Makroekonomia

POLITYKA ANTYCYKLICZNA:

• polityka dyskrecjonalna (aktywna) – działania podejmowane

przez rząd w celu stabilizacji popytu na założonym poziomie;
narzędzia tej polityki uruchamiane są na określony czas i w
określonym celu – wymagają wcześniejszej decyzji parlamentu
lub rządu; są to np. ulga inwestycyjna, ulga budowlana, okresowa
obniżka podatku od dochodów mająca pobudzić konsumpcję,
tworzenie stref ekonomicznych, w których przedsiębiorstwa
korzystają z ulg podatkowych lub gwarancji kredytowych
państwa, lub też rządowy program osłon socjalnych dla
zwalnianych pracowników z restrukturyzowanych przedsię-
biorstw itp.

• polityka niedyskrecjonalna, in. automatyczne stabilizatory

koniunktury – konstrukcje zawarte w systemach fiskalnych,
których zadaniem jest zmniejszenie wpływu zmian w popycie
globalnym na poziom produkcji i dochodu; funkcje te pełnią np.
podatek dochodowy, VAT, zasiłki dla bezrobotnych czy inne
transfery socjalne; końcowym efektem działania automatycz-
nych stabilizatorów jest w czasie recesji mniejszy spadek kon-
sumpcji, niż miałoby to miejsce, gdyby tych narzędzi nie było.

Makroekonomia

WPŁYW POLITYKI FISKALNEJ NA SYTUACJĘ GOSPODARCZĄ

•

POLITYKA

EKSPANSYWNA:

zmierzająca

do

pobudzenia

aktywności gospodarczej poprzez
stymulowanie globalnego popytu;
obniżka

stawek

podatkowych

i wzrost wydatków budżetowych

większe dochody do dyspozycji

zagrożenie wyższą inflacją

wzrost

popytu konsumpcyjnego wzrost

popytu inwestycyjnego wzrost

produkcji większy wzrost gospo-

darczy

wzrost zatrudnienia

i mniejsze bezrobocie

•

POLITYKA

RESTRYKCYJNA:

zmierzająca do hamowania ożywionej
aktywności gospodarczej w celu nie
dopuszczenia

do

„przegrzania”

gospodarki, czego skutkiem może być
wzrost stopy inflacji; wzrost stawek
podatkowych i spadek wydatków
budżetowych

mniejsze dochody do dyspozycji
niższa inflacja spadek popytu
konsumpcyjnego spadek popytu
inwestycyjnego ograniczenie
produkcji mniejszy wzrost gospo-
darczy

spadek zatrudnienia

i większe bezrobocie

Makroekonomia

BUDśET PAŃSTWA – RODZAJE DEFICYTU:

• Deficyt rzeczywisty (bieżący) – faktyczna różnica między

dochodami i wydatkami w danym roku budżetowym; inaczej
suma deficytu cyklicznego i strukturalnego.

• Deficyt

strukturalny

–

różnica

między

deficytem

rzeczywistym a cyklicznym; nie jest zależny od poziomu
aktywności gospodarczej, lecz od decyzji fiskalnych państwa;
dofinansowuje on politykę systemową.

• Deficyt cykliczny (koniunkturalny) – deficyt będący skutkiem

wpływu

cyklu

koniunkturalnego

(spadku

aktywności

gospodarczej) na dochody i wydatki budżetu państwa; inaczej
różnica między deficytem rzeczywistym a strukturalnym;
finansuje on politykę antycykliczną państwa i służy bieżącej
stabilizacji gospodarki; jest on ściśle związany ze zmianą tych
wpływów i wydatków, które są regulowane przez automatyczne
stabilizatory.

Makroekonomia

Dług publiczny (narodowy) – suma pozostałych do spłacenia
pożyczek państwowych; inaczej zadłużenie państwa u podmiotów
prywatnych i w systemie bankowym; jest on konsekwencją deficytu
budżetowego.

• Finansowanie deficytu budżetowego długiem publicznym

odbywa się poprzez emisję papierów wartościowych, np.
obligacji, weksli skarbowych, lub zaciągnięcie kredytu w banku
centralnym; potrzeba zgromadzenia w budżecie państwa
ś

rodków na wydatki na płatności odsetek od obligacji może

zrodzić konieczność zwiększenia podatków, co może zniechęcać
do aktywności gospodarczej; natomiast finansowanie deficytu za
pomocą emisji pieniądza może stać się przyczyną wysokiej
inflacji; emisja obligacji może ponadto powodować odpływ
ś

rodków środków od inwestycji – ze względu na atrakcyjne

oprocentowanie bony skarbowe „wypierają” inwestycje - tzw.
efekt „wypierania”.

• Efekt „wypierania” wydatków prywatnych – wywołany przez

deficyt budżetowy, gdy w następstwie wzrostu tego deficytu
nastąpi ograniczenie prywatnych inwestycji lub konsumpcji.

Makroekonomia

CYKL KONIUNKTURALNY W GOSPODARCE: następujące po

sobie wzrosty i spadki aktywności gospodarczej (niosące za sobą wahania

produkcji, zatrudnienia, inwestycji i poziomu cen); in. krótkookresowe

odchylenia produkcji od jej trendu;

TREND (tendencja rozwojowa) produkcji – to ścieżka wzrostu produkcji

w długim okresie, na skutek ciągłego wzrostu potencjału wytwórczego.

Podejście klasyczne – 4 fazy cyklu koniunkturalnego:

1. ożywienie – poprawa koniunktury gospodarczej: wzrost popytu na
dobra inwestycyjne, najszybszy wzrost produkcji, zatrudnienia, docho-
dów, popytu konsumpcyjnego i zysków
2. rozkwit (boom) – zyski i wzrost produkcji przekraczają poziom sprzed
kryzysu, bardzo wysokie wydatki inwestycyjne i konsumpcyjne, wysokie
dochody, wzrost cen
3. kryzys – produkcja wzrasta w tempie coraz wolniejszym lub nawet
spada, nadprodukcja towarów, wzrost kosztów produkcji, spadek cen,
zysków, ograniczenie produkcji i zatrudnienia
4. depresja (zastój) – „dno” cyklu koniunkturalnego: stabilizacja
produkcji na najniższym poziomie i bezrobocia na najwyższym poziomie

Podejście współczesne – 2 fazy cyklu koniunkturalnego:

1. faza wzrostowa (ekspansji): obejmuje fazę ożywienia i rozkwitu
2. faza spadkowa (recesji): obejmuje fazę kryzysu i depresji

Makroekonomia

RYNEK PRACY

• Popyt na pracę – jest popytem pochodnym, gdyż zależy od

popytu na dobra i usługi, do wytwarzania których wykorzystuje
się dane kwalifikacje; wielkość popytu na pracę jest określona
przez odwrotną relację między zapotrzebowaniem na pracę
a realną stawką płac, ceteris paribus.

• W krótkim okresie popyt na pracę zależy od:

- popytu na wytwarzane przez firmę dobra i usługi,

- wydajności pracy zatrudnionych pracowników;

• W długim okresie popyt na pracę zależy od:

- alternatywnych technik wytwarzania dostępnych dla firmy,
- cen czynników wytwórczych,

ze względu na możliwość substytucji zasobów.

• Zmiana wielkości popytu na pracę nastąpi w przypadku

zmiany stawki płac.

• Zmiana popytu na pracę w krótkim okresie nastąpi, gdy

zmieni się cena produktu wytwarzanego przez firmę oraz
wydajność pracy, w długim zaś – gdy zmienią się ceny
czynników wytwórczych i techniki wytwarzania;

Makroekonomia

RYNEK PRACY

• Podaż pracy –inaczej chęć i zdolność do pracy w ciągu

określonej ilości czasu, przy określonym koszcie alternatywnym
pracy; wielkość podaży pracy jest określona przez wprost
proporcjonalną relację między stawką płac a liczbą osób
skłonnych do podjęcia pracy w danym czasie, ceteris paribus;

• Zasób pracy – osoby, które chcą pracować: zatrudnieni

i bezrobotni w wieku produkcyjnym w danej gospodarce;
wielkość zasobów pracy zależy głównie od liczby aktywnych
zawodowo (zatrudnionych i bezrobotnych), długości czasu
pracy, przeciętnej intensywności pracy;

• Wielkość podaży pracy zależy od stawki płac w danej firmie

czy branży;

• Podaż pracy zależy od czynników demograficznych, prawnych,

socjoekonomicznych (płace w innych branżach, ceny towarów i
usług oraz ich dostępność na rynku, podatki, preferencje
dotyczące pracy i czasu wolnego) - czynniki te określają koszt
alternatywny pracy w danej firmie czy branży.

• Na skutek interakcji między popytem na pracę a podażą pracy

ustala się równowaga na rynku pracy;

Makroekonomia

BEZROBOCIE – nadwyżka realnych zasobów pracy nad
efektywnym popytem na pracę; stopa bezrobocia – określa udział
bezrobotnych w ogólnej liczbie aktywnych zawodowo; stopa
bezrobocia rejestrowanego – określa udział zarejestrowanych
bezrobotnych w ogólnej liczbie ludności cywilnej aktywnej
zawodowo.

Podział bezrobocia ze względu na jego przyczyny:

- bezrobocie frykcyjne – in. przejściowe, spowodowane krótko-
okresowym „zawieszeniem” udziału jednostek w rynku pracy;
- bezrobocie strukturalne – wynika ze zmian strukturalnych
w gospodarce (dotyczących określonych zawodów, branż,
regionów, pojawiania się nowych technologii) powodujących
niedostosowania struktur popytu na pracę i podaży pracy;
- bezrobocie sezonowe – dotyczy sezonowych zmian popytu na
pracę;
-

bezrobocie cykliczne (koniunkturalne)

–

powodowane

cyklicznymi wahaniami aktywności gospodarczej; wynika z
niedostatku popytu globalnego: konsumpcyjnego i inwestycyjnego,
co powoduje zmniejszenie produkcji i zatrudnienia.

Makroekonomia

EKONOMICZNE KOSZTY BEZROBOCIA – to negatywne

następstwa ekonomiczne związane z bezrobociem:

1. bezpośrednie – wydatki z Funduszu Pracy (zasiłki dla
bezrobotnych, świadczenia ubezpieczeniowe, formy aktywnego
przeciwdziałania bezrobociu), wydatki z Funduszu Pomocy
Społecznej (zasiłki okresowe, świadczenia w naturze, pożyczki
na rozwój własnej działalności gospodarczej), wydatki na
utrzymanie instytucji w zakresie obsługi bezrobotnych, wydatki
na wcześniejsze emerytury i świadczenia przedemerytalne;

2. pośrednie – ulgi i zwolnienia fiskalne w regionach
o wysokim bezrobociu, luka podatkowo-ubezpieczeniowa
w odniesieniu do osób bezrobotnych, luka PKB (czynników
wytwórczych), koszty bezrobocia „zatrudnionego” w „szarej
strefie” gospodarki.

Makroekonomia

POZYTYWNE SKUTKI BEZROBOCIA (dotyczą jedynie

bezrobocia krótkookresowego):

• umacnianie dyscypliny pracy, zmniejszanie płynności kadr,

• konkurencja

między

pracownikami

o

miejsca

pracy

wymuszająca konieczność podnoszenia kwalifikacji,

• racjonalizacja wyboru zawodu i kwalifikacji pod kątem potrzeb

rynku pracy,

• racjonalizacja struktury zatrudnienia (likwidacja bezrobocia

ukrytego) pod kątem potrzeb rynku pracy i wzrost społecznej
wydajności pracy.

Makroekonomia

POLITYKA PRZECIWDZIAŁANIA BEZROBOCIU:

•

AKTYWNA – ukierunkowana na redukcję rozmiarów bezrobocia;
zorientowana na przyczyny bezrobocia; może mieć charakter polityki
makroekonomicznej lub mikroekonomicznej;
-

polityka makroekonomiczna: ukierunkowana na wzrost popytu

globalnego oraz wzrost produkcji, dla zlikwidowania bezrobocia
przymusowego; dla realizacji tego celu wykorzystywane są instrumenty
fiskalne oraz monetarne;
-

polityka

mikroekonomiczna:

nastawiona

na

usprawnienie

funkcjonowania rynku pracy i na ograniczenie bezrobocia frykcyjnego
oraz strukturalnego; narzędzia tej polityki to: prace interwencyjne, roboty
publiczne, szkolenia i przekwalifikowania zawodowe, pośrednictwo pracy
i doradztwo zawodowe, pożyczki dla bezrobotnych i przedsiębiorstw,
subsydiowanie zatrudnienia;

•

PASYWNA – mająca na celu łagodzenie ekonomicznych skutków
bezrobocia; jej celem jest udzielenie pomocy finansowej bezrobotnym i
ograniczenie podaży siły roboczej; instrumenty tej polityki to: zasiłki dla
bezrobotnych, zasiłki z funduszu pomocy społecznej, jednorazowe
odprawy pieniężne z tytułu zwolnień z winy pracodawcy, redukcje czasu
pracy, uregulowania prawne zmniejszające zasoby pracy.

Makroekonomia

INFLACJA – proces trwałego wzrostu ogólnego (średniego) poziomu cen
w pewnym okresie, któremu nie towarzyszy zmiana jakości towarów; in. samo-
podtrzymujący się wzrost ogólnego poziomu cen w gospodarce, tj. wywołujący
mechanizmy prowadzące do kolejnego wzrostu ogólnego poziomu cen.

Wskaźniki inflacji - indeksy wyrażające poziom cen danego okresu

w odniesieniu do poziomu cen okresu przyjętego za bazowy; zmiany
poziomu cen mierzone są czterema wskaźnikami:
1. wskaźnikiem cen konsumpcyjnych – średnia ważona cen tzw, koszyka
produktów konsumpcyjnych (nabywanych przez gospodarstwa domowe)
2. wskaźnikiem cen produkcyjnych - średnia ważona cen produktów
pośrednich (nabywanych przez przedsiębiorstwa)
3. deflatorem PKB – obejmującym ceny wszystkich dóbr i usług
wytwarzanych w gospodarce
4. deflatorami poszczególnych składników strumienia produktów PKB,
tj. deflatorem

wydatków konsumpcyjnych, deflatorem

wydatków

inwestycyjnych, deflatorem państwowych zakupów dóbr i usług oraz
deflatorem eksportu netto.

DEZINFLACJA – zmniejszenie stopy inflacji.
DEFLACJA – spadek ogólnego poziomu cen.

Makroekonomia

Rodzaje inflacji ze względu na jej tempo :

1. pełzająca – powolna, przytłumiona, do 5% rocznie;
sprzyja rozwojowi gospodarczemu;

2. umiarkowana (krocząca) - 5-10% rocznie; jeśli nie jest
kontrolowana przez rząd, powoduje spadek dochodów
realnych

3. galopująca (superinflacja) – 10-150% rocznie,
zniechęca do inwestycji i oszczędzania, uniemożliwia
wzrost gospodarczy;

4. hiperinflacja – powyżej 150% rocznie; dochodzi do
silnej ekspansji ilości pieniądza oraz szybkiego wzrostu
prędkości obiegu pieniądza.

Makroekonomia

Rodzaje inflacji ze względu na jej przyczyny:

1. Inflacja popytowa (nabywców) – gdy popyt globalny

przekracza zdolności produkcyjne gospodarki; równowagę
między popytem a podażą przywraca wówczas wzrost cen;
podstawowe podmioty odpowiedzialne za ten typ inflacji to
rząd i bank centralny, wyróżnia się więc :
- inflację budżetową (rządową): budżet państwa finansując
swoje wydatki za pomocą deficytu budżetowego powoduje
powstanie długu publicznego i znaczne koszty jego obsługi;
- inflację kredytową – bank centralny utrzymując stopę
procentową na zbyt niskim poziomie, zasila gospodarkę
nadmiernymi kredytami, co prowadzi do nadmiernego popytu
inwestycyjnego i konsumpcyjnego;

2. Inflacja podażowa (kosztowa) – powodowana wzrostem

kosztów produkcji z powodu wzrostu cen importowanych
surowców i materiałów, wzrostu płac nie mającego
odzwierciedlenia

w

wydajności

pracy,

wzrostu

cen

narzucanych przez przedsiębiorstwa monopolistyczne.

Makroekonomia

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE NEGATYWNE SKUTKI INFLACJI:

•

zniekształcenie informacyjnej funkcji cen (utrudniające prawidłową
kalkulację kosztów i spodziewanych zysków, wypaczające strukturę
konsumpcji);

•

osłabienie aktywności gospodarczej (ryzyko związane z inwestowaniem);

•

spadek popytu na pieniądz w ujęciu realnym („ucieczka od pieniądza” w
lokaty bankowe, wartości rzeczowe, „koszty zdzieranych zelówek”
wynikające z konieczności zwiększenia częstotliwości podejmowania
gotówki z rachunków bankowych);

•

nieprawidłowa redystrybucja dochodów (przy spadku realnej stopy
procentowej tracą wierzyciele a zyskują dłużnicy; spadek realnych
dochodów pracowników ze względu na brak indeksacji płac o wskaźnik
inflacji; zjawisko tzw. dźwigni podatkowej, czy drenażu fiskalnego – w
wyniku zwiększonych dochodów nominalnych przy progresywnych
podatkach

dochodowych

podatnicy

„przechodzą”

do

wyżej

opodatkowanych przedziałów dochodowych);

•

wzrost kosztów obsługi działalności gospodarczej (tzw. „kosztów
zmienianych jadłospisów” );

•

niekorzystne zmiany w sferze stosunków gospodarczych z zagranicą
(wzrost cen krajowych produktów prowadzi do spadku krajowego
eksportu netto i pogorszenia bilansu handlowego).

Makroekonomia

SPOŁECZNO-EKONOMICZNE POZYTYWNE

SKUTKI INFLACJI (dotyczą tylko niskiej inflacji) :

• sprzyja wzrostowi gospodarczemu przy efektywniejszym

wykorzystaniu czynników wytwórczych i wyższym poziomie
zatrudnienia (gdy inflacja jest rezultatem niewielkiej nadwyżki
popytu nad podażą);

• łagodzi ewentualne kryzysy nadprodukcji;

• służy rozwojowi inwestycji (występowanie iluzji pieniężnej

pozwala na obniżkę realnych stóp procentowych i płac realnych,
co podnosi rentowność produkcji);

• ułatwia kształtowanie się właściwych relacji cenowych w

warunkach braku możliwości obniżania cen (poprzez szybszy
wzrost cen dóbr, których koszty produkcji wzrosły lub nie
uległy zmianie, i wolniejszy wzrost lub stałość cen dóbr,
których koszty wytworzenia obniżyły się w wyniku wzrostu
wydajności pracy).

Makroekonomia

SPOSOBY WALKI Z INFLACJĄ:

•

POLITYKA FISKALNA – restrykcyjna: zmniejszanie wydatków
budżetowych i podwyższanie podatków; wpływa to na zmniejszenie
globalnego popytu w gospodarce i ograniczenie inflacji o charakterze
popytowym;

•

POLITYKA PŁACOWA – ma na celu ograniczanie wzrostu płac do
poziomu wzrostu wydajności pracy (efektywności), co nie wpływa na
wzrost kosztów produkcji i zmniejsza niebezpieczeństwo inflacji
podażowej;

•

POLITYKA CENOWA – polega na stwarzaniu warunków do
obniżania kosztów produkcji (popieranie technologii energo- i
materiałooszczędnych), co ma potem odzwierciedlenie w cenach, oraz
przeciwdziałaniu praktykom monopolistycznym i nieuzasadnionemu
zawyżaniu cen – jest to polityka sprzyjająca rozwojowi konkurencji,
tworzeniu małych i średnich przedsiębiorstw oraz stwarzaniu barier dla
powstawania monopoli;

•

POLITYKA PIENIĘśNA – gdy inflacja jest wywołana czynnikami
pieniężnymi należy podjąć działania zmniejszające podaż pieniądza
(wzrost stopy rezerw obowiązkowych oraz wzrost stopy procentowej).