Etyka zawodu psychologa

dr Katarzyna Guzińska

Instytut Psychologii UG

[e-mail]

©

Kasia Guzińska

Wybrane materiały z wykładów do egzaminu

Proces profesjonalnego pomagania- aspekty etyczne



Charakterystyka osobista efektywnego profesjonalisty.



Stadia procesu pomagania- kontekst etyczny.



Zdeformowane pomaganie- przyczyny, mechanizmy, zapobieganie.



Etyczny profesjonalizm.



Tajemnica zawodowa w kontekście etyczno- prawnym.



Trudności emocjonalne początkujących terapeutów.



Potrzeba superwizji.



Ryzyko nadużycia wpływu w procesie pomagania.



Ochrona praw pacjentów poddawanych przymusowemu postępowaniu.



Ryzyko wypalenia zawodowego.



Auto/ deformacja zawodowa.



Tożsamość zawodowa psychologa.

©

Kasia Guzińska

Tematy wykładów

Literatura-

ważne pozycje

Brzeziński, J., Chyrowicz, P., Poznaniak, W., Toeplitz-Winiewska, M.
(2008). Etyka zawodu psychologa. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Brzeziński, J., Poznaniak, W. (red.). (1994). Etyczne problemy
działalności badawczej i praktycznej psychologów. Poznań:
Humaniora.

Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.). (2004a). Etyczne
dylematy psychologii.

Warszawa: Wyd. Nauk. SWPS „Academica”.

Brzeziński, J., Toeplitz-Winiewska, M. (red.). (2004b). Praktyka
psychologiczna w świetle standardów etycznych. Warszawa: Wyd.
Nauk. SWPS „Academica”.

Toeplitz-Winiewska, M. (2000). Etyczne aspekty uprawiania zawodu
psychologa. W: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki
(t. 3, s. 823-

836). Gdańsk: GWP. Gdańsk: GWP.

©

Kasia Guzińska

Wymiary zdrowia psychicznego

•

dbanie o własne dobro;

•

przystosowanie społeczne;

•

autonomia;

•

tolerancyjna;

•

akceptowanie dwuznaczności i

niepewności;

•

giętkość myślenia;

•

myślenie naukowe;

•

zaangażowanie;

•

podejmowanie „rozsądnego” ryzyka;

•

samoakceptacja;

•

hedonistyczne nastawienie do życia;

•

brak perfekcjonizmu i utopijnych

poglądów;

•

przyjmowanie odpowiedzialności za

własne trudności.

Cechy osobiste dobrego terapeuty

•

skuteczny terapeuta ma tożsamość;

•

szanuje i ceni to, kim jest;

•

potrafi rozpoznać i zaakceptować własną siłę.

•

jest otwarty na zmiany;

•

dokonuje wyborów, które kształtują jego życie;

•

czuje się pełen życia, a jego wybory są

zorientowane na życie;

•

jest autentyczny, szczery i uczciwy;

•

ma poczucie humoru;

•

popełnia błędy i potrafi się do nich przyznać;

•

najogólniej rzecz biorąc, żyje w czasie

teraźniejszym;

•

docenia wpływ kręgów kulturowych;

•

interesuje się szczerze dobrobytem innych;

•

jest głęboko zaangażowany w pracę i czerpie

z niej wartość;

•

jest w stanie utrzymywać zdrowe granice.

Charakterystyka osobista

efektywnego profesjonalisty

©

Kasia Guzińska

Stadium 1. Przygotowanie i rozpoczęcie

Właściwości nowej relacji:

•

nie jest łatwo przyjmować pomoc.

•

trudno jest poddać się zmianie.

•

trudno jest ulec wpływowi pomagającego.

•

niełatwo jest zaufać obcemu i być wobec niego

otwartym.

•

niełatwo jest od razu jasno ujrzeć problem.

Opór wynika z:

•

traktowania pomocy jako wyrazu słabości/

niekompetencji;

•

tendencji do przeciwstawiania się zmianie

(tzw. dyskomfort zmiany);

•

lęku przed konfrontacją z własnymi uczuciami.

Warunki umożliwiające rozpoczęcie procesu

pomagania ze

strony wspomaganego:

•

świadomość odczuwania cierpienia.

•

chęć zmiany aktualnej sytuacji lub zachowania.

•

świadomość możliwości i ograniczeń relacji

pomagania.

•

dobrowolna chęć zobaczenia się z

pomagającym.

Warunki umożliwiające rozpoczęcie procesu

pomagania ze

strony pomagającego:

•

dystans fizyczny

(oddający indywidualny styl pracy);

•

postawa odprężonego oczekiwania

(takie sformułowanie, by wspomagany mógł je

podjąć, np.: „co chcesz ze mną omówić?”).

Rozpoczęcie spotkania w sposób wzbudzający jak najmniejszy opór.

Cel: stworzenie

podstaw zaufania i otwartości.

Opór obronna niechęć wspomaganego do podjęcia relacji.

©

Kasia Guzińska

Stadia procesu pomagania

- kontekst etyczny

Stadium 2. Klaryfikacja

Wspomagany

•

wyjaśnia, dlaczego chce pomocy;

•

wyjaśnia, jak widzi swój problem/

ogólną sytuację życiową.

Pomagający

•

uważnie słucha

(powstrzymuje chęć zadawania

wielu pytań, ogranicza

diagnozowanie);

•

ustala kto jest „właścicielem”

problemu

(wyjaśnia, kim jest główny

wspomagany, ustala jego powody

przyjścia/ skierowania).

„Czy wspomagany to siedząca przed Tobą osoba, czy

też ktoś inny w przestrzeni życiowej tej osoby?”

©

Kasia Guzińska

Stadium 3. Strukturowanie

Struktura procesu

Wartości/ normy oczekiwane/

akceptowane:

•

swobodne, uczciwe ujawnianie

aktualnych uczuć;

•

przyjmowanie odpowiedzialności za

każdy wybór, działanie.

Struktura relacji

•

wynik procesu;

•

rozwija się na ogół w sposób

naturalny,

bez potrzeby formalnego omawiania;

Zalety:

•

Jasność, co do czasu przeznaczonego

na pomaganie w pierwszej rozmowie/

całym procesie;

•

Ustalenie granic działania;

•

Omówienie ograniczeń roli;

•

Ustalenie wysokości opłat;

•

Redukcja „niepotrzebnego” niepokoju

u wspomaganego.

Ryzyko:

Wysoki poziom niepokoju pomagającego

kompulsywna potrzeba strukturowania

jako substytut

potrzeby bezpieczeństwa.

Definiuje istotę, granice i cele przyszłej relacji pomagania.

©

Kasia Guzińska

Stadium 3. Strukturowanie- cd.

Pytania pomagającego

Pytania wspomaganego

1.

Czy jestem w stanie pracować
z tą osobą? (umiejętności, wiedza)

1. Czy jest to osoba, której mogę zaufać?

2. Czy chcę z nią pracować?

(wygoda, zgodność)

2. Czy według mnie będzie mi pomocna?

3. Czy mogę sprostać jej oczekiwaniom?

(zakładając moje umiejętności i wiedzę)

3. Jakie będą jego warunki?

4. Jakiej struktury potrzebujemy?

(nieformalne porozumienie, kontrakt itp.)

4. Czy wejdę w tę relację

bardziej niż tego chcę?

5. Czego od niej oczekuję?

(czas, miejsce, wysiłek, zaangażowanie,

odpowiedzialność)

5. Czy chcę podporządkować się

proponowanym uzgodnieniom,

czy wypracujemy je razem?

6. Jeśli przystanę na „kontrakt”,

czy mogę go zerwać kiedy będę chciał?

©

Kasia Guzińska

Stadium 3. Strukturowanie- cd.

Porozumienie miedzy pomagającym i wspomaganym, co do tego, że:

•

działają w kierunku określonego celu;

•

każdy z nich ponosić będzie określoną odpowiedzialność za

osiąganie tego celu;

•

dowodem na skuteczność pomocy będą określone wyniki.

O czym warto poinformować wspomaganego?

•

na czym polega jego rola;

•

o czasie trwania;

•

o częstotliwości sesji;

•

o konsekwencjach niedotrzymywania umowy (nieobecności);

•

o możliwości nasilenia objawów;

•

o potrzebie mówienia o wątpliwościach;

•

o roli pomagającego.

Kontrakt formalny:

ułatwia zaangażowanie się wspomaganego w proces.

©

Kasia Guzińska

Stadium 3. Strukturowanie- cd.

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający uzgadnia ze wspomaganym tak wcześnie,

jak tylko to w relacji pomagania możliwe,

odpowiednie kwestie, takie jak:

natura, przewidywany przebieg pracy, poufność, opłata.



Kiedy praca pomagającego ma być superwizowana, należy to

także przedyskutować ze wspomaganym

oraz podać nazwisko superwizora, przyjmującego

odpowiedzialność za przypadek.



Kiedy pomagający jest uczącym się studentem,

wspomagany musi być poinformowany o tym fakcie.



Pomagający podejmuje wszelki wysiłek, aby odpowiedzieć na

pytania wspomaganego, co do procedury pomagania.

©

Kasia Guzińska

Stadium 3. Strukturowanie- cd.

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).

Poinformowanie o zgodzie na uczestniczenie w

procesie pomagania-

wyznaczniki ze strony wspomaganego.



Zdolność do zgodzenia się.



Wiedza (z przekazu od pomagającego) nt. procedury

ewentualnej pomocy.



Względna autonomia/ brak presji na wyrażenie zgody.



Odpowiednie udokumentowanie zgody.

©

Kasia Guzińska

Stadium 4. Relacja

Zasadniczy środek

• komunikacja niewerbalna

(rozwijające działanie przerwy/ ciszy)

Zasadniczy cel

• pogłębienie relacji;

• intensywniejsze zaangażowanie wspomaganego.

©

Kasia Guzińska

Podsumowanie

Stadia 1- 4.

• Przewodnictwo należy do

wspomaganego;

•

Pomagający

stosuje gł. interwencje niedyrektywne:

uważne słuchanie, klaryfikacje, strukturowanie;

• Stadia 1- 3 realizowane zwykle w czasie pierwszego

spotkania. Efekt finalny: wspomagany wie, co ma się
zdarzyć; czego się po nim oczekuje, jeśli relacja ma być
kontynuowana;

• W stadium 4- efekt finalny: związek mocno ustalony, tak

aby wspomagany gotów był do określonej pracy, w
kierunku celów zapowiedzianych w stadium 1 oraz
wyjaśnionych i rozszerzonych w stadium 2- 3.

©

Kasia Guzińska

Stadium 5. Eksploracji

Co robi pomagający?

•

Zdobywa większe rozeznanie: kim wspomagany jest,

czego chce, jak mu pomóc;

•

Staje się bardziej aktywny, asertywny;

•

Działa w sposób dostosowany do rodzaju problemu

wspomaganego.

Kluczowe pytania:

1.

Jakie zmiany w zachowaniu wspomaganego są

odpowiednie i potrzebne do osiągnięcia celów?

2. Jakie strategie interwencji najpewniej dadzą takie

wyniki?

©

Kasia Guzińska

Stadium 5. Eksploracji- cd.

Specyficzne cele procesu pomagania:

•

Utrzymanie i spotęgowanie związku
(bezpieczeństwo, zaufanie, otwartość);

•

Radzenie sobie z uczuciami pomagającego/ wspomaganego,

zakłócającymi realizację celów;

•

Zachęcenie wspomaganego do większej eksploracji
problemu/ uczuć, w celu rozszerzenia jego samoświadomości;

•

Zachęcenie wspomaganego do wyjaśniania i
dalszego precyzowania celów;

•

Zbieranie informacji służących do rozwiązania problemu
wspomaganego;

•

Zdecydowanie o kontynuowaniu/ zakończeniu relacji;

•

Uczenie się umiejętności potrzebnych do osiągnięcia celów
wspomaganego;

•

Inicjowanie „zadań domowych”, przybliżających wspomaganego do

osiągnięcia celów.

©

Kasia Guzińska

Stadium 5. Eksploracji- cd.

Krytyczne momenty

relacji pomagania:



wspomagany prezentuje uczucie uwolnienia się od napięcia,

bez żadnej widocznej zmiany zachowania;



wspomagany doświadcza wyczerpania/ rozczarowania procesem, ze względu na intensywne

eksplorowanie własnych uczuć;



widoczny dyskomfort pomagającego z powodu intensywnych uczuć.

Strategie postępowania

w krytycznych momentach:



zredukowanie intensywności eksploracji uczuć;



kontynuowanie głębszej eksploracji uczuć;



zakończenie eksploracji z aktualnym pomagającym; rozważenie odbudowania związku z innym.

©

Kasia Guzińska

Stadium 5. Eksploracji- cd.

Ograniczenia

dla swobodnego wyrażania uczuć

(tzw. „wentylacji”) przez wspomaganego

•

wspomagany ma poważne zaburzenia emocjonalne (np. tendencję do reakcji
histerycznych, urojenia, wyjątkową drażliwość);

•

życie wspomaganego wypełnione jest kryzysami i sytuacjami o silnej presji
emocjonalnej (rozmawianie o nich mobilizuje więcej uczuć niż jest w stanie
kontrolować);

•

wiadomo, że wspomagany w przeszłości niepewnie radził sobie z kryzysami
emocjonalnymi;

•

zauważasz silny opór wobec eksploracji uczuć;

•

wątpliwa jest adekwatność Twojego własnego doświadczenia jako osoby

pomagającej wspomaganym z zaburzeniami;

•

Twoje własne życie emocjonalne jest nieuporządkowane;

•

nie ma dostatecznie wiele czasu na dokładne przepracowanie uczuć;

•

pomoc specjalistyczna jest niedostępna/ niewystarczająca;

•

założenia programowe Twojej instytucji nie zachęcają do intensywnego

eksplorowania życia emocjonalnego wspomaganych;

•

nie zostały zbadane postawy i oczekiwania rodziców/ opiekunów młodych
wspomaganych.

©

Kasia Guzińska

Stadium 6. Konsolidacja

Zasadnicze cele

• dalsza klaryfikacja uczuć

;

• zachęta do alternatywnych działań;

• praktykowanie nowych umiejętności;

• ustalenie alternatywnych wyborów;

Oczekiwane

zastąpienie mówienia o sobie i

możliwych planach, działaniem wspomaganego.

©

Kasia Guzińska

Stadium 7. Planowanie

Zasadnicze cele

• dyskusja etapów wcześniejszych;

• formułowanie planów zakończenia/

kontynuowania działania;

• przepracowanie nieprzepracowanych uczuć.

©

Kasia Guzińska

Stadium 8. Zakończenie

Zasadnicze cele

• podsumowanie osiągnięć

Pomocne procedury: poproszenie wspomaganego o

podsumowanie

(funkcje: test rozumienia, metoda utrzymywania w poczuciu

odpowiedzialności),

dyskutowanie faktu nieosiągniętych

celów w kategoriach hipotez, co było tego przyczyną.

• pożegnanie

Pomocne procedury:

rozłożenie ostatnich kontaktów w czasie

pozwala na stopniowe zmniejszenie zaangażowania w proces.

Utrudnienia:

zalegające u wspomaganego uczucia zależności,

wyrażające się w niechęci do odejścia

(przynosi „jeszcze jedną sprawę”,

wyraźnie przedłuża ceremonie pożegnalne).

©

Kasia Guzińska

Proces pomagania w

aspekcie kompetencyjno

– etycznym.

Pomaganie

proces umożliwiający wspomaganemu rozwój

w kierunku jaki wybiera.

Założenie: każdy działa w sposób kompetentny i godny

zaufania, jeśli ma do tego

swobodę i zachętę.

©

Kasia Guzińska

Proces pomagania w

aspekcie kompetencyjno- etycznym

cd.

Konieczne warunki

aktywizacji rozwoju

wspomaganego

w procesie pomagania:

•

Zdefiniowanie pomocy głównie przez wspomaganego.

•

Pomaganie za zgodą.

Dobrowolność procesu pomagania tzn. uzgodnienie, że wspomagany

będzie próbował zmienić się z własnej inicjatywy, z minimalnym

uczestnictwem pomagającego.

•

Wychodzenie naprzeciw potrzebom wspomaganego

.

Od silnej interwencji do subtelnego wsparcia- przy zachowaniu

świadomości swojej władzy w toku procesu pomagania, by uniknąć

nieświadomego nadużycia władzy.

•

Spowodowanie, by wspomagany stał się samowystarczalny.

©

Kasia Guzińska

Proces pomagania w

aspekcie kompetencyjno- etycznym

cd.

Konkluzja:

nie należy pomagać bez zgody i inicjatywy drugiej osoby.

Dowody słuszności:

• „pomagający” zaspokaja własne potrzeby

działanie manipulacyjne.

• wspomagany traci szacunek do siebie (poczucie niekompetencji,

zależności, niższości, bezradności, nieadekwatności)

działanie destrukcyjne .

©

Kasia Guzińska

Proces pomagania w

aspekcie kompetencyjno- etycznym

cd.

Właściwa osoba pomagająca

osoba, która może pełnić rolę najlepszej „osoby

znaczącej” dla człowieka z problemami

emocjonalno-

społecznymi i uzupełniać działania

osób bliskich.

©

Kasia Guzińska

Ratownictwo

Relacja nie nastawiona na pomoc

wspomaganemu:

• psychologiczna korzyść u pomagającego;

• podtrzymanie/ wzmocnienie poczucia bezsilności u

wspomaganego.

Gwarancja na zdeformowane pomaganie wejście w jedną z
ról trójkąta dramatycznego: Ratownika, Ofiary, Prześladowcy;
uprawianie psychologicznych gier ratowniczych

(Suchańska,1993).

©

Kasia Guzińska

Zdeformowane pomaganie

- przyczyny, mechanizmy, zapobieganie

Psychologiczne gry ratownicze-

współzależność i dynamika ról skryptowych

• Mechanizm: wejście w jedną z ról uruchomienie pozostałych

dwóch.

• Ryzyko: wchodząc w relację, możesz wybierać rolę, odpowiadającą

preferowanej pozycji życiowej.

• Ilustracja: tendencja do wchodzenia w rolę Ofiary

poszukiwanie partnera z tendencją do wchodzenia w rolę Ratownika/
Prześladowcy; prawdopodobieństwo wchodzenia w dwie pozostałe role.

Ratownik

Prześladowca

Ofiara

Trójkąt dramatyczny

Karpmana

©

Kasia Guzińska

Psychologiczne gry ratownicze-

role skryptowe.

Rola Ratownika

• opiera się na przekonaniu: ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok;

• pozwala uniknąć roli Ofiary

(główny powód jej uruchomienia);

• dostarcza poczucia dominacji nad innymi;

• zmienia się w prześladowanie/ bezsilność ofiary

(poczucie niedocenienia/ winy, jako efekt próby uzależnienia innych od siebie).

©

Kasia Guzińska

Psychologiczne gry ratownicze- role skryptowe

cd.

Rola Ofiary

• opiera się na przekonaniu: ja nie jestem Ok, ty jesteś Ok;

• pozwala na potwierdzenie własnych przekonań nt. otoczenia i

własnej osoby z wykorzystywaniem sytuacji zależności;

• dominuje bezsilność/ zawstydzenie;

• wzbudza tendencję do demonstrowania wyższości i gotowości do

pomocy (Ratownik)/ krytyki (Prześladowca).

©

Kasia Guzińska

Psychologiczne gry ratownicze- role skryptowe

cd.

Rola Prześladowcy

• opiera się na przekonaniu: ja jestem Ok, ty nie jesteś Ok.

(występowanie z pozycji siły);

• pozwala na wzmocnienie własnej pozycji drogą poniżania innych

(wyznaczanie zbyt wąskich granic, nadmiernie surowe/ krytykanckie

przestrzeganie norm);

• nieuchronne dopełnienie ról: Ratownika, Ofiary

(złość jako konsekwencja pomocy udzielanej osobie, która nie chce sobie

pomóc i zdecydowana jest trwać w roli Ofiary).

©

Kasia Guzińska

Psychologiczne gry ratownicze-

konkluzje.



Każda sytuacja, w której jedna osoba potrzebuje drugiej,

sprzyja uruchomieniu gry ratowniczej

(transformacja transakcji Ratownik- Ofiara w

transakcje Prześladowca- Ofiara);



Gra ratownicza ma miejsce, gdy:

-

przyjmujesz postawę protekcjonalną, negujesz,

ograniczasz u wspomaganego zdolność pomagania sobie;

-

akceptujesz prośbę o pomoc, mimo braku

-

zaangażowania wspomaganego;

-

narzucasz pomoc, mimo że wcale o nią nie poproszono.

©

Kasia Guzińska

Psychologiczne gry ratownicze-

prewencja

Odmowa gry ratowniczej:

świadomy wybór postawy: jestem OK, ty jesteś OK

•

przekonanie o zdolności wspomaganego do przyjęcia odpowiedzialności za

siebie i swoje życie;

•

podejmowanie działań zwiększających autonomię wspomaganego,

nawet gdy aktualnie jest od Ciebie zależny;

•

pomaganie wtedy, gdy wspomagany chce pomocy i angażuje się w nią

(nie narzucasz się z pomocą, przy braku współpracy nie przedłużasz jej).

©

Kasia Guzińska

Twoja odpowiedzialność- zakresy.

Ja…

ratuję;

chronię;
wybawiam;
kontroluję;
przejmuję uczucia.

Czuję się… zmęczony;

niespokojny;
przerażony;
narażony.

Ja…

okazuję empatię;

dodaję odwagi;
dzielę się;
konfrontuję;
zrównuję się;
jestem wrażliwy;
słucham.

Czuję się…

odprężony;

świadomy;
wolny;
wartościowy.

Gdy czuję się odpowiedzialny

ZA wspomaganego

WOBEC wspomaganego

©

Kasia Guzińska

Twoja odpowiedzialność- zakresy

cd.

Zajmuję się…

szukaniem:

-

rozwiązań;

- odpowiedzi.

okolicznościami;
żeby mieć rację;
szczegółami;
tym jak wypadam.

Zajmuję się...

relacją;

uczuciami;
drugą osobą.

Gdy czuję się odpowiedzialny

ZA wspomaganego

WOBEC wspomaganego

©

Kasia Guzińska

Twoja odpowiedzialność- zakresy

cd.

Jestem manipulatorem.

Chcę, by wspomagany postępował
zgodnie z moimi oczekiwaniami.

Nie ufam,

więc kontroluję.

Jestem przewodnikiem.

Oczekuję, że wspomagany będzie
odpowiedzialny za siebie i swoje
postępowanie.

Potrafię zaufać, nie kontrolować

(wierzę, że jeżeli podzielę się sobą,
wspomagany otrzyma ode mnie tyle
pomocy, ile jej potrzeba).

Gdy czuję się odpowiedzialny

ZA wspomaganego

WOBEC wspomaganego

©

Kasia Guzińska

Poziomy profesjonalnej relacji:

pomagający- wspomagany

Pomagający

Wspomagany

Pomagający

Wspomagany

Relacja kompetencyjna

asymetryczna

Relacja dialogiczna

symetryczna

©

Kasia Guzińska

Etyczny profesjonalizm

Postawy w relacji:

pomagający- wspomagany (1)

Postawa alarmistyczna

Postawa zrównoważona

Pomagający przejaskrawia
problem, co może doprowadzić
wspomaganego do paniki i
rezygnacji z działania na rzecz
rozwiązywania problemu.

Pomagający w sposób
zrównoważony pragnie odkryć
istotę problemu wspomaganego,
w miarę możliwości odkrywa
problem wspólnie z wspomaganym.
Mimo trudności dąży do
skutecznego rozwiązywania
problemu.

©

Kasia Guzińska

Postawy w relacji:

pomagający- wspomagany (2)

Postawa polipragmatyczna

Postawa adekwatna

Pomagający odwołuje się do
szeregu specjalistycznych
zabiegów, w których musi
uczestniczyć wspomagany. W ten
sposób może doprowadzić
wspomaganego do lęku,
nadmiernego optymizmu, jeżeli
chodzi o skuteczność pomocy.

Pomagający w relacji z
wspomaganym dostosowuje
techniki diagnostyczne do
możliwości osoby badanej,
wcześniej ustala cel badań i
wyjaśnia budzące się wątpliwości.
Pomagający powstrzymuje się
przed nadmiernym optymizmem
związanym z sukcesem pomocy.

©

Kasia Guzińska

Postawy w relacji:

pomagający- wspomagany (3)

Postawa demonstratorska

Postawa dyskretna

Pomagający odczuwa potrzebę
włączenia w proces pomagania
całego dorobku psychologii i innych
pokrewnych dziedzin. W efekcie
wspomagany może nabrać
przekonania, że jest mało
zrozumiały przez pomagającego,
gdyż sam go nie rozumie.

Proces pomagania dokonuje się w
kontekście konkretnej wiedzy.
Pomagający wyjaśnia problem
wspomaganego w: sposób
profesjonalny, atmosferze zaufania i
dyskrecji, języku zrozumiałym dla
wspomaganego. Informacje
zwrotne kierowane do
pomagającego stanowią dowód
dobrej komunikacji.

©

Kasia Guzińska

Postawy w relacji:

pomagający- wspomagany (4)

Postawa nihilistyczna

Postawa

realistyczno-optymistyczna

Pomagający przedstawia problemy
wspomaganego jako niemożliwe do
rozwiązania.

Pomagający realnie ocenia problem
i zasoby wspomaganego.
Z wiarą i optymizmem patrzy na:
osobę wspomaganą oraz
możliwości skutecznej pomocy.

©

Kasia Guzińska

Postawy w relacji:

pomagający- wspomagany (5)

Postawa

nadmiernego zaangażowania

Postawa empatyczna

Pomagający angażuje się w
problemy wspomaganego, ale nie
definiuje jego problemu.

Pomagający dąży do obiektywizacji,
z zachowaniem pozytywnego
nastawienia wobec osoby
wspomaganej. W ten sposób
formułuje istotny problem
wspomaganego.

©

Kasia Guzińska

Postawy w relacji:

pomagający- wspomagany (6)

Postawa zarozumiała

Postawa pokory

Pomagający mało kompetentny:
podejmuje się zadań, na których się
nie zna, co może irytować i
zniechęcać wspomaganego.

Pomagający kompetentny i
równocześnie zachowujący
świadomość niedoskonałości swojej
wiedzy i stosowanych interwencji.

©

Kasia Guzińska

Pojęcie tajemnicy zawodowej

Wszelka informacja, której na mocy moralnego zakazu

nie wolno przekazywać innym osobom

(Stepulak, 2002).

Wymóg uczciwości- wyznaczniki:

• postawa dyskrecji

• postawa zaufania

©

Kasia Guzińska

Tajemnica zawodowa

w kontekście etyczno - prawnym

Pojęcie tajemnicy zawodowej- cd.

Kategorie sekretów

(Olejnik, 1979)

Sekret obiecany

obietnica jego strzeżenia podjęta dopiero po poznaniu

jego treści; czasami samorzutnie, najczęściej pod

wpływem prośby zainteresowanej osoby.

Sekret zlecony

przekazanie jego treści poprzedzone/ uwarunkowane

zapewnieniem dyskrecji.

Sekret naturalny

dotyczy dóbr osobistych, których naruszenie

spowodowałoby ewidentną szkodę osoby.

©

Kasia Guzińska

Pojęcie tajemnicy zawodowej- cd.

•

Tajemnicę zawodową należy stawiać na tej samej

linii zobowiązania, co sekret zlecony.

•

Zobowiązanie zachowania tajemnicy z racji

podejmowanych czynności zawodowych.

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Pośrednie odniesienie-

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (ONZ, 1948).

Artykuł 7

Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez

jakiejkolwiek różnicy, do jednakowej ochrony prawnej.

Wszyscy mają prawo do jednakowej ochrony przed

jakąkolwiek dyskryminacją, będącą pogwałceniem

niniejszej Deklaracji przed jakimkolwiek narażeniem na

taką dyskryminację.

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Ogólny postulat-

Konstytucja Rzeczypospolitej Polski

Artykuł 49

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania

się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w

przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej

określony.

Artykuł 51.1

Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie

ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994).

Artykuł 50.1.

Osoby wykonujące czynności wynikające z niniejszej

ustawy są obowiązane do zachowania w tajemnicy

wszystkiego, o czym powezmą wiadomość w związku z

wykonywaniem tych czynności, stosownie do odrębnych

przepisów, a nadto z zachowaniem przepisów

niniejszego rozdziału.

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (2007).

Artykuł 18

Psycholog ma obowiązek zachowania w tajemnicy

informacji związanych z klientem, uzyskanych w związku

z wykonywaniem zawodu psychologa

(pkt. 1).

Psycholog jest związany tajemnicą zawodową również po

śmierci klienta

(pkt. 2).

.

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (1992).

Psychologa obowiązuje przestrzeganie tajemnicy

zawodowej. Ujawnienie wiadomości objętych tajemnicą

zawodową może nastąpić jedynie wtedy, gdy poważnie

zagrożone jest bezpieczeństwo klienta lub innych osób.

Jeśli jest to możliwe, decyzję w tej sprawie należy

dokładnie omówić z doświadczonym i bezstronnym

kolegą. Materiały poufne powinny być komisyjnie

zniszczone, jeśli zaistnieją warunki grożące ich

ujawnieniem

(pkt. 21).

Wnikanie w intymne, osobiste sprawy klienta dopuszczalne

jest jedynie w takim zakresie, jaki wynika z celów

pomocy psychologicznej

(pkt. 22).

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (1992).

Współpracując ze specjalistami innych dziedzin lub korzystając z ich

konsultacji (tj. wykonując badania na zlecenie), psycholog

udostępnia wyniki własnych badań tylko w takim stopniu, w jakim

jest to potrzebne. Informuje przy tym o konieczności utrzymania tych

danych w tajemnicy

(pkt. 23).

Korzystając z pomocy personelu pomocniczego bez pełnych

kwalifikacji (np. asystenci psychologiczni, studenci, pielęgniarki itp.),

psycholog odpowiada za realizację zasad etyki zawodowej. W

szczególności psycholog powiadamia asystentów o obowiązku

bezwzględnego przestrzegania tajemnicy zawodowej, z wyjątkiem

zagrożenia bezpieczeństwa osób, a materiały powierzone im do

opracowania zabezpiecza w miarę możliwości przed imienną

identyfikacją

(pkt. 24).

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający jest zobowiązany do

respektowania

prawa zachowania poufności

(ustalonej przez: prawo, reguły instytucjonalne, zawodowe,

naukowe relacje).



Pomagający jest zobowiązany do

omawiania ograniczeń z powodu poufności:

-

z osobami/ organizacjami, z którymi ustala

zawodowe/ naukowe relacje;

-

na początku relacji i zaraz po tym, jak pojawią się nowe okoliczności;

-

w związku z przewidywaniem wykorzystania informacji,

których dostarcza jego pomoc.

©

Kasia Guzińska

Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej

argument

konwencjonalistyczny

-

jeżeli psycholog będzie łamał zasady tajemnicy zawodowej, to klienci nie

będą mu ufali i ujawniali przed nim swoich problemów;

argument oparty na moralnym prawie do

autonomii i prywatności

-

brak dyskrecji narusza prywatność/ integralność osoby ludzkiej;

argument wynikający z

wierności (lojalności)

-

wobec klienta i dochowania zobowiązań wynikających z przestrzegania

kodeksu etyczno- zawodowego psychologa.

Fundamentalne argumenty

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Kodeks Etyczno- Zawodowy Psychologa (pkt. 21, 1992).

Pomagającego nie obowiązuje

zachowanie tajemnicy zawodowej, gdy:

-

poważnie zagrożone jest bezpieczeństwo

wspomaganego lub innych osób z jego otoczenia;

-

odrębne ustawy dopuszczają możliwość zwolnienia z

tajemnicy zawodowej

(Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994).

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (art. 18, pkt. 3 i 4, 2007).

Pomagającego nie obowiązuje

zachowanie tajemnicy zawodowej, gdy:

-

klient/ jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie
informacji objętych tajemnicą zawodową lub jeżeli tak stanowią
odrębne przepisy lub gdy zachowanie tajemnicy może stanowić
niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia klienta/ innych osób;

-

gdy badanie psychologiczne zostało przeprowadzone na żądanie
uprawnionych na podstawie odrębnych przepisów organów i
instytucji; wówczas psycholog jest obowiązany poinformować o
wynikach badania wyłącznie te organy i instytucje.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Pośrednie odniesienie-

Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego (1994).

Na podstawie artykułu 50.2.

Zwolnienie z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej

odnosi się do:

-

lekarza sprawującego opiekę nad osobą z

zaburzeniami psychicznymi;

-

właściwych organów administracji rządowej/ samorządowej co do

okoliczności, których ujawnienie jest niezbędne do wykonywania

zadań z zakresu pomocy społecznej;

-

osób współuczestniczących w wykonywaniu czynności w ramach

pomocy społecznej, w zakresie, w jakim to jest niezbędne.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający ujawnia poufne informacje bez zgody

wspomaganego tylko jeśli jest to dozwolone/ przewidziane przez prawo

i tylko dla prawomocnych celów takich jak:

- zapewnienie wspomaganemu profesjonalnej pomocy;

- otrzymanie stosownych zawodowych konsultacji w stopniu

uniemożliwiającym identyfikację wspomaganego;

- ochrona wspomaganego od uczynienia sobie krzywdy;

-

otrzymanie zapłaty za usługę, w którym to przypadku ujawnienie

jest ograniczone do minimum niezbędnego do realizacji celu.



Pomagający ujawnia poufne informacje za zgodą wspomaganego

tylko jeśli jest zdolny do przewidywania konsekwencji tego

ujawnienia, których zgadzający się nie zna.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Zasady i okoliczności według

Ustawy o Ochronie Informacji Niejawnych, 1999

Artykuł 3

Informacje niejawne mogą być udostępnione wyłącznie

osobie dającej rękojmię zachowania tajemnicy i tylko w

zakresie niezbędnym do wykonywania przez nią pracy lub

pełnienia służby na zajmowanym stanowisku albo innej

zleconej pracy.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Warunki ujawnienia według

Kodeksu Postępowania Karnego

Artykuł 163

Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy służbowej lub

tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji

mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które

rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator

zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy.

Sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem

jawności- Kodeks Karny por. Artykuł 146

Aby uniknąć możliwości ujawnienia informacji poufnych z życia pacjenta,

należy wystąpić o zwolnienie z tajemnicy zawodowej i o niejawność rozprawy.

Jeżeli sąd nie przychyli się do takiej prośby, biegły psycholog

ma obowiązek

odmówić zeznań, z wyjątkiem podania ostatecznych wniosków ekspertyzy.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Dokumentacja medyczna, psycholog jako świadek

Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994

Artykuł 51

W dokumentacji dotyczącej badań i przebiegu leczenia osoby

z zaburzeniami psychicznymi nie umieszcza się

oświadczeń obejmujących przyznanie się do popełnienia

czynu zabronionego pod groźbą kary. Zasadę tę stosuje

się również do dokumentacji dotyczącej badań tych osób,

przeprowadzonych na żądanie organu państwowego.

Nakaz dotyczący ochrony osób zobowiązanych do zachowania

tajemnicy zawodowej-

Artykuł 146

Nie wolno przesłuchiwać osób- obowiązanych do zachowania tajemnicy

stosownie do przepisów niniejszego rozdziału- jako świadków na

okoliczność przyznania się osoby z zaburzeniami psychicznymi do

popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Odpowiedzialność karna- pośrednie odniesienie według

Kodeksu Karnego

Artykuł 266.1.

Kto wbrew przepisom ustawy lub przyjętemu na siebie

zobowiązaniu, ujawnia lub wykorzystuje informację, z

którą zapoznał się w związku z pełnioną funkcją,

wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną,

gospodarczą lub naukową podlega grzywnie, karze

ograniczenia wolności/ pozbawienia wolności do lat 2.

Odpowiedzialność cywilna- pośrednie odniesienie według

Kodeksu Cywilnego

por. Artykuł 23, 24.

©

Kasia Guzińska

Ujawnienie tajemnicy zawodowej

Projekt Ustawy o Zawodzie Psychologa (2007).

Artykuł 26

Psycholog podlega odpowiedzialności zawodowej za

naruszenie przepisów o zawodzie psychologa polegające

m.in. na niedochowaniu tajemnicy zawodowej.

Artykuł 27

Sankcje

dotyczące nadużyć etycznych, łącznie ze zdradą

tajemnicy zawodowej.

Komisja Odpowiedzialności Zawodowej może orzekać

kary: upomnienia; nagany; zawieszenia prawa

wykonywania zawodu psychologa na okres od sześciu

miesięcy do trzech lat; pozbawienia prawa wykonywania

zawodu psychologa.

©

Kasia Guzińska

Mechanizmy obronne stosowane przez

pomagających

wzajemnie akceptowane sposoby ucieczki

w relacji pomagający- wspomagany

Rezultat:

transformacji motywacji poznawczej z wczesnej

fazy rozwoju zawodowego w

motywację do

unikania.

©

Kasia Guzińska

Trudności emocjonalne

początkujących terapeutów

1. Jak

unikać spotkań

ze wspomaganym?

• Autoprezentacja być zajętym- ograniczanie do absolutnego

minimum czasu

spędzanego z „ trudnym” wspomaganym.

Taktyka: utrzymywania wspomaganego na dystans.

Źródło: jego złości, sprawiającej, że jesteś jeszcze bardziej zajęty.

• Historia choroby- narzędzie ochrony przed wspomaganym.

Im

dokładniej ją prowadzisz, tym mniej czasu możesz mu poświęcić.

©

Kasia Guzińska

Indywidualne mechanizmy obronne

2. Jak

unikać bycia

ze wspomaganym?

• Testowanie poczucia rzeczywistości wspomaganego-

nadkoncentracja

na zdolności rozumienia potrzeb/ wymogów otoczenia. Taktyka:
zaspokojenia Twojej własnej potrzeby strukturalizacji/ rozumienia/
kontroli.

• Towarzyszenie wspomaganemu w jego „szaleństwie”-

pozorowanie

zaangażowania w jego cierpienie. Taktyka: unikania obowiązku
poszukiwania źródeł w lęku, ignorowania potrzeby zmiany. Źródło:
poczucia tolerancji i otwartości umysłowej.

• Zebrania zespołu- usankcjonowany sposób

wymiany informacji i

unikania pracy.

Źródło: poczucia efektywnie spędzonego czasu, redukcji

poczucia winy za brak rzeczywistych kontaktów ze wspomaganym.

• Oddawanie się marzeniom o czymś przyjemniejszym.

Taktyka:

utrzymywania pacjenta na bezpieczny dystans.

• Jeśli zawiedzie już wszystko,

możesz zapaść w drzemkę…

©

Kasia Guzińska

3. Jak

odreagować bycie

ze wspomaganym?

• Humor/ cynizm.

Taktyki: redukcji ciężaru zagrażających doświadczeń.

©

Kasia Guzińska

4. Jak

pozbyć się

wspomaganego?

• Wykrycie organicznej przyczyny symptomu psychiatrycznego-

„

prawdziwy”

triumf terapeutyczny, pozwalający dokonać transferu odpowiedzialności na innego
specjalistę.

•

Umawianie się:

w nietypowych godzinach; cotygodniowa zmiana tych godzin.

•

Porzucanie

ze względu na absencję.

•

Prowokowanie

do rezygnacji metodą: spóźnień; przerywania sesji przez rozmowy

telefoniczne; in. taktyki mające na celu dokuczenie wspomaganemu, spowodowane
przerwania terapii.

•

Uznanie, że wspomagany jest już wyleczony,

gdy inne metody nie skutkują.

Zakończenie zawodowej relacji

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie porzuca wspomaganego;



Pomagający kończy zawodową relację wtedy, kiedy staje się

jasne, że wspomagany dłużej nie potrzebuje już usług, nie polepsza mu się

lub dalsze usługi przyniosą mu szkodę;



Przed zakończeniem relacji bez względu na powód tego

zakończenia – z wyjątkiem gdzie spowodowane to jest przez

wspomaganego (bo nie przyszedł)- pomagający: dyskutuje

potrzeby wspomaganego, dostarcza właściwych

przedzakończeniowych porad, wskazuje alternatywne usługi, jeśli

to uzasadnione podejmuje odpowiednie kroki aby ułatwić transfer

odpowiedzialności na innego pomagającego.

Zamykanie, a nie zrywanie relacji.

©

Kasia Guzińska

Instytucjonalne mechanizmy obronne

• Projekcja złości na instytucję jako źródło ograniczeń i zależności.

Taktyka: ignorowania własnych lęków/ ograniczeń.
Obwiniając o błędy innych (władze centralne, dyrektora, szpital,
oddział, superwizora), sam możesz czuć się zupełnie w porządku.

• Poszukiwanie opieki i ochrony ze strony instytucji.

Taktyka: wykorzystywania obowiązujących przepisów i zasad do
własnej obrony.

©

Kasia Guzińska

Superwizja

•

forma psychologiczno-

społecznego poradnictwa;

•

analiza kontrolna

dla osób czynnych w zawodach

związanych z pomaganiem, które dążą do odciążenia/

wyjaśnienia swojej tożsamości zawodowej oraz

do zachowania / wzmocnienia kompetencji

(Fengler, 2000);

•

„najpowszechniejsza, najważniejsza,

prawdopodobnie najbardziej efektywna metoda

uczenia psychoterapii”

(GAP, 1987).

©

Kasia Guzińska

Potrzeba superwizji

Obszar działania superwizji

•

intra/ interpersonalny;

•

grupowy;

•

instytucjonalny.

Ilustracja optymalnej postaci superwizji - koncentracja na:

patologii/ psychodynamicznych procesach wspomaganego, procesie pomagania,

przeżyciach, funkcjonowaniu pomagającego- w różnych momentach, w zależności od

natury / rodzaju problemu szkoleniowego, fazy w jakiej znajduje się zarówno

proces pomagania, jak i superwizja.

Konkluzja

Superwizja nie jest z zasady ukierunkowana na jedną osobę;

obejmuje konstruktywne rozwiązanie problemów, które są

udziałem wszystkich uczestników.

©

Kasia Guzińska

Forma superwizji

•

związana z rodzajem prowadzonej terapii

(s. terapii indywidualnej odbywa się indywidualnie, zaś

grupowej- w grupach);

•

regularne spotkania superwizanta oraz superwizora,

podczas których szkolący relacjonuje prowadzoną przez

siebie terapię (odtwarza z pamięci, raportów, nagrań), a

superwizor to komentuje;

•

współcześnie, raczej wyjątkiem z uwzględnieniem tylko

jednego paradygmatu.

©

Kasia Guzińska

Zasadnicze cele superwizji



identyfikowanie błędów w procesie pomagania;



wypracowanie wspólnych hipotez diagnostycznych/ interpretacji;



wyjaśnianie własnego udziału superwizanta w procesie pomagania np. w jaki sposób konflikty

psychologiczne szkolącego zakłócają jego funkcjonowanie jako terapeuty?;



wspieranie suprewizanta w kryzysie jego tożsamości zawodowej;



uczenie wrażliwości interpersonalnej (stosowanie empatii);



używanie technik terapeutycznych do wykorzystywania własnych emocji szkolącego się,

powstałych w trakcie pracy, jako narzędzi terapeutycznych;



identyfikowanie/ eksplorowanie problemów związanych z przeciwprzeniesieniem.

Proces superwizji ma tendencję do naśladowania procesu terapeutycznego

(Arlow, 1963; Sachs, Sapiro,1976; Gediman, Wolkenfeld,1980),

nie powinien być jednak terapią.

©

Kasia Guzińska

Zasadnicza funkcja superwizji

Prewencja pierwotna

Dowód słuszności:

zawodowa deformacja osobowości zagraża stale,

a nie tylko jednorazowo.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- osobiste problemy

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).

Pomagający jest zobligowany zachować świadomość osobistych

problemów, które mogą zakłócać adekwatne/ efektywne wypełnianie

obowiązków zawodowych oraz podejmować odpowiednie

kroki w postaci:



otrzymania profesjonalnej konsultacji/ asysty;



zminimalizowania szkody tam, gdzie są one przewidywalne/ nieuniknione;



podjęcia decyzji dotyczącej ograniczenia/ zawieszenia/ zakończenia

wykonywania zawodowych obowiązków.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu

w procesie pomagania

Ryzyko nadużycia wpływu- wielość relacji

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).

Pomagający powstrzymuje się od wchodzenia w/ obiecywania

innych kontaktów niż zawodowe, jeśli tylko wydaje się

prawdopodobne, że takie relacje mogłyby:



przeszkadzać w efektywnym wykonywaniu funkcji;



uszkodzić obiektywność;



nadużyć/ skrzywdzić drugą stronę.

Relacje skrzyżowane

uszkadzają osąd; są okazją do nadużyć.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- wymiana (barter)

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).

Pomagający zwyczajowo powstrzymuje się od przyjmowania/

akceptowania korzyści za swoje usługi psychologiczne,

ponieważ postępowanie takie nieodłącznie stwarza:



potencjał dla konfliktów;



wykorzystania/ zniekształcenia relacji pomagania.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- nieprawdziwe oświadczenia

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).

Pomagający nie wygłasza fałszywych stwierdzeń związanych z jego:



treningiem zawodowym, kompetencją;



stopniem naukowym;



afiliacjami instytucjonalnymi/ stowarzyszeniami;



dokumentami/ certyfikatami;



publikacjami/ odkryciami naukowymi.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- prezentacja w mediach

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).

Kiedy pomagający udziela porad/ komentarzy przez media,

podejmuje środki ostrożności zapewniające, że:



stwierdzenia oparte są na właściwej literaturze/ praktyce

psychologicznej;



stwierdzenia są zgodne z kodeksem etycznym;



odbiorcy informacji nie są zachęcani do tego, by wnioskować, że

relacja jest nawiązywana z nimi osobiście.

Należy formułować sądy kompetentne,

oparte na wiedzy.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- publiczny dowód uznania

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie zabiega o publiczne dowody uznania w

związku z aktualnie prowadzoną terapią wobec osób

wspomaganych, które z powodu szczególnych okoliczności

są nadwrażliwe na wpływ.

Nie

odwołuj się/ nie namawiaj osób znaczących do podkreślania wagi

prowadzonych przez Ciebie działań.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- molestowanie seksualne

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie angażuje się w molestowanie seksualne.

Molestowanie seksualne

•

fizyczne zaloty, nagabywanie seksualne, postępowanie nie/ werbalne z

natury seksualne, występujące w związku z rolą/ działaniem pomagającego,

które jest: niepożądane/ niechciane/ obraźliwe/ wywołuje w miejscu pracy

wrogość otoczenia, a pomagający o tym wie lub jest mu to mówione;

•

dostatecznie silne/ intensywne, aby stanowiło nadużycie osoby w tym

kontekście;

•

może składać się z: pojedynczego/ silnego zachowania;

aktu wielokrotnego/ uporczywego.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- inne molestowanie

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie angażuje się w działanie, które jest

nękaniem, pomniejszaniem wspomaganego na tle:

wieku, płci, rasy, pochodzenia etnicznego/

narodowościowego, religii, orientacji seksualnej,

niepełnosprawności, statusu społeczno-

ekonomicznego, postaw/ wartości itp.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- seksualna intymność

Specyficzne standardy etyczne według Ethics Code

(American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie angażuje się w intymne relacje z

aktualnymi/ byłymi wspomaganymi.

Relacje intymne relacje seksualne.

Uważaj: wypowiedzenie się w sprawach osobistych ułatwia

zaangażowanie/ promuje uznanie relacji za seksualną.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- były partner seksualny

Specyficzne standardy etyczne według Ethics Code

(American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie zgadza się na terapię osoby,

z którą był zaangażowany w relacje seksualne.

Ryzyko nadużycia wpływu- relacje seksualne

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający nie angażuje się w relacje seksualne z

pacjentami byłej terapii przynajmniej 2 lata od jej ustania/

wygaśnięcia, z wyjątkiem zupełnie niezwykłych

okoliczności.

Relacje seksualne z byłym pacjentem

•

przynoszą bardzo często szkodę/ krzywdę pacjentowi;

•

„podkopują” publiczne zaufanie do usług psychologicznych.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko nadużycia wpływu- relacje seksualne (cd.)

Specyficzne standardy etyczne według

Ethics Code (American Psychological Association, 2002).



Pomagający który angażuje się w relacje seksualne z pacjentami

byłej terapii po upływie 2 lat od jej zakończenia, radzi sobie z

obciążeniami wykazania, że nie było wykorzystania pacjenta,

uwzględniając

•

okres, który upłynął od zakończenia terapii;

•

naturę i czas trwania terapii;

•

okoliczności zakończenia terapii;

•

osobistą historię pacjenta;

•

aktualny status psychiczny pacjenta;

•

prawdopodobieństwo szkodliwego wpływu na pacjenta lub inne osoby

(żona/ mąż pacjenta);

•

jakiekolwiek stwierdzenia/ działania czynione przez pomagającego

wobec pacjenta podczas trwania terapii zachęcające do późniejszej

romantycznej/ seksualnej relacji.

©

Kasia Guzińska

Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego

z dn.19 sierpnia 1994 r.

przewiduje

odstępstwo od zasady zgody tylko

wyjątkowo w przypadkach nieodzownej konieczności, gdy

z powodu zaburzeń psychicznych:

•

powstaje bezpośrednie zagrożenie

szczególnie cennych dóbr;

•

zachodzi potrzeba podporządkowania autonomii

pacjenta dobrom wyższego rzędu.

©

Kasia Guzińska

Ochrona praw pacjentów poddawanych

przymusowemu postępowaniu

Zasada zgody

„Swobodnie wyrażona zgoda osoby z zaburzeniami psychicznymi,

która- niezależnie od stanu jej zdrowia psychicznego-

jest rzeczywiście zdolna do zrozumienia przekazywanej w

dostępny sposób informacji o:

•

celu przyjęcia do szpitala psychiatrycznego;

•

jej stanie zdrowia;

•

proponowanych czynnościach diagnostycznych/

leczniczych;

•

dających się przewidzieć skutkach tych działań lub ich zaniechania”

(Ustawa o Ochronie Zdrowia Psychicznego, 1994, s.16).

©

Kasia Guzińska

Zasada zgody-

wyznaczniki prawnej relewantności

•

złożenie oświadczenia: swobodne, bez

przymusu/ groźby, in. form nacisku związanych z

wykorzystaniem stosunku zależności;

•

zdolność osoby wyrażającej zgodę do zrozumienia

przekazywanej informacji o przedmiocie zgody

( tj. o fakcie przyjęcia do szpitala, celu tego przyjęcia, stanie zdrowia,

proponowanych czynnościach diagnostycznych/ terapeutycznych,

ich znaczeniu dla zdrowia);

•

wyrażona zgoda określa w sposób nie budzący

wątpliwości, czego dotyczy

(tj. wyraźna w swej treści).

©

Kasia Guzińska

Zasada zgody-

kryteria oceny zdolności pacjenta

•

zdaje sobie sprawę z aktualnej sytuacji;

•

faktycznie rozumie problem

(w tym: informację o proponowanym postępowaniu, włącznie z

ryzykiem/ korzyściami/ możliwymi alternatywami);

•

potrafi racjonalnie wykorzystać przekazaną informację

(w przypadku braku jasnego związku między psychotycznymi

przeżyciami tj. urojeniami, halucynacjami i decyzją o zgodzie można

domniemywać, że przeważa racjonalny sposób myślenia).

©

Kasia Guzińska

Zasada zgody-

kryteria oceny zdolności pacjenta (cd.)

•

w przypadku poważnej wątpliwości co do tego, czy

osoba z zaburzeniami psychicznymi jest rzeczywiście

zdolna do wyrażenia zgody, fakt ten odnotowuje się w

dokumentacji medycznej, którą przedstawia się

sędziemu wizytującemu szpital

(art. 22 ust. 2 Ustawy).

•

w odniesieniu do pewnej kategorii osób: małoletnich,

ubezwłasnowolnionych- zgodę zastępczą wyrażać mogą

ich przedstawiciele ustawowi

(art. 22 ust. 3 i 4 Ustawy).

Należy: respektować obowiązek odpowiedniego informowania

pacjenta (art. 19 pkt 2 ustawy o z.o.z.); dokonywać oceny zdolności

pacjenta do wyrażenia zgody w sposób wnikliwy i ostrożny.

©

Kasia Guzińska

Przymus bezpośredni

•

przytrzymanie;

•

przymusowe zastosowanie leków;

•

unieruchomienie;

•

izolacja

(art. 18 ust. 3).

Warunki stosowania:



osoba dopuszcza się zamachu przeciwko życiu/ zdrowiu własnemu

lub innych, bezpieczeństwu powszechnemu bądź w sposób

gwałtowny niszczy/ uszkadza przedmioty znajdujące się w otoczeniu

(art. 18 ust. 1);



decyduje lekarz, który określa rodzaj środka przymusu i

bezpośrednio nadzoruje jego wykonanie

(art. 18 ust. 2);

każdy

przypadek odnotowuje w dokumentacji medycznej.

©

Kasia Guzińska

Przymus bezpośredni- transport chorego

Powinien nastąpić w obecności:

•

lekarza;

•

ratownika medycznego.

Zasadniczy cel

zapewnienie w miarę możliwości najmniej

drastycznych środków przymusu

(art. 12).

©

Kasia Guzińska

Przymus bezpośredni-

kontrola zasadności użycia przemocy

•

kierownik z.o.z. ocenia w ciągu trzech dni zastosowanie

przymusu bezpośredniego przez lekarza z.o.z.;

•

upoważniony przez wojewodę lekarz specjalista w

dziedzinie psychiatrii ocenia w ciągu trzech dni

zastosowanie przymusu bezpośredniego przez innego

lekarza

(art. 18 ust. 6).

©

Kasia Guzińska

Przymusowe badanie- warunki zastosowania

Zachowanie osoby wskazuje, że z powodu zaburzeń psychicznych może ona:

•

zagrażać bezpośrednio swojemu życiu;

•

życiu lub zdrowiu innych osób;

•

nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych

(art. 21 ust. 1).

Konieczność przeprowadzenia badania stwierdza lekarz psychiatra,

a nie psycholog

(art. 21 ust. 2);

jest on zobligowany do odnotowania tej

czynności w dokumentacji medycznej, wskazując na okoliczności

uzasadniające podjęcie postępowania przymusowego

(art. 18 ust. 4).

Stwierdzenie,

czy osoba badana jest zaburzona psychicznie,

bez potrzeby ustalania ostatecznego rozpoznania.

©

Kasia Guzińska

Przymusowe badanie- zasadniczy cel

Przymusowa obserwacja- warunki zastosowania

Dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu zaburzeń zagraża:

•

bezpośrednio swojemu życiu;

•

życiu/ zdrowiu innych osób;

•

nasuwają się wątpliwości dotyczące jej zdrowia psychicznego.

Czas trwania nie dłuższy niż 7dni (art. 24 ust. 2).

Definitywne rozstrzygnięcie problemu diagnostycznego-

wykluczenie/ rozpoznanie choroby psychicznej,

będącej podstawą przyjęcia/ leczenia w szpitalu psychiatrycznym.

©

Kasia Guzińska

Przymusowa obserwacja- zasadniczy cel

Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-

warunki zastosowania

Dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że z powodu

choroby zagraża:

•

bezpośrednio własnemu życiu;

•

życiu/ zdrowiu innych osób

(art. 23 ust. 1).

©

Kasia Guzińska

Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-

wąskie ujęcie przesłanki medycznej

Ograniczenie zastosowania tylko do

chorych psychicznie

(wykazujących zaburzenia psychotyczne).

Wyznaczniki

•

dyrektywa poszanowania autonomii jednostki i wynikające z niej

prawo do nietykalności osobistej/ cielesnej oraz zasada zgody;

•

wzgląd terapeutyczny: przekonanie, że świadoma zgoda na

leczenie jest jednym z warunków efektywności

postępowania terapeutycznego.

©

Kasia Guzińska

Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-

uzasadnienie wąskiego ujęcia przesłanki medycznej

•

choroby psychiczne mogą z jednej strony – poważnie upośledzać

procesy myślenia, postrzegania, emocji, z drugiej-

poważnie zaburzać zachowanie;

•

choroby psychiczne mogą powodować głębokie upośledzenie

zdolności do świadomego i celowego kierowania postępowaniem,

krytycznej oceny przeżyć psychotycznych i potrzeby leczenia,

wypełniania zadań życiowych wynikających z wymogów społecznych;

•

jest bardzo prawdopodobne, że zaburzenia psychotyczne są

wyrazem przejściowego/ trwałego ograniczenia autonomii

chorego psychicznie.

Konkluzja: im bardziej jest

upośledzona autonomia, tym bardziej

uzasadnione zewnętrzne ograniczenie wolności w formie

przymusowej hospitalizacji.

©

Kasia Guzińska

Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-

przesłanka behawioralna

Hospitalizacja jest dopuszczalna dopiero, i tylko wtedy gdy

dotychczasowe zachowanie pacjenta wskazuje, że z

powodu choroby

„zagraża bezpośrednio

własnemu

życiu albo życiu/ zdrowiu innych osób”

(art. 23 ust. 1).

Konkluzje:

•

sama choroba psychiczna nie może być wystarczającym powodem

przymusowej hospitalizacji w trybie nagłym

(art. 23 ust. 1);

•

znaczenie pojęcia „bezpośredniego zagrożenia” zawiera wymóg

ustalania konkretnych przejawów rzeczywistego zagrożenia

w bezpośredniej bliskości czasowej.

©

Kasia Guzińska

Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie nagłym-

przesłanka behawioralna (cd.)

Kryteria

ustalania bezpośredniego zagrożenia



Zachowanie, którego istotną cechą jest rzeczywiste/ bezpośrednie

zagrożenie wymienionych dóbr:

•

akty dokonanej już agresji wobec siebie lub innych;

•

akty rzeczywistej agresji

usiłowanej, lecz powstrzymywanej przez inne osoby;

•

akty agresji zamierzone w taki sposób, że same czynności przygotowawcze

zawierają w sobie rzeczywisty i poważny stopień zagrożenia;

•

werbalne/ niewerbalne groźby dokonania zamachu samobójczego lub zamachu

na inne osoby, jeżeli wyrażane są w sposób i w okolicznościach uzasadniających

obawę, że zostaną w najbliższym czasie spełnione;

•

niewerbalne komunikaty (gestykulacja, rzadziej mimika), sygnalizujące

zagrożenie samobójstwem lub agresja.



Konkretne przejawy zagrażającego zachowania występują w okresie

bezpośrednio poprzedzającym moment podejmowania decyzji o przyjęciu do

szpitala, tj. w ciągu względnie krótkiego czasu (dziś, wczoraj, najwyżej kilka

poprzedzających dni).

©

Kasia Guzińska

Przymusowe „zatrzymanie” w szpitalu psychiatrycznym

Warunek zastosowania

wobec osoby, która została

przyjęta za zgodą, a potem odmówiła zgody na

dalszy pobyt dopuszczalne tylko wtedy, gdy występuje

bezpośrednie zagrożenie

(art. 28).

Stopień i realność bezpośredniego zagrożenia należy

oceniać w kontekście poprzednio występujących

zachowań zagrażających.

©

Kasia Guzińska

Przymusowe przyjęcie/ leczenie w trybie wnioskowym-

warunki zastosowania

•

dotychczasowe zachowanie osoby wskazuje, że nie przyjęcie do

szpitala psychiatrycznego spowoduje znacznie pogorszenie stanu

zdrowia psychicznego;

•

osoba jest niezdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb, a

uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu

psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia

(art. 29 ust. 1).

Hospitalizacja w trybie wnioskowym
na podstawie poprzedzającego prawomocnego orzeczenia sądowego.

„Znaczne pogorszenie stanu zdrowia psychicznego”
doprowadzenie się bez leczenia do takiego stanu, który będzie uniemożliwiać
osobie chorej psychiczne funkcjonowanie w rodzinie/ miejscu zamieszkania/
pracy

(art. 2 pkt. 2).

©

Kasia Guzińska

Gwarancje administracyjno-

medyczne i sądowe wobec

pacjentów leczonych bez zgody

Kluczowy argument

przepisy o przyjęciu/ leczeniu w szpitalu

psychiatrycznym bez zgody stanowią poważne

odstępstwo od zasady autonomii pacjenta.

©

Kasia Guzińska

Gwarancje administracyjno- medyczne wobec

pacjentów leczonych bez zgody



Tymczasowe postanowienie o przyjęciu wydaje lekarz dyżurny

szpitala po zasięgnięciu opinii drugiego lekarza psychiatry lub

psychologa

(art. 23 ust. 2).



Lekarz przyjmujący obowiązany jest wyjaśnić pacjentowi przyczyny

przyjęcia bez zgody i poinformować go o jego prawach

(art. 23 ust. 3).



Przyjęcie takie wymaga zatwierdzenia przez ordynatora w ciągu 48

godzin i kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy

miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia

(art. 23 ust. 4).



Czynności lekarza i administracji szpitala stanowią podstawę do

obowiązkowego wszczęcia przez sąd opiekuńczy postępowania

dotyczącego przyjęcia pacjenta do szpitala

(art. 25 ust. 1).

©

Kasia Guzińska

Gwarancje administracyjno- medyczne wobec

pacjentów leczonych bez zgody (cd.)



W związku z trybem wnioskowym na lekarzu psychiatrze ciąży

obowiązek dołączenia do wniosku, opinii szczegółowo

uzasadniającej potrzebę leczenia w szpitalu psychiatrycznym

(art. 29 ust. 2 i 3).



O wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywającej bez

zgody decyduje ordynator, jeśli uzna, że „ustały przewidziane w

niniejszej ustawie przyczyny przyjęcia/ pobytu tej osoby w szpitalu

psychiatrycznym bez zgody”

(art. 35 ust. 1).

Kierownik szpitala

zawiadamia o tym sąd opiekuńczy

(art. 35 ust. 3).

©

Kasia Guzińska

Gwarancje sądowo- procesowe wobec

pacjentów leczonych bez zgody

Kluczowa zasada

każda forma ograniczenia konstytucyjnie gwarantowanej swobody

osobistej powinna podlegać kontroli sądowej.

Funkcje ochronne -

dowody słuszności:

•

wprawdzie celem przymusowej hospitalizacji jest dobro pacjenta,

niemniej odczuwa on taką decyzję jako mniej/ bardziej drastyczne

pogwałcenie jego swobody osobistej;

•

wprowadzenie w tej dziedzinie drogi sądowej zwiększa poczucie

ochrony praw obywatelskich.

©

Kasia Guzińska

Gwarancje sądowo- procesowe wobec pacjentów

leczonych bez zgody-

obowiązujące przepisy kodeksu postępowania cywilnego



w sprawach określonych w Ustawie sąd opiekuńczy właściwy ze

względu na miejsce: siedziby szpitala

(art. 23)/

zamieszkania

pacjenta

(art. 29)

orzeka w składzie jednego sędziego po

przeprowadzeniu rozprawy

(art. 45 ust. 1),

która powinna odbyć się

nie później niż w terminie 14 dni od dnia złożenia w sądzie

zawiadomienia lub wniosku

(art. 45);



przed wydaniem postanowienia sąd jest obowiązany uzyskać opinię

co najmniej jednego lekarza psychiatry

(art. 26 ust. 2);



dla osoby, której postępowanie dotyczy bezpośrednio, sąd może

ustanowić adwokata z urzędu nawet bez złożenia wniosku, jeśli

uzna udział adwokata w sprawie za potrzebny

(art. 48 ust. 2).

©

Kasia Guzińska

Gwarancje sądowo- kontrolne wobec

pacjentów leczonych bez zgody

Kontrola i nadzór



sprawdzanie, czy dokonano adnotacji w dokumentacji medycznej

pacjentów przyjętych do szpitala, gdy zachodzą poważne wątpliwości, czy są

zdolni do wyrażenia świadomej zgody

(art. 22 ust. 2);



wysłuchanie przez sędziego osoby przyjętej do szpitala bez zgody nie

później niż w okresie 48 godzin od otrzymania zawiadomienia

(art. 23 ust. 4);



w razie stwierdzenia, że pobyt danej osoby w szpitalu jest całkowicie

bezzasadny, sędzia zarządza natychmiastowe jej wypisanie ze szpitala

(art. 45 ust. 2);



sędzia ma prawo wstępu o każdej porze w celu kontroli legalności

przyjęcia i przebywania osób z zaburzeniami psychicznymi, przestrzegania ich

praw oraz kontroli warunków, w jakich one tam przebywają

(art. 43 ust. 1).

©

Kasia Guzińska

Wielowymiarowy model wypalenia- definicja operacyjna

(Maslach, Jackson, 1981)

Wypalenie jako syndrom

• wyczerpania emocjonalnego

(model stresu: uprzedni stan wysokiego pobudzenia/ przeciążenia );

• depersonalizacji

(wymiar relacji interpersonalnych);

• obniżonego poczucia dokonań osobistych

(wymiar samooceny kompetencji zawodowych).

Depersonalizacja in. obronna dehumanizacja-

proces chronienia siebie przed

obezwładniającymi emocjami poprzez

nadmierne zdystansowanie

wobec

wspomaganych.

©

Kasia Guzińska

Ryzyko wypalenia zawodowego

Wielowymiarowy model wypalenia-

implikacje terapeutyczne

• zmniejszenie

prawdopodobieństwa wyczerpania

emocjonalnego;

• zapobieganie

skłonności do depersonalizacji;

• podniesienie

poczucia dokonań osobistych.

Wielowymiarowy model wypalenia model sekwencyjny,

wykraczający poza pojęcie stresu (w tym: ogólne podejście do redukcji stresu).

©

Kasia Guzińska

Egzystencjalny model wypalenia- poziom teoretyczny

(Pines, Aronson, 1988)

Wypalenie

końcowy rezultat procesu utraty złudzeń,

co do możliwości znalezienia sensu życia

w pracy zawodowej.

Implikuje stan początkowy:

personalizacja, wysokie osobiste zaangażowanie;

praca jako źródło egzystencjalnego znaczenia:

jeśli moja praca ma znaczenie, to i ja mam znaczenie.

Warunek wstępny

wysoki poziom zaangażowania w pracę.

Zasadnicza przyczyna:

poczucie porażki w egzystencjalnym poszukiwaniu sensu życia.

©

Kasia Guzińska

Egzystencjalny model wypalenia- poziom teoretyczny (cd.),

(Pines, Aronson, 1988)

Model motywacyjny:

aby się wypalić, trzeba najpierw „płonąć”.

Wypalenie

wysoki koszt

wysokiej motywacji pracy.

Motywy pracy

powszechne:

mieć istotny wpływ, odnieść sukces, byś docenianym;

specyficzne:

pomaganie ludziom, wywieranie istotnego wpływu na ich

życie („etyka poświęcenia”);

osobiste:

zinternalizowany „romantyczny obraz” danej pracy (znacząca

osoba, ważne wydarzenie jako model).

Środowisko pracy

wspierające:

autonomia, różnorodność, efektywność środków, istotny

wpływ, wsparcie społeczne – poczucie sukcesu/ znaczenia;

stresujące:

nadmierny zakres obowiązków, przeciążenie, ciężar decyzji,

poczucie winy z powodu nie zapewnienia wystarczającej pomocy, naciski

środowiskowe, biurokratyczne/ sprzeczne wymagania – subiektywne

poczucie porażki (efekt deficytu poczucia egzystencjalnego znaczenia).

©

Kasia Guzińska

Motywy pracy

powszechne

specyficzne

dla grupy

osobiste

Środowisko

spostrzegane jako

stresujące

obecność cech

negatywnych

brak cech

pozytywnych

Znaczenie egzystencjalne

Wypalenie

Poczucie

porażki

Niezrealizowane

cele i oczekiwania

Zrealizowane

cele i oczekiwania

Poczucie sukcesu

Środowisko

spostrzegane jako

wspierające

obecność cech

pozytywnych

brak cech

negatywnych

©

Kasia Guzińska

Egzystencjalny model wypalenia- analiza krytyczna

model abstrakcyjny/ statyczny

Dowody słuszności:



środowisko pracy stanowi złożoną kombinację

cech wspierających/ stresujących;



kluczowe dla procesu wypalania : indywidualne motywy pracy,

sposób spostrzegania środowiska pracy, subiektywne

doświadczenie porażki;



dynamiczny

charakter procesu adaptacji tj. aktywne przejście z

jednej do drugiej części modelu:

wspierające środowisko- niemożność osiągnięcia ważnego celu- poczucie

porażki- oznaki wypalenia;

stresujące środowisko- osiągnięcie ważnego celu- poczucie sukcesu/

egzystencjalnego znaczenia;



decydujące znaczenie samoskuteczności:

ponowna afirmacja celów osobistych/ specyficznych dla grupy- przerwanie

rozpoczętego procesu wypalania.

©

Kasia Guzińska

Wypalenie zawodowe jako zbiór rozmyty

(Burisch, 1989)

Ogólna kategoria etiologiczna

utrata autonomii

Symptomy kluczowe

bezpośrednie efekty ochrony/ kompensacji/ odzyskania/ utraty autonomii:

•

hyper/ hypoaktywność;

•

niepokój wewnętrzny;

•

poczucie bezradności/ depresji/ wyczerpania;

•

obniżona samoocena, zniechęcenie;

•

pogarszające się/ złe relacje społeczne;

•

aktywne pragnienie dokonania zmiany

(cecha odróżniająca wypalonych od odczuwających żal po stracie).

©

Kasia Guzińska

Wypalenie zawodowe jako zbiór rozmyty-

analiza krytyczna

• niespecyficzny czynnik przyczynowy:

konieczny/

niewystarczający dla procesu wypalania;

• nieprecyzyjne określenia

:

żaden z symptomów nie jest specyficzny dla

syndromu wypalenia zawodowego

(symptomy występują w innych jednostkach nozologicznych np. depresji);

©

Kasia Guzińska

Poznawczy model wypalenia zawodowego

(Sęk, 1996, 2000, 2007)

Wypalenie:

skutek stresu pracy niezmodyfikowanego

własną aktywnością zaradczą

Niskie poczucie kompetencji zaradczej

ocena stresorów w kategoriach zagrożenia/ straty

brak skuteczności

w osiąganiu ważnych celów zawodowych

Poczucie własnej skuteczności zawodowej

główny mediator mechanizmu zmagania się ze stresem pracy.

©

Kasia Guzińska

Poznawczy model stresu/ wypalenia

(Sęk, 2007)

CECHY PODMIOTU

świadomość ryzyka

Przekonania

zawodowe

Typy kontroli

STRES I RADZENIE SOBIE

Poczucie

obciążenia

stresem

Poczucie

kompetencji

zaradczych

Wypalenie
zawodowe

Emocjonalne

wyczerpanie

Depersona-

lizowanie

Obniżenie

zaangażowania

Wsparcie

społeczne

CZYNNIKI MAKROSPOŁECZNE

Ocena

pierwotna

Stresory

zawodowe

Obiektywne warunki

Wymagania zawodowe

©

Kasia Guzińska

Poznawczy model wypalenia zawodowego-

kluczowe pojęcia

Zgeneralizowane przekonanie o niskiej skuteczności zaradczej

poczucie utraty kontroli w układzie:

oczekiwania własne podmiotu (osobiste normy/ ideały zawodowe)-

wymagania otoczenia (realne warunki pracy).

Nieracjonalne/ skrajne/ kategoryczne przekonania zawodowe

zablokowanie rozwoju kompetencji zaradczych,

poczucie porażki zawodowej.

Niska świadomość ryzyka wypalenia

zachowania antyzdrowotne.

©

Kasia Guzińska

Poznawczy model wypalenia zawodowego-

kluczowe pojęcia (cd.)

Typ kontroli

(Bryant, 1989)

kombinacja wymiarów: doświadczenia pozytywne/ negatywne;

kontrola pierwotna (otoczenia)/ wtórna (własnych cech/ procesów).

•

utrzymywanie (obtaining): ocena pozytywna + kontrola pierwotna;

•

unikanie (avoiding): ocena negatywna + kontrola pierwotna;

•

doznawanie (savoring):

ocena pozytywna + kontrola wtórna;

•

zmaganie (coping):

ocena negatywna + kontrola wtórna.

Typ kontroli a proces wypalenia:

unikanie nasilenie

doznawanie, utrzymywanie zahamowanie

Procesy kontroli:

wzmocnienie/ osłabienie kompetencji zaradczych-

zachowania adaptacyjne/ dezaptacyjne.

©

Kasia Guzińska

Poznawczy model wypalenia zawodowego-

kluczowe pojęcia (cd.)

Spostrzegane

wsparcie społeczne

(Sęk, 1996)

dostępność pomocy ze strony innych, bezpośrednio wpływające na

zdrowie, niezależnie od czynników sytuacyjnych.

zapobiega powstawaniu/ nasilaniu się wypalenia zawodowego.

Depersonalizowanie; obniżenie zaangażowania zawodowego

konsekwencja niskiego poziomu kompetencji zaradczych

obniżenie: efektów w pracy zawodowej; poczucia osiągnięć osobistych

Stres pracy = stres zadaniowy

strategie radzenia sobie ze stresem:

skoncentrowane na zadaniu- adaptacyjne;

skoncentrowane na emocjach/ unikaniu- dezaptacyjne.

©

Kasia Guzińska

Poznawczy model wypalenia zawodowego-

konkluzje

Etiologia wypalenia

• czynniki środowiskowe:

stres zawodowy;

• cechy podmiotu:

zgeneralizowane poczucie niskiej skuteczności zawodowej

zahamowanie rozwoju zasobów odpornościowych

zgeneralizowane poczucie bezradności zawodowej.

Prewencja wypalenia

• rozwijanie przekonania o własnej skuteczności w osiąganiu

ważnych celów zawodowych

• pozytywne przeformułowanie w zakresie: własnych kompetencji,

warunków pracy.

©

Kasia Guzińska

Autor/ Liczba Zawód Cechy korelujące
rok badanych z wypaleniem

Farber i in. 60 psychoterapeuci

Brak wzajemnej uwagi

w

1982

relacjach z klientami;

przepracowanie;
zniechęcenie

z powodu

powolności postępów.

Krell i in. 32 psycholodzy

Brak udziału w treningach

1983 rodzinni wsparcia społecznego.

Farber 314 psycholodzy

Niewielkie doświadczenie

1985

kliniczni kliniczne.

Kahill 255 psycholodzy

Brak wsparcia

ze strony

1986 rodziny/ przyjaciół;

wysokie oczekiwania

zawodowe;

rozczarowanie.

Pierson-

209 psycholodzy

Konflikt/ dwoistość ról.

Hubeny i in. szkolni

1987

Wypalenie u psychologów/ psychoterapeutów- przegląd badań

©

Kasia Guzińska

Wypalenie zawodowe- czynniki ryzyka/ ochronne

(Fengler, 2000)

Czynniki ryzyka

Czynniki ochronne

1.

Brak poparcia w zespole

współpracowników.

2.

Nawrót problemów u klientów.

3.

Brak zrozumienia ze stron
klientów.

4.

Zbyt duża liczba klientów.

5.

Własna bezradność w trakcie
udzielania pomocy.

6.

Zbyt mało czasu dla klientów.

7.

Stagnacja i brak sukcesów w
terapiach.

8.

Klienci bez motywacji
terapeutycznych.

9.

Stawianie wymagań przez
klientów.

10.

Uniemożliwianie terapii ze strony
własnej instytucji.

1.

Wsparcie w kręgu kolegów.

2.

Superwizja.

3.

Praca w zespole
współpracowników.

4.

Partnerstwo i krąg przyjaciół.

5.

Czas wolny i hobby.

6.

Skuteczne nabieranie dystansu.

7.

Sukces terapeutyczny.

8.

Silna motywacja klientów.

9.

Dobra atmosfera w pracy.

10.

Dalsze kształcenie.

©

Kasia Guzińska

Zawodowa deformacja osobowości-

definicja opisowa, składniki

(Fengler, 2000)

zmiany osobowości

jako niepożądana konsekwencja wykonywania zawodu:

•

długotrwałe obciążenie

(drażliwość, wyczerpanie);

•

nadmierna identyfikacja

(z: pomaganiem, odpowiedzialnością, wolnością od

cierpienia, obowiązkiem, rozwojem itp.);

•

selektywne spostrzeganie

(wyłącznie aspektów rzeczywistości związanych
z własną profesją);

•

ślepe plamki

(ignorowanie aspektów rzeczywistości nie związanych z

własną profesją);

•

zubożenie zainteresowań

(czynności niespełniające kryterium

przydatności zawodowej- odczuwane jako zbędne);

•

jałowość myślenia

(usztywnienie/ schematyzacja/ dogmatyzacja);

•

utrwalony odruch/ ekspresja

(tendencja do rozszerzania na pozazawodowe

obszary życia repertuaru zachowań związanych z rolą

np. budząca zaufanie życzliwość terapeuty);

•

uczucia na „zawołanie”

(automatyzmy).

©

Kasia Guzińska

Auto/ deformacja zawodowa

Teoria zawodowej deformacji osobowości

oparta na społecznym uczeniu się

(Fengler, 2000 na podst. Lewin, 1947)

Roztapianie

wzór zachowania zakwestionowany/ rozluźniony przez nowe

doświadczenia;

Zmiana

wzrost znaczenia/ częstotliwości nowego zachowania;

Wzmacnianie

praktykowanie nowego zachowania w różnych kontekstach;

Usztywnienie

nowe zachowanie realizowane niezależnie od wymogów sytuacji,

in. nadmierna generalizacja zachowania.

©

Kasia Guzińska

Autodeformacja

nieprawidłowości procesów psychicznych, za które odpowiedzialny jest sam

terapeuta:

•

paradygmat jako ograniczenie

(selektywność, uproszczenie rzeczywistości);

•

zachłanność w poszukiwaniu metod

(zamieszanie/ sprzeczności w

stosowanych interwencjach, nie rozwinięcie własnego stylu pomagania);

•

„sprzedawanie” samego siebie

(definiowanie pracy za pomocą pustych

frazesów: komunikacja/ samorealizacja/ rozwój itp.);

•

alienacja/ utrata poczucia rzeczywistości

(trudności w odróżnianiu zjawisk

powszechnie przyjętych od normalnych);

•

niesamodzielność

(zależność od metod/ narzędzi, brak zaufania do

własnej opinii);

•

hiperrefleksja i pensum spontaniczności

(jałowe rozważania przenoszone na

sferę życia prywatnego),

•

dewaluacja wartości

(np. samorealizacja: stan ekstazy nie zaś wyzwanie);

•

milczenie/ gadulstwo

(nie zwracanie się o osobistą pomoc/ dysproporcja między

ilością i jakością wypowiedzi).

©

Kasia Guzińska

Deformacja w kontakcie z klientami

 utrata empatii

:

„obronne” znieczulenie;

 mechaniczna akceptacja

:

Przechodzień pyta psychologa na ulicy o godzinę. Psycholog odpowiada:

„nie wiem, ale to dobrze, że swój problem wypowiedział pan w

tak piękny i jasny sposób”;



zaburzenie zdolności do oceny:

powściągliwość w ocenianiu utrata umiejętności jednoznacznego

wartościowania; dokonywania wyboru między tym, co słuszne/ niewłaściwe;



nadmierna generalizacja rozwiązań:

próba adaptacji sposobów rozwiązywania problemów zawodowych do innych

dziedzin życia;



klienci jako „przypadki”;

©

Kasia Guzińska

Deformacja w kontakcie z klientami- cd.

 utechnicznienie konfrontacji:

•

zatopienie się w nieznośnym milczeniu;

•

długie/ milczące przyglądanie się rozmówcy;

•

odpowiedź za pomocą sentencji:

„ja tylko powiedziałem, jak mi jest w

tym momencie przykro”;

•

klasyfikacja:

„to jest podwójne wiązanie/ pułapka/ gra”;

•

odwrócenie pytania:

„czego Ty właściwie chcesz ode mnie?”;

•

zablokowanie empatią:

„w tym, co mówisz, czuję pewne rozdrażnienie”;

•

odpowiedź otwarciem się:

„jest mi bardzo bliskie to, co teraz mówisz”;

•

zniewolenie miłością:

„dziwi mnie to, co mówisz, bo ja

bardzo Ciebie lubię”.

©

Kasia Guzińska

Tożsamość zawodowa:

tożsamość osobista; tożsamość społeczna

Tożsamość

osobista

Tożsamość

zawodowa

Tożsamość

społeczna

Tożsamość indywidualna

©

Kasia Guzińska

Tożsamość zawodowa

psychologa

Proces kształtowania się tożsamości- efekt rozwojowy

(Marcia, 1980)

ETAP I

ETAP II

EFEKT

ROZWOJOWY

eksploracja

podjęcie

zobowiązania

TOŻSAMOŚĆ

OSIĄGNIĘTA

eksploracja

TOŻSAMOŚĆ

MORATORYJNA

podjęcie

zobowiązania

TOŻSAMOŚĆ

NADANA

TOŻSAMOŚĆ

ROZPROSZONA

©

Kasia Guzińska

Stadia rozwoju moralnego a fazy rozwoju zawodowego psychologa

(Brzezińska, 2000)

Stadium

Charakterystyka

stadium rozwoju moralnego

I Faza rozwoju zawodowego

MORALNOŚĆ UNIKANIA KARY:

• przestrzeganie nakazów, poddanie się
działaniu autorytetów;
• unikanie łamania reguł zagwarantowane
przez karanie, przestrzeganie norm dla nich

samych;
• brak uwzględniania interesów innych ludzi,
brak relatywizowania dwóch punktów
widzenia.

MORALNOŚĆ WŁASNEGO INTERESU:

• uzasadnianie sądów moralnych z punktu
widzenia nagród i przewidywanych korzyści
osobistych;
• działanie zgodnie z własnymi interesami i
potrzebami, pozwalanie innym na to samo.

WCHODZENIE W ROLĘ ZAWODOWĄ:

•

faza orientacyjna:

rozpoznanie zakresu

wymagań/ oczekiwań pracodawcy, zestawu
podstawowego instrumentarium, reguł:
funkcjonowania instytucji/ kontaktu ze
współpracownikami/ z klientami;
•

faza poznawcza:

poznanie przepisu roli,

naśladowanie wzorów zachowania
typowych dla środowiska (zasada mimikry)
tj. tych, które: przynoszą największe
gratyfikacje, nie narażają na negatywne
oceny środowiska zawodowego, spotykają
się z milczącą lub jawną jego akceptacją.

Obszar działania:

odtwarzanie formy

zewnętrznej, bez rozumienia sensu zasad
funkcjonowania instytucji/ swojego miejsca.

Sens działania:

maksymalizacja

przystosowania do otoczenia oraz dążenie
do zyskiwania nagród/ unikania kar

P
R
Z
E
D
K
O
N
W
E
N
C
J
O
N
A
L
N
E

©

Kasia Guzińska

Stadium

Charakterystyka

stadium rozwoju moralnego

II Faza rozwoju zawodowego

MORALNOŚĆ INTERPERSONALNEJ
HARMONII:

• wiara w złotą regułę;
• uzasadnianie sądów moralnych z punktu
widzenia przewidywanego braku aprobaty
ze strony osób pozostających w
bezpośrednich interakcjach;
• odpowiadanie na oczekiwania bliskich
sobie ludzi.

MORALNOŚĆ PRAWA I PORZĄDKU:

• dążenie do utrzymywania porządku
społecznego, odróżnianie społecznego punktu
widzenia od motywów/ uzgodnień
interpersonalnych, uzasadnianie sądów
moralnych z punktu widzenia uznanych
autorytetów, obowiązujących norm/ pełnionych
ról społecznych;
• okazywanie szacunku autorytetom;
wypełnianie aktualnych/ podjętych obowiązków;
aktywne uczestniczenie w życiu społeczeństwa,
grup, instytucji;
• przyjęcie punktu widzenia systemu, który
określa role/ reguły.

WCHODZENIE W ROLĘ ZAWODOWĄ:

•

faza adaptacji:

sprawne posługiwanie się

wiedzą/ umiejętnościami nabytymi w trakcie
studiów, poszerzanie zakresu/ rodzaju
kompetencji poprzez studia podyplomowe,
szkolenia, kursy, aktywne włączanie się w
funkcjonowanie zespołów istniejących w
miejscu pracy;

•

faza innowacji:

innowacje wprowadzane

są tylko w ramach rozpoznawanej konwencji
działania w miejscu pracy, dotyczą
usprawnień w już stosowanych procedurach
działania (realizowania celów instytucji) i
sposobach organizacji pracy.

Obszar działania:

nabywanie/ doskonalenie

kompetencji zawodowych, organizacyjno-
społecznych.

Sens działania:

pełna akceptacja przepisu

roli, dążenie do jak najlepszego sprostania
uświadamianej/ akceptowanej konwencji
funkcjonowania instytucji.

K
O
N
W
E
N
C
J
O
N
A
L
N
E

©

Kasia Guzińska

Stadium

Charakterystyka

stadium rozwoju moralnego

III Faza rozwoju zawodowego

MORALNOŚĆ UMOWY SPOŁECZNEJ:

• postępowanie zgodne z założeniem, że ludzie
mają różne wartości i opinie; uwzględnianie w
działaniach tego, że większość wartości i reguł
jest względna wobec własnej grupy odniesienia;
• integracja różnych perspektyw dzięki
formalnym mechanizmom uzgadniania,
zawierania kontraktu.

MORALNOŚĆ UNIWERSALNYCH
ZASAD ETYCZNYCH:

• uznanie istnienia uniwersalnych zasad
moralnych oraz osobiste zobowiązanie się
wobec nich;
• przyjęcie punktu widzenia, że każda
racjonalna jednostka sama rozpoznaje naturę
moralności i „bycia normalnym”;
• świadomość wartości/ praw istniejących przed
i ponad powiązaniami społecznymi/
kontraktami;
• świadomość trudności integracji odmiennych
punktów widzenia.

WCHODZENIE W ROLĘ ZAWODOWĄ:

•

faza adaptacji twórczej:

krytyczne

posługiwanie się wiedzą, rewidowanie
przepisu roli, refleksja nad poznanymi dotąd
uzasadnieniami wykonywanych procedur,
sposobów organizacji pracy, wprowadzanie
innowacji modyfikujących dotychczasowy
styl działania instytucji;
układem odniesienia: poczucie kompetencji,
własna autonomia, doświadczenie, pomysły,
krytyczny stosunek do rzeczywistości;
•

faza samorealizacji:

wprowadzanie

nowych procedur/ sposobów organizacji
działania własnego/ zespołowego, tworzenie
nowych zespołów, poszukiwanie/
realizowanie nowych zadań.

Obszar działania:

nabywanie/ doskonalenie

kompetencji zawodowych, organizacyjno-
społecznych.

Sens działania:

pełna akceptacja siebie

jako osoby autonomicznie/ odpowiedzialnie
zarządzającej własną karierą zawodową.

P
O
K
O
N
W
E
N
C
J
O
N
A
L
N
E

©

Kasia Guzińska