Symbole

Blissa

Stowarzyszenie „Mówiæ bez s³ów”

Symbole

Blissa

e-mail:

[e-mail]

www.withoutwords.org

Opracowanie:
Anna Lechowicz
Teresa Mierzwa
Irena Muszynska
Pawe³ Szczawiñski

Stowarzyszenie na Rzecz Propagowania
Wspomagaj¹cych Sposobów Porozumiewania Siê
„Mówiæ bez s³ów”
al. Dygasiñskiego 25
30-820 Kraków
tel.: [phone]

© Copyright by Stowarzyszenie „Mówiæ bez s³ów”

Stowarzyszenie na Rzecz Propagowania

Wspomagaj¹cych Sposobów Porozumiewania Siê

„Mówiæ bez s³ów”

wspomagaj¹ce sposoby porozumiewania siê

WSTÊP

Kto mo¿e korzystaæ ze sposobu porozumiewania siê za pomoc¹ symboli Blissa?

Porozumiewanie siê nale¿y do fundamentalnych potrzeb ka¿dego cz³owieka. Podstawowym sposobem
realizacji tej potrzeby jest mowa. Ona pr zede wszystkim daje dziecku mo¿liwoœæ poznawania œwiata oraz
nawi¹zania z nim kontaktu. Zwykle nie zastanawiamy siê nad tym, czym jest mowa. Pos³ugujemy siê ni¹
na co dzieñ i dopiero kiedy spotykamy kogoœ, kto z jakichœ powodów nie mo¿e mówiæ lub wypowiadane
dŸwiêki tworz¹ niezrozumia³e dla nas s³owa, wówczas uœwiadamiamy sobie jacy jesteœmy bez niej
bezradni.
U wielu dzieci z uszkodzeniem oœrodkowego uk³adu ner wowego wystêpuj¹ zaburzenia mowy lub
ca³kowity jej brak. Czasem trudnoœci oddechowe i nasilona spastycznoœæ powoduj¹, ¿e mowa jest
niewyraŸna, b¹dŸ ma³o zrozumia³a dla otoczenia.
Ka¿da rodzina dziecka niepe³nosprawnego z zaburzeniami mowy wypracowuje sobie z koniecznoœci
¿yciowej w³asny sposób porozumiewania siê z dzieckiem. Komunikacja ta sprowadza siê czêsto do
odczytywania nadawanych przez nie sygna³ów zwi¹zanych z jego podstawowymi potr zebami ¿yciowymi
takimi jak g³ód, niezadowolenie czy ból. Zazwyczaj rozumiemy, jeœli dziecko skinieniem g³owy,
mrugniêciem oka, gr ymasem na twarzy lub gestem odpowiada nam tak lub nie na zadane pytanie. Ten
sposób komunikowania siê jest jednak ograniczony i nie pozwala dziecku na pe³niejsze wyra¿anie
w³asnych myœli, uczuæ, ocenê sytuacji, proœbê czy zadanie pytania. Na przyk³ad p³acz i tupanie nogami
mo¿e byæ wyrazem protestu lub niezadowolenia. Nie znaj¹c jednak przyczyny, zaczynamy zadawaæ
pytania. Nasza interpretacja nie zawsze jest w³aœciwa i czêsto rzeczywista pr zyczyna manifestowanego
przez dziecko zachowania pozostaje nieznana.
Mo¿liwoœæ przekazania komunikatu tak i nie jest niewystarczaj¹ca do nazwania i sprecyzowania Ÿród³a
z³oœci. Stosowany czasem przez rodziców sposób porozumiewania siê z dzieckiem jedynie w opar ciu
o zadawane pytania i interpretacjê zachowañ jest dalece niedoskona³y, szczególnie gdy mo¿liwoœci
intelektualne dziecka pozwalaj¹ na prawdziw¹ rozmowê. Powa¿nym zaburzeniom mowy wynikaj¹cym
z uszkodzenia mózgu towarzyszy najczêœciej niepe³nosprawnoœæ ruchowa. Dlatego te¿ du¿a czêœæ dzieci
niemówi¹cych nie mo¿e porozumiewaæ siê za pomoc¹ gestów. Dla wielu z nich system komunikacji
symbolicznej Bliss lub inny system graficzny jest jedyn¹ szans¹ na porozumiewanie siê z otoczeniem.

Co to jest system symboli Blissa?

Symbole Blissa to nazwa systemu porozumiewania siê, w któr ym s³owa przedstawione s¹ w postaci
rysunku. Te rysunki (symbole) s¹ graficzn¹ ilustracj¹ znaczenia (treœci, sensu) danego

s³owa.

Podstawowy s³ownik Blissa zawiera ok. 3000 symboli, które reprezentuj¹ ponad 6000 s³ów. Symbol
Blissa umo¿liwia nazwanie konkretnego przedmiotu, ale równie¿ pojêcia abstrakcyjnego np. uczucia.
Mo¿na wskazywaæ pojedyncze symbole lub te¿ budowaæ z nich ca³e wypowiedzi zgodnie ze sk³adni¹
jêzyka ojczystego.
Specyfika i wyj¹tkowoœæ systemu polega na mo¿liwoœci budowania pe³nych zdañ, prowadzenia
rozmowy, wyra¿ania opinii i ocen, opisywania zdarzeñ i prze¿yæ, a popr zez to rozwijania w pe³ni w³asnej
osobowoœci. Prostota symboli i logiczna rozbudowa systemu pozwalaj¹ na szybkie uczenie siê tej
metody.
System Blissa jest elastyczny. Rozpoczynaj¹c od ograniczonej liczby symboli u¿ytkownik Blissa mo¿e
dziêki ró¿nym strategiom poszerzaæ swoje s³ownictwo, rozwijaæ jêzyk wed³ug w³asnych mo¿liwoœci
intelektualnych i œrodowiskowych. Wszystkie osoby znaj¹ce jêzyk ojczysty u¿ytkownika symboli mog¹
siê z nim porozumiewaæ i rozmawiaæ na dowolny temat, poniewa¿ nad symbolami napisane jest ich
znaczenie.
Ka¿de dziecko jest inne, ma w³aœciw¹ tylko jemu, indywidualn¹ drogê rozwoju. Dlatego te¿ trudno jest
okreœliæ ile symboli i w jakim czasie opanuje dana osoba. Wiele czynników ma wp³yw na powodzenie i nie
nale¿y mierzyæ sukcesu liczb¹ wyuczonych symboli. Najwiêksz¹ radoœæ pr zynosi okazana przez dziecko
chêæ przekazywania myœli, a tym samym spontaniczna potr zeba rozmowy, która zosta³a wyzwolona
dziêki mo¿liwoœci i umiejêtnoœci pos³ugiwania siê symbolami Blissa. W przypadku osób, które
dysponuj¹ choæby minimalnymi umiejêtnoœciami komunikowania werbalnego, zadaniem
pierwszoplanowym powinno byæ rozwijanie tej najwa¿niejszej formy porozumiewania siê, jak¹ jest
mowa. Stosowanie symboli w codziennej komunikacji z otoczeniem nie tylko nie zahamuje rozwoju
mowy, ale wrêcz jest czynnikiem warunkuj¹cym i wspomagaj¹cym jej dalszy postêp.

2

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

3

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

Jak porozumiewaæ siê przy u¿yciu symboli Blissa?

Najbardziej rozpowszechnion¹ pomoc¹ do komunikacji jest indywidualna dla ka¿dego u¿ytkownika
tablica Blissa. Konstrukcja takiej pomocy, jej wielkoœæ, iloœci umieszczonych symboli i sposób ich
uporz¹dkowania zale¿¹ od potr zeb i umiejêtnoœci osoby, która pos³uguje siê tablic¹. Nad ka¿dym
symbolem umieszcza siê napis, tak by rozmówca, któr y nie zna symboli móg³ przeczytaæ jego znaczenie.
Nale¿y zaznaczyæ, ¿e dzieci niemówi¹ce maj¹ ogromne trudnoœci z nauk¹ czytania, albowiem nie
wys³uchuj¹ g³osek. W wielu przypadkach, nawet po wieloletniej nauce nie osi¹gaj¹ umiejêtnoœci
czytania. Nie znaczy to jednak, ¿e nie s¹ w stanie, przyswajaæ nowych znaczeñ wyra¿onych graficznie,
doskonaliæ budowania coraz bardziej z³o¿onych z symboli zdañ i rozwijaæ w³asny jêzyk. Ich percepcja
wzrokowa, umiejêtnoœæ odczytywania i ró¿nicowania znaków graficznych jest na dobr ym poziomie.
Dzieci mog¹ wskazywaæ symbole palcem, wskaŸnikiem umieszczonym na g³owie lub oczami.
Pamiêtajmy, ¿e u¿ytkownicy tego sposobu porozumiewania siê s¹ zazwyczaj w znacznym stopniu
niepe³nosprawni ruchowo. Ze wzglêdu na brak dostatecznej kontroli ruchów, wskazywanie symboli rêk¹
jest trudne lub ca³kowicie niemo¿liwe. Umiejêtnoœæ pos³ugiwania siê tablic¹ lub inn¹ pomoc¹ do
komunikacji wymaga wielu æwiczeñ od osoby niemówi¹cej i cierpliwoœci ze strony s³uchacza. Nie mniej
jednak mo¿liwoœæ rozmowy w ró¿nych sytuacjach i okolicznoœciach oraz szansa nawi¹zania kontaktu
z drugim cz³owiekiem stanowi wystarczaj¹c¹ motywacjê dla podjêcia trudu przez obydwie strony
dialogu. Od tego bowiem zale¿y ogólny rozwój dziecka, jego podmiotowoœæ i odnoszenie sukcesów
szkolnych. Nawet jeœli dziecko niemówi¹ce nie nauczy siê czytaæ to od jego umiejêtnoœci w zakresie
porozumiewania siê i stopnia rozwoju jêzyka, zale¿eæ bêdzie w znacznej mierze ca³a jego edukacja.

Jak dzia³a Centrum Komunikacji – Oœrodek Szkoleniowy Blissa?

Metoda Blissa znalaz³a siê w Polsce 12 lat temu dziêki wspó³pracy warszawskiej Szko³y Podstawowej nr
327 z podobn¹ placówk¹ w Hamburgu. Krajowy Komitet Pomocy Dzieciom Niepe³nosprawnym Ruchowo
przy Towarzystwie Przyjació³ Dzieci nawi¹za³ kontakt z Or ganizacj¹ Kwakrów Niemieckich, co zao-
wocowa³o wymian¹ specjalistów pomiêdzy szko³ami.
W ci¹gu roku przet³umaczono na jêzyk polski podstawowy s³ownik symboli niezbêdny do budowania
indywidualnych tablic. W krótkim czasie instruktorzy z Niemiec przeprowadzili pierwszy ogólnopolski kurs dla
34 osób pracuj¹cych z dzieæmi ze specjalnymi potr zebami edukacyjnymi. Polski Bliss zacz¹³ odt¹d „otwieraæ”
ró¿ne œrodowiska specjalistów pracuj¹cych z dzieæmi i m³odzie¿¹ ze z³o¿on¹ niepe³nosprawnoœci¹ na
potrzebê pracy nad rozwijaniem komunikacji i wspomaganiem ich porozumiewania siê. Od tego czasu polscy
specjaliœci Blissa budowali wspólnie z kolegami w miejscach pracy i w swoim lokalnym otoczeniu struktury
pomocy dzieciom i m³odzie¿y niepe³nosprawnej ruchowo.
Te pionierskie dzia³ania rozszerzy³y siê na ca³y kraj. Przy Zar z¹dzie G³ównym Towarzystwa Przyjació³ Dzieci
powo³ano Centrum Komunikacji – Oœrodek Szkole-niowy Komunikacji Symbolicznej Bliss z siedzib¹ w Szkole
Podstawowej nr 327. Otwar te zosta³y 4 filie Blissa: w Legnicy, Tychach, Jastrzêbiu Zdroju i Poznaniu. Centrum
jest pe³noprawnym cz³onkiem International Society for Alternative and Augmentative Communication (ISAAC).
Wspó³pracuje tak¿e œciœle ze Stowarzyszeniem „Mówiæ bez s³ów”. Oœrodek zorganizowa³ dotychczas 46
kursów, na których przeszkolono 2856 osób. W latach 1998 – 1999 aktywnie wspó³pracowa³ z wiod¹cymi
w kraju oœrodkami pomagaj¹cymi dzieciom niepe³nosprawnym w ramach Umbrella Project.

Informacje o pracy Centrum Komunikacji i szkoleniach z zakresu systemu symboli Blissa mo¿esz uzyskaæ pod numerem
telefonu: 022 751 00 85 w godzinach wieczornych lub 0 606 256 175, a tak¿e na stronie internetowej Stowar zyszenia
„Mówiæ bez s³ów”.

4

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

ja, mi, mnie

kobieta

matka

siostra

mê¿czyzna

ojciec

brat

dziecko

przyjaciel

nauczyciel

Przyk³adowe
symbole Blissa

5

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

Bóg

koœció³, œwi¹tynia

dom, budynek

szko³a

dom rodzinny

sklep

auto, samochód

wózek

inwalidzki

lekarz

ksi¹dz

6

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

komputer

magnetofon

zebranie

spotkanie

uroczystoœæ, przyjêcie

uczucie,

wzruszenie

ksi¹¿ka

zabawka

7

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

jeϾ

mówiæ, opowiadaæ

usta

piæ

myæ, k¹paæ

ubikacja

ubranie

æwiczyæ

bawiæ siê, graæ

uczyæ siê

jechaæ

chodziæ

kupowaæ

8

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

chory

g³odny

zepsuty, z³amany

weso³y

smutny

nowy

rozgniewany, wœciek³y

czekaæ

odwiedzaæ

chcieæ

9

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

dobrze

tak

Ÿle

nie

kto?

dlaczego?

kiedy?

gdzie?

zmêczony

du¿o, bardzo

dziêkujê

10

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

Ja

chcê

zabawkê.

kupiæ

mi

nowy

Kiedy

tato

kupi

komputer?

Przyk³ady zdañ napisanych pr zy pomocy symboli Blissa

11

© Copyright by Stowarzyszenie ‘Mówiæ bez s³ów’

INDEKS

auto .................................................5
bardzo ..............................................9
bawiæ siê ..........................................7
Bóg ..................................................5
brat ..................................................4
budynek ............................................5
chcieæ ...............................................8
chodziæ .............................................7
chory ................................................8
czekaæ ..............................................8
æwiczyæ .............................................7
dlaczego? .........................................9
dobrze ..............................................9
dom .................................................5
dom rodzinny .....................................5
du¿o .................................................9
dziecko .............................................4
dziêkujê .............................................9
gdzie? ...............................................9
g³odny ...............................................8
graæ ..................................................7
ja ......................................................4
jechaæ ...............................................7
jeϾ ..................................................7
k¹paæ ................................................7
kiedy? ...............................................9
kobieta ..............................................4
komputer ...........................................6
koœció³ ..............................................5
ksi¹dz ...............................................5
ksi¹¿ka .............................................6
kto? ..................................................9
kupowaæ ............................................7
lekarz ................................................5
magnetofon .......................................6
matka ...............................................4
mê¿czyzna .........................................4
mi .....................................................4
mnie .................................................4
mówiæ ...............................................7
myæ ...................................................7
nauczyciel ..........................................4
nie ....................................................9
nowy .................................................8
odwiedzaæ .........................................8
ojciec ................................................6
opowiadaæ .........................................7
piæ ....................................................7
przyjaciel ...........................................4
pzyjêcie .............................................6
rozgniewany .......................................8
samochód .........................................5

siostra ..............................................4
sklep .................................................5
smutny ..............................................8
spotkanie ..........................................6
szko³a ...............................................5
œwi¹tynia ...........................................5
tak ....................................................9
ubikacja ............................................7
ubranie .............................................7
uczucie ..............................................6
uczyæ siê ...........................................7
uroczystoϾ .......................................6
usta ..................................................7
weso³y ...............................................8
wózek inwalidzki .................................5
wœciek³y ............................................8
wzruszenie ........................................6
zabawka ............................................6
zebranie ............................................6
zepsuty .............................................8
z³amany .............................................8
zmêczony ..........................................9
Ÿle ....................................................9