnej.

Słabość naszej gospodarki powoduje jednak, że zakres zabezpieczenia społecznego

gwarantowanego przez państwo i zakres usług socjalno-kulturalnych świadczonych nieodpłatnie

będzie zawsze węższy niż np. w Szwecji.

Zwolennicy doktryn neoliberalnych postulują aby podatki pełniły wyłącznie funkcję fiskalną,

aby były one neutralne, a więc nie zakłócały działania mechanizmu rynkowego. W praktyce jednak

żaden podatek nie jest w pełni neutralny. Podatki powodują bowiem uszczuplenie zasobów

pieniężnych podatników i wpływają na ich zachowania w przypadku osób fizycznych podatki

powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do oszczędzania. Osoby fizyczne, które

zapłaciły wysokie podatki mniej środków pieniężnych przeznaczają na oszczędności. Gdy podatki są

wysokie osoby fizyczne mogą być zmuszone do ograniczenia konsumpcji i zmiany ich struktury,

obniżenia konsumpcji dóbr luksusowych i zwiększenia konsumpcji dóbr normalnych i podrzędnych.

Podatki powodują w pierwszej kolejności spadek skłonności do inwestowania. Niektóre podatki

obniżają popyt na towary i usługi i zmuszają jednostki gospodarcze do obniżenia produkcji.

Najbliższy postulatowi neutralności jest podatek od wartości dodanych, gdy spełnia on dwa

następujące warunki:

1. jest podatkiem powszechnym, a więc nie przewiduje żadnych zwolnień podmiotowych

i przedmiotowych

2. gdy w podatku tym stosowane są jedynie dwie stawki podatkowe:

a. stawka zerowa tylko w odniesieniu do eksportu

b. stawka podstawowa w odniesieniu do wszystkich pozostałych czynności

opodatkowanych tym podatkiem.

Polski podatek od wartości dodanej, którym jest podatek od towarów i usług bynajmniej nie jest

neutralny. Występują w nim bowiem zwolnienia podmiotowe i przedmiotowe, a ponadto oprócz

stawki zerowej i podstawowej (22%) występuje stawka obniżona (7%) i stawka przejściowa (3%)

na nieprzetworzone produkty rolne. W praktyce w większości państw na świecie podatki są

wykorzystywane przez państwo nie tylko w celach fiskalnych lecz również pozafiskalnych dla

oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze. W niektórych państwach Europy Zachodniej

podatki są ważnym instrumentem polityki pro-rodzinnej. Państwo poprzez wprowadzenie

odpowiedniej polityki podatkowej zachęca osoby w wieku matrymonialnym do wchodzenia w

związki małżeńskie, prokreacji (posiadania dzieci). Przykładem państw, których system podatkowy

ma charakter pro-rodzinny może być Francja i BRD. Zwłaszcza Francja w okresie po II wojnie

światowej osiągnęła znaczne sukcesy w tej polityce. Obecnie przyrost naturalny we Francji należy

do najwyższych w Europie Zachodniej i jest wyższy niż w Polsce. Mniejsze sukcesy w polityce tej

osiągnęły Niemcy, gdzie przyrost naturalny jest ujemny. W Polsce w ’90 dramatycznie spadła liczba

urodzeń, w rezultacie w ’00 stopa przyrostu naturalnego była zerowa (w skali kraju liczba urodzeń

przekroczyła liczbę zgonów o kilka tysięcy) Od wielu lat w dużych miastach przyrost naturalny jest

wysoce ujemny. Funkcje podatku pro-rodzinnego pełni w pewnym stopniu podatek od osób

fizycznych. Zakłada on możliwość wspólnego opodatkowania małżonków, co przynosi im wymierne

korzyści w postaci niższego łącznego zapłaconego podatku, gdy ich dochody są silnie zróżnicowane.

3

Ponadto niektóre ulgi przewidziane w podatku dochodowym od osób fizycznych mają charakter

małżeński. W przypadku małżonków przysługuje jedna ulga na jedno małżeństwo. Ulgami

małżeńskimi są m.in. ulgi mieszkaniowe. Obecnie podatek ten jest podatkiem bardzo

niesprawiedliwym. W przypadku dwóch małżeństw o tym samym dochodzie, gdy pierwsze

małżeństwo jest bezdzietne o drugie wychowuje dwójkę nieletnich dzieci, obydwa małżeństwa

zapłacą taki sam podatek.

Podatki w gospodarce rynkowej są wykorzystywane głównie do oddziaływania na gospodarkę. W

związku z tym wyróżniamy następujące pozafiskalne funkcje ekonomiczne podatków:



alokacyjną – wyraża się w wykorzystaniu podatków do skorygowania rynkowego

rozmieszczenia czynników produkcji i skorygowania rynkowej struktury PKB. Sam

mechanizm rynkowy jest niedoskonałym instrumentem alokacji zasobów. W Polsce w ’90

wykorzystywano podatki w celach alokacyjnych. W przypadku podatku dochodowego od

osób prawnych do 1998r. przewidziane były w tym podatku specjalne ulgi inwestycyjne w

rejonach dużego bezrobocia i w dziedzinach wyznaczonych przez państwo, a w przypadku

podatku od osób fizycznych takie ulgi obowiązywały do końca ’99. Zostały one jednak

zlikwidowane jednocześnie na wniosek ówczesnego ministra finansów. Podjęto jednocześnie

próbę radykalnego obniżenia stawek w podatkach dochodowych i przekształcenia podatku

dochodowego od osób fizycznych w podatek liniowy ze stawką 22%. Próba ta zakończyła się

jednak niepowodzeniem. Funkcję alokacyjną pełnią również inne ulgi i zwolnienia

przewidziane w podatkach dochodowych. Przysługują one podatnikom inwestującym w

specjalnych strefach ekonomicznych. Ulgi są najbardziej rozbudowane w podatku

dochodowym od osób fizycznych. Zachęcają one do darowizn na cele społeczno użyteczne.

Zachęcają do ponoszenia wydatków związanych z remontem mieszkania, do kupowania

nowego mieszkania, do kształcenia się, do zakupu pomocy naukowych. Również podatki od

wydatków (konsumpcyjne) pełnią funkcję alokacyjną. Należą do nich podatek od towarów i

usług i akcyzowy. W przypadku podatku od towarów i usług, towary i usługi o podstawowym

znaczeniu dla konsumpcji są opodatkowane stawką obniżoną, przez co są tańsze, wyższa

jest ich konsumpcja, produkcja i import. Państwo nakładając podatek akcyzowy na wyroby

spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i obniżenia konsumpcji.

Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii społecznych i pogorszeniu

się stanu zdrowotności społeczeństwa. Funkcja alokacyjna podatków z wyjątkiem podatku

akcyzowego pozostaje w sprzeczności z ich podstawową funkcją jaką jest funkcja fiskalna.

Mianowicie ulgi i zwolnienia oraz niższe stawki wpływające na rozmieszczenie czynników

produkcji przyczyniają się do spadku dochodów publicznych.



stabilizacyjną – Gospodarka rynkowa charakteryzuje się wahaniami cyklicznymi. Wahania

te wystąpiły również w polskiej gospodarce w latach 90

Wahania cykliczne mogą być obniżone poprzez prowadzenie przez państwo odpowiedniej polityki

fiskalnej, która powinna zmierzać 4 bardziej szczegółowych celów:

zapewnienia stałego wzrostu gospodarczego stosunkowo szybkiego w przypadku Polski, szybszego

niż w państwach Europy Zachodniej. Powinniśmy dążyć do osiągnięcia w jak najkrótszym okresie

poziomu rozwoju gospodarczego najsłabszych krajów UE: Grecji i Portugalii. Czasami wysuwany

4

jest postulat, by temp wzrostu PKB w znaczeniu realnym wynosiło co najmniej 5%. Polityka

stabilizacyjna powinna zmierzać do stopniowego obniżania bezrobocia. Niestety jednak w trzech

ostatnich latach bezrobocie wzrosło o 1 mln osób, a stopa bezrobocia z 10 do 16 %. Należałoby

jednak dążyć do obniżenia tej stopy do poziomu akceptowanego przez społeczeństwo. Jedyną

szansą na obniżenie bezrobocia jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego. Wzrost gospodarczy

jest najważniejszym celem polityki gospodarczej. Polityka ta powinna dążyć do zrównoważenia

bilansu płatniczego. nie ma potrzeby zamykania bilansu płatniczego nadwyżką, gdyż polskie

rezerwy dewizowe netto wynoszą obecnie ok. 27 mld $ i są nadmierne w stosunku do potrzeb

wynikających z obsługi transakcji gospodarczych. Bilans płatniczy może być równoważony poprzez

zrównoważenie bilansu handlowego i równowagę między kapitałami napływającymi i odpływającymi

albo też przy ujemnym bilansie handlowym i dodatnim bilansie kapitałowym. W Polsce w ostatnich

latach bilans handlu zagranicznego był wysoce ujemny. W latach 99-00 roczne ujemne saldo

bilansu handlowego wynosiło w każdym w tych lat ok. 18 mld $. O tę kwotę wyższy był import od

eksportu. Popyt wewnętrzny skierowany był w znacznej mierze na towary importowane. Ujemne

saldo bilansu handlowego było spowodowane m.in. niskimi kursami walut wymienialnych w zł.

Taniość tych walut powodowała, że eksport był mało opłacalny przy bardzo wysokiej opłacalności

importu. Bilans płatniczy w Polsce w ostatnich latach był równoważony wpływami uzyskiwanymi z

prywatyzacji majątku państwowego, głównie z udziałem kapitału zagranicznego oraz kapitałami

spekulacyjnymi napływającymi do Polski, bo stopy procentowe są dużo wyższe niż w innych

krajach Europy Zachodniej. Polityka stabilizacyjna powinna dążyć do stopniowego obniżania stopy

inflacji. NBP poprzez wprowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej spowodował, że stopa inflacji

jest bardzo niska. To jednak zahamowało wzrost gospodarczy i jest jedną z przyczyn rosnącego

bezrobocia.

Z tych 4 celów najmniej ważny jest cel inflacyjny. Wybór charakteru polityki fiskalnej powinien być

uzależniony od fazy cyklu koniunkturalnego. W fazie recesji i w fazie stagnacji państwo w celu

pobudzenia wzrostu gospodarczego powinno prowadzić ekspansywną politykę fiskalną: obniżyć

podatki i zwiększyć wydatki publiczne. Tego typu polityka przyczynia się do wzrostu popytu

globalnego, który pobudza wzrost gospodarczy. natomiast w fazie boomu gospodarczego, gdy

występują symptomy przegrzania koniunktury gospodarczej (wzrost inflacji, pogłębienie się

nierównowagi bilansu płatniczego) państwo powinno prowadzić restrykcyjną politykę gospodarczą:

podnieść podatki i obniżyć wydatki publiczne. Tego typu polityka hamuje nadmierną ekspansję

gospodarki. W gospodarce rynkowej działają tzw. automatyczne stabilizatory koniunktury, które

samoczynnie ograniczają wahania cykliczne gospodarki. W przypadku Polski funkcję tę pełnią

przede wszystkim podatki dochodowe zwłaszcza dochodowy od osób fizycznych oraz zasiłki dla

bezrobotnych i wydatki pomocy społecznej. W okresie prosperity (boomu gospodarczego) wpływy

z podatków dochodowych są bardzo wysokie przy niskich wydatkach publicznych na zasiłki dla

bezrobotnych i pomoc społeczną. W okresie recesji sytuacja jest odwrotna: wpływy z podatków

dochodowych są bardzo niskie przy wysokich wydatkach publicznych na w/w cele.



dystrybucyjną – Mechanizm rynkowy prowadzi do pogłębiania się różnic dochodowych

między osobami fizycznymi, gospodarstwami domowymi, a nawet grupami społecznymi i

zawodowymi. w gospodarce rynkowej narastają różnice między osobami fizycznymi pod

względem wysokości dochodów uzyskiwanymi z pracy. Płaca minimalna, która wynosi

5

obecnie 760 zł/mc, rośnie bardzo wolno, a szybko rosną wysokie wynagrodzenia za płacę.

Prezesi banków zarabiają w ciągu roku nawet 1mln $. Jeszcze bardziej zróżnicowane są

dochody z kapitałów takie jak: otrzymane odsetki od lokat bankowych i z papierów

wartościowych, otrzymana dywidenda, udział w zysku spółki. Większość społeczeństwa nie

dysponuje żadnym kapitałem, bądź też jego kapitał jest bliski 0. Najczęściej dochody z

kapitału są wolne od podatku dochodowego lub oprocentowane niską stawką. Te drastyczne

różnice w poziomie dochodów uzyskiwane przez poszczególne osoby fizyczne są redukowane

podatkami, a zwłaszcza progresywnym podatkiem dochodowym od osób fizycznych: Im

większa jest progresja w tym podatku, tym bardziej redukuje on różnice dochodowe między

osobami fizycznymi. Podatki powinny pełnić funkcję dystrybucyjną, gdyż poprzez wtórny

podział dochodów przy danym PKB państwo może podnieść poziom dobrobytu społecznego.

Dochody nadwyżkowe osób uzyskujących wysokie i średnie dochody powinny być przejęte

podatkami, a zgromadzone środki przeznaczone na świadczenia pieniężne dla osób

uzyskujących niskie dochody. Przykładem tego typu świadczeń mogą być renty, emerytury,

zasiłki dla bezrobotnych, stypendia socjalne itd. Dystrybucję dochodów podatkami

uzasadnia malejąca krańcowa użyteczność dochodów wraz ze wzrostem tego dochodu. Przy

danym PKB można podnieść poziom dobrobytu społecznego zabierając nadwyżkowe

dochody osobom o najwyższych i średnich dochodach przeznaczając te środki na

świadczenia społeczne.

Definicja prawna i cechy podatków

Mianem podatków nazywamy świadczenia pieniężne osób fizycznych i jednostek gosp. na

rzecz władzy publicznej o charakterze przymusowym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i

ogólnym. Świadczenia te umożliwiają tej władzy realizację jej zadań publicznych i społecznych.

Aby dane świadczenie pieniężne na rzecz władzy publicznej można było nazwać podatkiem powinno

się ono charakteryzować wszystkimi cechami wymienionymi w definicji podatków. Przy podanej

wyżej definicji podatków, do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć poza świadczeniami

pieniężnymi, oficjalnie nazywanymi podatkami, także cła, składkę świadczenia zdrowotnego oraz

składki i wpłaty na różnego rodzaju państwowe fundusze celowe, jeżeli mają one charakter

przymusowy. Do szeroko rozumianych podatków należy zaliczyć także wpłatę od zysku

dokonywaną przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki skarbu państwa. Aktualnie

wpłata ta wynosi 15% zysku po opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Z poglądem, że wąsko rozumiane podatki są zbyt wysokie w Polsce z nielicznymi wyjątkami

nie można się zgodzić. Podatki w Polsce są bowiem znacznie niższe w wysoko rozwiniętych

państwach. Wyjątek stanowi podatek od towarów i usług, polski wariant podatku od wartości

dodanej, w którego stawka wynosząca 22%, jest jedną z najwyższych na świecie.

W Polsce wysokie są natomiast świadczenia pieniężne zaliczane do szeroko rozumianych

podatków takie jak: składka ubezpieczenia społecznego i inne narzutu na płace. Podnoszą one

koszty robocizny w Polsce i są jedną z przyczyn rosnącego bezrobocia. Zatrudnienie każdej

dodatkowej osoby wiąże się z obowiązkiem comiesięcznego wypłacania wynagrodzenia i

odprowadzania składki ubezpieczenia społecznego i na fundusz pracy. Przymusowy charakter

podatków wynika z istoty władzy publicznej, która wykorzystując swoje uprawnienia władcze

6

ustanawia obowiązek płacenia podatków przez pewne kategorie osób fizycznych i jednostek

gospodarczych i w razie uchylania się od spełniania tego obowiązku, podatki te egzekwuje przy

użyciu przymusu. Wszystkie podatki powinny być twardo egzekwowane od wszystkich podatników.

Dzięki takiej egzekucji istnieją szanse obniżenia podatków w przyszłości a ponadto jest ona zgodna

z zasadami gosp. rynkowej. Zasady te wymagają bowiem, żeby wszyscy podatnicy byli traktowani

jednakowo przez prawo podatkowe i organy podatkowe. W Polsce jednak egzekucja podatków nie

zawsze jest sprawna tak jak w wysoko rozwiniętych krajach zachodnich.

Nakładanie podatków na podatników nie wymaga przy tym ich zgody wyrażonej np. w

drodze referendum. Podatki są jednostronnie ustalane przez państwo i ewentualnie samorząd

terytorialny, a ich rodzaj i wysokość nie jest przedmiotem negocjacji pomiędzy podatnikami a

państwem. W systemie demokracji parlamentarnej podatnicy mają jedynie pośredni wpływ na

kształt systemu podatkowego. Wpływ ten wyraża się poprzez głosowanie na odpowiednią partię.

Jeżeli wybory wygrywa partia neoliberalna, to po wygranych wyborach wprowadza ona zmiany w

systemie podatkowym zgodne z postulatami doktryn neoliberalnych. Raczej obniżają oni podatki,

zastępują podatek progresywny liniowym oraz zwiększają znaczenie podatków pośrednich. Jeżeli

natomiast wybory wygrywa partia socjaldemokratyczna wprowadzane są zmiany do systemu

podatkowego w odwrotnym kierunku: raczej podatki są podnoszone, zwiększana jest progresja w

podatku dochodowym od osób fizycznych i rośnie znaczenie podatków bezpośrednich w systemie

podatkowym. Zgodnie z doktrynami socjaldemokratycznymi podatki są wykorzystywane wówczas

w celach pozafiskalnych dla oddziaływania na życie społeczne i gospodarcze.

Następnie podatki są świadczeniami bezzwrotnymi. Oznacza to, że jeżeli zostały one

naliczone i pobrane w sposób prawidłowy w odpowiedniej wysokości, to w żadnych okolicznościach

nie podlegają one zwrotowi. Co więcej w przypadku ewentualnych nadpłat są one bezpośrednio

zwracane podatnikom, tylko w okolicznościach ściśle określonych prawnie. W pozostałych

przypadkach nadpłaty są traktowane jako zaliczka na poczet przyszłego zobowiązania

podatkowego. W Polsce fiskus bardzo niechętnie zwraca nadpłaty różnego rodzaju podatków, bo

kasa państwowa jest na ogół pusta.

Podatek nakładany jest w celu zagwarantowania władzy publicznej środków na realizację jej

zadań publicznych i społecznych. Niezrealizowanie tych zadań nie może stanowić podstawy do

żądania przez podatników zwrotu zapłaconych podatków. Osoby fizyczne płacą w Polsce niemałe

podatki między innymi dlatego, że władza powinna im gwarantować bezpieczeństwo wewnętrzne.

Zadanie to jest jednak niewłaściwie realizowane przez państwo. Państwo w coraz mniejszym

stopniu gwarantuje swoim obywatelom to bezpieczeństwo. Z tego powodu nie możemy jednak

zażądać zwrotu zapłaconych podatków.

Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze nieodpłatnym, co oznacza, że z tytułu

ponoszenia ciężaru społecznego, podatnikom nie przysługuje świadczenie wzajemne ze strony

państwa lub samorządu terytorialnego. Podatki są zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze

bezekwiwalentu.

Podatki są świadczeniami pieniężnymi o charakterze ogólnym. Nakłada je władza publiczna

na określone grupy podatników wg ogólnie obowiązujących zasad prawnych. Żaden podatek nie

ogranicza się do jakiegoś konkretnego przypadku, czy też konkretnej jednostki. Każdy znajdujący

się w sytuacji określonej prawem jest zobowiązany zapłacić podatek w terminie i wysokości

7

określonym tym prawem. Podatki powinny być zatem świadczeniami pieniężnymi o charakterze

powszechnym. Ten postulat nie zawsze jest jednak w Polsce spełniony. Niektóre kategorie

podatników korzystają w naszym kraju z określonych przywilejów podatkowych - są opodatkowane

na szczególnie korzystnych dla siebie zasadach.

Klasyfikacja podatków wg przedmiotu opodatkowania

Przyjmując powyższe kryterium możemy wyróżnić cztery zasadnicze grupy podatków:

1. podatki majątkowe

W ramach podatków majątkowych możemy wydzielić trojakiego rodzaju podatki:



podatki od posiadanego majątku – są nimi opodatkowane osoby fizyczne i jednostki

gospodarcze posiadające majątek, przy czym przedmiotem opodatkowania może być albo

cały posiadany majątek, albo też niektóre jego składniki. Podatki te należą do najstarszych

świadczeń podatkowych na rzecz państwa. Charakteryzują się prostotą i łatwością

zastosowania. Małe rozpowszechnione są oszustwa podatkowe w tychże podatkach, gdyż

podatnikom znacznie trudniej jest ukryć fakt posiadania majątku niż fakt uzyskiwania

dochodów. Ponadto istniejące różnego rodzaju księgi majątkowe utrudniają oszustwa

majątkowe i ułatwiają pobór podatków majątkowych. W przypadku osób fizycznych majątek

powstaje w wyniku przeznaczenia części uzyskiwanych dochodów nie na konsumpcję lecz na

oszczędności. Gdy dana osoba fizyczna cały uzyskiwany dochód przeznacza na konsumpcję,

jej wówczas zerowy. Majątek podatnika można traktować jako skapitalizowany dochód.

Niektóre kategorie majątku umożliwiają w przypadku osób fizycznych zaspokojenie ich

potrzeb. Inne natomiast warunkują prowadzenie działalności gospodarczej, z której podatnik

może uzyskiwać dochód. Opodatkowanie posiadanego majątku uzasadnia się między innymi

tym, że łatwiej opodatkować jest majątek niż dochód podatnika i że majątek jest wyrazem

bogactwa danej osoby. Niekiedy podatki te są określane mianem podatków od zewnętrznych

znamion bogactwa. Opodatkowanie majątku uzasadnia się także tym, że może on być

źródłem dochodu. Podatki od posiadanego majątku odgrywają drugorzędną rolę w

nowoczesnych systemach podatkowych. W Polsce podatki te są stosunkowo liczne i w

całości zasilają budżety gmin. Zaliczmy do nich następujące podatki:



od nieruchomości



środków transportowych



posiadanych psów



rolny



leśny

Z w/w podatków największe znaczenie w dochodach gmin ma podatek od

nieruchomości. Podmiotami podatku od nieruchomości są osoby fizyczne, osoby

prawne oraz jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej będące

właścicielami,

samoistnymi

posiadaczami

lub

użytkownikami

wieczystymi

nieruchomości albo ich części. Podatkiem od nieruchomości są opodatkowane

budynki, budowle oraz grunty przeznaczone na cele nierolnicze i nieleśne. Podstawą

8

opodatkowania budynków jest ich powierzchnia użytkowa w m

2

. W przypadku

budowli ich wartość początkowa ustalona dla celów odpisów amortyzacyjnych.

Budynki i grunty są opodatkowane stawkami kwotowymi od m2, a budowle stawką

procentową. Maksymalne stawki podatku od nieruchomości są określone w ustawie o

podatkach i opłatach lokalnych. Ustawa upoważnia ministra finansów do ich corocznej

waloryzacji w związku z inflacją w drodze rozporządzenia. Faktycznie obowiązujące w

danej gminie stawki podatku od nieruchomości uchwala rada gminy. Nie mogą być

one jednak o ponad 50% niższe od stawek maksymalnych. Obowiązujące w danej

gminie stawki są jednolite na całym jej obszarze. W związku z tym wysokość podatku

od nieruchomości w przypadku budynków i gruntów przy danych stawkach

kwotowych zależy jedynie od ich powierzchni, a nie zależy od położenia i standardu

danej nieruchomości. Zarówno położenie nieruchomości jak i jej standard wpływają

na cenę rynkową i wysokość ewentualnych czynszów dzierżawnych. Z powyższego

względu podatek od nieruchomości w jego obecnym kształcie jest uznawany za

niesprawiedliwy i z tego powodu wysuwany jest postulat jego zastąpienia, a w

bardziej radykalnych propozycjach również podatku rolnego i leśnego jednym

podatkiem: podatkiem katastralnym.

Podatek katastralny

Wprowadzenie podatku katastralnego jest uzależniane od sporządzenia kompletnego rejestru

wszystkich nieruchomości w Polsce, określenia ich właścicieli i wartości rynkowej. Istnieją tu

poważne przeszkody: stan prawny wielu nieruchomości w Polsce jest nieuregulowany. Właściciele

wielu nieruchomości nie są znani.

W Polsce proponuje się zastosowanie uproszczonej metody określania wartości rynkowej

nieruchomości.

Upowszechnianie podatku katastralnego napotyka również na innego rodzaju przeszkody.

Elity sprawujące władzę w skali kraju i w samorządach terytorialnych nie za bardzo są

zainteresowane wprowadzeniem podatku katastralnego. Większość osób pełniących funkcje

publiczne ( w skali kraju i w samorządach terytorialnych) są to osoby będące właścicielami

atrakcyjnych nieruchomości o wysokim standardzie. Osoby te mają świadomość, że po

wprowadzeniu podatku katastralnego zapłacą znacznie wyższy podatek niż w chwili obecnej.

Przewiduje się, że na Sołaczu, najbardziej atrakcyjnej dzielnicy Poznania, podatki będą 6 lub

7 razy wyższe niż w chwili obecnej, a w gorszych dzielnicach podatek wyniesie połowę obecnie

płaconego.

Podatek katastralny prędzej czy później będzie miał być jednak wprowadzony w Polsce,

gdyż tego typu podatek istnieje w UE.

Podatek katastralny przyczyni się do bardziej racjonalnego wykorzystania

gruntów, zwłaszcza w dużych miastach i przylegających do nich gminach. Będzie skłaniał

podatnika do wyboru bardziej intensywnej zabudowy.

Uzbrojone grunty w wielu miastach i gminach są nieracjonalnie wykorzystywane.

Najbardziej atrakcyjne tereny budowlane w Poznaniu są zajęte przez ogródki działkowe.

9

Podatek katastralny spowoduje, że wyraźnie ukształtują się w Polsce w dużych miastach

dzielnice zamieszkałe przez bogatych i dzielnice zamieszkałe przez biednych.

Osoby fizyczne, będące właścicielami nieruchomości położonych w atrakcyjnych dzielnicach, gdy ich

dochód jest niski, a nieruchomości tych nie wynajmują, będą zmuszone je sprzedać i przenieść się

do mniej atrakcyjnych dzielnic.

Podatek od środków transportu

Do końca 1997r omawianym podatkiem były opodatkowane wszelkie pojazdy wyposażone w

silnik. W przypadku samochodów osobowych wysokość rocznych stawek podatku od środków

transportowych była uzależniona od pojemności skokowej silnika. Mankamentem było pomijanie

częstotliwości korzystania z drób publicznych przez dany środek transportu. Z tego względu

podjęto próbę całkowitej likwidacji tego podatku z jednoczesnym podniesieniem stawek akcyzy na

paliwa silnikowe. Propozycja ta spotkała się jednak ze sprzeciwem lobby rolniczego i gminnego.

Argumentowano to, że podniesienie stawki akcyzy na paliwa silnikowe spowoduje obniżenie i tak

niskiego poziomu życia osób utrzymujących się z rolnictwa.

Z kolei działacze samorządu terytorialnego byli przeciwni likwidacji podatku od środków

transportu, gdyż podatek ten w całości wpływał do budżetu gmin. W rezultacie wybrano

rozwiązanie kompromisowe : od 1 stycznia 1998r omawianym podatkiem są opodatkowane

jedynie następujące środki transportowe:

-

samochody ciężarowe o ładowności od 2 – 12 ton

-

samochody ciężarowe powyżej ładowności 12 ton

-

ciągniki siodłowe i balastowe

-

przyczepy i naczepy o ładowności powyżej 12 ton, z wyjątkiem wykorzystywanych na cele

rolnicze przez podatnika podatku rolnego

-

autobusy

Podatkiem od środków transportu są opodatkowane osoby fizyczne i osoby prawne

będące właścicielami środków transportowych. Stawki roczne podatku określa rada

gminy, ale stawki te nie mogą być wyższe od głównej stawki kwotowej , określonej w ustawie o

podatkach i opłatach lokalnych, która jest corocznie waloryzowana przez Ministerstwo Finansów w

drodze rozporządzenia.

Podatek od środków transportu powinien być całkowicie zlikwidowany, mimo, że gmina straci

przychody, ale gminie można zrekompensować te straty. Podatek ten nadal nie uwzględnia

korzystania z dróg publicznych. Likwidację tego podatku należałoby połączyć z niewielkim

podniesieniem stawki akcyzy na olej napędowy.

Podatek od posiadania Psów

Omawianym podatkiem opodatkowane są jedynie osoby fizyczne, będące właścicielami psów.

Max roczna stawka od jednego psa określana jest w ustawie o podatkach i opłatach lokalnych, przy

czym stawka ta jest corocznie waloryzowana przez Ministra Finansów; aktualnie = ok. 30zł rocznie

( od 1 lipca).

10

Faktycznie obowiązującą stawkę w danej gminie ustala Rada Gminy. Niska stawka na jednego

psa powoduje, że dochody uzyskiwane przez gminę z tego podatku są b. niskie, a pomimo to

rozpowszechnia się oszustwo( najczęściej posiadacze kilku psów)

Podatek ten powinien być w Polsce gruntownie zreformowany. Należy się wzorować na

rozwiązaniach przyjętych w Niemczech. Tam bardzo wysoką stawką są opodatkowane rasy

agresywne. Posiadanie takiego psa jest uzależnione od zgody odpowiedniego organu

administracyjnego.

Podatek rolny

Podatkiem tym są opodatkowane gospodarstwa rolne. Za gospodarstwa rolne są uznawane

użytki rolne o powierzchni większej od 1 ha i większej od 1 ha przeliczeniowego.

Podatkiem tym opodatkowane są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki

organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami

gruntów wchodzących w skład gospodarstw rolnych.

Podstawę opodatkowania w podatku rolnym stanowi liczba ha przeliczeniowych

danego gospodarstwa rolnego. Liczbę tę określa się z uwzględnieniem powierzchni gruntów

gospodarstwa rolnego, sposobu użytkowania gruntów, klasy użytków rolnych , przynależności

gospodarstwa rolnego do okręgu podatkowego. Wyróżniamy 6 klas jakości gleby. Polska w podatku

rolnym podzielona jest na 4 okręgi podatkowe (1.Wielkopolska...)

Przy innych cechach niezmienionych z 1 ha przeciętny Wielkopolanin zbiera więcej płodów rolnych

niż mieszkaniec innego regionu.

W podatku rolnym obowiązuje stawka kwotowa, stanowiąca równowartość 2,5 kwintala żyta

z 1 ha przeliczeniowego. Żyto jest najtańszym zbożem w Polsce, dlatego obciążenie gospodarstw

rolnych omawianym podatkiem jest bardzo niskie.

Z drugiej strony typowo rolnicze gminy uzyskują stosunkowo niewielki dochód z

omawianego podatku. Analogicznie skonstruowany jest podatek leśny.

Podatek leśny

Podatkiem tym są opodatkowane m.in. osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki

organizacyjne nie mające osobowości prawnej, a będące właścicielami lub posiadaczami

lasu.

Las – grunt o zwartej powierzchni = co najmniej 0,10 ha ( 10 arów) pokryty roślinnością

leśną.

Z omawianego podatku są zwolnione drzewostany w wieku do 40 lat oraz wpisane

do rejestru zabytków. Podstawą opodatkowania podatkiem leśnym jest liczba ha

przeliczeniowych. Ha przeliczeniowe danego lasu określa się z uwzględnieniem klasy bonitacji

drzewostanu oraz powierzchni głównie gatunku drzew w danym drzewostanie.

11

W podatku leśnym obowiązuje roczna stawka kwotowa z 1 ha przeliczeniowego. Stanowi

ona równowartość 0,200 m3 drewna iglastego z 1 ha przeliczeniowego. W związku z tym typowe

leśne gminy uzyskują bardzo mały dochód z podatku leśnego.



Podatki od zmian praw majątkowych (= od nabycia lub zbycia tychże praw)

W Polsce mamy tylko jeden podatek tego typu tj. PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN.

Opodatkowane tym podatkiem są jedynie osoby fizyczne. Natomiast spadki i darowizny

otrzymane przez osoby prawne są opodatkowane podatkiem dochodowym od osób prawnych.

Podstawą opodatkowania jest wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu

długów i ciężarów.

W Polsce na tych samych zasadach i w tej samej wysokości są opodatkowane zarówno

spadki jak i darowizny. Niekiedy jednak wysuwany jest postulat o opodatkowaniu wyższymi

stawkami spadków : uważa się, że gdyby darowizny były opodatkowane niższymi stawkami niż

spadki, to właściciele praw majątkowych mogliby być zainteresowani przekazywaniem tychże praw

swoim następcom w formie darowizny.

To podatek progresywny. Podatnicy w tym podatku są podzieleni na 3 grupy:

-

osoby najbliższe – stawka podatku = 3 - 7 %

-

dalsi krewni i dalsi powinowaci = 7 – 12 %

-

osoby nie spokrewnione i nie spowinowacone = 12 – 20 %

Najniższa kwota wolna od podatku przewidziana jest dla trzeciej grupy podatkowej, a

najwyższa dla grupy pierwszej.

W podatku tym przewidziane są szerokie zwolnienia przedmiotowe. Wolne od podatku są :

m.in. mieszkania , domy jednorodzinne o powierzchni do 110m2, otrzymane przez podatników 1

grupy podatkowej.

Gminy uzyskują bardzo niski dochód z omawianego podatku, porównywalny z dochodem z podatku

od posiadania psów. Powodem są bardzo rozpowszechnione oszustwa i nie zawsze jest on twardo

egzekwowany, gdyż w wielu przypadkach jest to podatek od nieszczęścia.

Podatki obrotu majątkowego

Od 1.1.2001 występuje w Polsce jeden podatek tego typu. Jest nim podatek od czynności cywilno-

prawnych. Podatkowi temu podlegają zgodnie z jego nazwą przede wszystkim czynności cywilno-

prawne, tj. umowa sprzedaży, poręczenia, umowy majątkowe małżeńskie, ustanowienie hipoteki,

umowy spółki. Sprzedaż towarów jest opodatkowana podatkiem od towarów i usług, dlatego nie

jest opodatkowana podatkiem od czynności cywilno-prawnych. Podatkiem tym jest opodatkowana

np. sprzedaż gruntów, dlatego że podatek od towarów usług nie uznaje grunty za towar. W/w

czynności cywilno-prawne mają znacznie większe znaczenie w warunkach gospodarki rynkowej niż

gospodarce planowanej centralnie. Coraz większe znaczenie będą miały umowy małżeńskie.

Omawianym podatkiem są opodatkowane zmiany w/w umów, jeżeli powodują wzrost podstawy

12

opodatkowania, np. zmiana umowy spółki z o.o. zakładająca podniesienie kapitału zakładowego.

Poza tym rozpatrywanym podatkiem są opodatkowane orzeczenia sądów oraz ugody jeżeli

powodują takie same skutki prawne jak w/w czynności cywilno-prawne.

Podatki przychodowe

Podatkami tymi jest opodatkowany przychód brutto uzyskany z działalności zarobkowej. Podatki

przychodowe charakteryzują się prostotą i łatwością zastosowania. Nie uwzględniają one jednak

zdolności podatkowej podatników. Zdolność ta nie zależy bowiem od wysokości ich przychodów.

Wpływa na nią dochód podatnika. Do 1985r. występował w Polsce jeden typowy podatek

przychodowy. Był nim podatek gruntowy. Przedmiotem opodatkowania w podatku tym był

przychód szacunkowy gospodarstwa rolnego. Podatek ten został jednak zastąpiony podatkiem

rolnym należącym do grupy podatków majątkowych. Obecnie nie występuje w Polsce odrębny

podatek zakładający opodatkowanie samych przychodów podatników. Niektóre kategorie

przychodów podatników są natomiast opodatkowane podatkami dochodowymi – od osób fizycznych

i od osób prawnych. Mianowicie podstawowym przedmiotem opodatkowania w podatkach

dochodowych zgodnie z ich nazwami jest dochód podatnika. Jednakowoż podatki te zakładają

opodatkowanie również niektórych przychodów podatników. Konkretnie podatkiem dochodowym od

osób prawnych są opodatkowane m.in. dwie kategorie przychodów:



przychody z dywidend i udziałów w spółkach mających osobowość prawną

Dywidendę wypłacają S.A., natomiast udział w zysku Sp. Z o.o. Zarówno dywidenda jak i udział w

zysku są opodatkowane u źródła. Spółka wypłacająca dywidendę lub udział w zysku jest

obowiązana potrącić 15% podatek i odprowadzić ten podatek do stosownego urzędu skarbowego.

Dotyczy to także dywidendy lub udziału w zysku otrzymanego przez podatnika mającego siedzibę

lub zarząd za granicą, chyba że umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania podpisana z danym

krajem stanowi inaczej. Umowa ta podpisana z Niemcami stanowi, że dywidenda i udział w zysku

otrzymywany na terytorium Polski przez podatników mających siedzibę lub zarząd za granicą

dywidenda będzie opodatkowana stawką 5%.

Omawianym podatkiem są opodatkowane także przychody z odsetek oraz ze sprzedaży praw

autorskich, licencji, patentów, praw do znaków towarowych wzorów zdobniczych, know-how,

przychody przedsiębiorstw mających siedzibę za granicą. Przychody te są opodatkowane stawką

20%. Jednostka gospodarcza wypłacająca odsetki lub należność za prawa autorskie, patenty itd.

Podatnikowi mającemu siedzibę lub zarząd za granicą jest obowiązana potrącić 20% podatek i

odprowadzić go do odpowiedniego urzędu skarbowego.

Te dwie kategorie przychodów nie są łączone z innymi przychodami przy ustalaniu dochodu

podatkowego. Osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, gdy spełniają

warunki mają prawo wyboru formy opodatkowania dochodu z prowadzonej działalności. Mogą

wybrać opodatkowanie na zasadach odgórnych lub też opodatkowanie ryczałtem od przychodów

ewidencjonowanych lub kartą podatkową. Opodatkowanie osób fizycznych prowadzących

działalność gospodarczą na zasadach ogólnych wiąże się z obowiązkiem prowadzenia przez te

13

osoby albo ksiąg rachunkowych albo podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Księgi

rachunkowe są zobowiązane prowadzić osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność

gospodarczą na większą skalę. Gdy ta skala jest mniejsza osoby te mogą prowadzić podatkową

księgę przychodów i rozchodów i na podstawie tych dwóch rodzajów ksiąg ustalają dochód z

prowadzonej działalności gospodarczej, który na zasadach ogólnych jest opodatkowany podatkiem

dochodowym od osób fizycznych. Ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych są opodatkowane

przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej osób fizycznych w tym również gdy osoby te

prowadzą działalność w formie spółki cywilnej. Prawo do opodatkowania ryczałtem od przychodów

ewidencjonowanych przysługuje podatnikom jeżeli w roku poprzedzającym uzyskali przychody z

prowadzonej działalności w wysokości nieprzekraczającej kwoty 470745zł albo też w bieżącym roku

podatkowym podjęli działalność gospodarczą i nie wybrali opodatkowania w formie karty

podatkowej bez względu na wysokość uzyskanych przychodów. Podatnicy opodatkowani ryczałtem

od przychodów ewidencjonowanych są zwolnieni z obowiązku prowadzenia ksiąg rachunkowych lub

podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Są oni zobowiązani do prowadzenia ewidencji jedynie

samych przychodów wg rodzajów działalności zgodnie z obowiązującym wzorem. Przedmiotem

opodatkowania w ryczałcie jest przychód podatnika. Wysokość podatku jest uzależniona od

wysokości przychodów i stawki podatkowej. W ryczałcie od przychodów ewidencjonowanych

obowiązują trzy rodzaje stawek dla trzech rodzajów działalności: 8,5%, 5,5% i 3%. Podatnikom

opodatkowanym ryczałtem od przychodów ewidencjonowanych przysługuje prawo do takich

samych ulg jak podatnikom opodatkowanym podatkiem dochodowym od osób fizycznych na

zasadach ogólnych. Ryczałt od tych przychodów jest opodatkowany wówczas, gdy podatnik

uzyskuje dane przychody przy niskich kosztach ich uzyskania. W odwrotnej sytuacji, gdy dane

przychody są uzyskiwane po wysokich kosztach podatnik powinien wybrać opodatkowanie

dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej na zasadach ogólnych. W ostatnich latach w

Polsce coraz mniej podatników wybierało opodatkowanie dochodów z pozarolniczej działalności

ryczałtem, a coraz więcej na zasadach ogólnych.

Kartą podatkową opodatkowane są osoby fizyczne prowadzące na niewielką skalę, w małych

rozmiarach działalność usługową i wytwórczo usługową, gdy liczba zatrudnianych pracowników

najemnych nie przekracza limitu obowiązującego dla danego rodzaju działalności. W większości

przypadków limit ten wynosi 5 osób. Kartą podatkową mogą być również opodatkowane osoby

prowadzące działalność weterynaryjną oraz usługi w zakresie opieki domowej na dziećmi i osobami

chorymi, a także udzielające lekcji na godziny. Wysokość podatków w karcie podatkowej zależy

jedynie od tzw. Znamion zewnętrznych prowadzonej działalności tj. rodzaju prowadzonej

działalności, liczby zatrudnionych pracowników oraz liczby mieszkańców miejscowości, w której

prowadzona jest działalność. Ponieważ wysokość stawek w karcie podatkowej rośnie wraz ze

wzrostem liczby mieszkańców danej miejscowości, drobna działalność usługowa i usługowo-

wytwórcza przenosi się z dużych miast do pobliskich małych miejscowości. Karta podatkowa nie

jest obowiązkowa – podatnik może z niej zrezygnować i opodatkować się ryczałtem lub też na

zasadach ogólnych. Podatnik opodatkowany kartą podatkową jest całkowicie zwolniony z

obowiązków ewidencjonowania operacji gospodarczych. Nie prowadzi ani ksiąg rachunkowych ani

też podatkowej księgi przychodów i rozchodów. Jest jednak zobowiązany do wystawiania na

14

żądanie klientów faktur oraz ich przechowywania w okresie 5 lat podatkowych. Jest ponadto

zobowiązany do prowadzenia imiennych kart przychodów pracowników.

Podatki dochodowe

Przedmiotem opodatkowania w tych podatkach jest dochód czysty uzyskany z działalności

zarobkowej. Dochód ten jest rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania

osiągnięta w danym roku podatkowym. Dochód podatkowy jest kategorią umowną prawa

podatkowego. Z reguły nie pokrywa się on w przypadku osób fizycznych z dochodem rzeczywistym

tychże osób, a w przypadku osób prawnych zyskiem brutto. Przyjęte w podatku dochodowym od

osób fizycznych zasady ustalania dochodu są korzystne dla niektórych kategorii osób fizycznych i

bardzo niekorzystne dla innych grup tych osób. Najmniej korzystne zasady ustalania dochodu

przyjęto w odniesieniu do osób uzyskujących dochód z rent i emerytur. Założono w tym przypadku,

że renty i emerytury są uzyskiwane bez ponoszenia kosztów. Cała renta lub emerytura w tej

sytuacji jest zarówno przychodem jak i dochodem do podatnika. Niekorzystne zasady ustalania

dochodu obowiązują także osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy. W tym przypadku

założono, że jeżeli dana osoba uzyskuje dochód z jednego stosunku pracy, to koszt uzyskania

dochodów w skali miesiąca wynosi 0,25% kwoty górnego limitu pierwszego przedziału

podatkowego (nieco ponad 1000 PLN w skali roku).

Najbardziej korzystne zasady ustalania dochodu przyjęto w odniesieniu do osób uzyskujących

dochód z umowy o dzieło i umowy-zlecenia. W przypadku umowy o dzieło przyjęto, że

zryczałtowany koszt uzyskania przychodu z tytułu korzystania przez twórców z praw autorskich

wynosi 50% tych przychodów, a w przypadku uzyskiwania przychodu z innych umów o dzieło i

umowy-zlecenia 20% tychże przychodów. Najczęściej rzeczywisty koszt uzyskania przychodu w

przypadku osób uzyskujących przychód z umowy o dzieło lub um-zl jest zdecydowanie niższy.

Osoby fizyczne uzyskujące dochód z tych umów w rzeczywistości uzyskują zatem dochód znacznie

wyższy od dochodu podatkowego, od którego płacą należny podatek dochodowy od osób

fizycznych.

W przypadku osób fizycznych uzyskujących dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej bierze

się pod uwagę rzeczywiste koszty uzyskania przychodów. Zarówno przychody jak i koszty

uzyskania przychodów osób prowadzących pozarolniczą działalność gosp. są ustalane albo na

podstawie ksiąg rachunkowych lub też podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Większość wpływów z podatków dochodowych stanowi dochód budżetu państwa. W podatkach

dochodowych mają jednak udział jednostki samorządu terytorialnego. Udział gmin wynosi 27,6%

wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie gminy, a w

przypadku gmin górniczych 32,6% wpływów. Gminy mają 5% udział we wpływach z podatku

dochodowego od osób prawnych mających siedziby na terenie gminy. Powiaty mają udział w

wysokości 1% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na ich terenie.

Województwa natomiast 1,5% wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych i 0,5%

wpływów z podatku dochodowego od osób prawnych.

W Polsce od 92r, mamy dwa podatki dochodowe: od osób fizycznych o prawnych.

15

Podatek dochodowy od osób prawnych od 1.01.92r regulowany jest ustawą z 15.II.92. Podatek ten

istniał już w ostatnim okresie gospodarki planowanej centralnie. Podatek dochodowy od osób

fizycznych jest podatkiem progresywnym. Od 98r obowiązują w tym podatku stawki 19, 30 i 40%.

W porównaniu z Polską w większości krajów UE dochody od osób fizycznych są opodatkowane wg

skali znacznie bardziej progresywnej.

Podatki od osób fizycznych w wybranych krajach UE:tabelka

W wielu państwach Europy dochody najniższe są opodatkowane niższą stawką niż w Polsce. są

opodatkowane znacznie wyższą stawką niż w Polsce. Podatek dochodowy od osób prawnych jest

podatkiem o skali proporcjonalnej. Wysokość podatku jest zatem wprost proporcjonalna do

dochodu podatnika. W latach 92-96 dochody osób prawnych były opodatkowane stawką w

wysokości 40%. Od 97 stawka w omawianym podatku jest systematycznie obniżana – o 2 a w

2000 o 4%. W latach 2001-02 stawka wynosi 28%. W 2003 24% a w 2004 ma wynosić 22%. Tutaj

udało się przeforsować postulat obniżenia docelowej stawki do poziomu 22%

W porównaniu z Polską dochody od osób prawnych w krajach wysoko rozwiniętych są

opodatkowane znacznie wyższą stawką

Podstawowe stawki podatku od osób prawnych w wybranych krajach wysoko rozwiniętych:tabelka

Podatki dochodowe są wymierzane na podstawie deklaracji podatkowej w corocznie składanej przez

podatników. W związku z tym podatki te stwarzają możliwość zaniżania obowiązku podatkowego

poprzez zatajenie niektórych źródeł dochodów lub zaniżenie ich wysokości. Niebezpieczeństwo to

dotyczy głównie podatku dochodowego od osób fizycznych. Dlatego podatki dochodowe wymagają

sprawnego systemu kontroli wiarygodności składanych zeznań podatkowych. W tych podatkach, a

zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych fiskus powinien przyjąć założenie, że każdy

podatnik może być oszustem podatkowym.

Pomimo możliwości nadużyć ze strony podatników podatki dochodowe stanowią obecnie jedno z

podstawowych źródeł dochodów publicznych. Powszechność ich stosowania wynika z

przeświadczenia, że są to podatki najbardziej sprawiedliwe. Uwzględniają one bowiem zdolność

podatkową podatników. Zakłada się w nich, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodów.

Podatki od wydatków nazywane podatkami konsumpcyjnymi

Ich podatnikami są jednostki gospodarcze dokonujące obrotu towarami i usługami, natomiast

faktyczny ciężar omawianych podatków ponoszą nabywcy finalni towarów i usług, którymi są

gospodarstwa domowe. Podatki od wydatków są zatem bardzo niekorzystne dla gospodarstw

domowych i przyczyniają się one do obniżenia poziomu dobrobytu społecznego. W Polsce od 5 lipca

1993r. istnieją dwa nowoczesne podatki od wydatków: podatek od towarów i usług i podatek

akcyzowy.

16

Podatek od towarów i usług jest polskim wariantem podatku od wartości dodanej. Koncepcję

teoretyczną podatku od wartości dodanej opracował 1919r. Niemiec Siemens, a sam podatek po

raz pierwszy został zastosowany we Francji w 1954r. Jego zalety spowodowały, że obecnie jest on

stosowany prawie na całym świecie, nawet w Rosji. Omawiany podatek nie jest jedynie stosowany

w USA.

Podatek od towarów i usług jest najbardziej wydajnym podatkiem w Polsce. Jego wyjątkowa

wydajność wynika z powszechności oraz jest spowodowana tym, że stawka podstawowa w

wysokości 22% jest jedna z najwyższych na świecie.

Stawki podatku od wartości dodanej w wybranych krajach:tabelka

Podatek akcyzowy

Jest selektywnym podatkiem konsumpcyjnym. W Polsce omawianym podatkiem opodatkowano 19

grup wyrobów, z pośród których największe dochody z podatku akcyzowego przynoszą wyroby

spirytusowe, paliwa, tytoń, piwo, wino i samochody osobowe. Wyroby akcyzowe najpierw

opodatkowane są akcyzą a następnie dodatkowo podatkiem od towarów i usług. Podatek ten

podnosi podstawę opodatkowania w podatku od towarów i usług. Jest trzecim pod względem

wydajności podatkiem w Polsce. Udział tego podatku w dochodach budżetu państwa wynosi około

20%. Sama akcyza od paliw silnikowych stanowi 9% dochodów ogółem budżetu państwa

PODATKI POŚREDNIE I BEZPOŚREDNIE ORAZ ZJAWISKO PRZERZUCALNOŚCI PODATKÓW

Według źródła pokrycia podatki dzielimy na bezpośrednie i pośrednie. Podatkami bezpośrednimi są

takie podatki, których ciężar w całości ponoszą sami podatnicy. Do podatków bezpośrednich

zaliczamy przede wszystkim podatki dochodowe. Tradycyjnie za takie podatki są uznawane także

podatki przychodowe, jednakowoż ich bezpośredniość niekiedy budzi wątpliwości. Podatki

majątkowe są podatkami bezpośrednimi tylko wówczas, gdy ich podatnikami są osoby fizyczne

nieprowadzące działalności gospodarczej. Takie osoby nie mają bowiem możliwości przerzucenia

podatków majątkowych na osoby trzecie.

Podatkami pośrednimi są takie podatki, które wprawdzie płacone są przez podatników lecz

ich ciężar w całości lub części ponoszą osoby trzecie. W przypadku omawianych podatków

podatnicy pośredniczą w przekazaniu części lub całości należnego podatku od osób trzecich do

władzy publicznej. Do podatków pośrednich zaliczamy przede wszystkim podatki od wydatków czyli

konsumpcyjne tj. podatek VAT i akcyza. Są nimi także cła, składka ubezpieczenia społecznego

płacona przez pracodawców, składka na fundusz pracy oraz składki i wpłaty na inne fundusze

celowe, jeżeli są one uwzględniane w kosztach podatników i mają charakter przymusowy.

Podział podatków na bezpośrednie i pośrednie wiąże się ze zjawiskiem przerzucania

podatków. Podatkami bezpośrednimi są podatki nieprzerzucalne, a podatkami pośrednimi podatki

przerzucalne. W gospodarce rynkowej podatnicy przerzucają podatki pośrednie zarówno w przód

jak i i wstecz. Z przerzucaniem podatków w przód mamy do czynienia wówczas, gdy podatnik, na

którego nałożono dany podatek, przerzuca jego ciężar na swoich odbiorców poprzez podniesienie

ceny sprzedawanych towarów i usług. Odbiorcy postępują w analogiczny sposób. W rezultacie w

17

skali gospodarki narodowej występuje szczególnego rodzaju łańcuch przerzucania wszystkich

podatków pośrednich do przodu. Na końcu tego łańcucha znajdują się osoby fizyczne, które

ponoszą cały ciężar wszystkich podatków pośrednich ze wszystkich faz produkcji i dystrybucji.

Podatki pośrednie są wyjątkowo wysokie w Polsce i w rezultacie przyczyniają się do obniżenia

poziomu życia w naszym kraju. Podatki pośrednie w gospodarce rynkowej mogą być jednak

przerzucone przez podatników również wstecz, poprzez obniżenie ceny nabywanych towarów i

usług oraz obniżenie pracownikom wynagrodzenia za pracę. Lokalni monopoliści w zakresie

nabywanych towarów od rolników (cukrownie, mleczarnie, zakłady mięsne, zbożowe) obniżając

cenę nabywanych surowców rolniczych mogą w całości przerzucić podatki pośrednie na rolników.

Pracodawcy przerzucają podatki pośrednie na pracowników, nie podnosząc im wynagrodzenia przez

dłuższy okres, niekiedy wieloletni, pomimo wzrostu cen towarów i usług. Przebieg zjawiska

przerzucania podatków i jego konsekwencje są różne w zależności od warunków rynkowych. W

gospodarce rynkowej dochodzi do podziału ciężaru opodatkowania podatkami pośrednimi między

sprzedawców i nabywców. Podział ten jest uzależniony od elastyczności cenowej podaży i popytu.

Gdy popyt jest sztywny (np. na chleb), a podaż doskonale elastyczna, wówczas cały ciężar

podatków pośrednich ponoszą nabywcy. W odwrotnej sytuacji, gdy podaż jest sztywna, a popyt

doskonale

elastyczny,

wówczas

cały

ciężar

podatkowy

ponoszą

sprzedawcy.

Pozycja

monopolistyczna podatnika w zakresie sprzedawanych towarów i usług znakomicie ułatwia mu

przerzucanie podatków pośrednich do przodu, na nabywców. Takie monopole występują m.in. w

gospodarce komunalnej.

Możliwości przerzucania podatków pośrednich są uzależnione także od elastyczności samego

podatnika oraz jego odbiorców i dostawców. Dana jednostka gospodarcza jest elastyczna wówczas,

gdy charakteryzuje się przewagą kosztów zmiennych nad stałymi. W takiej jednostce łatwo jest

przerzucić w całości lub w części podatki pośrednie na nieelastycznych odbiorców i dostawców.

Podane prawidłowości odnoszą się także do przerzucania ceł. W Polsce cła są wprawdzie

płacone przez importerów, lecz ich ciężar najczęściej w całości ponoszą odbiorcy towarów

importowanych. Elity sprawujące władzę powinny dążyć do zachowania odpowiedniej proporcji

między przerzucalnymi podatkami pośrednimi, a nieprzerzucalnymi podatkami bezpośrednimi. W

Polsce w latach ’90 systematycznie rosła przewaga podatków pośrednich nad bezpośrednimi. Ich

dominację podatków pośrednich w polskim systemie podatkowym możemy wyjaśnić zaletami i

wadami omawianych grup podatków:

1. Zalety i wady podatków pośrednich z punktu widzenia fiskusa

Zalety podatków pośrednich:

Podstawową zaletą podatków pośrednich jest mała świadomość osób fizycznych w Polsce, że

w całości ponoszą one ciężar tych podatków. Dzięki tej małej świadomości podnoszenie

omawianych podatków z reguły nie powoduje żadnej reakcji ani samych podatników ani tez osób

trzecich. Podatnicy nie protestują, gdyż i tak omawiane podatki przerzucą na osoby trzecie Osoby

trzecie również nie protestują, gdyż w większości przypadków są nieświadome, że w całości

ponoszą ich ciężar.

18

Podatki pośrednie charakteryzują się znaczną wydajnością. Najbardziej wydajnym

podatkiem w Polsce jest podatek od towarów i usług, a podatek akcyzowy jest trzecim pod

względem wydajności.

Podatki pośrednie charakteryzują się szybkością poboru i systematycznością wpływów

podatkowych. Największą szybkością poboru charakteryzuje się podatek akcyzowy. Producenci

wyrobów akcyzowych codziennie wpłacają zaliczkę na ten podatek. Podatnicy podatku akcyzowego

ostatecznie rozliczają się z urzędem skarbowym za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia

następnego miesiąca. Również podatnicy VAT rozliczają się z urzędem skarbowym z omawianego

podatku za okresy miesięczne w terminie do 25 dnia następnego miesiąca. Rozliczenie to dotyczy

różnicy między podatkiem należnym a naliczonym. Podatkiem należnym jest podatek od

sprzedawanych przez podatnika towarów i usług. Figuruje on w fakturach wystawionych przez

podatnika. Podatkiem naliczonym jest natomiast podatek od zakupów dokonanych przez podatnika.

Figuruje on w fakturach otrzymanych przez podatnika.

Wpływy z podatków pośrednich charakteryzują się znaczną stabilnością. Podatki te obciążają

bowiem konsumpcję, która jest mało podatna na wahania koniunkturalne. Podatki pośrednie

przynoszą budżetowi państwa stosunkowo wysokie dochody również w okresie stagnacji i recesji.

Wady podatków pośrednich:

Podstawową wadą podatków pośrednich jest ich niesprawiedliwość. Omawiane podatki w

największym stopniu obciążają gospodarstwa domowe o najniższych dochodach, a w najmniejszym

gospodarstwa o najwyższych dochodach. Ciężar opodatkowania podatkami pośrednimi mierzony

jest udziałem omawianych podatków w dochodzie rozporządzalnym gospodarstwa domowego. GD o

najniższych dochodach ponoszą najwyższy ciężar podatków pośrednich z dwóch względów:



prawie cały uzyskany dochód przeznaczają na konsumpcję, która jest opodatkowana

podatkami pośrednimi, natomiast gospodarstwa o wysokich i średnich dochodach, część

dochodu przeznaczają na oszczędności, które są wolne od podatków pośrednich



gospodarstwa domowe o najniższych dochodach charakteryzują się względnie wysoką

konsumpcją wyrobów spirytusowych, piwa, wina i wyrobów tytoniowych, a więc wyrobów

opodatkowanych wysokimi podatkami pośrednimi

Wady podatków pośrednich CD

Podatki pośrednie hamują rozwój działalności gospodarczej. Powodują one wzrost cen

towarów i usług, co przyczynia się do spadku popytu na te towary i usługi. W rezultacie jednostki

gospodarcze zmuszone są ograniczyć skalę prowadzonej działalności gospodarczej do obniżonego

popytu wysokimi podatkami pośrednimi.

Podatki pośrednie obniżają płynność finansową jednostek gospodarczych. Płynność ta

wyraża się w ich zdolności do terminowego regulowania zobowiązań bieżących. Obowiązek

podatkowy w najważniejszych podatkach pośrednich, jakimi są podatek od towarów i usług i

akcyzowy, najczęściej powstaje przed rzeczywistym otrzymaniem należności za sprzedane towary i

usługi. Podatnicy zmuszeni są zapłacić obydwa podatki, mimo że nie otrzymali należności za

sprzedane towary i usługi.

19

Podatki pośrednie obniżają konkurencyjność polskich towarów, nie tylko na rynkach

międzynarodowych, lecz również na rynku krajowym. Konkurencyjność tę w przypadku Polski w

największym stopniu obniża relatywnie wysoka składka ubezpieczenia społecznego i inne narzuty

na płacę.

Koszty poboru podatków pośrednich, a zwłaszcza podatku od towarów i usług, są relatywnie

wysokie. Podatek od towarów i usług jest bowiem płacony również przez bardzo drogie jednostki

gospodarcze. Z omawianego podatku są zwolnieni podatnicy, których przychody ze sprzedaży

łącznie z eksportem w poprzednim roku podatkowym nie przekroczyły 10000€.

Zalety podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych

Podstawową zaletą omawianych podatków jest ich sprawiedliwość. Podatki dochodowe

umożliwiają dostosowanie ciężaru podatkowego do zdolności podatkowej podatników. W podatkach

tych zakłada się, że zdolność ta rośnie wraz ze wzrostem ich dochodu. Aby jednak podatki

dochodowe były naprawdę sprawiedliwe w społeczeństwie powinny dominować postawy

obywatelskie oraz powinien istnieć sprawny, nie podatny na korupcję aparat podatkowy. Oszustwa

podatkowe zwłaszcza w podatku dochodowym od osób fizycznych, bardzo rozpowszechnione w

Polsce, poważnie osłabiają omawianą zaletę podatków dochodowych.

Podatki dochodowe zwiększają poczucie obywatelskiej odpowiedzialności za państwo oraz za

dochody i wydatki publiczne. Podatnicy uczciwie płacący podatki dochodowe domagają się, aby

środki publiczne pochodzące z tych podatków były racjonalnie wykorzystane na cele przez nich

aprobowane. W Polsce mamy wiele przypadków przeznaczania środków publicznych na cele nie

aprobowane przez podatników.

Podatki dochodowe odznaczają się dużą wydajnością. Podatek dochodowy od osób

fizycznych jest drugim pod tym względem w Polsce, a dochodowy od osób prawnych czwartym.

Podatki dochodowe w gospodarce rynkowej pełnią funkcje automatycznych stabilizatorów

koniunktury. Samoczynnie ograniczają one wahania cykliczne tejże gospodarki.

Wady podatków bezpośrednich na przykładzie podatków dochodowych

Podstawową wadą jest ich ostentacyjne forma. W skrajnych przypadkach omawiane podatki

są przyjmowane w świadomości podatników jako konfiskata części uzyskanego dochodu, a nawet

jako okradanie przez państwo. Z tego względu omawiane podatki, zwłaszcza podatek dochodowy

od osób fizycznych, przy wysokich stawkach podatkowych stwarzają silną pokusę do oszustw

podatkowych i część podatników tej pokusie ulega.

Wpływy z omawianych podatków następują niesystematycznie i z pewnym opóźnieniem.

Podstawowym okresem obrachunkowym w omawianych podatkach jest bowiem rok podatkowy. W

ciągu roku podatnicy wpłacają miesięczne zaliczki na podatek dochodowy. Gdy jednak w danym

roku podatkowym suma miesięcznych zaliczek jest niższa od należnego podatku wówczas fiskus

ponosi stratę, która jest tym wyższa, im wyższa jest stopa inflacji.

20

Niektóre kategorie podatników są niezwykle rygorystycznie opodatkowane podatkiem

dochodowym od osób fizycznych (osoby uzyskujące dochód ze stosunku pracy), natomiast inne

kategorie osób stosunkowo łatwo mogą ukryć przed fiskusem niektóre źródła dochodów lub zaniżyć

ich wysokość, a fiskusowi trudno jest dowieść, że popełnili oszustwa podatkowe. Z tego względu

największe możliwości ukrycia niektórych źródeł dochodów maja przedstawiciele niektórych

wolnych zawodów np. ginekolodzy, architekci, adwokaci.

Podatki dochodowe charakteryzują się najbardziej złożona konstrukcją, dlatego też stawiają

wysokie wymagania pracownikom aparatu podatkowego.

Poszczególne zalety i wady, zarówno podatków pośrednich jak i bezpośrednich, przejawiają się z

różnym natężeniem w poszczególnych krajach. W krajach Trzeciego Świata, prawosławnych i

katolickich, gdzie skłonność do oszustw podatkowych jest wysoka uwidaczniają się wady podatków

bezpośrednich, dlatego też w systemach podatkowych tych krajów dominują podatki pośrednie. W

wysoko rozwiniętych krajach zachodnich dąży się do zachowania równowagi między tymi dwoma

grupami podatków. Podatki dochodowe mają największe znaczenie w amerykańskim systemie

podatkowym.

Systemy podatkowe i ich struktura

Na system podatkowy składa się ogół podatków pobieranych w danym państwie w danym czasie

pod warunkiem, że podatki te tworzą pewną spójną całość. Powinny być one zatem wzajemnie

zharmonizowane. Istniejące i potencjalne systemy podatkowe dzielimy na racjonalne i

historyczne. Racjonalnymi systemami podatkowymi są takie systemy, które są budowane w

całości i jednorazowo i w jednym momencie wdrażane w danym kraju. Wszystkie podejmowane

dotąd próby wdrożenia racjonalnego systemu podatkowego zakończyły się niepowodzeniem. Idea

skonstruowania i wdrożenia takiego systemu jest bowiem ideą utopijną. Nie ma jednego

racjonalnego systemu podatkowego. Inaczej wyobrażają sobie taki system zwolennicy doktryn

neoliberalnych, a inaczej zwolennicy doktryn socjaldemokratycznych. W warunkach demokracji

parlamentarnej zmiana elit sprawujących władzę wiąże się często z reformą systemu podatkowego.

Z tego względu systemy podatkowe w wielu krajach charakteryzują się małą stabilnością.

Historycznymi systemami podatkowymi są takie systemy, które ukształtowały się drogą

ewolucyjnych przemian, z poszanowaniem tradycji, a nawet przyzwyczajeń. I w taki sposób

powstał również polski system podatkowy. W latach ’90 system ten został radykalnie

zreformowany. Największe znaczenie w działaniach reformatorskich miało wprowadzenie od

1.01.1992r. podatku dochodowego od osób fizycznych oraz zastąpienie z dniem 5.07.1993r. dwóch

podatków obrotowych także dwoma podatkami: od towarów i usług oraz akcyzowym. Reforma

systemu podatkowego realizowana w latach ’90 miała na celu dostosowanie tego systemu do reguł

gospodarki rynkowej oraz jego zharmonizowania z systemem podatkowym UE. Nadal jednak polski

system podatkowy nie w pełni respektuje wszystkie dyrektywy podatkowe UE. Jest on jednak

znacznie dostosowany do reguł gospodarki rynkowej. Należałoby jedynie zastąpić podatek od

nieruchomości i ewentualnie podatek rolny i leśny podatkiem katastralnym.

21

W ramach polskiego systemu podatkowego możemy wyróżnić pewne podsystemy: podatki i

opłaty lokalne w całości wpływające do budżetu gmin, podatki w całości wpływające do budżetu

państwa, (akcyzowy i od gier) i podatki wspólne, z których dochody są dzielone między budżet

państwa oraz budżety jednostek samorządów terytorialnych. Podatkami wspólnymi są podatki

dochodowe. W ramach polskiego systemu podatkowego możemy wyróżnić podsystem

opodatkowania gospodarstw domowych, podsystem opodatkowania jednostek gospodarczych oraz

podsystem opodatkowania rolnictwa. Ten ostatni istnieje z powodu zacofania tego działu i

znacznego rozdrobnienia działalności rolniczej. W przyszłości gospodarstwa rolne powinny być

opodatkowane na tych samych zasadach, co każda inna działalność gospodarcza.

Zasady opodatkowania i ich ewolucja

Mianem zasad opodatkowania określamy postulaty teorii ekonomii pod adresem praktyki i polityki

podatkowej. Odnoszą się one do konstrukcji poszczególnych podatków i całego systemu

podatkowego, a także założeń na jakich władza publiczna powinna się opierać posługując się

podatkami w życiu gospodarczym i społecznym. Klasyczne zasady opodatkowania sformułował pod

koniec XVIIIw. Twórca nowożytnej ekonomii, za którego powszechnie jest uznawany Adam Smith.

Autor ten w swoim dziele pt. „Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” sformułował 4

zasady opodatkowania, które są aktualne także dzisiaj:



równości



pewności



dogodności



taniości

Zasada równości postuluje potrzebę zachowania równomierności w opodatkowaniu

podatkami. Równomierność tę zdaniem Adama Smitha można zagwarantować poprzez

wprowadzenie powszechnego i proporcjonalnego opodatkowania. Powszechność opodatkowania

oznacza opodatkowanie wszystkich podatników danym podatkiem na tych samych zasadach. Żadna

grupa społeczna nie powinna korzystać z przywilejów podatkowych. Postulat powszechności

opodatkowania jest obecnie akceptowany przez prawie wszystkich, ale z pewnymi wyjątkami. W

szczególnych sytuacjach niektóre kategorie podatników powinny być zwolnione z danego podatku.

Przykładowo w podatku dochodowym od osób fizycznych niekiedy zgłaszana jest wątpliwość, czy

omawianym podatkiem powinny być opodatkowane osoby uzyskujące bardzo niski dochód, poniżej

minimum socjalnego. Osoby te pozbawione są bowiem zdolności podatkowej. W tej sytuacji nie

tylko powinny być zwolnione z podatku dochodowego lecz, co więcej, powinny korzystać z pomocy

socjalnej. Po drugie niekiedy kwestionuje się celowość opodatkowania transferów socjalnych, tj. np.

emerytury, renty, zasiłki dla bezrobotnych, zasiłki rodzinne, stypendia. Opodatkowanie transferów

socjalnych oznacza bowiem, że państwo jedną ręką gwarantuje niektórym kategoriom osób

dochód, a drugą ręką część tego dochodu zabiera. W praktyce jednak niektóre transfery socjalne są

i powinny być opodatkowane. Dotyczy to zwłaszcza emerytur i rent. Emerytury i renty nie zawsze

są w Polsce niskie – emeryci i renciści w wielu przypadkach uzyskują dochód także z innych źródeł.

Wątpliwości budzi natomiast opodatkowanie zasiłków dla bezrobotnych. Zasiłki te są obecnie

opodatkowane podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Jest on jednak bardzo niski i ma

charakter socjalny. Należałoby rozważyć, czy celowe jest ich opodatkowanie. Cały szereg świadczeń

22

socjalnych jest w Polsce zwolnionych z podatku dochodowego od osób fizycznych i świadczenia te

powinny być nadal zwolnione z tego podatku. Dotyczy to np. zasiłków pomocy społecznej, zasiłków

rodzinnych, stypendiów itd. Kontrowersje budzi także kwestia proporcjonalności opodatkowania. W

większości podatków w Polsce obowiązuje skala proporcjonalna, więc wysokość podatków jest

wprost proporcjonalna do podstawy opodatkowania. W niektórych jednak podatkach przyjęto skalę

progresywną, a więc podatek rośnie szybciej niż podstawa opodatkowania. Przykładem tego typu

podatków jest podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek od spadków i darowizn. W podatku

dochodowym od osób fizycznych zakłada się, że osoby fizyczne, które uzyskały wyższy dochód pod

opieką państwa powinny relatywnie więcej łożyć na to państwo

Zasada pewności postuluje, żeby podatnicy z góry wiedzieli jakie podatki w jakiej

wysokości i w jakim terminie są zobowiązani zapłacić. Powinni oni wiedzieć jaką poniosą

konsekwencję podatkową w przypadku podjęcia lub zaniechania jakiejkolwiek działalności. Zasadę

tę sformułowano w celu ochrony podatników przed dowolnością działania władzy publicznej i

aparatu podatkowego w dziedzinie podatków. Z zasady tej wynika postulat stabilności prawa

podatkowego. W Polsce prawo podatkowe nie może być jednak w pełni stabilne, gdyż nadal jest

niedoskonałe, a ponadto nie jest w pełni zgodne z dyrektywami UE. W tej sytuacji jeżeli prawo

podatkowe jest zmieniane powinny być przestrzegane następujące reguły:

Prawo podatkowe nie powinno działać wstecz – ta reguła obowiązuje jedynie w przypadku ustaw

podatkowych, ale jeszcze w połowie lat ’90 występowały przypadki uchwalania ustaw z mocą

wsteczną. Przykładem tego może być ustawa z 15.2.92r. o podatku dochodowym od osób

prawnych, która zaczęła obowiązywać od 1.01.1992r. Nadal jednak akty wykonawcze do ustaw są

wydawane w Polsce z mocą wsteczną.

W przypadku nowelizacji ustaw podatkowych ustawodawca powinien zachować odpowiedni okres

vacatio legis, a więc zmiany prawa podatkowego powinny obowiązywać dopiero po upływie

odpowiedniego okresu. W Polsce obowiązuje zasada, że jeżeli znowelizowane przepisy ustawy

podatkowej mają obowiązywać od nowego roku, to powinny być uchwalone przez Sejm i

opublikowane do końca listopada roku poprzedzającego. Minimalny okres wynosi w tym przypadku

1 miesiąc i 1 dzień. W konsekwencji każdego roku w październiku i listopadzie toczą się w

Parlamencie gorączkowe prace nad nowelizacją ustaw podatkowych. I jeszcze pod koniec listopada

podatnicy nie wiedzą jakie podatki zapłacą w nowym roku. W Polsce należałoby przyjąć, że

minimalny okres vacatio legis w przypadku nowelizacji ustaw wynosi pół roku. Ustawy podatkowe

powinny być znowelizowane do końca czerwca roku poprzedniego jeżeli znowelizowana ustawa

podatkowa ma obowiązywać od 1.01 nowego roku. W przypadku całkiem nowych ustaw

podatkowych w Polsce obowiązuje co najmniej półroczny okres vacatio legis i okres ten jest

wystarczający do dostosowania działań podatników do wprowadzonego nowego podatku.

Zasada dogodności postuluje, aby podatki były pobierane w najbardziej dogodnym dla

podatników czasie i najbardziej dogodnej dla nich formie, np. podatki obciążające rolnictwo

powinny być pobierane po żniwach, a nie na przednówku. Z tego przykładu wynika, że obowiązek

podatkowy powinien powstawać dopiero gdy podatnik otrzymał środki pieniężne za sprzedane

towary i usługi, a nie gdy wydał towar czy wykonał usługę. W większości jednak podatków w Polsce

ta reguła nie jest przestrzegana i obowiązek podatkowy powstaje w momencie wydania towaru czy

wykonania usługi.

23

Zasada taniości głosi potrzebę dbania o możliwie jak najniższe koszty poboru podatków.

Niedopuszczalna jest sytuacja, w której koszty poboru podatków zbliżają się do dochodów z nich

uzyskiwanych. W przypadku Polski nie jest pewne, czy zasada ta jest respektowana przez podatek

od posiadania psów. Maksymalna stawka roczna od 1 psa wynosi obecnie nieco ponad 33zł., a w

niektórych gminach koszty poboru podatku są wyższe od dochodu z niego uzyskiwanego.

Granice opodatkowania

Kwestia granic opodatkowania należy do najbardziej kontrowersyjnych w naukach ekonomicznych i

do tej pory nie została jednoznacznie rozwiązana. Podstawowym źródłem wszelkich płatności

podatkowych jest dochód podatnika. Jednakowoż wszystkie podatki nakładane na podatników nie

powinny sięgać do całego ich dochodu. Tak wysokie opodatkowanie oznaczałoby konfiskatę całego

uzyskanego dochodu, co musiałoby prowadzić do zaniku wszelkiej działalności podatkowej. Podatki

powinny respektować zasadę ochrony źródła podatku. Pobieranie podatków nie powinno prowadzić

do rezygnacji przez podatników z prowadzenia opodatkowanej działalności . Górna granica

opodatkowania nie sięga zatem całego dochodu podatników lecz jedynie ich części. Na pytanie jaka

część uzyskanego dochodu może być przejęta przez władzę publiczną w formie podatku bez

większego uszczerbku dla prowadzonej działalności gospodarczej na pytanie częściowo odpowiada

krzywa Artura Laffera

Stopa podatkowa określa udział podatków w dochodach podatników. Przy zerowej stopie

podatkowej wpływy z podatku dochodowego są 0. Gdy stopa podatkowa jest podnoszona

początkowo wpływy z podatku ciągle rosną. Gdy stopa podatkowa przekroczy pewien próg, dalsze

jej podnoszenie powoduje spadek wpływów z podatku dochodowego. Jest to spowodowane dwoma

czynnikami: rośnie liczba oszustów podatkowych, gdyż wysoka stopa składa silną pokusą do

oszustw podatkowych. W przypadku bardzo wysokiej stopy podatkowej część podatników

rezygnuje z prowadzenia działalności zarobkowej albo też ogranicza skalę tej działalności.

Wychodząc z założenia, że nie ma sensu pracować dla fiskusa. Optymalną stopą podatkową jest

taka stopa, przy której wpływy z podatku dochodowego są maksymalne. Stopa ta określa granice

opodatkowania. W przypadku Polski można przypuszczać, że stopa ta nie przekracza 50%.

Znaczenie fiskalne i pozafiskalne ceł.

Cła są bardzo starą instytucją ekonomiczną. Pojawiły się bowiem już w starożytności i pobierane są

po dzień dzisiejszy w państwach o różnych systemach gospodarczych. Cła nakładane są przede

wszystkim na towary przywożone z zagranicy.

Ich nakładanie na te towary ma na celu nie tylko przysporzenie dochodów władzy publicznej, lecz

również ochronę producentów krajowych przed konkurencją towarów importowanych. Cła mogą

być jednak nakładane również na towary wywożone zagranicę. W większości jednak państw na

świecie, w tym również w Polsce export towarów jest wolny od ceł. Przyczynia się on bowiem do

wzrostu produkcji oraz zatrudnienia, czym zainteresowane są zarówno władze państwowe jak i

pracodawcy i pracobiorcy.

Konwencja brukselska z 1921 roku zabrania nakładania ceł na towary przewożone tranzytem przez

terytorium danego kraju. Polska jest krajem tranzytowym i tranzyt stwarza w naszym kraju pewne

24

problemy. Jedną z form oszustw celnych jest fikcyjny tranzyt. Mianowicie w wielu przypadkach

kierowcy tirów wjeżdżających do Polski deklarują tranzyt w praktyce jednak towary kierowane są

na rynek polski.

Cła są szczególnego rodzaju formą podatku. Jest to specyficznego rodzaju podatek nakładany przez

państwo na towary przewożone przez granice państwowe. W gospodarce planowanej centralnie cła

stanowiły drugorzędne źródło dochodów budżetu państwa. Istniał bowiem wówczas monopol

państwa w handlu zagranicznym, a cła były pobierane jedynie w obrocie niehandlowym.

Mianowicie pobierano je od osób fizycznych przywożących lub wywożących towary zagranicę.

Do końca lat 80-tych Polacy znani byli w całej Europie jako handlowcy na masową skalę wywożący

i przywożący towary (w walizkach).Jeszcze w połowie lat 80-tych wpływy z ceł stanowiły jedynie

0,3% dochodów ogółem budżetu państwa. W 89 roku zniesiono monopol państwa w handlu

zagranicznym oraz wprowadzono równość wszystkich podmiotów uczestniczących w obrocie

zagranicznym. Zniesiono jednocześnie cła wywozowe i od tego momentu cła stały się ważnym

instrumentem polityki handlowej oraz ważnym źródłem dochodów publicznych. W latach 1991-93

udział ceł w dochodach budżetu państwa wzrósł z 8,1 do 9,5%. W następnych jednak latach

znaczenie ceł w dochodach budżetu państwa systematycznie spadało. W rezultacie w 2000 roku

cła stanowiły jedynie 3,7 % dochodów ogółem budżetu państwa. Spadek znaczenia ceł w

dochodach publicznych jest spowodowany dwoma czynnikami:

1) Polska należy do Światowej Organizacji Handlu. Organizacja ta dąży do stopniowego

znoszenia barier w handlu międzynarodowym poprzez między innymi obniżanie na zasadach

wzajemności starych ceł. W handlu międzynarodowym obowiązuje zasada wzajemności.

Zasada ta oznacza, że jeżeli dany kraj nie chce aby jego towary były dyskryminowane na

innych rynkach, sam nie może dyskryminować towarów importowanych.

2) Polska w latach 90-tych podpisała wiele umów wielostronnych i dwustronnych o

ustanowienie strefy wolnego handlu. Taką umowę podpisaliśmy z Unią Europejską, z

państwami należącymi do EFTY ( Islandia, Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein). Polska

należy do Środkowo-Europejskiego Porozumienia o Ustanowieniu Strefy Wolnego Handlu. To

porozumienie jest znane pod skrótem CEFTA. Do CEFTY należą: Czechy, Bułgaria, Słowenia,

Słowacja, Węgry, Rumunia, Polska. W latach 90-tych Polska podpisała kilkanaście umów

dwustronnych o ustanowieniu strefy wolnego handlu. Tego typu umowę podpisaliśmy z

Litwą, Łotwą, Estonią, Wyspami Owczymi, Izraelem, Turcją (Turcja przez długi czas

sprzeciwiała się wejściu Polski do NATO.)

Z tych dwóch przyczyn w latach 90-tych stopniowo obniżane były stawki celne w polskiej taryfie

celnej. W rezultacie producenci krajowi coraz słabiej są chronieni cłami przed konkurencją towarów

zagranicznych. W ostatnich latach bilans handlowy Polski był wysoce ujemny. W 98 roku saldo

handlu zagranicznego było ujemne na kwotę 18,8 mld. dolarów. Natomiast w 99 roku na kwotę

18,5 mld. dolarów. O tę kwotę import towarów przewyższał export.

Wyjątkowo wysoki deficyt handlu zagranicznego jest spowodowany między innymi umacnianiem się

wartości złotego i taniością walut wymienialnych. Także waluty wymienialne powodują, że export

jest mało opłacalny, a opłacalność importu jest bardzo wysoka. Umacnianie się wartości złotego

jest spowodowane między innymi wysokimi stopami procentowymi istniejącymi w Polsce. Cła są

między innymi instrumentem polityki handlowej. Poprzez kształtowanie ceł państwo oddziałuje na

25

wysokość i kierunki importu poszczególnych towarów. Możemy wyróżnić kilka kategorii ceł jako

instrumentu polityki handlowej:

I. Pierwszą kategorią ceł są tzw. cła wychowawcze. Są one nakładane na towary wybranej

gałęzi, które w początkowym okresie otoczone są przez państwo szczególną ochroną. Cła

wychowawcze w miarę upływu czasu są stopniowo obniżane, aż do całkowitego zaniku. W

Polsce w latach 90-tych wprowadzono cła wychowawcze na produkty przemysłu

rafineryjnego i petrochemicznego. Istniało bowiem niebezpieczeństwo, że w przypadku

braku tego typu ceł upadnie Petrochemia Płocka. Dzięki szczególnej ochronie ceł Zakłady

Petrochemiczne. W Płocku zostały w latach 90-tych zmodernizowane i obecnie bez

szczególnej ochrony celnej są w stanie sprostać konkurencji zagranicznej.

II. Drugą kategorią ceł są cła protekcyjne. Są to cła o charakterze stałym nakładane na

towary importowane w celu podwyższenia ich ceny do poziomu cen towarów wytwarzanych

w kraju. Cła protekcyjne mają na celu ograniczenie importu niektórych towarów, które z

powodzeniem mogą być wytwarzane w kraju, lecz po wyższym koszcie. Cła protekcyjne w

latach 90-tych nakładano na niektóre surowce rolnicze np. pszenicę i niektóre towary

przemysłu rolno-spożywczego.

III. Trzecią kategorią ceł jako instrumentem polityki są cła prohibicyjne nazywane niekiedy w

publicystyce cłami zaporowymi. Cła te zmierzają do stworzenia bariery dla importu

niektórych towarów. Stosowane są one w odniesieniu do tych towarów , których import jest

uznawany przez władzę państwową za niepożądany. Cła zaporowe na szerszą skalę

wprowadzono w Polsce na surowce rolnicze i niektóre produkty przemysłu rolno-

spożywczego za czasów premiera Pawlaka. Cła prohibicyjne są bardzo niebezpieczne,

dlatego że ich wprowadzenie może się spotkać z odwetem innych krajów. Odmianą ceł

prohibicyjnych są właśnie cła odwetowe. Z kolei wśród ceł odwetowych wyróżniamy:

a) Cła antydumpingowe – stosowane są w odniesieniu do importu towarów z takich

krajów, które w handlu zagranicznym uprawiają dumping. Dumping polega na

sprzedaży towarów po cenie niższej od kosztów wytworzenia. Celem dumpingu jest

opanowanie danego rynku zbytu poprzez doprowadzenie do bankructwa producentów

krajowych.

b) Cła antydyskryminacyjne - stosowane są w odniesieniu do importu towarów z

takich krajów, które dyskryminują export z rozpatrywanego kraju.

c) Cła antypremiowe – stosowane są w odniesieniu do importu towarów z takich

krajów, które subsydiują swój export. Wymiar cła w odniesieniu do poszczególnych

towarów określa taryfa celna. Taryfa celna jest wykazem towarów odpowiednio

usystematyzowanych oznaczonych kodami z przypisanymi do nich stawkami celnymi.

Taryfę celną ustanawia Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Większość stawek celnych w

polskiej taryfie celnej to stawki procentowe. W przypadku towarów, na które obowiązują stawki

procentowe wysokość cła jest uzależniona przy danej stawce celnej od wartości celnej towaru.

Procentowe stawki celne stwarzają silną pokusę do oszustw celnych polegających na zaniżaniu

26

wartości celnej danego towaru. W odniesieniu do pozostałej części towarów obowiązują stawki

kwotowe. W tym przypadku wysokość cła przy danej stawce kwotowej jest uzależniona od

wolumenu (ilości) importu towarów (wolumen mierzony w tonach, hektolitrach, sztukach itd.) W

odniesieniu do nielicznej grupy towarów w polskiej taryfie celnej oprócz procentowej stawki celnej

określono kwotę minimalnego cła w euro. Kwota ta ma zastosowanie wówczas, gdy cło wyliczone

według określonej stawki celnej od wartości celnej towaru jest niższe od równowartości w złotych

kwoty minimalnego cła w euro. Polska taryfa celna ma charakter reglamentacyjny. Wysokość cła w

przypadku importu danego towaru jest uzależniona między innymi od pochodzenia tego towaru.

Mianowicie generalnie można powiedzieć import towarów z niektórych krajów i regionów jest

preferowany (kraje UE, niektóre kraje CEFTY np. Czechy) Import towarów z innych krajów nie jest

preferowany (Rosja, Ukraina, Białoruś). Można powiedzieć, że dla tego samego towaru w polskiej

taryfie celnej przewidziane są zróżnicowane stawki celne występują w niej bowiem cztery rodzaje

stawek celnych:

1) Stawki celne autonomiczne

2) Stawki celne konwencyjne

3) Stawki celne preferencyjne

4) Stawki celne obniżone

Ad 1)stawki celne autonomiczne są najwyższymi stawkami w polskiej taryfie celnej. Są one

swobodnie kształtowane przez Polskę niezależnie od zakresu zobowiązań podjętych przez nasz kraj

na forum Światowej Organizacji Handlu. Są one stosowane w odniesieniu do następujących

towarów:

 Towarów pochodzących z krajów i regionów, w których nie została przyznana

klauzula najwyższego uprzywilejowania i nienależących do Światowej Organizacji

Handlu. Klauzula najwyższego uprzywilejowania stanowi zobowiązanie do

niedyskryminowania towarów pochodzących z określonych krajów. Ten pierwszy

przypadek prawie nie występuje.

 Są one stosowane w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących z krajów

należących do Światowej Organizacji Handlu i którym przyznano klauzulę

najwyższego uprzywilejowania. Jeżeli w taryfie celnej dla tych towarów nie

przewidziano poza stawką autonomiczną innych stawek (w Polsce dla niektórych

towarów przewidziane są tylko autonomiczne). W przypadku towarów , których

kraju lub regionów pochodzenia nie można ustalić, stosuje się stawkę celną

autonomiczną podwyższoną o 100%.

Ad 2) Stawki celne konwencyjne znajdują zastosowanie w odniesieniu do większości towarów

pochodzących z krajów i regionów należących do Światowej Organizacji Handlu oraz tych, którym

Polska przyznała klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Respektują one konwencje podpisane

przez Polskę na forum Światowej Organizacji Handlu.

Ad 3.) Stawki celne preferencyjne stosowane są w odniesieniu do niektórych towarów

pochodzących z krajów rozwijających się i najmniej rozwiniętych.

27

Za kraj rozwijający się polska taryfa celna uznaje taki kraj pozaeuropejski , w którym PKB na

jednego mieszkańca nie jest wyższy niż w Polsce. Do krajów tych należą takie państwa jak:

Boliwia, Kolumbia, Chiny, Wietnam, Indie, Angola, Wybrzeże Kości Słoniowej itd.

Natomiast za kraj najmniej rozwinięty uznaje Polska taryfa celna kraje znajdujące się na liście

krajów najmniej rozwiniętych, corocznie sporządzanych przez ONZ. Do tych krajów zaliczamy:

Bangladesz, Afganistan, Haiti i znaczną część krajów czarnej Afryki.

Są stosowane jedynie w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących z wyżej wymienionych

krajów. Z preferencji wyłączone są np. wyroby alkoholowe, paliwa, wyroby tekstylne, stalowe,

tytoniowe itd.

Ad 4.) Obniżone stawki celne stosowane są w odniesieniu do niektórych towarów pochodzących

z państw, z którymi Polska podpisała umowy międzynarodowe dotyczące tworzenia stref wolnego

handlu. Z tych państw największe znaczenie mają państwa UE zwłaszcza Republika Federalna

Niemiec.

W polskiej taryfie celnej są przewidziane specjalne stawki celne dla kontyngentów celnych. Stawki

te są niższe od odpowiednich stawek autonomicznych i konwencyjnych. Obniżanie stawek celnych

od dziesięciolecia spowodowało, że obecnie producenci krajowi bardzo słabo są chronieni przed

konkurencją towarów importowanych, przy czym ochrona ta jest najsłabszą, w przypadku importu

towarów z UE.

Podatki dochodowe

Podatek ceduralny – liczy się podatek odrębnie dla poszczególnych źródeł dochodów. Wadą jego

jest to, że nie można stosować skali progresywnej i ulg podatkowych

Podatek globalny – opodatkowaniu podlega suma dochodów. Zaletą jego jest możliwość

stosowania ulg podatkowych oraz progresywną skalę podatkową.

Podatek dochodowy od osób fizycznych w Polsce jest podatkiem globalnym, ale istnieją pewne

odstępstwa (np. dochody z tytułu sprzedaży lub zamiany nieruchomości, dochody z kapitałów

pieniężnych). Podatek ten jest regulowany ustawą z 26.7.1991r. o podatku dochodowym od osób

fizycznych. Zaczął on obowiązywać w 1992r. i zastąpił pięć innych podatków:



Wynagrodzeń



Płac



Wyrównawczy



Rolny w części dot. dochodów działów specjalnych produkcji rolnej



Od działalności gospodarczej prowadzonej przez osoby fizyczne

Podatek ten jest podatkiem państwowym (zasila budżet państwa), ale jednostki terytorialne mają

swoje udziały (gmina – 17,6, powiat – 12, a województwo – 1,5%)

28

Podmiot podatku dochodowego od osób fizycznych

Podmiotem są osoby fizyczne, czyli od urodzenia aż do śmierci.

Obowiązek podatkowy

Wyróżnia się nieograniczony (osoby mieszkające na terytorium RP i osoby, których pobyt

czasowy trwa dłużej niż 183 dni Polega na tym, że podatnik płaci podatek niezależnie od tego gdzie

znajduje się źródło dochodów, czy w kraju, czy za granicą) i ograniczony ( dotyczy osób nie

mających miejsca zamieszkania na terytorium RP, osób z pobytem czasowym krótszym niż 182 dni

oraz osób, których pobyt czasowy trwa dłużej niż 183 dni, ale przybyły one w celu podjęcia

zatrudnienia w zagranicznych przedsiębiorstwach drobnej wytwórczości w spółkach z udziałem

zagranicznym, w oddziałach i przedstawicielstwach przedsiębiorstw i

banków zagranicznych) obowiązek podatkowy

Jeżeli osobę dot. nieograniczony obowiązek podatkowy stosuje się umowę o unikaniu podwójnego

opodatkowania. 2 metody:



metoda zwolnienia z progresją – łączy się dochody osiągnięte w kraju i zagranicą, później

wylicza się stopę podatkową (relację podatku do podstawy opodatkowania), później wylicza

się podatek na podstawie stopy podatkowej od dochodów osiągniętych w kraju i ta kwotę

trzeba wpłacić



kredytu podatkowego – polega na tym, że łączy się dochody osiągnięte w kraju i zagranicą i

od tego odejmujemy podatek płacony za granicą z jednym ograniczeniem – nie może być

one większe niż proporcjonalne do dochodu osiągniętego za granicą.

Zasadą w podatku dochodowym jest odrębne opodatkowanie współmałżonków. Aby małżonkowie

mogli opodatkować się razem muszą spełnić nast. warunki:

1. przez cały rok podatkowy zostają małżeństwem

2. istnieje wspólnota majątkowa

3. złożą wniosek o łączne opodatkowanie

4. podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu

5. dochody można łączyć

Kiedy nie można rozliczać się razem: od 2001 zasada ta nie może być stosowana, gdy jedna z osób

osiąga dochody opodatkowane na zasadach określonych w ustawie z 20 listopada 1998r. o

zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Od 1993r. istnieje możliwość łącznego opodatkowania osób samotnie wychowujących dzieci:



małoletnich



bez względu na wiek jeżeli jest pobierany na nie zasiłek pielęgnacyjny



dzieci do 25 roku życia jeżeli uczą się i nie osiągają dochodów z wyjątkiem zwolnionych od

opodatkowania

29

Technika łącznego opodatkowania – sumujemy dochody małżonków, dzielimy je przez 2, od

połowy liczymy podatek i w ten sposób wyliczony podatek mnożymy przez 2

Dochody małolatów - dołącza się je do dochodów rodziców

Przedmiot opodatkowania

Są wszelkie dochody rozumiane jako nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania w

danym roku podatkowym z wyjątkiem wyraźnie zwolnionych od opodatkowania. Jeśli koszty będą

większe od przychodów, to mamy stratę. Od 2001r. stratę można odliczać w ciągu kolejnych

następnych 5 lat. Maksymalnie w jednym roku można odliczyć 50% straty.

Źródła uzyskania dochodów

1. stosunek służbowy, stosunek pracy, w tym również spółdzielczy stosunek pracy,

członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej, praca nakładcza, emerytura i renta

2. działalność wykonywana osobiście (np. umowy zlecenie, umowy o dzieło)

3. pozarolnicza działalność gospodarcza

4. działy specjalne produkcji rolnej (np. uprawy szklarniowe roślin w większych rozmiarach,

uprawa grzybów, hodowla drobiu i zwierząt futerkowych)

5. nieruchomości lub ich części

6. najem, podnajem, dzierżawa, poddzierżawa, umowy o podobnym charakterze np. leasing

7. kapitały pieniężne i prawa majątkowe (np. odsetki od pożyczek, dywidendy, przychody z

praw autorskich, w tym z tytułu ich sprzedaży lub zamiany)

8. sprzedaż lub zamiana nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,

spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego i in., prawa

wieczystego użytkowania gruntów i innych rzeczy

9. inne źródła (np. zasiłki chorobowe, macierzyńskie, opiekuńcze, świadczenia rehabilitacyjne,

stypendia, nagrody, przychody ze źródeł nieujawnionych)

Zwolnienia

Są dwa rodzaje zwolnień:



podmiotowe – związane z osobą podatnika, w Polsce w zasadzie nie występują, immunitet

podatkowy przedstawicielstw placówek dyplomatycznych i konsularnych



przedmiotowe – są związane z okolicznościami dotyczącymi przedmiotu opodatkowania i w

podatku dochodowym od osób fizycznych jest sporo. Są wymienione w ustawie o podatku

dochodowym oraz innych przepisach

Przykładowe zwolnienia:



zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne, rodzinne, wychowawcze



stypendia naukowe



kwoty umorzonych kredytów lub pożyczek studenckich

30

Podstawa opodatkowania

Podstawą jest suma dochodów z poszczególnych źródeł przychodów. Jest to dodatnia różnica

pomiędzy sumą przychodów a kosztami ich uzyskania w danym roku podatkowym. W ustawie

przewidziane są trzy zasadnicze sposoby ustalania kosztów uzyskania przychodów:

1. w przypadku podatników zobowiązanych do prowadzenia ksiąg rachunkowych oraz księgi

przychodów i rozchodów, koszty rzeczywiście poniesione winny wynikać z rzetelnych i

prawidłowych ksiąg mających oparcie w dokumentach księgowych

2. ryczałtowy sposób ustalania kosztów. Trzy sytuacje:



w przypadku przychodów z tytułu stosunku służbowego, stosunku pracy,

spółdzielczego stosunku pracy oraz pracy nakładczej koszty uzyskania przychodów

ustalamy jako 0,25% kwoty stanowiącej górną granicę 1 przedziału skali podatkowej,

miesięcznie. Jeżeli podatnik otrzymuje przychody z kilku zakładów pracy, to koszty

może podnieść do 4% wspomnianej kwoty



w przypadku przychodów z tytułu umowy o dzieło, umowy zlecenia, samodzielnie

wykonywanej pracy artystycznej, literackiej, naukowe, koszty uzyskania przychodów

wynoszą 20% przychodów



w przypadku przychodów z tytułu korzystania z praw autorskich i pokrewnych koszty

uzyskania przychodów liczymy jako 50% uzyskanych przychodów

3. w przypadku niektórych przychodów nie liczymy kosztów uzyskania przychodów (rent,

emerytur, dochodów z kapitałów pieniężnych

Odliczenia od dochodu



składka na ubezpieczenie emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe



składki na rzecz organizacji, do których przynależność pracownika jest obowiązkowa



darowizny na cele naukowe, oświatowe, kulturalne, ochronę zdrowia (max 15% rocznego

dochodu)



darowizny na cele dobroczynne, działalność charytatywną, ochronę środowiska, cele kultu

religijnego (max 10% rocznego dochodu)



wydatki na cele rehabilitacyjne

SKALA PODATKOWA podatku dochodowego na zasadach ogólnych

Podatek dochodowy od osób fizycznych jest podatkiem progresywnym. Są trzy progi dochodowe.

Podstawa obliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych w roku 2001:tabelka

II próg 6541,24

19% z 37024 – 493,32 + 30% nadwyżki

III próg analogicznie

31

Progresja ta nazywana jest progresją ciągłą szczeblową, dlatego że stawki stosujemy dla

danego progu i nadwyżki. Skala ta obowiązuje w roku 2001 i teraz będziemy się rozliczać zgodnie z

tą skalą.

Progi podatkowe w roku 2002.tabelka

Od 2002 zmieniła się podstawa waloryzacji - kwota wolna od podatku ,a tym samym progi

podatkowe. Zmianie nie uległy wysokości dochodu , lecz kwota wolna od podatku. Podstawą

waloryzacji tych wielkości (kwoty wolnej i progów) jest wskaźnik cen towarów i usług

konsumpcyjnych – rok 2002. natomiast wcześniej był wskaźnik wzrostu przeciętnego

wynagrodzenia.

Te stawki 19, 30, 40% to stawki nominalne.

Ulgi od podatku w roku 2001

1) Wydatki na zakup działki budowlanej (max 19% równowartości 350 m kwadratowych

działki)

2) Tzw. „duża” ulga budowlana – nowe mieszkania na rynku pierwotnym (19% wydatków)

3) Wydatki z tytułu oszczędzania w kasie mieszkaniowej (30% wydatków)

4) Wydatki na remont i modernizację budynku lub lokalu mieszkalnego ( 19% wydatków)

5) Wydatki na dokształcanie i doskonalenie zawodowe podatnika – dotyczy kursów i szkoleń

związanych z wykonywanym przez podatnika zawodem (19% wydatków)

6) Wydatki na naukę w szkołach wyższych – wiek podatnika do 35 lat (19% wydatków)

7) Wydatki na leczenie prywatne – nie dotyczy leków (19% wydatków)

Poza tym odliczyć możemy składkę na powszechne ubezpieczenie zdrowotne (7,75 % podstawy

wymiaru składki)



Trzy pierwsze ulgi ( 1, 2, 3) w 2002 roku są zniesione. Jednak istnieje ciągłość ulg.



Pojawiła się nowa ulga: Możliwość odliczania odsetek od podstawy opodatkowania od

kredytów i pożyczek, które zostały zaciągnięte na finansowanie inwestycji mającej zapewnić

własny dach nad głową ( odsetki od kredytów zaciągniętych po 1 stycznia 2002



Możemy odliczyć odsetki , ale inwestycje trzeba zakończyć w ciągu trzech lat licząc od

końca roku , w którym otrzymaliśmy pozwolenie na inwestycje. Odliczenie następuje po

zakończeniu inwestycji.



Ulgi z podpunktów 4, 5, 6 pozostają, natomiast ulga 7 została zlikwidowana w roku 2002.



W 2002 roku możemy też odliczyć składkę na ubezpieczenie zdrowotne, ale nie można

odliczyć więcej niż 7,75 % podstawy wymiaru składki nawet jeśli stawka może się zmienić –

zwiększyć.

Wyliczony podatek płacimy do odpowiedniego Urzędu Skarbowego. Podatnik sam oblicza swój

podatek lub może zwrócić się do płatnika. Płatnik to osoba, która jest zobowiązana do wyliczenia

32

podatku i pobrania go od podatnika i zapłacenia do US we właściwym terminie. Płatnikiem może

być zakład pracy.

Występuje tu zeznanie roczne, które składamy do 30 kwietnia. Jeśli korzystamy z usłu płatnika to

do 15 stycznia musimy złożyć oświadczenie w tej sprawie. Jednak nie możemy korzystać z usług

płatnika wówczas gdy:

-

Mamy kilka źródeł przychodów

-

Chcemy skorzystać z ulg

-

Rozliczamy się ze współmałżonkiem

Zaliczki miesięczne na podatek płacimy do 20 dnia następnego miesiąca.

Konstrukcja podatku dochodowego od osób fizycznych.(rysunek)

W 2002 roku zlikwidowano zwolnienia podatkowe dotyczące:



Odsetek od dyskonta od papierów wartościowych emitowanych przez Skarb Państwa i od

obligacji emitowanych przez jednostki Samorządu Terytorialnego



Odsetek od dyskonta, od pieniędzy zgromadzonych na rachunku bankowym podatnika



Przychodów z tytułu udziału w funduszach powierniczych i inwestycyjnych

Te dochody zwane kapitałowymi obciążą 20% podatek zryczałtowany. Oznacza to, że nie liczymy

żadnych kosztów uzyskania przychodu. Jeśli bank potrąci podatek to my nie musimy później sobie

nic odliczać.

RYCZAŁTY

Może również wystąpić podatek zryczałtowany – uproszczony. Zazwyczaj mogą z niego korzystać

osoby prowadzące działalność gospodarczą.

Zalety ryczałtów:

1. dla podatnika oznacza to, że zmniejsza się zakres obowiązków podatkowych związanych z

dokumentacją prowadzonej działalności

2. bardzo często podatek jest znany z góry na cały rok

3. ten podatek nie zależy od osiąganego dochodu

4. zmniejsza się zakres obowiązku organu podatkowego

Są trzy rodzaje ryczałtów:

a) procentowe

b) kwotowe

c) umowne

ad b) ryczałty kwotowe – kwota podatku jest ustalona na podstawie znamion zewnętrznych i

rodzaju prowadzonej działalności (czyli podatek nie zależy od osiąganego dochodu, ale zależy od

bezrobocia jakie panuje, liczby zatrudnionych itp.)

33

ad a) ryczałty procentowe ustala się w sposób uproszczony – podstawę opodatkowania i właściwą

dla tej podstawy stawkę

ad c) ryczałty umowne – kwota podatku zazwyczaj jest ustalona z góry na cały rok i wynika z

umowy między podatnikiem, a organem podatkowym.

Ryczałty te reguluje ustawa z 20 listopada 1998 roku „o zryczałtowanym podatku od niektórych

przychodów osiąganych przez osoby fizyczne”. Ta ustawa reguluje trzy uproszczone formy

opodatkowania różniące się zakresem podmiotowo – przedmiotowym i sposobem dokonywania

wymiaru należności podatkowych.

W/w trzy uproszczone formy:

1. ryczałt od przychodów ewidencjonowanych ( zasila budżet państwa)

2. karta podatkowa (zasila budżet gminy)

3. zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów osób duchownych (zasila budżet

państwowy)

Ryczałtowcy wybierają sobie formę opodatkowania – z wyjątkiem wariantu trzeciego , w którym

jest ściśle określony podmiot opodatkowania. Podatnicy płacący podatek na podstawie tej ustawy

nie muszą prowadzić ksiąg, ale są zobowiązani do prowadzenia innych form dokumentacji

podatkowej np. książki ewidencji zatrudnienia.

Ad 1) ryczałt od przychodów ewidencjonowanych – podatek w tej formie mogą opłacać:

-

osoby fizyczne

-

osoby fizyczne prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej,

by można było tak opłacać podatek musza być spełnione następujące warunki formalne:

a) przychody w roku poprzedzającym rok podatkowy z danej działalności nie mogą przekraczać

określonej kwoty- w roku 2001 = 470 745 zł

b) nie można opłacać podatku w formie karty podatkowej

c) określone są podmioty, które nie mogą płacić podatku w tej formie:



osoby prowadzące apteki



lombardy



kantory wymiany walut



osoby wykonujące wolne zawody ( według w/w ustawy to działalność wykonywana

przez położnych, prawników , techników budowlanych, księgowych, lekarzy,

ekonomistów itp.)



osoby wytwarzające wyroby opodatkowane podatkiem akcyzowym.

Podatnik może zrzec się płacenia podatków w formie ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych,

ale zrzeczenie musi być dokonane nie później niż do 20 stycznia roku podatkowego w formie

pisemnego oświadczenia złożonego w odpowiednim Urzędzie Skarbowym.

Stawki w tym podatku to stawki procentowe w przedziale od 3 – 8,5%:



stawka 3% - zastosowana w przychodach z tytułu świadczenia usług hotelarskich



stawka 5,5% - w przypadku przychodów z tytułu robot budowlanych

34



stawka 8,5% - przychody z tytułu działalności gastronomicznej w tym w zakresie

przychodów ze sprzedaży napojów o zawartości alkoholu powyżej 1,5%

Podatnicy mogą korzystać z większości ulg ; takich jak ci na zasadach ogólnych – mogą odliczać

składkę na ubezpieczenie zdrowotne jak również mogą korzystać z tych pomniejszających

podstawę opodatkowania.

Ryczałt płacimy miesięcznie do 20 dnia miesiąca następnego, a za grudzień płacimy razem z

zeznaniem rocznym, które składamy do 31 stycznia.

Ad 2) karta podatkowa

Podatek w tej formie mogą płacić podatnicy prowadzący działalność:

a) usługową lub wytwórczo-usługową do 5 pracowników

b) usługowa w zakresie handlu detalicznego żywnością, wyrobami tytoniowymi, kwiatami do 2

pracowników i napojami poniżej 1,5% zawartości alkoholu do 3 pracowników

c) usługową

w

zakresie

obnośnego

i

obwoźnego

handlu

detalicznego

artykułami

nieżywnościowymi do 2 pracowników

d) gastronomiczną do 4 pracowników

e) w zakresie usług transportowych wykonywanych przy użyciu jednego pojazdu

f) w zakresie usług rozrywkowych do 2 pracowników

g) w zakresie sprzedaży posiłków domowych w mieszkaniach

h) wolnych zawodach polegających na świadczeniu usług w zakresie ochrony zdrowia ludzkiego

do 1 pracownika

i) wolnych zawodach polegających na świadczeniu usług weterynaryjnych w tym również

sprzedaży preparatów weterynaryjnych do 1 pracownika

j) w zakresie opieki domowej nad dziećmi i osobami starszymi bez dodatkowych pracowników

k) w zakresie usług edukacyjnych polegających na udzielaniu lekcji na godziny

Aby podatnik mógł płacić podatek w formie karty podatkowej musi spełniać warunki:

-

musi złożyć wniosek o zastosowanie opodatkowania w tej formie

-

musi zgłosić prowadzenie jednej z wymienionych 11 działalności

-

nie korzysta z osób przez siebie nie zatrudnionych oprócz usług specjalistycznych

-

nie prowadzi innej pozarolniczej działalności

-

małżonek podatnika nie prowadzi działalności w tym samym zakresie

-

nie wytwarza wyrobów akcyzowych

Stawki w tym podatku są miesięczne kwotowe, a wysokość stawek zależy od:

 rodzaju prowadzonej działalności

 miejsca prowadzenia działalności

 od ilości zatrudnionych pracowników

Stawki w tym podatku mogą być obniżone o:



20% - jeżeli osoba prowadząca jest powyżej 60 roku życia i ma stwierdzony najmniej lekki

stopień niesprawności

35



10% - od każdego pracownika, u którego stwierdzono najmniej lekki stopień niesprawności

Jeżeli podatnik prowadzi działalność wymienioną w punktach a, b i d ( z tych 11) to może

zwiększyć ilość zatrudnionych pracowników o trzech gdy działalność jest prowadzona na terenie

gmin zagrożonych bezrobociem strukturalnym, o dwóch gdy podatnik ma gospodarstwo rolne i

odrocz tego prowadzi działalność pozarolnicza w miejscowości do 5000 mieszkańców.

Odliczamy także składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

Podatek płacimy do 7 dnia miesiąca następnego, a w grudniu do 28 grudnia.

Podatek od towarów i usług

Klasyfikacja podatków obrotowych

Kryterium: zakres czynności objętych opodatkowaniem



ogólny podatek obrotowy



selektywny podatek obrotowy

Kryterium: ilość faz podlegających opodatkowaniu



pobierany we wszystkich fazach obrotu



w niektórych fazach obrotu



tylko w jednej fazie obrotu

Kryterium: sposób ustalania podstawy opodatkowania



od obrotów brutto



od obrotów netto

Ten podatek w Polsce jest ogólny, pobierany we wszystkich fazach i netto. Jest regulowany ustawą

z 93r. o podatku od towarów i usług i podatku akcyzowym.

Podmiot opodatkowania

Podmiotem czynnym (nakładającym podatek) jest państwo

Podmiotem biernym są osoby fizyczne, prawne i jednostki organizacyjne, które nie mają

osobowości prawnej (np. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe)

Podmioty te stają się podatnikami po spełnieniu następujących warunków:



mają miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium RP



wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności będące przedmiotem

opodatkowania



czynności te wykonują w okolicznościach wskazujących na zamiar ich wykonywania w

sposób częstotliwy (z zamiarem powtarzania tej czynności), nawet gdyby były wykonane

jednorazowo

36



Ponadto podatnikami tego podatku mogą być podmioty mające miejsce zamieszkania lub

siedzibę za granicą, gdy wykonują czynności opodatkowane podatkiem od towarów i usług

na terenie RP



Podatnikiem jest także usługobiorca usług pochodzących z importu.

Podmioty te są podatnikami z mocy prawa.

Za zgodą urzędu skarbowego podatnikami mogą być:



zakłady lub oddziały osób prawnych, które samodzielnie sporządzają bilans

Wyłączenia z podatku

Podatkiem tym nieopodatkowujemy:



sprzedaży przedsiębiorstwa lub zakładu samodzielnie sporządzającego bilans



wydanie towarów na podstawnie umowy użyczenia



działalność w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych opodatkowanych podatkiem od

gier



czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy

Zwolnienia podmiotowe



Z mocy prawa - zwolnienia te dotyczą podatników, których wartość sprzedaży towarów

opodatkowanych, łącznie z eksportem nie przekroczyła w roku poprzedzającym rok

podatkowy określonej kwoty (w 2001 kwota ta wynosiła 10000€)



Zwolnienia fakultatywne – dotyczą zakładów pracy chronionej, bez względu na wartość

sprzedaży oraz podatników rozpoczynający wykonywanie czynności opodatkowanych

podatkiem od towarów i usług w ciągu roku i przewidują, że ich wartość sprzedaży łącznie z

eksportem nie przekroczy proporcjonalnie do okresu prowadzonej działalności 10000€

Zwolnienia przedmiotowe



usługi badawczo-rozwojowe



usługi w zakresie edukacji



usługi z zakresu ochrony zdrowia i opieki społecznej



usługi związane z kulturą i sportem

Przedmiot opodatkowania

Przedmiotem opodatkowania jest sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium RP

oraz eksport i import. Do zakresu przedmiotowego tego podatku należy również:



świadczenie usług oraz przekazywanie lub zużycie towarów na potrzeby reprezentacji i

reklamy



zamiana towarów i usług

37



przekazanie przez podatnika towaru oraz świadczenie usług na potrzeby osobiste podatnika

Podstawa opodatkowania

Podstawą jest obrót rozumiany jako kwota należna z tytułu sprzedaży towarów pomniejszona o

kwotę należnego podatku

Szczególne sposoby ustalania podstawy opodatkowania



towary opodatkowane akcyzą – wartość towaru + akcyza



w imporcie towarów – wartość celna + cło należne + ewentualnie podatek akcyzowy



przy sprzedaży budynków i budowli trwale związanych z gruntem z podstawy wyłącza się

wartość gruntu

Stawki podatkowe

22% - stawka podstawowa – opodatkowane są tym te usługi, które nie są opodatkowane po

obniżonej stawce lub preferencyjnej

7% - towary i usługi (np. prasa, materiały budowlane, towary dziecięce (0d 2002 już nie),

połączenia internetowe)

3% - nieprzetworzone produkty rolne (miód pszczeli standaryzowany, produkty hodowli)

0% - stawka preferencyjna – oznacza prawo do zwrotu podatku zapłaconego przy zakupach

towarów i usług, a także niewystępowanie podatku należnego (eksport towarów i usług)

Dla podatnika bardziej opłacalna jest stawka 0% niż zwolnienie, bo podatek należny wynosi 0, a

mamy możliwość odliczenia podatku naliczonego (zapłaconego we wcześniejszych fazach).

Skala podatkowa

Skala jest stała, proporcjonalna

Terminy i sposób płatności

Obowiązuje zasada samoobliczenia, podatnik jest zobowiązany sam obliczyć i wpłacić podatek za

okresy miesięczne w terminie do 25 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał

obowiązek podatkowy.

Podatnik ma prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego

Podatek należny – podatek wynikający ze zastosowania stawki podatkowej do obrotu

zrealizowanego w danej fazie

38

Podatek naliczony – podatek zapłacony w poprzedniej fazie, przy zakupach dóbr i usług

Podatek do zapłacenia – różnica między podatkiem należnym i naliczonym

Jeśli podatek należny jest większy od podatku naliczonego, to różnicę wpłacamy do US, a gdy jest

mniejszy, to uzyskujemy zwrot różnicy podatku.

Są dwie metody zwrotu:



zwrot pośredni – polega na tym, że obniżamy o kwotę nadwyżki podatek należny za

następne okresy (metoda ta jest zasadą)



zwrot bezpośredni – dokonuje się on poprzez przelanie pieniędzy na rachunek bankowy

podatnika w ciągu 25 dni od dnia złożenia rozliczenia przez podatnika – ma miejsce tylko w

dwóch przypadkach:

o

gdy całość lub część sprzedaży towarów opodatkowanych jest stawką niższą niż 22%

o

gdy nadwyżka powstała na skutek poniesienia wydatków na zakup towarów i usług,

które zaliczone są przez podatnika do środków trwałych i wartości niematerialnych i

prawnych podlegających amortyzacji

W 2001r. osoby płacące podatek w formie karty podatkowej były zwolnione z podatku od towarów i

usług z wyjątkiem niektórych rodzajów działalności (np. działalność gastronomiczna)

Cechy podatku od wartości dodanej

1. Jest to podatek konsumpcyjny obciążający finalnego nabywcę dóbr i usług

2. Neutralny ze względu na:



koszty uzyskania przychodów – podatek uiszczony przez podatników w cenach dóbr i

usług nie jest kosztem – jest on odliczany od podatku należnego w danej fazie obrotu



pionową koncentrację produkcji – wyeliminowanie niektórych faz obrotu nie ma wpływu

na ostateczne obciążenie wyrobu finalnego podatkiem



wymianę międzynarodową

3. Zastosowanie stawki obniżonej w systemie tego podatku ma wpływ na cenę wyrobu

finalnego tylko wtedy, gdy jest nią obciążona ostatnia faza obrotu

4. Zwolnienie od podatku jednej z faz obrotu z wyjątkiem fazy ostatniej powoduje naruszenie

zasady neutralności podatku ze względu na koszty uzyskania przychodu i wzrost ceny

wyroby finalnego

39

PODATEK AKCYZOWY

1. Istota podatku:

Podatek akcyzowy jest podatkiem jednokrotnym (selektywnym podatkiem konsumpcyjnym), tj.

obciąża towar tylko w jednej fazie obrotu ( u producenta lub importera), może jednak zdarzyć się,

że podatkiem tym będzie obciążony zarówno surowiec jak i wyrób finalny.

PODATEK AKCYZOWY - na wyroby spirytusowe i tytoniowe, przyczynia się do wzrostu ich cen i

obniżenia konsumpcji. Zapobiega w ten sposób upowszechnieniu się niektórych patologii

społecznych i pogorszeniu się stanu zdrowotności społeczeństwa.

2. Podmiot i przedmiot opodatkowania.

a) Podmiotem opodatkowania:



producenci i importerzy wyrobów akcyzowych.



osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej oraz osoby

prawne posiadające importowane wyroby akcyzowe od których nie pobrano podatku

akcyzowego.

b) Przedmiot opodatkowania:

W Polsce tym podatkiem opodatkowano 19 grup wyrobów spośród których najwięcej dochodów

przynoszą



wyroby akcyzowe



nadmierne ubytki



zawinione niedobory powstałe w czasie produkcji, magazynowania lub przewozu



paliwa do silników



wyroby przemysłu spirytusowego



wyroby winiarskie, piwo



wyroby tytoniowe.

3. Zwolnienia z podatku akcyzowego:



Wyroby finalne wykonane z komponentów obciążonych już podatkiem akcyzowym np.

odzież skórzana, futrzana, środki upiększające i wyroby perfumeryjne, sól.



Wyroby przeznaczone na eksport.

4. Podstawa opodatkowania:

Podstawę opodatkowania stanowi obrót wyrobami akcyzowymi a przy ich imporcie, wartość

celna powiększona o należne cło. W przypadku towarów objętych procedurą uszlachetniania,

podstawą jest różnica między wartością towarów wywiezionych czasowo za granicę a wartością

celną produktów kompensacyjnych powiększonych o należne cło.

5. Stawki podatkowe:



W ustawie zostały określone jedynie górne granice procentowych stawek podatku

akcyzowego dla poszczególnych grup wyrobów. Minister Finansów może obniżać te

stawki oraz zwalniać niektóre wyroby od podatku.



Stawki podatkowe mogą być wyrażane:

40

o

w procencie ceny sprzedaży obniżonej o podatek od towarów i usług

o

w procencie podstawy opodatkowania dla wyrobów importowanych

o

w kwocie na jednostkę wyrobu oraz w formie różnicy cen



W szczególny sposób ustalana jest stawka akcyzy dla papierosów. Ma ona charakter

procentowo- kwotowy. Część procentowa odnoszona jest do maksymalnej ceny

detalicznej (wyznaczonej i wydrukowanej przez producenta lub importera na

pojedynczym opakowaniu) i wynosi 25 % tej ceny. Natomiast część kwotowa jest taka

sama dla wszystkich papierosów, bez względu na ich pochodzenie i właściwości. Suma

podatku akcyzowego naliczonego od jakiegokolwiek rodzaju papierosów nie może być

niższa niż 90 % całkowitej kwoty podatku akcyzowego (naliczonego od ceny równej

najpopularniejszej kategorii cenowej). Ten szczególny charakter stawki dla papierosów

wynika z dostosowania polskich przepisów do wymogów prawa wspólnotowego.

6. Kontrola nad wyrobami akcyzowymi.



Wysoka stawka na niektóre wyroby akcyzowe tj. paliwa, wyroby tytoniowe,

alkoholowe powoduje, że nielegalna sprzedaż i import tych wyrobów staje się z

jednej strony źródłem wysokich zysków, z drugiej zaś strony, przynosi ogromne

straty budżetowi państwa.



W celu ograniczenia nielegalnego handlu w/w towarami państwo wprowadzono ścisłą

ich kontrolę, np. poprzez banderolowanie.



Banderolowaniu podlegają: paliwa do silników, oleje smarowe i specjalne wyroby

spirytusowe i drożdżowe ( z wyłączeniem drożdży), wyroby winiarskie, piwo, inne

wyroby alkoholowe o zawartości alkoholu powyżej 1,5 % oraz wyroby tytoniowe.



Ustawa wprowadza dwa rodzaje banderoli:

o

Podatkowe - wydawane producentom (importerom) wyrobów akcyzowych z

tytułu zapłaty zaliczki na podatek akcyzowy;

o

Legalizacyjne - sprzedawane przedsiębiorcom nie będącymi podatnikami

podatku akcyzowego.



Umieszczenie banderoli na wyrobie jest dowodem legalnego dopuszczenia go

do obrotu na terytorium Polski.

Wyroby akcyzowe najpierw opodatkowane są akcyzą, a następnie podatkiem od towarów i

usług. Podatek akcyzowy podnosi podstawę opodatkowania w podatku od towarów i usług. Jest

trzecim pod względem wydajności podatkiem w Polsce. Udział jego w dochodach budżetu państwa

= ok. 20%. Sama akcyza od paliw silnikowych stanowi 9% dochodów ogółem budżetu państwa.

Akcyzy obciążają dochód wydatkowany przez konsumenta, a pobierane są u producenta lub

importera wyrobów opodatkowanych. Jednostka hurtowa ma prawo do odliczenia od swojego

podatku należnego podatek naliczony, ale nie ma prawa odliczenia akcyzy. Konsument natomiast

płaci w cenie wyrobu akcyzę oraz podatek VAT w łącznej kwocie obciążającej ten wyrób. Podatek

akcyzowy nie ma racjonalnego uzasadnienia.

41

PODATKI DOCHODOWE OD OSÓB PRAWNYCH

Podatek dochodowy od osób prywatnych jest podatkiem o skali proporcjonalnej . Wysokość jego

jest zatem wprost proporcjonalna do dochodu podatnika.

W latach 1992 – 1996 dochody osób prawnych były opodatkowane stawką w

wysokości 40 %. Od 1997r stawka ta jest systematycznie obniżana o 2%, a w roku 2000

o 4 punkty procentowe.

W latach 2001 – 2002 stawka wynosi 28%. W 2003r wyniesie 24% i w 2004 = 22%. W

porównaniu z Polską dochody osób prywatnych w krajach wysoko rozwiniętych są opodatkowane

znacznie wyższą stawką.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA POD.DOCH. OD OSÓB PRAWNYCH.

Osoby prawne nie mają „sfery osobistej”, dlatego miarą zdolności podatkowej osoby prawnej nie

jest dochód pozostający na zaspokojenie potrzeb ( jak w przypadku os. fiz.), lecz rentowność ,

rozumiana jako stosunek zysku do KW. Bierzemy też pod uwagę możliwość koncentracji kapitałów

( fuzje, koncerny), co również znajduje odzwierciedlenie w regulacji podatkowej.

Charakterystyczne cechy podatku dochodowego od osób prawnych



brak minimum podatkowego



stosowanie proporcjonalnej stawki podatkowej

Uzasadnienie skali progresywnej – CEL – łagodniejsze potraktowanie małych przedsiębiorstw. W

podatku dochodowym od osób prawnych nie wyodrębnia się z reguły źródeł uzyskania przychodu (

jak przy os fiz.)

Podatek dochodowy wspólny dla wszystkich osób prawnych został wprowadzony w Polsce po raz

pierwszy w 1989r. ( nowelizacja 15 luty 1991r)

ZAKRES PODMIOTOWY Pod. DOCHODOWEGO OD OSÓB PRAWNYCH

Osobowość prawną podmiotom krajowym nadają ustawy regulujące ich status prawny. Nabycie

osobowości prawnej następuje wraz z wpisem do odpowiedniego rejestru.

Przepisy prawne nie określają momentu powstania obowiązku podatkowego w podatku

dochodowym od osób fizycznych.

Podatnikami są: (prowadzące i nie prowadzące działalności gospodarczej)



osoby prawne



spółki kapitałowe ( od 1 I 2002r)



jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej , z wyjątkiem spółek nie

mających osobowości prawnej



podatkowe grupy kapitałowe

Od podatku tego zwolnione są m.in.: ( zwolnienia podmiotowe )



Skarb Państwa

42



NBP



ZUS



Jednostki budżetowe itp.

Podatnicy mający siedzibę lub zarząd na terytorium Polski podlegają obowiązkowi podatkowemu od

całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. Natomiast podatnicy, którzy nie

spełniają tego warunku podlegają opodatkowaniu tylko od dochodów , które osiągają na terytorium

Polski.

ZAKRES PRZEDMIOTOWY PODATKU DOCHODOWEGO.

Przedmiotem opodatkowania podatkiem dochodowym jest dochód bez względu na rodzaj źródeł

przychodów, z jakich dochód ten został osiągnięty.

Zwolnienia przedmiotowe.

Istnieją 33 rodzaje zwolnień, które w dużej mierze dotyczą:



Zwolnień dla podatników nie prowadzących działalności gospodarczej



Dla podatników prowadzących działalność w niewielkim zakresie i przeznaczających

dochody na realizacją celów statutowych

Od roku 2000 zlikwidowano zwolnienia dla podatników zatrudniających osoby niepełnosprawne,

gdyż zwolnienie to stało się źródłem nadużyć podatkowych oraz nierównego traktowania

przedsiębiorców. Ma być ono zastąpione nieopodatkowanymi formami wspomagania zatrudnienia

osób niepełnosprawnych.



Zwolnień części dochodów uzyskanych w roku podatkowym z dział. Gospodarczej, w

której wykorzystuje się odpady wytworzone na terytorium RP.

OPODATKOWANIE DOCHODU OSOBY PRAWNEJ -BILANS

Osoby prawne zmuszone są do prowadzenia ksiąg rachunkowych, na których podstawie

sporządza się coroczne sprawozdanie finansowe. To obrazuje sytuację majątkową i finansową firmy

oraz WF i rentowność. Przy ustalaniu tego podatku bierze się pod uwagę zysk bilansowy i

dochód podatkowy. Celem regulacji prawno-bilansowych jest niedopuszczenie do wykazania

zysku zbyt wysokiego, a celem regulacji prawno-podatkowych jest niedopuszczenie do zaniżenia

podstawy opodatkowania.

Różnice pomiędzy wielkością zysku (straty) bilansowego a dochodem( stratą) podatkowym:



stałe – gdy określone przychody i koszty , wpływające na WF, nie zostaną uznane za

przychody i koszty w rozumieniu prawa podatkowego



przejściowe – gdy inny jest moment czasowy uznania danego przychodu za osiągnięty, a

kosztu za poniesiony...różnice te wyrównują się w następnych okresach

sprawozdawczych



quasi-stałe – mogą wyrównywać się w przyszłości, ale moment ten nie jest znany.

43

DOCHÓD (STRATA) W Pod. DOCH OD OS. PRAWNYCH

Dochód – nadwyżka sumy przychodów nad kosztami ich uzyskania, osiągnięta w roku

podatkowym. Gdy odwrotnie, to strata.

Zasady ustalania dochodu podatkowego określają wyłącznie przepisy prawa podatkowego!!!!

USTALENIE PODSTAWY OPODATKOWANIA I NALEŻNEGO PODATKU



Podstawę do opodatkowania stanowi dochód osiągnięty w roku podatkowym po odliczeniu

wydatków (m.in. darowizn wymienionych w ustawie nie przekraczających 10% lub 15%).

Stawka podatku od dochodu jest proporcjonalna i wynosi:

o

2001, 2002r – 28%

o

2003 - 24%

o

2004 – 22%



Pobór podatku dochodowego od osób prawnych następuje w ciągu roku podatkowego w

formie zaliczek miesięcznych



Osoby prawne składają zeznania wstępne o wysokości dochodu ( straty) osiągniętego w

roku podatkowym do końca trzeciego miesiąca roku następnego i w tym terminie wpłacają

należny podatek za rok podatkowy



Zeznanie o ostatecznej wysokości dochodu podatnicy składają w terminie 10 dni od daty

zatwierdzenia rocznego sprawozdania finansowego, nie później niż przed upływem 9 m-cy

od zakończenia roku podatkowego

OPODATKOWANIE ZYSKU WYDZIELONEGO SPÓŁEK KAPITAŁOWYCH

Problem wewnętrznego , podwójnego opodatkowania : dochód spółki podlega po raz pierwszy

opodatkowaniu podatkiem dochodowym w spółce i po raz drugi u wspólników jako

dywidenda! Spółka i wspólnik są bowiem odrębnymi podmiotami podatkowymi. Rozpatrujemy to

w 2 aspektach:



gdy wspólnikami spółek kapitałowych są inne spółki kapitałowe



gdy są nimi osoby fizyczne

PODATEK OD TOWARÓW I USŁUG

1. Ogólna charakterystyka podatku.

Podatek od towarów i usług jest regulowany ustawą z dnia 08.01.1993 o podatku od

towarów i usług oraz o podatku akcyzowym. Z punktu widzenia konstrukcji jest podatkiem

od wartości dodanej, działającym na podstawie metody fakturowej.

2. Czynności opodatkowane:



eksport i import towarów i usług



czynności sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium RP



traktowane na równi ze sprzedażą towarów i usług

44

W. w. Czynności podlegają opodatkowaniu niezależnie od tego, czy zostały wykonane

z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa. Brak np. wymaganej

koncesji lub wpisu do ewidencji nie jest przeszkodą w opodatkowaniu wykonywanych przez

podatnika czynności.

Czynności nie objęte opodatkowaniem:



sprzedaż przedsiębiorstwa lub zakładu (oddziału) sporządzającego samodzielnie bilans



wydanie towarów na podstawie umowy użyczenia



czynności w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych objętych podatkiem od gier



czynności, których przedmiotem nie jest ani towar ani usługa w rozumieniu ustawy np.

prawo majątkowe.

3. Stawki opodatkowania:



stawka podstawowa- 22 %



obniżona - 7 % (materiały budowlane, roboty budowlano- montażowe, remonty związane z

budownictwem mieszkaniowym, obiekty budownictwa mieszkaniowego lub ich części z

wyjątkiem lokali użytkowych



przejściowa - 3% na nieprzetworzone produkty rolne



zerowa - przewidziana głównie dla eksportu towarów i usług w tym również towarów

i usług , których sprzedaż lub świadczenie pieniężne w kraju jest wolne od podatku .

Stawkę 0% stosuje się również do sprzedaży towarów , w odniesieniu do których dokonano

zwrotu podatku naliczonemu podróżnemu (osobie fizycznej nie mającej w Polsce stałego

zamieszkania).

4. Podstawa opodatkowania:



Podstawą opodatkowania jest obrót określony jako kwota należna z tytułu sprzedaży

towarów i usług pomniejszona o kwotę podatku.



Cechą charakterystyczną podstawy opodatkowania w podatku od wartości dodanej jest to,

że nie zawiera ona kwoty należnego podatku, co różni ten podatek od podatku od obrotu

brutto.



W podatku od wartości dodanej podstawą opodatkowania jest cena bez podatku (cena

netto) a kwota podatku obliczana jest rachunkiem „od sta”:

podatek= cena netto x stawka podatku



Cena sprzedaży jaką płaci nabywca jest pozycją wynikową i odpowiada sumie ceny netto

i podatku.



Zasady ustalania podstawy opodatkowania w następujących sytuacjach, gdy:

o

Podatnikowi za wydany towar przysługuje świadczenie pieniężne

o

Podatnik przed wydaniem towaru lub wykonaniem usługi pobrał zaliczki, zadatki,

przedpłaty lub raty

o

Podatnikowi za wydany towar przysługuje świadczenie w naturze

o

Podatnik dokonuje sprzedaży budynków lub budowli trwale związanych z gruntem

o

Podatnik dokonuje importu towarów lub usług

45

o

Podatnik za otrzymane czynności otrzymuje prowizje

o

Podatnik dokonuje sprzedaży towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym.

PODATEK OD WARTOŚCI DODANEJ – VAT – stosowany w ponad 70 państwach

Podatek VAT obciąża w każdej fazie obrotu nie cały obrót, lecz jedynie wartość dodaną w tej

fazie( obrót zrealizowany w danej fazie – obrót zrealizowany w fazie poprzedniej, czyli jest

to suma kwot podatków uiszczonych w poszczególnych fazach za WG).

Podstawa opodatkowania może być kształtowana w dwojaki sposób:

1) Odliczenie niezwłoczne( tu podstawa opodatkowania to :

sprzedaż – zakupy

okresu

rozliczeniowego) - od wartości obrotu w danej fazie podlega odliczeniu wartość wszystkich

obrotów dokonanych w okresie rozliczeniowym w fazie poprzedzającej ..np.: zakup ŚT,

surowców, Mat pomocniczych, półfabrykatów, usług obcych), niezależnie , czy zostały

faktycznie w tym okresie zużyte, czy zaangażowane w procesie produkcji.

2) Odliczenie pro – rata – temporis (wszystkie zapasy surowców, mat., i półfabrykatów są

tak długo obciążone podatkiem , dopóki nie zostaną zużyte w procesie produkcyjnym) od

wartości obrotu w danej fazie podlega odliczeniu wartość obrotów dokonanych w fazie

poprzedzającej, odpowiadająca wartości tych surowców, Mat, usług obcych...., które zostały

rzeczywiście zużyte do produkcji sprzedanych dóbr.

Ustalenie wysokości obciążenia podatkowego ( w każdej fazie obrotu – podatku cząstkowego):



Poprzez zastosowanie stawki podatkowej od podstawy opodatkowania ( wartości dodanej) w

każdej fazie obrotu – podatnik bezpośrednio odprowadza podatek do US



Poprzez odliczenie od podatku należnego w danej fazie obrotu podatku naliczonego w fazie

poprzedniej – inaczej zwana metodą fakturową – wyparła metodę pierwszą.

Mechanizm działania VAT – metoda fakturowa

Podatek należny – w danej fazie, wynika z zastosowania stawki podatkowej od obrotu

zrealizowanego w tej fazie.

Podatek naliczony – w danej fazie, zapłacony w poprzedniej fazie, przy zakupach towarów i

usług. Jego kwota określona w fakturach wystawionych podatnikowi przez dostawców.

Podatek do zapłacenia – w danej fazie, =

podatek należny – podatek naliczony

Podatek naliczony i należny.



podatek należny- od sprzedanych towarów i usług, odprowadzany jest do Urzędu

Skarbowego



podatek naliczony- od zakupionych towarów i usług, od importu usług (wyjątek podatek od

usług turystyki wyjazdowej), oraz usług związanych ze sprzedażą zwolnioną- zwrot

od U.S.

46



dodatnia różnica pomiędzy podatkiem należnym i naliczonym stanowi podatek

do zapłacenia



ujemna różnica między tymi podatkami powoduje dwa rozwiązania:

o

obniżenie o tą różnicę podatku należnego w rozliczeniu za następne okresy

o

zwrot różnicy przez Urząd Skarbowy- ma miejsce tylko wtedy, gdy zostaną spełnione

warunki określone w ustawie, we wszystkich pozostałych przypadkach różnica

podlega odliczeniu od podatku należnego w następnych okresach.

Cena jaką zapłaci nabywca jest pozycja wynikowa. Zależy to od następujących faz:

I – wszystkie fazy obrotu są opodatkowane stawką podatkową

II – niektóre fazy obrotu są opodatkowane stawką podatkową

III – jedna z faz obrotu jest opodatkowana stawką obniżoną

IV – jedna z faz obrotu jest objęta zwolnieniem podatkowym

V – faza ostatnia objęta jest stawką 0%

5. Przedmiot opodatkowania.



zasady dokonywania odliczeń podatku naliczonego od podatku należnego i zwrotów ujemnej

różnicy między nimi



szczególne obowiązki podatnika:



obowiązek złożenia zgłoszenia rejestracyjnego



obowiązek prowadzenia specjalnej ewidencji na potrzeby podatku



obowiązek wystawiania faktur zgodnie z wymogami określonymi w ustawie oraz

w przepisach wykonawczych



sprzedaż towarów, jeżeli były dokonane na terytorium RP (Za moment powstania obowiązku

podatkowego ustawodawca uznał moment wydania lub dostarczenia towaru. Gdy sprzedaż

jest

potwierdzona

fakturą,

wówczas

obowiązek

podatkowy

powstaje

z chwilą wystawienia faktury, nie później jednak niż w 7-mym dniu od dnia wydania towaru)



świadczenie usług na terytorium RP i poza jej granicami (za moment powstania obowiązku

podatkowego przyjmuje się wykonanie usługi lub wystawienie za nią faktury)

6. Czynności zwolnione od opodatkowania:



import towarów



czynności objęte procedurą uszlachetniania czynnego



czynności objęte procedurą odprawy czasowej z całkowitym zwolnieniem od cła



sprzedaż towarów używanych



świadczenie pracy najemnej



wykonywanie samodzielnej działalności ujęte w ustawie

7. Podmiot opodatkowania:

Podatnikami podatku od wartości dodanej są osoby wykonujące zawodowo czynności podlegające

opodatkowaniu tj.:

47



osoby prawne



jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej



osoby fizyczne zamieszkałe na terytorium RP, jeżeli wykonują czynności podlegające

opodatkowaniu:



jeżeli wykonują czynności we własnym imieniu i na własny rachunek



w okolicznościach zakładających ciągłość i powtarzalność czynności podlegających

opodatkowaniu

8. Zwolnienia podmiotowe.

Zwolnieniami tymi objęci są podatnicy, którzy:



nie przekroczyli ustalonego w ustawie limitu obrotów (Wartość eksportu towarów lub usług

łącznie w poprzednim roku podatkowym nie może przekroczyć 80 000 złotych.

W przypadku prowizji wartość sprzedaży równa jest jej 30-krotności)



opłacają podatek dochodowy w formie karty podatkowej.

9. Zwolnienia przedmiotowe.

Zwolnienie przedmiotowe określonych wyrobów i usług finalnych służy generalnie interesom

konsumentów. Zwolnienie od podatku jednej z faz obrotu ( z wyjątkiem fazy ostatniej) powoduje

załamanie mechanizmu VAT i wzrost ceny wyrobu finalnego.

Cechy podatku od wartości dodanej:

1. jest powszechnym podatkiem konsumpcyjnym

2. jest neutralny ze względu na:



koszty uzyskania przychodu



pionową koncentrację produkcji



wymianę międzynarodową

3. zastosowanie stawki obniżonej ma wpływ na cenę wyrobu finalnego tylko wtedy, gdy

jest nią obciążona faza ostatnia

4. zwolnienie od podatku jednej z faz obrotu danym towarem ( poza fazą ostatnią)

powoduje załamanie się mechanizmu tego podatku i wzrost ceny wyrobu finalnego

Obowiązuje tu specyficzny system kontroli VAT. Naliczanie podatku w każdej fazie obrotu i

możliwość odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego sprawia, że unikanie podatku nie

ma sensu, bowiem warunkiem odliczenia jest posiadanie faktury zakupu. To powoduje mechanizm

samokontroli podatników, żądających faktury przy zakupie.

VAT W UE

Podstawy prawne:

48



11 kwietnia 1967r – PIERWSZA DYREKTYWA – stworzyła podstawę wprowadzenia w

państwach członkowskich wspólny system podatku od wartości dodanej



zasady tego systemu określiła VI DYREKTYWA 17 maja 1997r, regulująca podstawowe

elementy konstrukcji VAT:

o

podmiot opodatkowania

o

czynności podlegające opodatkowaniu

o

powstanie obowiązku podatkowego

o

podstawę opodatkowania

o

zwolnienia podatkowe

o

mechanizm odliczeń podatku naliczonego od należnego

o

opodatkowanie małych przedsiębiorstw , rolnictwa i agencji podróży



DYREKTYWA z 16 grudnia 1991 w sprawie wspólnego systemu VAT oraz zmiany IV

Dyrektywy , ze względu na zniesienie granic podatkowych. Wprowadziła uregulowania

przejściowe w zakresie funkcjonowania VAT po zniesieniu granic podatkowych



DYREKTYWA z 19 października 1992 w sprawie uzupełnienia wspólnego systemu VAT i

zmiany IV Dyrektywy. Wprowadziła w okresie przejściowym:

o

minimalną stawkę podatkową = 15%

o

możliwość stosowania co najmniej 2 stawek obniżonych nie niższych od 5% dla

towarów u usług określonych w załącznikach do dyrektywy

o

postanowienia specjalne dot. opodatkowania niektórych towarów i usług zniosła

możliwość stosowania stawki podwyższonej dla niektórych towarów i usług