Próbny egzamin maturalny z języka polskiego

poziom podstawowy

Czas pracy: 170 minut

Część I – rozumienie czytanego tekstu

„Z wizytą w domu spokojnej starości komputerów”

1. Jakieś sześć mil od Googlepleksu, gdzie tysiące inżynierów ślęczą nad najszybszą
i najpopularniejszą wyszukiwarką internetową na świecie, w pobliskim Sunnyvale, kryje
się Magazyn Rzeczy Dziwnych.

2. Na jego półkach stoją ZX Spectrum, małe komputery o gumowych klawiszach, czy
Atari 800, na których dzieci w latach 80. grały w „Pac-Mana”. Wtedy gry ściągano nie
z internetu, ale z Rozgłośni Harcerskiej, na stare magnetofonowe kasety. Piszczało
i skrzypiało nieznośnie. Są też stare analogowe modemy, aparaty fotograficzne,
czarnozielone monitory, drukarki igłowe Oki, komórki z wysuwanymi antenkami czy
dyskietki, które dziś kupuje już tylko polski ZUS.

3. Na pozór kupa starych gratów, ale ile wspomnień budzi! To były czasy, w których
komputer kojarzył się tylko z rozrywką. Nie tęsknię jednak za starociami, bo dziś mogę
grać w dużo fajniejsze gry. Tęsknię za sobą samym z tamtych czasów – chłopakiem,
który myślał, że świat stoi przed nim otworem. Buszuję więc między rzędami stalowych
stelaży ze starymi zabawkami.

4. Można ich dotykać, bawić się nimi, a nawet je kupować. – Niektórzy przychodzą tu,
bo potrzebują części zamiennych, inni dekorują mieszkania czy lokale – mówi długowłosy
sprzedawca w dżinsach i motocyklowej skórzanej kurtce.

5. Ale to nie dotyczy 49-latka w garniturze, który zapłacił trzy dolary i wyszedł
z Magazynu Rzeczy Dziwnych ze starą analogową kamerą z lat 80. To Dag Spicer.
Umówiłem się z nim i dowiedziałem się, że nie dekoruje domu ani kawiarni. Nie
potrzebuje też części zamiennych, bo nie reperuje w domu starych sprzętów. Nie używa
nawet komórki, bo twierdzi, że stacjonarny telefon jest tańszy i bardziej niezawodny. Jest
wprawdzie inżynierem z wykształcenia, ale przede wszystkim jest historykiem techniki
i kuratorem Muzeum Historii Komputerów w Mountain View. Mauzoleum, do którego
legendarne maszyny udają się na wieczny spoczynek. „CD AD 06 29 39 11 CD CA 03” –
głosi napis na tablicy z pleksi podświetlonej na biało. – To fragment kodu z pierwszego
komercyjnego programu napisanego w 1975 r. przez Billa Gatesa dla komputera, który
nazywał się Altair. A firma przyszłego multimilionera – Microsoft. To nasz hołd dla Billa
Gatesa i jego pierwszego produktu – mówi Spicer.

6. Większość eksponatów jest przykryta folią, tu i ówdzie uwijają się robotnicy
wykańczający najnowszą ekspozycję za 19 mln dolarów. Sfinansowało ją 65 prywatnych
darczyńców, a sam twórca Windowsów wrzucił do skarbonki aż 15 mln dolarów. Dlatego
gdy chcemy zobaczyć, jak przebiegała rewolucja w naszym życiu, musimy zacząć od
tablicy pamiątkowej. Ale to dopiero w dniu otwarcia, w czwartek 13 stycznia.

7. Na razie kurator oprowadza mnie po muzeum, zapalając światło w każdym pokoju
i co chwila powtarzając, żebym uważał i nie potknął się o jakiś kabel czy rurę.

8. To dziwne miejsce opowiada nam historię rewolucji, która wydarzyła się na naszych
oczach. Pokolenie dzisiejszych 40- albo 50-latków doskonale ją pamięta, bo w polskich
domach komputery na masową skalę zaczęły pojawiać się dopiero na początku lat 90.
Nawet jeśli za oceanem ten proces ruszył o dekadę wcześniej, to wciąż mówimy o czymś

całkiem nowym. Coca-Cola, która ma własne muzeum w Atlancie, jest dużo starsza
niż komputery. Ale od lat jest taka sama, zmienia się tylko opakowanie.

9. Tu, w mauzoleum, widać, że w komputerach czas płynie inaczej. Gordon Moore,
legendarny założyciel Intela, już w 1965 r. zauważył, że w momencie gdy układ scalony
trafia na taśmy produkcyjne, inżynierowie już mają gotowego następcę. „Prawo Moore’a
powinno mieć konkluzję. Nazwijmy ją zasadą starzenia się: Gdy przyspieszają
komputery, przyspiesza też historia” – napisał David Pescovitz w magazynie „Wired”.

10. Znajdziemy tu wielkie szafy zajmujące więcej miejsca niż niejedno mieszkanie,
bardziej nowoczesne mniejsze komputery, pierwsze komputery kieszonkowe, setki
metrów okablowania, papierowej taśmy oraz kilogramy dziurkowanych papierowych kart,
na których zapisywano informacje w czasach analogowych. Jest też protoplasta
komputerów – stare liczydło, które wielu Polaków jeszcze pamięta z PRL. Do dziś można
je spotkać w niektórych białoruskich sklepach, a jeszcze bardziej popularne jest w
Chinach.

11. Te starocie sprawiły, że nasze życie nabrało tempa, i pozwoliły nam porywać się
na rzeczy coraz większe i coraz trudniejsze. (…)

12. Nieco dalej można zobaczyć pierwszy twardy dysk z 1957 r. Ma wielkość szafki
na buty i mieści 5 megabajtów danych, czyli tyle, ile dziś zajmuje jedna piosenka
w formacie MP3. Moja komórka jest mniejsza od mojej dłoni i z łatwością mieści kilka
tysięcy kawałków.

13. Komputery otaczają nas ze wszystkich stron. W aucie, które zostawiłem na parkingu
na zewnątrz, też jest jeden. Gdy zaczyna padać deszcz – uruchamia wycieraczki, gdy
nagle zahamuję – włącza ABS, żeby nie dopuścić do blokady kół podczas hamowania.
Po raz pierwszy system ten pojawił się w mercedesie w 1979 roku. Dlatego auto tej
marki stoi przecięte na pół obok superszybkich kiedyś komputerów w muzeum.

14. Zatrzymujemy się przy maszynie do pisania i zaczynam się zastanawiać, co ona robi
wśród komputerów. Dag Spicer uśmiecha się tajemniczo. Zaraz, to Enigma! Prawdziwa
Enigma, za pomocą której faszyści szyfrowali swoje depesze podczas II wojny światowej.
Jedna z najpilniej strzeżonych tajemnic Wehrmachtu, która – zgodnie z rozkazem –
w przypadku zagrożenia miała być natychmiast zniszczona. Jej tajemnicę wydarli polscy
matematycy: Marian Rejewski, Henryk Zygalski oraz Jerzy Różycki. – To jeden z moich
ulubionych eksponatów. Miał ogromny wpływ na historię ludzkości. Tuż po wojnie alianci
dali Enigmę w prezencie kilku krajom, żeby mogły kodować swoją komunikację. Ale nie
był to ładny prezent, raczej coś w rodzaju konia trojańskiego – śmieje się kurator. (…)

15. Dag Spicer kładzie rękę na Univacu 1 – pierwszym amerykańskim komputerze
używanym do celów komercyjnych. W 1952 r. użyto go podczas wyborów prezydenckich
w USA. Liczył głosy i próbował przepowiedzieć wynik. Jego zdaniem wygrać miał Dwight
Eisenhower, podczas gdy analitycy wieszczyli zwycięstwo jego rywala Adlaia Stevensona.
Pomylili się ludzie.

16. „Kształtujemy narzędzia, a one kształtują nas” – mówił Marshall McLuhan, którego
wielu w Dolinie Krzemowej uważa za swego patrona. W każdym gadżecie Spicer widzi nie
tylko osiągnięcie myśli inżynieryjnej, ale też coś, co nas zmienia. Dlatego zanim umieści
cokolwiek w muzeum, czeka przez dziesięć lat, żeby efekt był lepiej widoczny. Wyjątkiem
jest iPod, który wciąż żyje i ma się dobrze. Trafił do zbiorów Muzeum Historii
Komputerów, bo jego wpływ na nasze życie było widać już kilka lat po premierze. Nie
znalazłem jednak iPoda w Magazynie Rzeczy Dziwnych. – To tylko odtwarzacz MP3, czym
on się różni od innych? W każdym sklepie można go dostać. A my mamy to, czego nie da
się znaleźć gdzie indziej – chwali się sprzedawca. Zupełnie jak polski nastolatek z połowy

lat 80., który dostał od wujka z zagranicy ZX Spectrum.

17. Ale czy stając się coraz bardziej wydajni, stajemy się też bardziej szczęśliwi? Moje
pokolenie jeszcze potrafi cieszyć się zdobyczami technologii, bo pamięta czasy, gdy prace
magisterskie przepisywało się na maszynach. Nasze dzieci rosną z laptopem na kolanach
i komórką w ręce. Co w technice będzie je kręcić?(…)

18. – To niezwykły czas dla komórek, iPhone dobrze to pokazuje – mówił zachwycony.
Kurator podziela ten pogląd i szykuje się do przyjęcia pod swój dach laptopów, które są
dziś atakowane przez lżejsze i szybsze komputery, jak netbooki czy tablety. Śmieszna
myśl: pewnego dnia to, co mam dziś w plecaku, ktoś umieści w tym albo innym muzeum.
Próbuję wyobrazić sobie mojego lśniącego iPada jako zgaszony, zakurzony eksponat w
gablocie.

19. Zresztą samo Muzeum Historii Komputerów jest żywą ilustracją tego, jak szybko
dzisiejsze firmy i ich wynalazki zamieniają się we wczorajsze. Jego kilkupiętrowy biały
budynek przy Shoreline Boulevard należał wcześniej do legendarnej firmy Silicon
Graphics, która w latach 80. i 90. specjalizowała się w szybkich komputerach do obróbki
grafiki. – Oni zbankru... przepraszam, mieli pewne problemy finansowe i kupiliśmy ich
budynek w 2002 r. po bardzo atrakcyjnej cenie – tłumaczy Dag Spicer.

Vadim Makarenko, „Z wizytą w domu spokojnej starości komputerów”, „Gazeta Wyborcza”, 31

grudnia 2010–2 stycznia 2011, s. 30-31

Zadanie 1. (2 pkt)
Z jakiego powodu zbiory w muzeum w Sunnyvale nazywa się „Rzeczami Dziwnymi”?
Odpowiedz na podstawie akapitów 1. i 2.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 2. (2 pkt)
Jakie uczucia i dlaczego wzbudzają w autorze tekstu eksponaty w Magazynie Rzeczy
Dziwnych? Odpowiedz na podstawie akapitów 3. i 4.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 3. (1 pkt)
W kontekście akapitu 5. wyjaśnij znaczenie słowa „mauzoleum”.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 4. (2 pkt)
Z akapitów 1.-4. wypisz 3 kolokwializmy i określ ich funkcje w tekście.

Kolokwializmy:
...........................................................................................................................

Funkcje:
...........................................................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt)
Czemu służy zestawienie Muzeum Historii Komputerów i Muzeum Coca-Coli? Odpowiedz
na podstawie akapitów 6.-8.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 6. (1 pkt)
Zacytuj zdanie z akapitu 9. ilustrujące relację między techniką a czasem.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 7. (2 pkt)
Dopisz synonimy kontekstowe do podanych wyrazów.

protoplasta – …………………………………………………..

alianci – …………………………………………………………..

kurator – …………………………………………………………

komercyjny – ………………………………………………….

Zadanie 8. (2 pkt)
Wymień trzy argumenty, dla których Enigma, umieszczona w Muzeum Komputerów, jest
ulubionym eksponatem kuratora. Odpowiedz na podstawie akapitu 14.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 9. (1 pkt)
„Koń trojański” to:
A. metafora.
B. frazeologizm.
C. peryfraza.
D. zwrot.

Zadanie 10. (1 pkt)
Co udowodniło wykorzystanie komputera w wyborach prezydenckich w USA w 1952 r.?
Odpowiedz na podstawie akapitu 15.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 11. (2 pkt)
Określ, jaką funkcję pełni pytanie kończące akapit 17.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 12. (1 pkt)
Użyte w tekście skrótowce PRL, MP3, ABS to:
A. literowce.
B. głoskowce.
C. sylabowce.
D. mieszane.

Zadanie 13. (1 pkt)
Dlaczego, zdaniem kuratora, przyszłość Muzeum Historii Komputerów nie jest zagrożona?
Odpowiedz na podstawie akapitów 18. i 19.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Zadanie 14. (1 pkt)
Nazwij środek stylistyczny wykorzystany w tytule tekstu.
............................................................................................................................
............................................................................................................................
............................................................................................................................

Model odpowiedzi (maks. 20 punktów)

Zadanie 1.
Przykład poprawnej odpowiedzi
Znajdują się tam wynalazki techniczne, które powstały niedawno, a już są przestarzałe
i budzą zdziwienie.

Zadanie 2.
Przykład poprawnej odpowiedzi
Uczucia: tęsknota, sentyment, wspomnienie młodości (minionego czasu)
Powody: przedmioty łączył z wiarą we własne możliwości i postęp techniczny

Zadanie 3.
Przykład poprawnej odpowiedzi
Miejsce kultu, czci, szacunku; zgromadzone tam eksponaty są świadectwem minionego
czasu.

Zadanie 4.
Przykłady poprawnej odpowiedzi
Kolokwializmy: kupa starych gratów, buszuję, fajniejszy, starocie, ślęczą
Funkcje: wyrażają emocjonalny stosunek autora do przeszłości, sprawiają, że tekst jest
łatwiejszy w odbiorze, zmniejszają dystans między autorem a czytelnikiem.

Zadanie 5.
Przykład poprawnej odpowiedzi
Wskazuje na rewolucyjny charakter zmian w informatyce (gwałtowny, szybki,
przełomowy).

Zadanie 6.
Przykład poprawnej odpowiedzi
Gdy przyspieszają komputery, przyspiesza też historia.

Zadanie 7.
Przykład poprawnej odpowiedzi
protoplasta – przodek
alianci – sprzymierzeńcy
kurator – opiekun wystawy
komercyjny – handlowy

Zadanie 8.
Przykład poprawnej odpowiedzi
– podziwia wiedzę i umiejętności polskich matematyków
– docenia wpływ rozszyfrowania Enigmy na historię ludzkości
– dostrzega kontrast między niepozornym wyglądem urządzenia a jego rangą

Zadanie 9.
Poprawna odpowiedź: B

Zadanie 10.
Przykład poprawnej odpowiedzi
Komputery okazały się precyzyjniejsze od przewidywań ludzkich.

Zadanie 11.
Przykład poprawnej odpowiedzi
– stanowi refleksję nad rozwojem techniki
– wyraża zaniepokojenie, co w przyszłości będzie w stanie zadziwić młode pokolenie

Zadanie 12.
Poprawna odpowiedź: A

Zadanie 13. (0-1)
Przykład poprawnej odpowiedzi
Ponieważ wynalazki szybko się starzeją.

Zadanie 14. (0-1)
Poprawna odpowiedź:
metafora (dopuszczalne: peryfraza, eufemizm)

Część II – tworzenie własnego tekstu

Temat 1. Analizując podane fragmenty „Gloria victis” Elizy Orzeszkowej, przedstaw
przeżycia Anieli, wskazując na ich związek z doświadczeniami narodu polskiego.
Wykorzystaj znajomość całego utworu.

Fragment I

Przyjechał był do pobliskiego stąd miasteczka i uwił tam sobie gniazdo nieduże,
codziennie napełniające się szczebiotaniem piskląt ludzkich. Nie przyjechał sam jeden.
Przywiózł ze sobą dziewczynę, siostrę młodszą, w sposób bajeczny, prawie aż zabawny
do niego podobną. Ta sama drobność wzrostów, wątłość kształtów, te same rysy cery
i na rysach rozlane wyrazy. I kochaliż się, kochali! Podobno odumarli im wszyscy bliscy
i byli na świecie tylko we dwoje. (…) Pracowali razem. Brat uczył siostrę, siostra
pomagała bratu i zawsze byli razem, we dwoje: w szkole, w domu, na ulicach
miasteczka, na drogach polnych i leśnych. Aż zabawnie było patrzeć na tę parkę ludzi
młodziuteńką, małą, jasnowłosą, różowotwarzą, wiecznie ze sobą sprzęgniętą i wiecznie
ze sobą rozmawiającą, naradzającą się, zagadaną, z błyskami w błękitnych oczach
i wesołymi uśmiechami na rumianych ustach. Ona go nazywała Marysiem, a on ją
Anielką.
Dobrze im było ze sobą i każdy z łatwością mógł zgadnąć, że dobrze im było na świecie.
Wkrótce jednak przyszedł czas, że na ulicach miasteczka, na polnych i leśnych drogach
poczęli ukazywać się nie we dwoje już, ale we troje. Towarzyszem ich często bywać
zaczął ów młodzieniec spod zielonych bluszczów, z postawą wyniosłą, silną i ze śniadym
profilem Rzymianina, który to potem na tej polanie miał dowodzić jazdą. (…) Pomimo to
zawiązywało się pomiędzy tym trojgiem coś coraz serdeczniejszego: przyjaźń? miłość?
jedna i druga razem? – aż dnia pewnego, za sprawą nowego towarzysza, dziewczyna

zapłakała krótko, lecz rozpacznie (…).

Fragment II

(…) całe wątłe jej ciało w tym płakaniu kurczyło się i drżało, aż jasne włosy rozsypywały
się po ramionach i na szarą sukienkę przez palce przeciekały strumienie łez. Ale niedługo,
niedługo. Mocowała się z łkaniami, z łzami – i ustały. Wstała i ramionami otoczyła szyję
brata. Przycisnęła się do piersi jego mocno, mocno i odrywając się od niej, powtórzyła
kilka razy:
– Idź, Marysiu, idź!
Twarz jej od łez mokra stanęła w uśmiechu takim, co to bólem usta kurczy i rumieńce
z niej zniknęły. Ale postać drobną z całej siły wyprostowywała i w oczach brata topiąc
swe biedne, mężnie ze łzami walczące oczy, powtarzała:

– Idź, Marysiu, idź! Trzeba!(…)

Fragment III

(…) Po latach, po wielu, o smętnej jesieni przyszła tu ciemna, drobna i u stóp pagórka
twarzą padła na zioła. Biedną twarzą! Bo nie była już biała ani różowa; białość jej
i różowość wypiło z niej życie. Biedne życie! Bo nie wiemy, co tam na świecie czyniła,
a w oczach stała odbita samotność tęskniąca, gorzka. Biedne ręce niegdyś całowane tak
miłośnie! Biedne oczy, niegdyś tak podobne do błękitnych, dziewiczych, czystych oczu
brata. On nieprzespanie spał na dnie pagórka tego, z ostatnim jej pozdrowieniem,
szczypteczką prochu, na piersi w proch rozsypanej. I tamten… Leżała na pagórku, do ziół
zżółkłych tuląc twarz uwiędłą i na ich kobiercu rozciągając suknię swą ciemną, biedną…
Myśmy wtedy nie miały kwiatów, jakże? w jesieni! więc tylko liściem chłodnym objęłyśmy
twarz jej od płaczu gorącą i łzy piłyśmy, co długo płynęły z oczu. Długo. Nieprędko
z ziemi wstała i ten krzyżyk mały, który przyniosła z sobą, wśród łodyg naszych utkwiła.
Potem drobna jej postać odeszła w zmierzch wieczorny, wśród żółtych drzew zniknęła
i nie wróciła już więcej nigdy…(…)

Fragment IV

(…) Płynęły wiosny za wiosnami, zimy za zimami… I dwie rzeczy były niezmienne. Zawsze
stała tu wysoka od ziemi do nieba samotność z obliczem niemym. I ciągle płynął tędy
nieśmiertelny strumień czasu, niestrudzenie szemrząc: Vae victis! vae victis! vae victis!

E. Orzeszkowa, „Gloria victis”, Wydawnictwo Greg, Kraków 2007, s. 11, 12, 23, 24

Model odpowiedzi (maks. 25 pkt)

I Rozpoznanie wstępne (0-2 pkt)
– nowela pozytywistyczna
– wydana w 1907 roku
– nawiązuje do osobistych doświadczeń autorki z czasów powstania styczniowego
– reprezentuje typ prozy poetyckiej
– realizm miesza się z fantastyką
– tytuł oddaje cześć nie zwycięzcom, ale zwyciężonym („gloria victis”)

II Prezentacja bohaterów
1. Aniela Tarłowska (0-3 pkt)
– młodsza siostra Marysia Tarłowskiego
– szlachcianka przedwcześnie osierocona przez rodziców
– wychowana w rodzinie o patriotycznych tradycjach
– delikatna, subtelna, mądra, radosna
– była przyjacielem i powiernicą brata
– przywiązana do Marysia, oddana mu
– zakochana w Jagminie pierwszym młodzieńczym uczuciem
2. Maryś (0-3 pkt)
– młody (20 lat) chłopiec
– drobnej postury
– wątły, delikatny
– szlachetny, bliskie mu były ideały romantyczne
– wykształcony, zafascynowany naukami przyrodniczymi
– chciał realizować w przyszłości hasła „pracy u podstaw” i „pracy organicznej”
– wziął czynny udział w powstaniu styczniowym
– wykazał się męstwem i odwagą, ratując Traugutta
– poległ męczeńską śmiercią
3. Jagmin (0-3 pkt)
– przyjaciel Marysia i ukochany Anielki
– tajemniczy
– postawny, wysoki i silny

– wykreowany na herosa („ze śniadym profilem Rzymianina”)
– konspirator, świadomy dziejących się wydarzeń
– wzór żołnierza, niewzruszony w walce
– za jego sprawą Maryś wziął udział w powstaniu
– zginął w starciu z oddziałami carskimi

III Przeżycia Anieli i ich związek z doświadczeniami narodu polskiego (0-7 pkt)
– losy Anieli są ściśle związane z wydarzeniami z 1863 r.
– powstanie burzy jej dotychczasowe życie
– przeżywa dramat jako siostra i ukochana
– mimo lęku o życie Marysia i Jagmina ma świadomość patriotycznego obowiązku. („Idź,
Marysiu, idź”)
– wspiera mężczyzn, okazując wewnętrzną siłę
– klęska powstania i śmierć bliskich pogrążyły ją w żałobie
– samotna, przedwcześnie postarzała, rozgoryczona
– podzieliła los wielu polskich kobiet
– poddała się rozpaczy, zobojętniała
– z czasem zapomina o mogile, odwiedza ją tylko raz
– staje się symbolem postawy społeczeństwa represjonowanego przez zaborców
– pamięć o „zwyciężonych” pielęgnuje i głosi tylko przyroda jako świadek zdarzeń

IV Ukształtowanie stylistyczne wypowiedzi (0-3 pkt)
– emocjonalność stylu
– obrazowe porównania
– liczne epitety
– personifikacja przyrody
– zróżnicowana składnia
– słownictwo nacechowane emocjonalnie
– patos językowy
– aluzyjność obrazów

V Wnioski (0-4 pkt)
Przeżycia Anieli są metaforą doświadczeń społeczeństwa polskiego, wyniesionych
z powstania styczniowego. E. Orzeszkowa przeciwstawia się bierności Polaków nazbyt
łatwo pogodzonych z klęską. Stereotypowe przekonanie „vae victis” zastępuje „gloria
victis”, stając się rzeczniczką ideałów wolności.


Temat 2. Poezja dworska i dworkowa. Dokonaj analizy i interpretacji porównawczej
wierszy Jana Morsztyna „Niestatek” i Wacława Potockiego „Zbytki polskie”. Wykorzystaj
wiedzę o nurtach światopoglądowych i artystycznych epoki.

J.A. Morsztyn „Niestatek”

Prędzej kto wiatr w wór zamknie, prędzej i promieni
Słonecznych drobne kąski wżenię do kieszeni,
Prędzej morze burzliwe groźbą uspokoi,
Prędzej zamknie w garść świat ten, tak wielki, jak stoi,
Prędzej pięścią bez swojej obrazy ogniowi
Dobije, prędzej w sieci obłoki połowi,
Prędzej płacząc nad Etną łzami ją zaleje,
Prędzej niemy zaśpiewa, i ten, co szaleje,
Co mądrego przemówi: prędzej stała będzie
Fortuna, i śmierć z śmiechem w jednym domu siędzie,
Prędzej prawdę poeta powie i sen płonny,
Prędzej i aniołowi płacz nie będzie płonny,
Prędzej słońce na nocleg skryje się w jaskini,

W więzieniu będzie pokój, ludzie na pustyni,
Prędzej nam zginie rozum i ustaną słowa,
Niźli będzie stateczną która białogłowa.

M. Adamczyk, B. Chrząstowska, J.T. Pokrzywniak, „Starożytność – oświecenie”, WSiP, Warszawa

1995, s. 311

W. Potocki, fr. „Zbytki polskie”

O czymże Polska myśli i we dnie, i w nocy?
Żeby sześć zaprzęgano koni do karocy;
Żeby srebrem pachołków od głowy do stopy,
Sługi odziać koralem, burkatelą stropy;
Żeby na paniej perły albo dyjamenty,
A po służbach złociste świeciły się sprzęty;
Żeby pyszne aksamit puszyły sobole;
Żeby im grały trąby, skrzypce i wijole;
Żeby po stołach w cukrze piramidy stały
I winem z suchych groznów wspienione kryształy.
Już ci niewiasty złotem trzewiki, niestoty,
Mężowie nim wszeteczne wyszywają boty,
Już perły, już kanaki noszą przy kontuszach;
Poczekawszy, będą je nosili na uszach.
Żeby w drodze karety, w domu drzwi barwiani
Strzegli z zapalonymi lontami dragani –
O tym szlachta, panowie, o tym myślą księża,
Choć się co rok w granicach swych ojczyzna zwęża,
Choć na borg umierają żołnierze niepłatni,
Choć na oczy widzą jej peryjod ostatni,
Że te wszytkie ich pompy, wszytkie ich splendece
Pogasną jako w wodzie utopione świece.

M. Adamczyk, B. Chrząstowska, J.T. Pokrzywniak, „Starożytność – oświecenie”, WSiP, Warszawa

1995, s. 320

Model odpowiedzi (maks. 25 punktów)

I. Zasada zestawienia utworów (0-2 pkt)
– wiersze polskich poetów barokowych
– J.A. Morsztyn – przedstawiciel poezji dworskiej
– W. Potocki – reprezentant poezji sarmackiej (dworkowej)
– obaj poeci wpisują się w typowe dla XVII w. tendencje ideowe i artystyczne
– kontrastują ze sobą pod względem treści i formy

II. Analiza i interpretacja wierszy
1. „Niestatek” (0-6 pkt)
– inspirowany nurtem marinistycznym
– tematyka miłosna
– wiersz o charakterze żartobliwym
– stanowi swoistą grę z czytelnikiem
– traktuje o niestałości kobiet („niźli będzie stateczna która białogłowa”)
– hiperbolizuje wady niewieście
– dokonuje uogólnienia sądów o naturze kobiecej
– błaha treść kontrastuje z kunsztowną formą i językiem
– wiersz oparty na wyszukanym koncepcie
– bogata ornamentyka:

– gradacja

– anafora

– paradoks

– przerzutnie

– wyszukane porównania

– epitety

– zaskakująca puenta

2. „Zbytki polskie” (0-8 pkt)
– wiersz o charakterze patriotycznym, obywatelskim
– osadzony silnie w polskich realiach
– poprzez krytykę prezentuje obraz XVII w. szlachty sarmackiej
– jest wyrazem obaw o przyszłość Rzeczpospolitej
– poeta oskarża magnatów o:

– wystawny tryb życia

– rozrzutność

– egoizm

– brak zainteresowania sprawami kraju

– dostrzega upadek ducha rycerskiego i zniewieścienie mężczyzn („już perły, już kanaki
noszą przy kontuszach”)
– piętnuje uchylanie się od podatków na rzecz armii
– przeraża go beztroska magnaterii i duchowieństwa w sytuacji zagrożenia ojczyzny
(„Choć się co rok w swych granicach ojczyzna zwęża”)
– poetę oburza krótkowzroczność takiej postawy i przedkładanie dóbr materialnych nad
dobro kraju
– stosuje niewyszukaną formę i nieliczne środki stylistyczne:

– paralelizm składniowy

– anafory

– epitety

– wyliczenia

– słownictwo typowe dla języka i realiów życia szlacheckiego (np. splendece, peryjod)
– ukształtowanie wypowiedzi podporządkowane odbiorcy (szlachta)
– poeta koncentruje się na problemie, a nie na formie wiersza
– widoczny dydaktyzm utworu

III. Podobieństwa i różnice (0-5 pkt)
– wiersze powstały w tej samej epoce
– autorami są poeci mający różną pozycję społeczną
– Morsztyn to dworzanin królewski, Potocki to zwykły ziemianin-tradycjonalista
– utwory ilustrują różne światopoglądy i postawy twórców
– odmienna poetyka, będąca wyrazem indywidualnych upodobań artystycznych
– Morsztyn traktuje poezję jako element gry i zabawy z odbiorcą, Potocki jako powinność
obywatelską
– ze względu na adresata Morsztyn stosuje wyszukany język poetycki, a Potocki dąży do
prostoty

IV. Wnioski (0-4 pkt)
Obaj poeci barokowi stosują różne strategie poetyckie. Wiersz Morsztyna jest lekki,
błyskotliwy, błahy w swej treści; zadziwia, zaskakuje czytelnika kunsztownością języka
i pomysłem. Ma charakter intelektualnej zabawy. Utwór Potockiego jest swoistą
panoramą staropolskiego życia szlachecko-ziemiańskiego i wyrazem jego służby
ojczyźnie, stąd wybór formy i języka zrozumiałych dla adresata.