Znaki diakrytyczne

Oto próbka tekstu wokalizowanego:

Jak widać, aż roi się tu znaków diakrytycznych - najróżniejszych kombinacji
kropeczek i kreseczek, "wspomagajacych" podstawowe litery tworzące wyraz. Są to
tzw. nekudot - oznaczające samogłoski oraz dagesz i mapik - kropki w środku
liter, decydujące o sposobie wymowy spółgłosek.

System ten (określany nazwą nikud) został opracowany w VI-VII w. n.e. przez
mędrców masoreckich, aby zapewnić prawidłowy odczyt tekstów biblijnych. Dziś
spotyka się go w tekstach religijnych, poezji, książkach dla dzieci, słownikach i
podręcznikach do nauki hebrajskiego.

Reguły określające stosowanie znaków diakrytycznych są niezwykle skomplikowane
i nie będą tu omawiane. Przedstawię natomiast podstawowe informacje praktyczne,
które całkowicie wystarczą do swobodnego korzystania z dobrodziejstw pisowni
wokalizowanej w sposób bierny - czyli do poprawnego odczytywania nieznanych
wyrazów.


DAGESZ (שגד)

Dagesz to kropka wewnątrz litery. Z wielu zawiłych gramatycznych powodów
dagesz może pojawiać się we wszystkich literach z wyjątkiem: ה ח א ר ע, ale tylko w
przypadku trzech samogłosek - bet, kaf i pe - ma to wpływ na wymowę:

MAPIK (קיפמ)

Dagesz nie występuje w niektórych literach, w tym w ה

(he). Czasem jednak,

wewnątrz tej litery na koncu wyrazu pojawia się kropka - tzw. mapik. Takie הּ

traktować należy jako spółgłoskę. Bez mapika zaś, końcowe ה

nie wystepuje w roli

spółgłoski, a tylko mater lectionis - oznaczając obecność samogłoski (np. a, e, o)
na końcu wyrazu.

Hej+mapik ma swoje funkcje gramatyczne - m.in. oznacza żeński zaimek
dzierżawczy 3-os. l.p., czyli "jej". Jest to wprawdzie konstrukcja raczej archaiczna,
ale warto zdawać sobie sprawę z jej istnienia. Przykłady w tabelce:

ל ֵאָר ְ

שִׂי

םיִנָיוְוַלּ ַ

ה םוּח ְ

ת ִבּ ה ָ

מָצ ֲע ַ

מְל ת ֶב ֶ

שׁ ְ

חֶנ

.

םָלוּא

,

יֵנ ְפִל

םִיַעוּב ְ

שִׁכּ

,

םָיַּל ל ַפָנ הָּלּ ֶ

שׁ ןָיוְוַל

.

תאֹז תוֹר ְ

מַל

,

שָׁד ָח ןָיוְוַל תוֹנ ְבִל הָל ָ

שׁ ְ

מ ֶ

מּ ַ

ה ה ָ

טיִל ְ

ח ֶ

ה

.

ל ֵאָר ְ

שִׂיְל

ר ָבְכּ

לַל ֲ

ח ַבּ םיִנָיוְוַל ה ָ

מַּכּ שֵׁי

z dagesz

bez dagesz

litera wymowa litera wymowa

בּ

b

ב

w

כּ

k

כ

ch

פּ

p

פ

f

z mapik

bez mapik

wyraz wymowa znaczenie

wyraz wymowa znaczenie

הּדוד

doda

(h)

jej wujek

הדוד

doda

ciotka

Słownik

Podstawy

Gramatyka

Historia

Muzyka

Forum

Inne

Page 1 of 4

Nikud - hebrajska pisownia wokalizowana - (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/nikud.php

Kłopot jednak w tym, że to końcowe הּ, mimo że jest spółgłoską, pozostaje nieme
(nie wspominając o tym, że pewna część Izraelczyków w ogóle nie wymawia
spółgłoski ה). Tak więc, nie usłyszymy tu żadnego [h] na końcu! Dlatego własnie w
tabelce ująłem to końcowe "h" w nawiasy.

Wobec tego, jak odróżnić "ciotkę" od "jej wujka"? W niektórych przypadkach jest to
możliwe na podstawie akcentu - w słowach zakończonych na הּ

(hej+mapik) zawsze

akcentowana jest ostatnia sylaba, zaś w niektórych rzeczownikach zakończonych
na ה

(choćby "doda") - przedostatnia. Natomiast w pisowni bez wokalizacji,

odróżnienie "ciotki" od "jej wujka" nie jest możliwe bez kontekstu. Na szczęście
współcześnie najczęściej używane są analityczne konstrukcje dzierżawcze, więc
takich problemów nie ma - "ciotka" to [doda] a "jej wujek" to [dod szela].


SZIN / SIN

W pisowni zwięzłej, 21. litera alfabetu (ש) występuje w dwóch odmianach - szin i
sin. Różnią się one pozycją kropki nad literą - po prawej lub po lewej stronie. Ma to
istotny wpływ na wymowę:

NIKUD (דוקינ) - czyli witamy w świecie samogłosek!

Nikud to system kreseczek i kropeczek dopisywanych pod (czasem nad) literami.
Znaczki te odpowiadają samogłoskom. Z zasady samogłoska wymawiana jest po
spółgłosce przy której znajduje się dany znak diakrytyczny. Wyjątki od tej reguły
opisałem w odpowiednich miejscach tabeli.

Znaki diakrytyczne (nekudot) pogrupowałem według ich wartości samogłoskowej,
nie uwzględniając iloczasu (długości samogłosek), który we współczesnym
hebrajskim nie występuje. Był on jednak stosowany dawniej, w wymowie
aszkenazyjskiej, i dlatego właśnie mamy dziś po kilka nekudot dla każdej
samogłoski.

Ponieważ znaki diakrytyczne nigdy nie występują samodzielnie, zawieszone w
próżni, przedstawiłem je dołączone do spółgłoski ב, co lepiej pokazuje ich wielkość i
pozycję względem litery.

הּשיא

isza

(h)

jej mężczyzna

השיא

isza

kobieta

szin

sin

litera wymowa litera wymowa

שׁ

sz

שׂ

s

Znaki diakrytyczne oznaczaj

ą

ce [a]

nikud

nazwa

przykład

uwagi

ַב

patach

ט ַ

ח ַ

מ

machat

igła

Jeśli patach występuje pod
literami chet, ajin, he na końcu
wyrazu, to samogłoska [a]
wymawiana jest wyjątkowo przed
społgłoską, a nie po niej (koach, a
nie: kocha). Jest to tzw. patach
ganuw (patach furtivum).

ַחוכ

koach

siła

ֲב

chataf-patach

םול ֲח

chalom

marzenie

ָב

kamac katan

ן ָט ָק

katan

mały

Porównaj z kamac gadol [o].
Kamac katan pod końcowym kaf
jest charakterystyczny dla rodzaju
męskiego.

Znaki diakrytyczne oznaczaj

ą

ce [e]

nikud

nazwa

przykład

uwagi

ֶב

segol

רֶד ֶח

cheder

pokój

Page 2 of 4

Nikud - hebrajska pisownia wokalizowana - (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/nikud.php

ֱב

chataf-segol

הנומ ֱא

emuna

wiara

ֵב

cerej chaser

ץ ֵח

chec

strzała

י ֵב

cerej male

עדי ֵ

מ

mejda

informacja

Cerej male to 2 kropki pod literą
oraz dodatkowy jod, który zawsze
występuje w pisowni pełnej. Cerej
male wymawia sie jak coś
pośredniego między [ej] a
wydłużonym [e]. Często trudno
odróżnić to od [e], zwłaszcza w
wykonaniu Izraelczyków o
korzeniach sefardyjskich czy
jemeńskich.

Znaki diakrytyczne oznaczaj

ą

ce [ i ]

nikud

nazwa

przykład

uwagi

ִב

chirik chaser

ם ִא

im

jeżeli

Pamiętaj, że w pisowni pełnej
zamiast chirik chaser wcale nie
musi pojawić się jod.

י ִב

chirik male

סיִג

gis

szwagier

Chirik male składa się z kropki
pod literą oraz dodatkowego jod,
które jest mater lectionis, więc
zawsze występuje też w pisowni
pełnej.

Znaki diakrytyczne oznaczaj

ą

ce [o]

nikud

nazwa

przykład

uwagi

ֹב

cholam chaser

אֹל

lo

nie

W pisowni pełnej zamiast cholam
chaser zwykle pojawia się waw.
(Duże spacje przed i za cholam
to błąd czcionki.)

וֹב

cholam male

ףוֹק

kof

małpa

Cholam male składa się z waw i
kropki nad nim. Waw jest tu
mater lectionis, więc zawsze
będzie też w pisowni pełnej.

ֳב

chataf-kamac

הינ ֳא

onija

statek

Dla porównania: "onija" w pisowni
pełnej to: היינוא

- zauważ, że

pojawiły się dodatkowe waw i jod.

ָב

kamac gadol

תינכ ָ

ת

tochnit

program

Kamac gadol [o] wygląda jak
kamac katan [a], ale występuje w
nieakcentowanych sylabach
zamkniętych. Czasem w miejsce
kamac gadol pojawia się w
pisowni pełnej waw. Nie jest to
jeszcze pisownia poprawna, choć
coraz częstsza, np.: תינכות.

Znaki diakrytyczne oznaczaj

ą

ce [u]

nikud

nazwa

przykład

uwagi

ֻב

kubuc

ימֻג

gumi

guma

Dla porównania: "gumi" w pisowni
pełnej: ימוג

- pojawił się waw.

וּב

szuruk

סוּס

sus

koń

Szuruk składa się z waw i kropki
obok niego. Waw jest tu mater
lectionis, więc zawsze będzie też
w pisowni pełnej.

Znak diakrytyczny "szwa"

nikud

nazwa

przykład

uwagi

ְב

szwa

טאְל

םיחות ְפ

le'at

ptuchim

pomału


otwarte

Szwa na' (ruchome). Występuje w
sylabach otwartych. Jest
wymawiane jako [e] lub nieme
(zob. uwagi poniżej).

ְב

szwa

הכְלמ

malka

królowa

Szwa nah (spoczywające), zawsze
nieme. Oznacza po prostu brak
samogłoski pod daną spółgłoską.
Szwa na końcu sylaby zamkniętej
to zawsze szwa spoczywające.

Page 3 of 4

Nikud - hebrajska pisownia wokalizowana - (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/nikud.php

Jeśli masz jakieś uwagi lub pytania - pisz:

[e-mail]

Jeszcze trochę na temat szwa

1. Szwa pod pierwszą literą wyrazu to na pewno szwa ruchome (szwa na') -

niekoniecznie jednak wymawiane (patrz 5.)

2. Jeśli mamy dwa szwa pod rząd w środku słowa, to pierwsze jest nieme, a

drugie jest wymawiane. Np. ָך ְ

שׁ ְפַנ יֵר ְ

תּ ְס ִ

מ

[misterej nafszecha] (sekrety twej

duszy). Warto o tym pamiętać odmieniając w czasie przyszłym czasowniki
koniugacji pa'al. Prawidłowa wymowa to np.: tisgeri, tisgeru, jisgeru, tilmedi,
tilmedu, itd.

Wyjątkiem od obu powyższych zasad są słowa obcego pochodzenia, np.
רוֹט ְקַר ְט

[traktor], ה ָקיִנוֹר ְט ְקֶל ֶא

[elektronika], w których z zasady wszystkie szwa

to szwa spoczywające, a więc zawsze nieme.

3. Szwa pod ostatnią literą wyrazu to zawsze nieme szwa spoczywające (zresztą

zwykle pomijane nawet w ktiv chaser).

4. Dwa szwa pod rząd na końcu wyrazu to (oba!) nieme szwa spoczywające

(np. ְ

תּ ְב ַ

שׁ

[szawt]).

5. Szwa ruchome. Teoretycznie zawsze powinno być wymawiane jako [e] i

jest nawet kilku Izraelczyków, którzy tak mówią (np. Awszalom Kor -
wytępujący w izraelskim radiu odpowiednik naszego prof. Miodka).
Natomiast w praktyce języka potocznego - szwa ruchome bardzo często jest
nieme.
W pewnych konfiguracjach szwa na' jest jednak zawsze wymawiane, np:
przed literami alef, he, ajin (המהב

[behema], םילעב

[be'alim]) oraz po resz i

jod (םיאפר

[refaim], םידלי

[jeladim]). Także w przedrostakch: be-, we-, le-, ke-

. Oraz zawsze wtedy, gdy ułatwia wymowę wyrazu lub odróżnienie go od
innego, podobnego, np: םיחוטב

[betuchim] od םיחותפ

[ptuchim].

Brak znaku diakrytycznego

Można przyjąć uproszczoną zasadę, że jeśli przy literze nie ma żadnej z nekudot, to
albo jest to koniec sylaby zamkniętej i w pisowni pominięto tam nieme szwa
spoczywające, albo litera pełni rolę mater lectionis.

Rozdział opracowałem dzięki pomocy Dariusza Dekierta, Allona Rothfarba, Itzhaka Schüldera i Davida Ziry.

Page 4 of 4

Nikud - hebrajska pisownia wokalizowana - (www.iwrit.pl)

2008-05-20

http://www.iwrit.pl/nikud.php