Zmiany ciœnienia têtniczego w ci¹¿y

Nadciœnienie têtnicze u ciê¿arnych stanowi jedn¹

z g³ównych przyczyn chorobowoœci i œmiertelnoœci mat-
ki i p³odu. Na skutek przedstawionych w tabeli I zmian he-
modynamicznych bêd¹cych nastêpstwem ci¹¿y, w jej

wczesnym okresie dochodzi do obni¿enia siê ciœnienia
têtniczego, które najni¿sze wartoœci osi¹ga ok. 22-24 ty-
godnia. W tym czasie ciœnienie têtnicze (zmiany dotycz¹
g³ównie wartoœci rozkurczowych) mo¿e byæ obni¿one
nawet o 15 mmHg w stosunku do rejestrowanego przed

445

Prace edukacyjne

Polski Przegl¹d Kardiologiczny 2004, 6, 4, 445-448

ISSN 1507-5540

Nadciœnienie têtnicze u kobiet w ci¹¿y

Arterial hypertension in pregnant women

Maria Krzemiñska-Paku³a, Ma³gorzata Kurpesa
II Katedra i Klinika Kardiologii UM w £odzi

Streszczenie

Nadciœnienie têtnicze wystêpuj¹ce w ci¹¿y mo¿e stanowiæ zagro¿enie dla ¿ycia matki i p³odu, zw³aszcza je-
œli nie jest prawid³owo zdiagnozowane i leczone. W przeciwieñstwie do nadciœnienia pierwotnego liczba ba-
dañ klinicznych dotycz¹cych nadcisnienia u ciê¿arnych jest niewielka. Nie przeprowadzono te¿ randomizo-
wanych obserwacji porównuj¹cych ró¿ne metody leczenia. Wynikiem tego jest znaczna ró¿norodnoœæ dia-
gnostyczna i terapeutyczna dotycz¹ca postêpowania w nadciœnieniu tetniczym wystêpuj¹cym w ci¹¿y. W ni-
niejszym opracowaniu przedstawiono zasady rozpoznawania, podzia³ oraz leczenie poszczególnych rodza-
jów nadcisnienia têtniczego u kobiet w ci¹¿y.

S³owa kluczowe: ci¹¿a, nadciœnienie têtnicze, rzucawka

Abstract

Arterial hypertension in pregnancy may be dangerous for mother as well as for the fetus, especially if it is
unrecognized or incorrectly treated. There are only few clinical trials of arterial hypertension in pregnancy
as opposed to vast data regarding essential hypertension in general population. No randomized studies we-
re conducted to compare different methods of the treatment of arterial hypertension in pregnant women. In
consequence, a great nonuniformity can be noticed regarding the management of pregnant women with
high blood pressure. The present review discusses briefly the problems of diagnosis, classification and tre-
atment of arterial hypertension in pregnancy.

Key words: pregnancy, arterial hypertension, eclampsia

Tabela I: Fizjologiczne zmiany adaptacyjne zachodz¹ce w uk³adzie kr¹¿enia podczas ci¹¿y
Table I:

Physiological adaptation of cardiovascular system for preganancy

Parametr / Parameter

Objêtoœæ krwi kr¹¿¹cej / Total blood volume
Objêtoœæ wyrzutowa / Cardiac output
Opór naczyniowy / Vascular resistance
Czêstoœæ pracy serca / Heart rate
Skurczowe ciœnienie têtnicze / Systolic blood pressure
Rozkurczowe ciœnienie têtnicze / Diastolic blood pressure

Trymestr ci¹¿y / Trimester of pregnancy

I

↑

↑

↓

↑

↑↓

↓

II

↑↑

↑↑

↓↓

↑↑

↓

↓↓

III

↑↑↑

↑↑↑

↓↓↓

↑↑↑

↑↓

↓

↑ – wzrost / increase

↓ – spadek / decrease

↑↓ – bez zmian / no changes

ci¹¿¹. Przed porodem ciœnienie têtnicze powraca do war-
toœci sprzed ci¹¿y, aby tu¿ po porodzie ponownie siê ob-
ni¿yæ. Nastêpnie ciœnienie wzrasta osi¹gaj¹c wartoœci
szczytowe w 3-4 dniu po porodzie. Te wahania bêd¹ce
wynikiem procesów przystosowawczych organizmu utru-
dniaj¹ jednoznaczne ustalenie norm prawid³owego ci-
œnienia u kobiety ciê¿arnej.

Kryteria rozpoznania nadciœnienia têtniczego w ci¹¿y

Omawiaj¹c kryteria nadciœnienia têtniczego w ci¹¿y

nale¿y pamiêtaæ, ¿e ustalono je na podstawie danych uzy-
skanych z niewielkich liczebnie populacji.

Za wartoœci upowa¿niaj¹ce do rozpoznania nadci-

œnienia têtniczego w I i II trymestrze przyjmuje siê obecnie

≥90 mmHg dla ciœnienia rozkurczowego i ≥140 mmHg

dla skurczowego. Niektórzy jednak uwa¿aj¹, ¿e w III try-
mestrze ju¿ sam brak znacz¹cego obni¿enia wartoœci
rozkurczowej mo¿na traktowaæ jako nadciœnienie têtnicze.
Ponadto ka¿dy wzrost skurczowego ciœnienia o co naj-
mniej 25 mmHg, a rozkurczowego o 15 mmHg w stosun-
ku do wartoœci sprzed 20 tygodnia ci¹¿y, upowa¿nia do
rozpoznania nadciœnienia têtniczego.

Zasady pomiaru ciœnienia têtniczego w ci¹¿y

Pomiarów ciœnienia têtniczego nale¿y dokonywaæ

u ciê¿arnej pozostaj¹cej w pozycji siedz¹cej lub le¿¹cej
na boku. W pozycji le¿¹cej na wznak wartoœci ciœnienia
mog¹ byæ zani¿one na skutek zmniejszenia powrotu ¿yl-
nego w wyniku ucisku powiêkszonej macicy na ¿y³ê g³ów-
n¹ doln¹.

Do niedawna zalecano zastosowanie przy oznaczaniu

wartoœci rozkurczowej fazy IV Korotkowa. Uwa¿ano bo-
wiem, ¿e hiperkinetyczny charakter kr¹¿enia w ci¹¿y po-
woduje du¿e zmiany fazy V, która czasami mo¿e osi¹gn¹æ
zero. Jednak rozkurczowe ciœnienie têtnicze oznaczane
wed³ug fazy IV bywa zani¿one nawet o 15 mmHg. Dlate-
go aktualnie obowi¹zuj¹ce zalecenia rekomenduj¹ fazê
V dla oznaczania wartoœci rozkurczowych, a fazê I dla
skurczowych ciœnienia têtniczego u ciê¿arnych (1).

W przypadkach trudnoœci diagnostycznych wywo³a-

nych np. du¿¹ zmiennoœci¹ pomiarów gabinetowych lub
podejrzeniem nadciœnienia „bia³ego fartucha”, pomocne
mo¿e byæ 24-godzinne automatyczne monitorowanie ci-
œnienia (ABPM – automatic blood pressure monitoring).
Ta metoda diagnostyczna wydaje siê byæ ponadto szcze-
gólnie przydatna w szacowaniu ryzyka wyst¹pienia stanu

przedrzucawkowego u kobiet z nadciœnieniem têtniczym
rozpoznawanym przed ci¹¿¹ (2, 3). Jednak rutynowe za-
stosowanie ABPM w ci¹¿y nie jest zalecane, poniewa¿ nie
ustalono dotychczas wartoœci progowych pomiarów ci-
œnienia uzyskanych t¹ metod¹ bêd¹cych wskazaniem do
rozpoczêcia leczenia hipotensyjnego.

Klasyfikacja nadciœnienia têtniczego w ci¹¿y

Podejmowane dotychczas próby klasyfikacji nadci-

œnienia têtniczego u ciê¿arnych maj¹ charakter opisowy.
W tabeli II przedstawiono porównanie czterech postaci
nadciœnienia têtniczego u ciê¿arnych wed³ug najczêœciej
obecnie stosowanej klasyfikacji opracowanej przez Gru-
pê Robocz¹ amerykañskiego narodowego programu
edukacyjnego i opisanej poni¿ej (1):

Przemijaj¹ce nadciœnienie têtnicze w ci¹¿y

Jest to nadciœnienie stwierdzone po raz pierwszy po

20 tygodniu ci¹¿y lub w ci¹gu 24 godzin po porodzie. Nie
towarzyszy mu bia³komocz ani obrzêki. Warunkiem rozpo-
znania jest normalizacja wartoœci ciœnienia têtniczego
w ci¹gu 1-3 tygodni po porodzie. Mo¿e ono wystêpowaæ
równie¿ w kolejnych ci¹¿ach i zwykle bywa zwiastunem
rozwoju u kobiety w przysz³oœci nadciœnienia têtniczego.

Przewlek³e nadciœnienie têtnicze

Jest to nadciœnienie rozpoznane jeszcze przed zaj-

œciem w ci¹¿ê, w czasie ci¹¿y (przed 20 tygodniem) lub
po 24 godzinach od porodu. Mo¿e mu towarzyszyæ bia³-
komocz. Nadciœnienie zdiagnozowane w czasie ci¹¿y,
które nie wycofuje siê po porodzie jest równie¿ klasyfiko-
wane jako przewlek³e nadciœnienie têtnicze.

Stan przedrzucawkowy i rzucawka

Terminem tym okreœla siê nowo rozpoznane nadci-

œnienie têtnicze z bia³komoczem >300 mg/dobê. Obrzê-
ki nie stanowi¹ warunku koniecznego do zdiagnozowania
stanu przedrzucawkowego je¿eli jednak wystêpuj¹ to naj-
czêœciej umiejscowione s¹ d³oniach i twarzy.

Czynniki sprzyjaj¹ce wyst¹pieniu tej postaci nadci-

œnienia przedstawiono w tabeli III.

Kobiety choruj¹ce na nadciœnienie têtnicze jeszcze

przed zajœciem w ci¹¿ê s¹ dziesiêciokrotnie bardziej za-
gro¿one stanem przedrzucawkowym (4). Grupê zwiêk-
szonego ryzyka stanowi¹ te¿ pacjentki z cukrzyc¹ typu 1.
Odsetek wystêpowania stanu przedrzucawkowego wyno-

Krzemiñska-Paku³a M., Kurpesa M.

Polski Przegl¹d Kardiologiczny 2004, 6, 4

446

Tabela II: Klasyfikacja nadciœnienia têtniczego w ci¹¿y – porównanie obrazu klinicznego
Table II:

Classification of the arterial hypertension during pregnancy – comparison of the clinical picture

Nadciœnienie têtnicze / Arterial hypertension

Okres wyst¹pienia / Time of the occurrence

Stopieñ / Grade

Bia³komocz / Proteinuria

Trombocytopenia / Thrombocytopenia

Zaburzenia funkcji w¹troby / Liver abnormalities

Przewlek³e / Chronic

<20 tygodnia / <20 week

£agodne / Mild
Umiarkowane / Moderate
Ciê¿kie / Severe

Nieobecny / Absent

Nieobecna / Absent

Nieobecne / Absent

Przemijaj¹ce / Gestational

III trymestr / III trimester

£agodne / Mild

Nieobecny / Absent

Nieobecna / Absent

Nieobecne / Absent

Zespó³ przedrzucawkowy / Pre-eclampsia

>20 tygodnia / >20 week

£agodne / Mild
Ciê¿kie / Severe

Obecny ++ / Present ++

W ciê¿kich postaciach / In severe cases

W ciê¿kich postaciach / In severe cases

si u nich 20% w porównaniu do 6-7% w ogólnej popula-
cji ciê¿arnych (5).

Warunkiem wyst¹pienia stanu przedrzucawkowego

jest ¿ywe ³o¿ysko, ale etiologia tej postaci nadciœnienia
u ciê¿arnych pozostaje nieznana. Jako ewentualne przy-
czyny podaje siê skurcz naczyñ, dysfunkcjê œródb³onka,
zmiany w zakresie trofoblastu oraz zaburzenia przepu-
szczalnoœci naczyñ w³osowatych.

Zarówno stan przedrzucawkowy jak i rzucawka stwa-

rzaj¹ ryzyko groŸnych powik³añ tak dla matki (udar mózgu,
obrzêk p³uc, niewydolnoœæ nerek, zawa³ serca, pêkniê-
cie aorty, zespó³ wykrzepiania wewn¹trznaczyniowego),
jak i dla p³odu (hipoksemia, opóŸnienie wzrostu, kwasica,
oddzielenie ³o¿yska, przedwczesny poród, œmieræ p³odu).
Wyst¹pienie objawów tzw. zespo³u HELLP (anemia hemo-
lityczna, wzrost stê¿enia bilirubiny i enzymów w¹trobo-
wych oraz spadek liczby p³ytek krwi <100 tys.) œwiadczy
o z³ym rokowaniu w zespole przedrzucawkowym.

Niekorzystnym rokowniczo objawem jest równie¿ po-

jawienie siê nasilonych bólów g³owy z zaburzeniami wi-
dzenia i innymi zaburzeniami ze strony oœrodkowego uk³a-
du nerwowego.

Rzucawka mo¿e wyst¹piæ przed, w trakcie i po poro-

dzie. W obrazie klinicznym do objawów zespo³u przedrzu-
cawkowego do³¹czaj¹ siê nieprawid³owoœci funkcjonowa-
nia oœrodkowego uk³adu nerwowego (zaburzenia widze-
nia do œlepoty w³¹cznie i drgawki). Niekiedy drgawki wy-
stêpuj¹ nagle po czym kobieta zapada w œpi¹czkê lub stu-
por. Ciœnienie têtnicze jest przewa¿nie znacznie podwy¿-
szone i towarzyszy mu oliguria oraz bia³komocz. Przy nie-
dostatecznej poda¿y p³ynów mo¿e wyst¹piæ bezmocz.
Rzucawka jest stanem zagro¿enia ¿ycia. Przed wprowa-
dzeniem nowoczesnego sposobu leczenia ok. 30% pa-
cjentek ginê³o z powodu udaru mózgu, 30% z powodu
obrzêku p³uc, a 5% – niewydolnoœci nerek. W przebiegu
rzucawki mo¿e dojœæ do przedwczesnego oddzielenia ³o-
¿yska z towarzysz¹cym zespo³em wykrzepiania wewn¹trz-
naczyniowego lub niewydolnoœci¹ nerek (6).

Stan przedrzucawkowy na³o¿ony

na przewlek³e nadciœnienie têtnicze

Sytuacja ta wystêpuje u ok. 25% kobiet z rozpozna-

nym przed ci¹¿¹ nadciœnieniem têtniczym. Istotnie zwiêk-
sza zagro¿enie dla matki i p³odu. Kobiety z nadciœnieniem
têtniczym wymagaj¹ od pocz¹tku ci¹¿y bardzo dok³adnej
obserwacji w celu wczesnego odró¿nienia progresji prze-
wlek³ego nadciœnienia od rozwijaj¹cego siê stanu
przedrzucawkowego. Na tê drug¹ sytuacjê kliniczn¹ mo-
g¹ wskazywaæ nastêpuj¹ce cechy:

• Wyst¹pienie proteinurii u kobiety z nadciœnieniem,

która nie mia³a bia³komoczu przed 20 tygodniem ci¹¿y.

• Nag³e nasilenie siê proteinurii.
• Nag³y wzrost ciœnienia têtniczego u kobiety syste-

matycznie przyjmuj¹cej leki z dotychczas dobrze kontro-
lowanym nadciœnieniem.

• Pogorszenie wyników badañ laboratoryjnych,

a zw³aszcza zmniejszenie liczby p³ytek krwi lub wzrost stê-
¿enia transaminaz.

Leczenie przewlek³ego

i przemijaj¹cego nadciœnienia têtniczego w ci¹¿y

Celem leczenia nadciœnienia têtniczego u ciê¿arnych

jest:

1) redukcja wartoœci ciœnienia do poziomu bezpiecz-

nego dla matki i p³odu;

2) zapobieganie progresji nadciœnienia do stanu

przedrzucawkowego;

3) dobór leków umo¿liwiaj¹cych leczenie w warun-

kach domowych;

4) utrzymanie ci¹¿y do terminu rozwi¹zania.
Zgodnie z ogólnie przyjêtymi zasadami leczenie nad-

ciœnienia u ciê¿arnych rozpoczyna siê od postêpowania
niefarmakologicznego. Obowi¹zuje ograniczenie wysi³-
ku fizycznego, zakaz palenia i spo¿ywania alkoholu oraz
dieta bez radykalnego ograniczenia soli. W przypadku
wzrostu ciœnienia têtniczego powy¿ej 150-160/105-
110 mmHg, a u kobiet z czynnikami ryzyka (cukrzyca,
choroby nerek, kruchoœæ œcian naczyñ têtniczych, za-
gro¿enia porodem przedwczesnym) nawet przy ni¿szych
wartoœciach nale¿y wdro¿yæ leczenie farmakologiczne
(7-9).

• Za najbezpieczniejszy w ci¹¿y lek hipotensyjny

wci¹¿ uznawana jest metyldopa. Lek dzia³a wolno powo-
duj¹c maksymalne obni¿enie ciœnienia po 6-9 godzinach,
dlatego nie nadaje siê do stosowania w sytuacjach na-
g³ych. W leczeniu przewlek³ym metyldopa jest skuteczna
i bezpieczna podczas d³ugotrwa³ej terapii. Mo¿e byæ
przyjmowana równie¿ po porodzie przez kobiety karmi¹-
ce piersi¹. Dawka pocz¹tkowa wynosi zwykle 2×250
mg i mo¿e byæ zwiêkszana do maksymalnie 3×1 g. Po
przekroczeniu dobowej dawki 1500 mg opisywano obja-
wy niepo¿¹dane: suchoœæ w ustach, obrzêk b³ony œluzo-
wej nosa, depresja lub hipotonia ortostatyczna.

• Dopuszcza siê podawanie kardioselektywnych le-

ków beta-adrenolitycznych, ale w I trymestrze mog¹ one
zmniejszaæ przep³yw maciczno-³o¿yskowy powoduj¹c
bradykardiê, hipoksjê i zahamowanie wzrostu p³odu. Na-
tomiast za stosunkowo bezpieczny uwa¿a siê ostatnio La-
betalol, który nie tylko nie wp³ywa na przep³yw maciczno-
³o¿yskowy, ale korzystnie oddzia³ywuje na dojrzewanie
p³odu i hamuje spadek liczby p³ytek krwi u matki.

• Leki moczopêdne s¹ w ci¹¿y raczej niewskazane

Nadciœnienie têtnicze u kobiet w ci¹¿y

447

Tabela III: Czynniki zwiêkszaj¹ce ryzyko wyst¹pienia stanu przed-

rzucawkowego i rzucawki

Table III:

Risk factors of pre-eclampsia and eclampsia

Ze strony matki / Maternal

Pierwsza ci¹¿a / First pregnancy
Wiek: <16 lat lub >35 lat / Age: <16 years or >35 years
Cukrzyca / Diabetes mellitus
Choroby nerek / Renal diseases
Du¿y przyrost masy cia³a (>1 kg na tydzieñ) / The great increase

of the body mass (>1 kg/week)

Przebyty wczeœniej ciê¿ki stan przedrzucawkowy / The history

of severe pre-eclampsia

Predyspozycje genetyczne / Genetical predispositions
Migrena w wywiadzie / The history of migraine

Ze strony p³odu / Fetal

Zaœniad groniasty / Hydatid mole
Ci¹¿a bliŸniacza / Twin pregnancy
Wodniak ³o¿yska / Placental hydrops

z uwagi na zmniejszanie przep³ywu maciczno-³o¿yskowego
i sprzyjanie rozwojowi stanu przedrzucawkowego. W razie
koniecznoœci zaleca siê pochodne tiazydowe. Furosemid
podaje siê kobietom z niewydolnoœci¹ nerek lub serca.

• poœród antagonistów wapnia bezpiecznie mo¿na

stosowaæ werapamil. Natomiast nifedipina podana do¿yl-
nie lub podjêzykowo mo¿e powodowaæ gwa³towne, nie-
bezpieczne dla p³odu spadki ciœnienia.

• Hydralazyna mo¿e byæ stosowana w leczeniu stanów

przedrzucawkowych. Podawania przewlek³ego nie zaleca
siê z uwagi na wywo³ywanie odruchowej tachykardii.

• Zarówno inhibitory konwertazy angiotensyny, jak

i blokery receptora angiotensynowego („sartany”), s¹
w ci¹¿y bezwzglêdnie przeciwwskazane z uwagi na dzia-
³anie teratogenne. Ka¿da kobieta z nadciœnieniem têtni-
czym bêd¹ca w wieku rozrodczym powinna byæ o takim
ryzyku poinformowana. Po stwierdzeniu ci¹¿y u kobiety le-
czonej uprzednio tymi preparatami nale¿y je niezw³ocznie
zast¹piæ metyldop¹.

Leczenie prze³omu nadciœnieniowego w ci¹¿y

Prze³om nadciœnieniowy mo¿e wyst¹piæ w ka¿dym

okresie ci¹¿y najczêœciej jednak zdarza siê w III tryme-
strze lub w czasie porodu.

• Lekiem z wyboru jest hydralazyna podawana do¿yl-

nie. Zaleca siê podawanie ma³ych dawek (5-10 mg) co
20-30 minut w celu unikniêcia gwa³townego spadku ci-
œnienia. Z dzia³añ niepo¿¹danych opisywano bóle g³owy
i tachykardiê u matki oraz trombocytopeniê u p³odu.

• Przy braku reakcji na hydralazynê nale¿y podawaæ

diazoksyd zaczynaj¹c od ma³ych dawek (30 mg). Po daw-
ce 300 mg opisywano zapaœæ naczyniow¹ i zgony. Z dzia-
³añ niepo¿¹danych opisano zahamowanie akcji porodo-
wej i hiperglikemiê u p³odu.

• Zamiast diazoksydu mo¿na podaæ do¿ylnie labeta-

lol zaczynaj¹c od dawki 10 mg, któr¹ mo¿na zwiêkszaæ
nie przekraczaj¹c jednak dawki 1 mg/kg.

• U kobiet zagro¿onych przedwczesnym porodem

dobre wyniki osi¹gano po podanej doustnie lub podjêzy-
kowo nifedipinie. Równoczesne stosowanie siarczanu
magnezu mo¿e jednak nasilaæ jej dzia³anie prowadz¹c do
niebezpiecznej hipotonii.

• Raczej nie zaleca siê furosemidu. Jednak w nie-

których przypadkach (np. ostra niewydolnoœæ kr¹¿enia)
jego podanie jest konieczne.

• W profilaktyce napadów drgawkowych nale¿y do¿yl-

nie podawaæ siarczan magnezu. Leczenie to powinno byæ
kontynuowane przez 12-24 godzin po porodzie, poniewa¿
u ok. 30% kobiet drgawki wystêpuj¹ w³aœnie w tym okresie.

Leczenie rzucawki

Skuteczny schemat postêpowania w przypadku wy-

st¹pienia rzucawki zaproponowa³ Pritchard i wsp. (10).
W celu opanowania drgawek nale¿y do¿ylnie podaæ siar-
czan magnezu. Nastêpnie obni¿yæ ciœnienie têtnicze (naj-
lepiej za pomoc¹ hydralazyny) i utrzymywaæ wartoœæ ci-
œnienia rozkurczowego na poziomie 90-110 mmHg. Na-
le¿y unikaæ leków moczopêdnych i ograniczyæ poda¿ p³y-
nów (jeœli nie dosz³o do ich nadmiernej utraty). Po opa-
nowaniu drgawek ci¹¿a powinna zostaæ rozwi¹zana.

Dobrze kontrolowane, niepowik³ane nadciœnienie têt-

nicze nie stwarza zagro¿enia dla matki i p³odu. Jednak ko-
biety obarczone czynnikami ryzyka rozwoju stanu
przedrzucawkowego wymagaj¹ hospitalizacji od 20 tygo-
dnia ci¹¿y. W razie narastania wskaŸników œwiadcz¹cych
o uszkodzeniu wa¿nych dla ¿ycia narz¹dów, pogarszania
siê stanu klinicznego matki lub objawów zagro¿enia p³o-
du konieczne jest zakoñczenie ci¹¿y, które stanowi jedy-
n¹ skuteczn¹ metodê leczenia stanu przedrzucawkowe-
go. Niestety takie postêpowanie wi¹¿e siê z wysok¹
œmiertelnoœci¹ noworodków. Z kolei przed³u¿anie ci¹¿y
nara¿a zdrowie matki. Szczególnie trudne jest podjêcie
decyzji u kobiety w stanie przedrzucawkowym lub z rzu-
cawk¹ miêdzy 24 a 34 tygodniem ci¹¿y. Na szczêœcie,
dziêki nowoczesnym metodom diagnostyki i leczenia ko-
biety ciê¿arnej, przypadki rzucawki zdarzaj¹ siê obecnie

Krzemiñska-Paku³a M., Kurpesa M.

Polski Przegl¹d Kardiologiczny 2004, 6, 4

448

Piœmiennictwo

1. Report of the National High Blood Pressure Education Program

Working Group on high blood pressure in pregnancy. Am. J. Ob-
stet. Gynecol., 2000, 183, S1-S22.

2. Halligan A.W.F., Shennan A., Lambert P.C.: Automatem blood pres-

sure measurement as a predictor of proteinuric pre-eclampsia. Br.
J. Obstet. Gynecol., 1997, 104, 559-562.

3. Benedetto C., Valerise H., Marosio L. i wsp.: A two-stage screening

test for pragnancy-induced hypertension and pre-eclampsia. Ob-
stet. Gynecol., 1998, 92, 1005-1011.

4. American College of Obstericians and Gynecologists. Hyperten-

sion in pregnancy. ACOG Technical Bulletin 219. Washington DC,
1996.

5. Siddiqui T., Rosen B., Minouni F. i wsp.: Hypertension during pre-

gnancy In insulin-dependent diabetic women. Obstet. Gynecol.,
1991, 77, 514-519.

6. Krzemiñska-Paku³a M.: Nadciœnienie têtnicze u kobiet w ci¹¿y. [w:]

Œwi¹tecka G. (red): Choroby serca u kobiet. Via Medica, Gdañsk
2000, 481-498.

7. Sibai B.M.: Treatment of hypertension in pregnant women. N.

Engl. J. Med., 1996, 335, 257-265.

8. Magee L.A., Ornstein M.P., von Dadelszen P.: Fortnightly review:

management of hypertension in pregnancy. BMJ, 1999, 318,
1332-1336.

9. Krzemiñska-Paku³a M.: Nadciœnienie têtnicze w ci¹¿y. Kardiol.

Pol., 1999, 50, 56-61.

10. Pritchard J.A., Cunningham F.G., Pritchard S.A.: The Parkland Me-

morial Hospital protocol for treatment of eclampsia: evaluation of
245 cases. Am. J. Obstet. Gynecol., 1984, 148, 951-963.

Adres do korespondencji:

Dr n. med. Ma³gorzata Kurpesa
II Katedra i Klinika Kardiologii UM
Szpital im. W. Biegañskiego
ul. Kniaziewicza 1/5
91-347 £ódŸ
tel./fax [phone]
e-mail: [e-mail]

Praca wp³ynê³a do Redakcji: 18 czerwca 2004 r.
Zaakceptowano do druku: 20 sierpnia 2004 r.

rzadko. Nadal jednak œmiertelnoœæ w tych stanach pozo-
staje wysoka.

Nadciœnienie têtnicze u kobiet w ci¹¿y

449