Z dedykacją dla wszystkich, którzy je mieli, a udają, że nie mają – spłoniecie w piekle.

1.

Specyfika zobowiązań państw wynikających z traktatów praw człowieka

1)

zobowiązanie międzynarodowe - jest stosunkiem prawnym polegającym na usankcjonowaniu

określonych powinności (obowiązku działania lub zaniechania) przez podmioty danego stosunku
korzystające z prawa do występowania w stosunkach międzynarodowych.

2)

Podmiotami charakterystycznymi przy zobowiązaniach międzynarodowych PC są państwa,

które zaciągają zobowiązania w dziedzinie PC oraz organizacje międzynarodowe ( które z reguły nie
zaciągają takich zobowiązań).

3)

W przypadku prawa międzynarodowego praw człowieka na pierwszy plan wysuwają się

traktaty międzynarodowe, ma to związek z tym, ze traktaty najczęściej przewidują mechanizm
kontroli wykonania zobowiązań, a ponadto podmioty uprawnione nie muszę udowadniać przed
organami krajowymi i międzynarodowymi istnienia normy zwyczajowej czy zasady ogólnej prawa
międzynarodowego.

•

Przy czym nie należy zapominać iż, źródłami prawa międzynarodowego w dziedzinie PC są :

traktaty międzynarodowe, zwyczaj międzynarodowy, zasady ogólne prawa międzynarodowego,
uchwały prawotwórcze niektórych organizacji międzynarodowych (dyskusyjne).

4)

System źródeł prawa międzynarodowego jest pozbawiany hierarchicznego uporządkowania-

wyjątek: KNZ i ius cogens. W prawie międzynarodowym nie brak centralnego ośrodka
normotwórczego i mechanizmu egzekwowania zobowiązań (ale istnieje kontrola zobowiązań w
dziedzinie PC EKPC ). Poza katalogiem twardego prawa wyróżniamy tzw. soft law- reguły
postępowania niewiążące z formalnego punktu widzenia, mogą mieć postać np. rezolucji / zaleceń
organizacji międzynarodowych.

5) Wpływ prawa międzynarodowego na pr. krajowe może mieć postać oddziaływania
interpretacyjnego lub oddziaływania na konkretną decyzję krajową.

6 ) Określenie reguł stosowanych w przypadku kolizji doktryna wyróżnia 2 podejścia:

•

hierarchiczna zwierzchność konstytucji krajowej nad wszystkimi normami prawa w tym

międzynarodowego

•

nadrzędność prawa międzynarodowego. które ma pierwszeństwo także w stosunku do

konstytucji

•

Z reguły państwa europejskie kieruja się zasadą przychylnosci wobec prawa

międzynarodowego, choć niektóre sądy konstytucyjne zachowują więcej wstrzemięźliwości w tym
zakresie. W Konstytucji RP z 2 kwietnia 1997r została wyrażona zasada „RP przestrzega wiążącego ją
prawa międzynarodowego”. Jednak mimo to „Konstytucja jest najwyższym prawem RP”.

7) Art 87 ust 1. Konstytucji RP przyznaje ratyfikowanym umowom międzynarodowym status źródła
prawa powszechnie obowiązującego w RP.

•

Natomiast te umowy, których ratyfikacja nastąpiła za uprzednia zgodą wyrażoną w ustawie,

mają pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

8) Doniosłe znaczenie ma zasada bezpośredniego stosowania ratyfikowanej umowy międzynarodowej
po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP, jeśli jej stosowanie nie jest uzależnione od wydania ustawy.
Bezpośrednie stosowanie umów międzynarodowych z zakresu praw człowieka oznacza możliwość
powoływanie się przez organy władzy publicznej wprost na normy prawnomiędzynarodowe zawarte w
umowie, jeśli stanowią one tzw. normy samo wykonalne.

9) Oddziaływanie zobowiązań międzynarodowych na tworzenie prawa krajowego

Można wyróżnić dwie formy oddziaływania zobowiązań międzynarodowych z zakresu praw
człowieka na tworzenie prawa wewnętrznego:

•

wzorowanie oraz uchylenie lub zmianę prawa.

•

Pierwsza z wymienionych postaci oddziaływaniu występuje przede wszystkim w odniesieniu

do sposobu sformułowania katalogów praw człowieka w konstytucjach krajowych. Także Konstytucja
RP w rozdziale II zawiera wiele zapożyczeń z instrumentów międzynarodowych, w tym EKPC,
MPPC czy Konwencji o prawach dziecka.

W Konstytucjach krajowych normy prawa międzynarodowego stanowią „standard minimalny”.
Oznacz to, że konstytucje krajowe mogą zawsze przewidywać wyższy poziom ochrony praw i
wolności, nie mogą natomiast gwarantować standardów słabszych.

•

Uchylenie lub zmiana istniejącego prawa pod wpływem zobowiązań międzynarodowych w

dziedzinie praw człowieka ma zwykle związek z orzeczeniami organów międzynarodowych lub TK.
Kompetencja TK w zakresie badania zgodności ustaw i przepisów prawa wydawanych przez centralne
organy państwowe, z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, wynika z art. 188 Konstytucji
RP. Kontrola zgodności ustawy z ratyfikowaną umową międzynarodową wymaga jednak, by ta
ostatnia została wprowadzona do polskiego porządku prawnego za uprzednią zgodą wyrażoną w
ustawie.

2. KLASYFIKACJA PRZEDMIOTOWA PRAW CZŁOWIEKA I PODSTAWOWYCH
WOLNOŚCI

a) Podziały praw człowieka i podstawowych wolności mają charakter umowny i jest ich wiele
różnych ze względu na przyjmowane kryterium, a także ze względu na to czy podziały te tworzą
akty prawne czy doktryna.
Mówi się między innymi o podziale praw na prawa derogowalne i niederogowalne czy prawa
indywidualne i kolektywne. Prawa derogowalne to takie, przy których można czasowo odstąpić od
pełnego ich przestrzegania standardów ochronny, a przy niederogolnych ta możliwość nie istnieje.
Prawa indywidualne dotyczą jednostki, natomiast prawa kolektywne to prawa zbiorowe, które przede
wszystkim mówią o prawach ludów do samostanowienia.

b) Takim pierwotnym i najpowszechniej znanym podziałem praw człowieka jest podział
dychotomiczny na prawa negatywne (przeciwko państwu) i pozytywne (poprzez państwa).
W przypadku praw negatywnych państwo postrzegane jest jako główny agresor, który zagraża
prawom człowieka, stąd też tworzony jest zakaz ingerencji. Prawa te pełnią funkcję obronną. W
przypadku praw pozytywnych państwo jest gwarantem tych praw, gdyż prawa te wymagają nakładów
finansowych od państwa. Państwo ma zapewniać progresywną realizację praw pozytywnych.

c) Innym, opisowym podziałem praw ze względu na kryterium czasu konstytucjonalizacji
danego prawa jest podział na generacje (trzy), jednak aktualnie się od niego odchodzi.
I generacja sięga okresu XVIII w. i obejmuje prawa dotyczące fizycznej egzystencji, tj. prawo do
życia, zakaz tortur itd. Zasadniczo są to prawa negatywne, a w generacji tej mówimy o jednostce. II

generacja powstała po Drugiej Wojnie Światowej, objęła ona co do zasady prawa pozytywne takie jak:
prawo do nauki, prawo do ochrony zdrowia, ochrony własności. III generacja jest związana z ruchem
antykolonialnym i historycznie wiąże się z latami 60tymi, jednak do koncepcji wprowadzono ją w
latach 80tych – w tej generacji mówi się o ludach i narodach, pojawia się element kolektywistyczny.
Obecnie pojawia się również koncepcja utworzenia IV generacji, która chroniłaby prawa mniejszości,
w tym mniejszości seksualnych.

d) Podział praw, który nie budzi większych kontrowersji to podział polegający na analizie
katalogów praw człowieka, czyli podział przedmiotowy – zwany też podziałem ze względu na
środki ochrony.
Podział ten dzieli prawa człowieka ze względu na przedmiot ochrony, stąd w podziale tym pojawiają
się prawa osobiste, prawa polityczne, prawa gospodarcze, prawa socjalne i prawa kulturalne. Czasami
expressis verbis prawa te i ich nazwy wynikają wręcz z tytułów wiodących międzynarodowych aktów
prawnych w tej dziedzinie (np. MPPOiP). Zastanawiać może jedynie dualizm tego podziału, gdyż
jeden traktat (MPPOiP) obejmuje swoimi ramami prawa osobiste i polityczne, natomiast drugi
(MPPGSiK) obejmuje prawa społeczno-gospodarczo-kulturalne.

e) Prawa osobiste, prawa polityczne i prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne pojawiały się już
w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka z 1948 r. przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne
Narodów Zjednoczonych.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka wyraża w swoich postanowieniach prawa człowieka należące
do kategorii podziału przedmiotowego. Przykładowo wyraża w art. 3 prawo do życia, wolności i
bezpieczeństwa swej osoby, które jest prawem osobistym. Art. 15 stanowi, iż każdy ma prawo do
posiadania obywatelstwa, co jest oczywiście prawem politycznym. Dalej PDPC wyraża również
prawo do zgromadzania się i stowarzyszania się. Z praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych
PDPC stanowi ogólnie m. in. o prawie do pracy (art. 23), prawie do nauki (art. 26) czy prawie do
swobodnego uczestniczenia w życiu kulturalnym społeczeństwa (art. 27),

f) W 1966 r. Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwaliła traktat Międzynarodowy Pakt Praw
Osobistych i Politycznych, który już ze względu na swoją nazwę wprowadza prawa osobiste
i polityczne.
Część I (art. 1) tego paktu nadaje narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach
własnego rozwoju, natomiast część II (art. 2-5) reguluje zobowiązania państw wobec postanowień
tego paktu i zapewnienie praw osobistych i politycznych kobietom i mężczyznom na równych
zasadach. Dopiero część III (art. 6-27) wprowadza katalog praw osobistych i politycznych, m.in.
prawo do życia, zakaz tortur i nieludzkiego traktowania, prawo do posiadania własnych poglądów czy
prawo do gromadzenia się i tworzenia stowarzyszeń.

g) Również w 1966 r. (w tym samym dniu) Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło kolejny traktat
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych.
Część I (art. 1) tego paktu nadaje narodom prawo do samostanowienia i decydowania o kierunkach
własnego rozwoju, natomiast część II (art. 2-5) określa zobowiązania Państw-Stron do podjęcia
odpowiednich kroków, przy wykorzystaniu maksymalnych dostępnych im środków, w celu
stopniowej, pełnej realizacji praw wskazanych w Pakcie. Część III (art. 6-15) ustala katalog praw
wymieniając m.in. prawo do pracy, prawo do tworzenia i przystępowania do związków zawodowych,
prawo do nauki czy prawo do udziału w życiu kulturalnym, korzystania z postępu naukowego.

h) Prawa osobiste podlegają ochronie sądowej, co znaczy, że jednostce przysługuje prawo do
skargi w razie naruszenia tych praw.
Ich przestrzeganie zapewnione jest poprzez gwarancję formalną. Do praw osobistych należą m.in.
prawo do dobrego życia, prawo do rzetelnego sądu, prawo do decydowania o swoim życiu, prawo do
szczęścia.

i) Prawa polityczne również podlegają ochronie sądowej.

Ich przestrzeganie zapewnione jest poprzez gwarancję formalną. Do praw politycznych należą m.in.
prawo do obywatelstwa, prawo do uczestniczenia w życiu publicznym, prawo do zrzeszania się czy
prawo dostępu do informacji o działaniach władz i osób publicznych.

j) Prawa gospodarcze, socjalne i kulturalne nie mają zapewnionej ochrony sądowej.
Mamy tu do czynienia z gwarancją materialną – traktat ustanawia katalog tych praw i zobowiązuje
strony do realizacji tych praw, jednak nie zapewnia ochrony formalnej. Do praw gospodarczych należą
m.in. prawo do pracy, prawo do własności. Do praw socjalnych nalezą m.in. prawo do ochrony
zdrowia, prawo do nauki. Do praw kulturalnych należą m.in. prawo do wolności twórczości
artystycznej czy prawo do wolności korzystania z dóbr kultury i ich wytwarzania.

3. Zasada jedności, niepodzielności praw człowieka w prawie międzynarodowym.

1) Zasada niepodzielności głosi, że żadne z praw człowieka nie jest samo z siebie podrzędne w
stosunku do innych.

Prawa gospodarcze, społeczne i kulturowe muszą być przestrzegane, chronione i realizowane w
równym stopniu co prawa cywilne i polityczne. Prawa człowieka są niepodzielne niezależnie od swej
natury stanowią niezbędny elementem ludzkiej godności. Wynika z tego, ze wszystkie prawa mają
równy status i nie powinno się ustalać a priori ich hierarchii.

2) Z zasadą niepodzielności wiąże się zasada współzależności. Polega ona na tym, że wypełnienie
jednego prawa często zależy w pełni lub częściowo od realizacji innych praw, np. realizacja prawa do
zdrowia może w pewnych okolicznościach zależeć od realizacji prawa di edukacji lub prawa do
informacji. Zasada współzależności bierze pod uwagę fakt, że trudno jest (a w wielu przypadkach jest
to niemożliwe) zrealizować wybrane prawo człowieka w oddzieleniu od innych praw.

3) niepodzielności i współzależności powinny być rozpatrywane razem. Oznaczają, ze powinno się
realizować wszystkie prawa człowieka razem, ustalając ewentualne priorytety zgodnie z zasadami
praw człowieka.

4) Integralne podejście do praw człowieka charakteryzuje zarówno Kartę Narodów zjednoczonych jak
i Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

5) W ONZ-owskim systemie ochrony praw człowieka względów pragmatycznych doszło do
dwupodziału Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka i odrębnego unormowania, z jednej strony
praw obywatelskich i politycznych(MPPPiO), a z drugiej strony praw gospodarczych, socjalnych i
kulturalnych(MPPGSiK). W samych Paktach jednak nie brakuje dowodów na obowiązek
postrzegania obu generacji praw człowieka w ich jedności i współzależności. Każdy z Paktów w swej
preambule uznaje, że ideał wolnej istoty ludzkiej może być osiągnięty tylko wówczas, kiedy zostaną
stworzone warunki pozwalające każdemu na korzystanie z praw obywatelskich i politycznych oraz
praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych.

6) Zasada jednolitości i niepodzielności nie uznaje segregacji praw pod względem hierarchicznym,
ponieważ wszystkie prawa mają przecież „wspólny korzeń”, znajdując swe źródło i podstawę w
przyrodzonej godności osoby ludzkiej. Są też współza¬leżne i w jakimś stopniu wzajemnie się
przenikają. W związku z tym, można doszukać się np. socjalnego wymiaru praw obywatelskich, np. w
związku z prawem do bezpłatnej pomocy prawnej, stosownie do art. 14 ust. 3 „d” MPPOiP oraz art. 6
ust. 3 „c” EKPC. Z drugiej strony, można w sposób uprawniony mówić o wolnościowym wymiarze
praw socjalnych, jak np. w związku z kryterium „wydajnego zatrudnienia na warunkach

zapewniających jednostce korzystanie z podstawowych wol¬ności politycznych i gospodarczych” (art.
6 ust. 2 in fine MPPGSiK)

7) Innym dowodem więzi międzygeneracyjnej mogą być „prawa-łączniki”, a więc prawa lub ich
wybrane elementy gwarantowane w obszarze zarówno praw obywatelskich i politycznych, jak też
praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych. Tak np. ochronę rodziny gwarantują zarówno art. 23
MPPOiP i art. 12 EKPC, jak też art. 10 MPPGSiK i art. 16 EKS. Podobnie będzie z
zagwarantowaniem wolności rodziców w sferze moralnego i religijnego wychowania ich dzieci
zgodnie z własnymi przekonaniami (por. art. 18 ust. 4 MPPOiP oraz art. 13 ust. 3 MPPGSiK). Taki też
charakter przysługuje wolności związkowej, umocowanej w art. 22 MPPOiP (por. art. 11 EKPC) i w
art. 8 MPPGSiK (por. art. 5-6 EKS) wraz z jednakową też gwarancją jej niewzruszalności stosownie
do wymagań Konwencji nr 87 MOP o wolności związkowej i ochronie praw związkowych.

8) Wyraziście zasadzie niepodzielności praw człowieka służy — ujmowane także w kontekście zasady
niedyskryminacji — prawo do równości wobec prawa i równej ochrony prawnej. Pozwala ono na
obejmowanie skuteczną ochroną przynależną prawom I generacji także zapewnionych gdzie indziej
praw II generacji, co potwierdza praktyka Komitetu Praw Człowieka.

9) W nowszych dokumentach międzynarodowych expressis verbis formułuje się zasadę jedności,
niepodzielności współzależności wszystkich praw człowieka, nazywaną często także zasadą
integralności praw człowieka, odpowiadającą założeniu o integralności ludzkiego „Być” i „Mieć”.

4.

ZAKAZ

DYSKRYMINACJI

JAKO

ZASADA

OGÓLNA

PRAWA

MIĘDZYNARODOWEGO PRAW CZŁOWIEKA

a) Dyskryminacja oznacza odmienne traktowanie różnych podmiotów, które znajdują się
w podobnej sytuacji.
Podobieństwo sytuacji opiera się w oparciu o obiektywne i weryfikowalne, istotne okoliczności.
Wyodrębnienie takich okoliczności zależy zawsze od kontekstu danej sprawy. Przepisy prawne
zakazują dyskryminacji ustalając katalog cech (podstaw dyskryminacji), które nie mogą być uznawane
za te właśnie okoliczności istotne – czyli ze względu na te podstawy nie można odmiennie traktować
podmiotów będących w podobnej sytuacji.

b) Doktryna prawa rozróżniła dwa rodzaje dyskryminacji – dyskryminację bezpośrednią
i dyskryminację pośrednią.
Dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce w przypadku, gdy osoba była, jest lub mogłaby być
traktowana mniej korzystnie niż inne osoby znajdujące się w podobnej sytuacji. Dyskryminacja
pośrednia ma miejsce wtedy, kiedy pozornie neutralny przepis lub działanie, w praktyce powoduje
niekorzystną sytuację dla osoby lub pewnej grupy osób, w sytuacji, kiedy nie jest prawnie i
obiektywnie uzasadnione, a środki mające służyć osiągnięciu tego celu nie są proporcjonalne i
konieczne.

c) Prawo międzynarodowe rozróżnia dodatkowo dyskryminację na dyskryminację pozytywną
i negatywną.
Dyskryminacja negatywna to dyskryminacja rozumiana na ogół jako gorsze traktowanie grupy
podmiotów ze względu na pewną cechą, stawianie ich w gorszej sytuacji. Dyskryminacja pozytywna
oznacza jednak pewnego rodzaju uprzywilejowanie polegające na utrzymaniu czasowych lub stałych
rozwiązań i środków prawnych mających na celu wyrównanie szans osób i grup dyskryminowanych
negatywnie.

d) W prawie międzynarodowym ochrony praw człowieka przyjmuje się zakaz dyskryminacji
(dyskryminacji negatywnej) jako zasadę ogólną, która towarzyszy praktycznie wszystkim aktom
prawnym chroniącym prawa człowieka.

Ta zasada ogólna jednakowoż przyjmuje charakter klauzuli generalnej – co prawda bardzo ważnej dla
prawidłowego ujmowania oraz dla właściwej interpretacji i stosowania praw człowieka. Jednak
oznacza to, że nie jest ona prawem autonomicznym (samodzielnym, jak np. prawo do nauki) i nie
można skutecznie się powołać po prostu na zarzut dyskryminacji. Zasada ogólna zakazu
dyskryminacji nie kreuje autonomicznego prawa i nie można dochodzić roszczeń wyłącznie na
podstawie tego artykułu, można powoływać się jednak na zakaz dyskryminacji tylko w powiązaniu
zarzutem naruszenia innych praw człowieka określonych w aktach prawnych.

e) Zasada niedyskryminacji wchodzi w grę wszędzie tam, gdzie prawo dopuszcza ograniczenia
w korzystaniu z praw człowieka.
Dotyczy to zarówno limitacji w korzystaniu z praw człowieka na co dzień, a więc określenia granic
dopuszczalności ingerencji władzy publicznej w korzystanie z danego prawa, jak też derogacji
zobowiązań państwa w dziedzinie praw człowieka. W tym pierwszym zakresie nie jest ona expressis
verbis powtarzana i nie zachodzi taka potrzeba, jako że traktuje się to jako sprawę oczywistą.

f) Już Karta Narodów Zjednoczonych konsekwentnie gwarantowała prawa człowieka
i podstawowe wolności „dla wszystkich, bez względu na rasę, płeć, język lub religię”.
Gwarancję zakazu dyskryminacji wyrażała ona w art. 1 ust. 3 in fine, ustalając, że celem ONZ jest
doprowadzanie do popierania i zachęcania do poszanowania praw człowieka i podstawowych
wolności bez względu na wyrażone wyżej podstawy dyskryminacji. Można więc mówić, że karta NZ
wyrażała zakaz dyskryminacji w swojej pierwotnej (ograniczonej jeszcze) formie wskazując na cztery
podstawy wykluczające różnicowanie w korzystaniu z praw człowieka – rasę, płeć, język lub religię.

g) Znaczącego kroku w przód dokonała Powszechna Deklaracja Praw Człowieka w art. 2
gwarantując zasadę niedyskryminacji jako pełnej, dynamicznej i otwartej klauzuli
niedyskryminacji.
Art. 2 stanowi, iż każdy człowiek posiada wszystkie prawa i wolności zawarte w PDPC bez względu
na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych
narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu. Prócz
czterech podstaw wyrażonych w karcie NZ, PDPC wyraża również inne podstawy dyskryminacji,
które

są

zakazane,

a także sformułowaniem „jakiegokolwiek innego stanu” otwiera klauzulę niedyskryminacji na
podstawy nawet niewyrażone bezpośrednio w PDPC, pozwalając na dynamiczne jej postrzeganie.

h) Zakaz dyskryminacji w PDPC wytoczył drogę na przyszłość dla innych traktatów o ochronie
praw człowieka, tworząc w ten sposób model wzorcowy, który następnie przez kolejne akty
prawne był powielany lub rozwijany.
Kolejne traktaty praw człowieka posługują się modelem wyznaczonym przez PDPC, a więc
traktatowo potwierdzają i uświęcają klauzulę niedyskryminacji. MPPOiP wyraża w art. 2 ust. 1 zakaz
dyskryminacji podając podstawy w zasadzie te same, co w PDPC. MPPGSiK wyraża zakaz
dykryminacji w art. 2 ust. 2. Inne akty natomiast rozwijają ten model, jak np. Konwencja Praw
Dziecka w art. 2, która otwiera się na uwarunkowania rodzinne i wykluczająca dyskryminację na
podstawach dotyczących rodziców, opiekunów prawnych lub członków rodziny.

i) Swoistą specyfikę zakazu dyskryminacji przyjmuje Europejska Konwencja Praw Człowieka w
art. 14, która spośród reszty traktatów wyraźnie wymienia dodatkowo jako podstawę
dyskryminacji „przynależność do mniejszości narodowych”.
W ten oto sposób EKPC rozwija model klauzuli zakazu dyskryminacji zaproponowany przez PDPC
dodatkowo o „przynależność do mniejszości narodowych” pośrednio gwarantując w obszarze
ogólnych gwarancji praw człowieka ochronę praw osób należących do mniejszości. Ponadto protokół
12 do EKPC zawarł w swoich postanowieniach ogólny zakaz dyskryminacji, powtarzając niejako art.
14 EKPC, jednak dodając (w ust. 2), iż nikt nie może być dyskryminowany przez jakiekolwiek władze
publiczne z któregokolwiek powodu wymienionych w tymże zakazie dyskryminacji.

j) Wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z sytuacjami upośledzenia, deprywacji czy rażąco
uszczuplonych szans realizacji praw człowieka przez daną osobę lub grupę osób, wszędzie tam
prawo międzynarodowe nie wyklucza tzw. dyskryminacji pozytywnej.
Stąd też pojawiają się również traktaty taką dyskryminację pozytywną przewidują, zakazując
jednocześnie według zasady ogólnej dyskryminacji negatywnej – zazwyczaj ze względu na podstawę
dyskryminacji, która nie była bezpośrednio wyrażona w innych traktatach, a pojawia się dopiero w
tym określającym dyskryminację pozytywną. Takim przykładem jest Konwencja o prawach osób
niepełnosprawnych, która wyklucza dyskryminację negatywną ze względu na niepełnosprawność.

5. Współpraca i pomoc międzynarodowa w wykonywaniu przez państwa zobowiązań w sferze
praw człowieka

1) Podstawy współpracy i pomocy międzynarodowej

Karta ONZ stanowi umocowanie zobowiązań państw w sferze prawa międzynarodowego. Karta
narodów zjednoczonych została uroczyście podpisana 26 czerwca 1945 roku, a weszła w życie 24
października 1945 r. Karta w art. 2 ust 6 wprowadza obowiązek przestrzegania karty w stopniu
koniecznym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego. W przypadku jakiś kolizji
karty z innymi zobowiązaniami pierwszeństwo ma karta. Mowi się ze jest to traktat wszystkich
traktatów. Karta promuje społeczeństwo, równouprawnienie kobiet i mężczyzn, a także jest gwarancją
praw człowieka i podstawowych wolności.

2) ONZ odgrywa ważną rolę we wspolpracy w ramach systemu NArodów Zjednoczonych

Organizacja Narodów Zjednoczonych, która powstała na konferencji w San Francisco w 1945 r.,
postawiła sobie za cel nie tylko utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, lecz również rozwój i
wzmocnienie ochrony praw człowieka. Na realizację tego celu składało się stworzenie szeregu
standardów z zakresu ochrony praw człowieka o charakterze ponadnarodowym. W wyniku tych
działań powstała Międzynarodowa Karta Praw Człowieka (ang. „International Bill of Rights”),

3) Na MKPCZ składa się łącznie 6 aktów

•

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

•

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

•

Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

•

I Protokół dodatkowy do MPPOiP w sprawie zawiadomień indywidualnych

•

II Protokół dodatkowy do MPPOiP w sprawie kary śmierci

4) Uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w 1948 r. dało podstawy do stworzenia
szeregu konwencji i innych umów międzynarodowych z zakresu wolności i praw człowieka.

Na początku lat 50-tych XX-tego wieku rozpoczęto prace nad Międzynarodowym Paktem Praw
Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Paktem Praw Społecznych, Gospodarczych i
Kulturalnych. Obydwa Pakty zostały uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia

1966 r., natomiast weszły w życie w 1976 W 1966 r. została również otwarta do podpisu
Międzynarodowa Konwencja w sprawie wszelkich form dyskryminacji rasowej, w której
zdefiniowano pojęcie dyskryminacji rasowej, a państwa – strony tej Konwencji zobowiązały się
wprowadzić bezzwłocznie i za pomocą wszelkich środków politykę zmierzająca do likwidacji tej
dyskryminacji we wszystkich jej formach. W następnych latach Zgromadzenie Ogólne ONZ
uchwalało kolejne konwencje, które ukształtowały międzynarodową ochronę praw i wolności
człowieka.

5)Na system kontroli przestrzegania praw człowieka składają się liczne instrumenty prawne

Instrumentami kontroli prawnej są miedzy innymi tzw. ciała traktatowe (ang. „treaty monitoring
bodies”), czyli specjalne komitety powołane do monitorowania wypełniania przez państwa
postanowień poszczególnych paktów i konwencji ONZ

•

Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z1966 r.

•

Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych przyjętego 1966

r.

•

Międzynarodowej Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

1966 r

•

Konwencji w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet 1979 r.

•

Konwencji w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego nieludzkiego lub

poniżającego traktowania albo karania, przyjętej w Nowym Jorku w dniu 1984

•

Konwencji o prawach dziecka 1989 r.

•

Międzynarodowej Konwencji o ochronie praw wszystkich pracowników migrujących i

członków ich 1990 r

•

Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych 2006 r

Konwencji w sprawie ochrony wszystkich osób przed wymuszonym zaginięciem 2006 r.

6. Uniwersalne instrumenty praw człowieka

1. Geneza powszechnego (uniwersalnego) systemu ochrony praw człowieka sięga czasów po II WŚ,

przełomem było utworzenie ONZ 24 października 1945 roku. Był to efekt szoku
psychologicznego wywołanego doświadczeniami wojny, nastąpił powrót do koncepcji Prawno
naturalnych.

System ten jest systemem powszechnym (obejmuje swym zasięgiem cały świat – 193państwa)
oraz unikalny. W aspekcie aksjologicznym stanowi wspólny system wartości dla całego świata.

2. Instrumenty ochrony praw człowieka jest to ogół środków i działań, które służą zapewnieniu i

realizacji praw człowieka.

Zapewnienie przestrzegania tych środków należy do zadań państwa. Stworzenie instrumentów praw
człowieka polega na wykreowaniu kompleksowych i tworzących jednolitą całość uregulowań
dotyczących praw człowieka. Prawdopodobnie jest to największym osiągnięciem Narodów
Zjednoczonych na polu praw człowieka, będącym rezultatem wieloletnich wspólnych działań.

3. Uniwersalne instrumenty ochrony praw człowieka znajdujemy w systemie ONZ, który został

oparty przede wszystkim na Karcie Narodów Zjednoczonych (KNZ), Powszechnej Deklaracji
Praw Człowieka oraz w systemie traktatowym.

Podstawowymi instrumentami prawnymi jest wcześniej wspomniana Karta Narodów Zjednoczonych,
podpisana 26.06. 1945 (weszła w życie 24.10.1945). Jej podstawowymi celami jest przede wszystkim
zasada poszanowania i ochrony praw człowieka. Ochrona praw człowieka została uznana w KNZ za
jeden z podstawowych celów działalności ONZ, o czym świadczą postanowienia Preambuły i
poszczególne przepisy KNZ, np. art. 1, czy art. 55. Art. 1 głosi, że jednym z celów ONZ będzie
dążenie do osiągnięcia międzynarodowej współpracy w „popieraniu praw człowieka oraz zachęcaniu
do poszanowania tych praw i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na różnice płci,
radu, języka lub wyznania”.

4. Charakter zobowiązań KNZ, czyli przede wszystkim zapewnienie ochrony praw człowieka jest

wiążący. Treść artykułów KNZ ma moc prawa międzynarodowego, czyli jest dokumentem
prawnie wiążącym jego strony.

Strony są zobowiązane wykonywać postanowienia KNZ w dobrej wierze. Istnieje także prymat
KNZ nad innymi zobowiązaniami państw, zgodnie z art. 103 KNZ.

5. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została uchwalona 10.12.1948 r. Jest to dokument

posiadający ONZ-towski katalog praw człowieka. KNZ formułuje ogólne prawa człowieka,
dlatego też w grudniu 1947 roku zdecydowano, że międzynarodowa Karta Praw będzie się składać
z 3 części: PDPC, Paktów Praw Człowieka oraz środków prawnych dotyczących wprowadzenia
tych paktów.

Celem PDPC według preambuły jest „wspólne rozumienie” praw człowieka, do których odnosiła
się KNZ, ma to służyć jako „wspólny cel dla wszystkich ludów i narodów”. Podstawowe
założenia koncepcyjne to nawiązanie do historycznej koncepcji Bill of Rights w formie deklaracji,
połączenie koncepcji amerykańskiej i francuskiej, mocny akcent na równość, spójność katalogu
praw człowieka, zasada powszechności oraz oparcie PDPC na prawie natury, koncepcjach
naturalnych oraz przyrodzonych, niezbywalnych prawach człowieka

6. Pośród instrumentów prawnych ochrony praw człowieka można wyróżnić kilka ich kategorii,

takich jak instrumenty ogólne i specjalne; instrumenty globalne i regionalne; instrumenty prawnie
wiążące oraz pozostałe. Instrumenty ogólne zazwyczaj obejmują swoim zakresem szeroko ujęte
prawa człowieka. Są to instrumenty najbardziej powszechne i obejmujące swym zasięgiem
najwięcej podmiotów.

Dokumenty te nie są formalnie częścią istniejących statutów organizacji międzynarodowych
i instytucji, mają jednak najwyższą rangę prawną i funkcjonują w ramach działań podejmowanych
przez Narody Zjednoczone czy struktur regionalnych. Dokumenty specjalne natomiast podlegają
klasyfikacji na poszczególne kategorie, takie jak: prawo do samostanowienia; przeciwdziałanie
dyskryminacji; prawa kobiet; prawa dzieci; niewolnictwo itp. Na największą uwagę zasługują trzy
cele: eliminacja dyskryminacji, ochrona najuboższych oraz walka przeciwko szerzącym się na dużą
skalę złym praktykom. Instrumenty mające na celu zwalczanie rasizmu oraz rasowej dyskryminacji,
dyskryminacji kobiet, dyskryminacji bazującej na wyznaniu, dyskryminacji pracowników oraz
nierównego dostępu do edukacji są niezwykle ważnymi punktami w każdym programie działań ONZ.
Zwalczaniu takich właśnie form barbarzyństwa mają służyć stworzone instrumenty prawne:



Karta Narodów Zjednoczonych (1945),



Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (1948),



Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka (1966),



Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,



Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturowych,



Konwencja w sprawie wyeliminowania wszelkich form dyskryminacji rasowej (1966),



Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet (1979),



Konwencja przeciwko torturom i innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu

lub karaniu (1984),



Konwencja o prawach dziecka (1989),



Konwencja o ochronie pracowników migrujących i członków ich rodzin (1990).

7. Ochrona praw człowieka w systemie ONZ znajduje zastosowanie w działalności Rady Praw

Człowieka, która powstała na mocy rezolucji ZO 15 marca 2006 r, która ma za swoje zadania
m.in. stanowienie form dialogu w przypadku łamania praw człowieka, promowania edukacji w
tym zakresie czy też dokonywania powszechnych przeglądów okresowych.

Proceduralnymi środkami ochrony praw człowieka w Radzie Praw Człowieka są procedury
specjalne (mandaty tematyczna w krajowe w sytuacji naruszeń), zawiadomienia indywidualne w
przypadku wiarygodnych i udokumentowanych naruszeń praw człowieka, procedura
Powszechnych Przeglądów Okresowych oraz Komisje Śledcze.

8. Traktatowy System ochrony praw człowieka oparty jest na wielostronnych umowach

międzynarodowych. możemy wyróżnić traktaty generalne i wyspecjalizowane. W systemie ONZ
na szczególną uwagę zasługują dwa pakty – MPPOiP oraz MPPGSiK. Każdy z tych paktów
powołuje Komitet, który ma czuwać nad przestrzeganiem praw człowieka.

Możemy wyróżnić Komitet Praw Człowieka (MPPOiP), jego funkcje to rozpatrywanie
sprawozdań państw – są ich dwa rodzaje – pierwotne i okresowe, dotyczą art. 40, rozpatrywane są
na posiedzeniach jawnych, po rozpatrzeniu Komitet wydaje uwagi końcowe i rekomendacje,
procedura ma charakter jawny; rozpatrywanie zawiadomień indywidualnych (nie jest to skarga –
termin zarezerwowany dla organów sądowych), orzeczenia nie mają charakteru formalnie
wiążącego, rozstrzygnięcie – view, brak terminu, nie może być anonimowa, nie może stanowić
naruszenia prawa do skargi, nie może być niegodna z postanowieniami paktu, nie może być
rozpatrywana w innej procedurze międzynawowej; rozpatrywanie zawiadomień
międzypaństwowych (obecnie nie funkcjonuje) oraz interpretacja postanowień paktu.

9. Komitet ochrony praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych, jest organem traktatowej

ochrony praw człowieka, ponieważ jest organem kontrolnym jednego z traktatów należących do
systemu traktatowego ONZ. Jego kompetencje to rozpatrywanie sprawozdań państw
członkowskich, rozpatrywanie zawiadomień międzypaństwowych, rozpatrywanie zawiadomień
indywidualnych oraz niezależne śledztwa.

Sprawozdania państw jest to instytucja o charakterze obligatoryjnym, wyróżniamy sprawozdania
pierwotne i aktualizujące (co 5 lat),w tym przypadku mamy wspólny dokument traktatowy i
dokumenty dotyczące danego traktatu. Zawiadomienia indywidualne zawarte są w PD z 2008 r.,
Polska go nie ratyfikowała, efektem końcowym jest pogląd/opinia Komitetu wraz z
rekomendacjami. Przesłanki – przeciwko państwu str MPPGSiK i PD, wyczerpanie wszystkich
środków krajowych, w ciągu 1 roku, dotyczy faktów, które miały miejsce po wejściu w życie PD,

nie może i nie mogły być rozpatrywane w innej procedurze międzynarodowej, zgodne z
postanowieniami Paktu, forma pisemna, nie może być anonimowa. Zawiadomienia
międzypaństwowe – zawarte w PD, fakultatywne dla stron, po uznaniu MPPGSiK należy także
uznać PD. Niezależne śledztwa – podwójna fakultatywność, poufne, w przypadku ciężkich i
systematycznych naruszeń praw człowieka.

10. Najnowsza praktyka pokazuje, że idąc za przykładem Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

oraz późniejszych dokumentów międzynarodowych innych niż traktaty - państwa coraz częściej
skłonne są do wyrażania swojej woli w formie innej niż umowa międzynarodowa, takiej jak:
deklaracje, zasady postępowania, kodeksy etyczne, wytyczne etc.

Dokumenty tego typu nie wymagają ratyfikacji (co często powoduje duże opóźnienie momentu
wejścia w życie takiego aktu) i adresowane są do wszystkich państw członkowskich ONZ oraz do
innych uczestników społeczności międzynarodowej. Dokumenty te nie tylko zawierają polityczne
zobowiązania, ale wyrażają podstawowe zasady mające na celu zachowanie poprawności stosunków
międzynarodowych, ze szczególnym wskazaniem na przestrzeganie praw człowieka

7. Regionalne traktaty praw człowieka

1. W systemie istnieją uniwersalne i regionalne systemy. Uniwersalizm w ochronie praw człowieka
opiera się na ochronie praw poprzez instrumenty o powszechnym zasięgu obowiązywania. Chodzi tu o
instrumenty ONZ. Regionalny system ochrony człowieka oznacza, że prawa te SA chronione poprzez
instrumenty prawne wypracowane przez państwa należące do jednego regionu.

Regionalny system ochrony praw człowieka - element międzynarodowego systemu praw człowieka,
uzupełnia uniwersalny system ochrony praw człowieka ONZ w zakresie praw człowieka. Celem jest
zwiększenie efektywności międzynarodowej ochrony praw człowieka, gdyż państwa danego regionu
łączy wspólne dziedzictwo kulturowe i historyczne, faktyczna współpraca i gotowość akceptacji
wspólnych wartości i norm.

2. System europejski - Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Została
podpisana 4.11.1950 roku w Rzymie, weszła w życie natomiast 3.09.1953 roku , obecnie wiąże 47
państw. Rada Europy składa się z 47 państw zatem wszystkie państwa członkowskie są związane
EKPCz. Polska Konwencją pozostaje związana od 19.01.1993 roku. Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka towarzyszą protokoły dodatkowe, obecnie jest ich 15. Protokoły dodatkowe od strony
formalnej są jednak są ściśle powiązane z konwencją i samodzielnie nie maja racji bytu . Protokoły
można podzielić na dwie grupy:

1. protokoły o charakterze materialnym , które rozszerzają konwencyjny katalog praw człowieka (

protokoły nr 1,4,6,7,12,13)

2. protokoły o charakterze proceduralno-organizacyjnym ,które modyfikują mechanizm kontrolny

(protokoły nr 2,3,5,8,9,10,11,14 oraz 14bis). W odróżnieniu od protokołów materialnych
protokoły te dla wejścia w życie potrzebują ratyfikowania przez wszystkie strony konwencji, zaś
po wejściu w życie przestają funkcjonować jako odrębne traktaty , a ich normy stapiają się z
postanowieniami Konwencji. Wyjątkiem od reguły powszechnej ratyfikacji są Protokół 9
(wymagał 10 ratyfikacji) i protokół 14 bis (wymagał 3 ratyfikacji).

EKPC składa się z 59 artykułów pogrupowanych w trzech rozdziałach . Preambuła i art.1 mówi o
„obowiązku przestrzegania praw człowieka ‘’

 I. ’’Prawa i wolności’’- zawiera katalog praw chronionych oraz postanowienia odnoszące się

do korzystania i ograniczeń z tych praw.

 II. Poświęcony został Europejskiemu Trybunałowi Praw Człowieka
 III. Zawiera różne postanowienia

3. Zakres obowiązywania konwencji rozpatrywany jest pod katem następujących kryteriów :

terytorialnego , personalnego, temporalnego i materialnego.

Zakres terytorialny- art.56 EKPC. Traktat obowiązuje na całym terytorium państwa strony a zatem
także i na terytoriach, za które państwo to ponosi odpowiedzialność.

Zakres personalny- art. 1 EKPC. Zakres jest bardzo szeroki , dotyczy każdej jednostki podlegającej
jurysdykcji państwa-strony . Gwarancje obejmują więc nie tylko obywateli państwa-strony ale także
cudzoziemców a nawet apatrydów.

Zakres temporalny- wyznaczony jest przez odpowiednie normy prawa traktatów. EKPC obowiązuje
bezterminowo .

Zakres materialny- oznacza jakie zobowiązania przyjęło na siebie państwo wiążąc się tym traktatem.

4. Europejska Karta Społeczna została podpisana w Podpisana w Turynie 18.10.1961 roku , weszła

w życie 26.02.1965 roku. Obecnie jej stronami jest 27 krajów w tym Polska od 1997 roku).
Karcie towarzyszą 3 protokoły: Protokół dodatkowy z 1988 r. – 1988/1992, protokół zmieniający
z 1991 r (zwany protokołem Turyńskim – nie wszedł w życie), PD z 1995, przewidujący system
skarg zbiorowych – 1995/1999. 3 maja 1996 roku podpisano Zrewidowana Europejską Kartę
Społeczną, która ma zastąpić dotychczasowy traktat z jego protokołami. Weszła w życie w 1999
roku i wiąże 29 państw w tym Polskę.

EKS składa się z preambuły ,38 artykułów pogrupowanych w 5 częściach oraz z załącznika
interpretacyjnego, który stanowi integralną część Karty.

 Część I- prawa i zasady , które uznane są za deklarację celów , do osiągnięcia których państwo-

strona będzie dążyć przy pomocy wszelkich stosowanych środków.

 Część II-artykuły, w których rozwinięte są wszystkie punkty z części I.
 Część III- ‘’zobowiązania ‘’Wyróżniono grupę siedmiu praw stanowiących tzw’’twardy rdzeń’’ z

których co najmniej 5 państwo ratyfikujące Kartę zobowiązane jest uznać.

 Część IV-przepisy dotyczące mechanizmów kontrolnych
 Część V-zawiera przepisy odnoszące się do stosowania traktatu

5. Pozostałe europejskie traktaty praw człowieka to Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom

oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, Europejska Konwencja o
przysposobieniu dzieci, Europejska Konwencja o wykonywaniu praw dzieci, Konwencja o
kontakcie z dziećmi, Konwencja o ochronie dzieci przed wyzyskiem seksualnym oraz
wykorzystywaniem seksualnym, Konwencja Ramowa o ochronie mniejszości narodowych,
Konwencja o ochronie osób związanych z automatycznym przetwarzaniem danych osobowych,
Konwencja o prawach człowieka i biomedycynie, Konwencja o przeciwdziałaniu handlowi
ludźmi.

6. Karta Organizacji Państw Amerykańskich – podpisana w Bogocie 30.04.1948 roku. Do

organizacji tej należy 35 państw z obu Ameryk. Podpisana 30 kwietnia 1948 r. w Bogocie przez
wysłanników 21 państw. Weszła ona w życie, gdy 13 grudnia roku 1951 Kolumbia, jako

czternaste państwo złożyła dokumenty ratyfikacyjne, co sprawiło, że spełniony został warunek
ratyfikowania Karty OPA przez 2/3 sygnatariuszy.

Zgodnie ze sformułowaniami Karty Organicznej (zwanej także Kartą OPA lub Kartą z Bogoty) do
zadań OPA należy:

 umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynencie amerykańskim,
 wspieranie współpracy gospodarczej, kulturalnej i społecznej,
 wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych regionu,
 pokojowe regulowanie sporów między państwami członkowskimi.

7. W tym systemie podstawowymi aktami jest także Amerykańska Deklaracja Praw i Obowiązków

Obywatela oraz Amerykańska Konwekcja Praw Człowieka wraz z Protokołami Dodatkowymi.

ADPiO została podpisana w 1948 roku. Zawiera ona katalog, który obejmuje wolności o charakterze
indywidualnym, publicznym oraz o charakterze ekonomicznym, socjalnym i kulturalnym. Mamy tutaj
do czynienia z syntezą 3 pierwszych generacji praw człowieka.

AKPC została otwarta do podpisu w 1969 roku, zwana jest inaczej Paktem San Jose, jest to
najważniejszy dokument w systemie OPA, państwa przystępując do AKPC mają obowiązek tym
samym uznania jurysdykcji Między amerykańskiego Trybunału Praw Człowieka. AKPC ma charakter
ogólny, a jej PD odnoszą się do praw i obowiązków człowieka danego rodzaju. PD (P. Salwadoski) –
określa prawa i obowiązki oraz zobowiązuje strony do współpracy w wymienionych dziedzinach,
nakładając na nie obowiązek składania sprawozdań.

8. Istnieje także szereg innych instrumentów prawnych w systemie międzyamerykańskim.W 1985 r.

Zgromadzenie Ogólne OPA przyjęło Między amerykańską konwencję o zapobieganiu torturom i
ich karaniu. W 1988 r. podpisano Protokół dodatkowy w sprawie praw gospodarczych,
społecznych i kulturalnych.

Na mocy artykułu 19 tego dokumentu państwa- strony zobowiązują się do przedstawiania okresowych
sprawozdań dotyczących progresywnych środków podjętych w celu zapewnienia przestrzegania praw
człowieka zawartych w tych dokumentach. Sprawozdania te są przekazywane sekretarzowi
generalnemu OPA.

8 czerwca 1990 r. przyjęto Protokół do Między amerykańskiej konwencji praw człowieka dotyczący
zniesienia kary śmierci, a 9 czerwca 1994 r. nową Między amerykańską konwencję przeciwko
wymuszanemu znikaniu osób. OPA przyjęła również w 1994 r. Między amerykańską konwencję o
przemocy wobec kobiet. Państwa- strony powinny włączać do swoich narodowych sprawozdań dla
Między amerykańskiej Komisji do Spraw Kobiet informacje dotyczące działań podejmowanych w tej
dziedzinie

9. Afrykańska Karta Praw Człowieka i Ludów, została uchwalona na konferencji Organizacji

Jedności Afrykańskiej w Nairobi 26 czerwca 1981, obowiązuje od 21 października 1986 roku.
Zawiera katalog praw jednostki wzorowany na wcześniejszych podobnych dokumentach,
zwłaszcza Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka na którą powołuje się w art. 60. Zakazuje
zwłaszcza tortur i handlu ludźmi (art. 5), bezpodstawnego uwięzienia (art. 6 i 7), gwarantuje m.in.
wolność wyznania (art. 8), słowa (art. 9), zrzeszania (art. 10), zgromadzeń (art. 11), azylu (art. 12),
wolnych wyborów (art. 13), prawo do własności (art. 14), do pracy (art. 15), ochrony zdrowia (art.

16), do nauki (art. 17), ochronę praw kobiet i dzieci, tak jak jest to przewidziane w
międzynarodowych deklaracjach i konwencjach (art. 18).

Artykuł 2 zakazuje dyskryminacji ze względu na rasę, przynależność do grupy etnicznej, kolor skóry,
płeć, język, przekonania religijne, polityczne lub jakiekolwiek inne, pochodzenie narodowe lub
społeczne, urodzenie albo inny status.

W zakresie praw ludów zabrania dominacji jednego ludu nad drugim (art. 19) i zagranicznej
eksploatacji ekonomicznej (art. 21), ogłasza prawo do samostanowienia (art. 20), rozwoju (art. 22) i
pokoju (art. 23).

Wśród obowiązków jednostki wymienia m.in. umacnianie i utrzymywanie rodziny; wykonywanie
pracy na miarę swoich możliwości i zdolności oraz płacenia podatków nałożonych przez prawo w
interesie społecznym (art. 29).

10. W systemie afrykańskim także istnieje kontrola przestrzegania praw człowieka. Dla kontroli

powołuje Afrykańską Komisję Praw Człowieka i Ludów (art. 30 - 46). Skargi mogą wnosić rządy
(art. 47) jak i inne podmioty (art. 55). Skarga powinna być umotywowana (art. 56). Komisja
będzie korzystać z międzynarodowego prawa praw człowieka i ludów, w szczególności z
postanowień różnych afrykańskich dokumentów dotyczących praw człowieka i ludów.

9 czerwca 1998 r. w Wagadugu stolicy Burkina Faso podpisano uzupełniający Kartę Protokół
tworzący Afrykański Trybunał Praw Człowieka i Ludów (rozpoczął działalność 25 stycznia 2004
roku, pierwszą sprawę rozpatrzył w grudniu 2009).

8. Status osób szczególnie narażonych na naruszenia w prawie międzynarodowym praw
człowieka (dzieci, kobiety , niepełnosprawni)

1) Status vulnerable persons – definicja

vulnerable persons - są to osoby szczególnie narażone na naruszenia ich praw. Do takich osób zalicza
się kobiety, dzieci, niepełnosprawnych oraz ludzi w podeszłym wieku. Nie jest to pojęcie definiowane
przez żaden pakt.

2) Specjalna ochrona kobiet ze względu na płeć oraz macierzyństwo

Ze względu na specjalną „rolę” kobiet w okresie ciąży oraz macierzyństwa, kobiety powinny mieć
zapewnione specjalne prawa:



szczególna opieka nad kobietą w ciąży w pracy



ochrona kobiet w ciąży przed wypowiedzeniem zatrudnienia aż do ukończenia urlopu
macierzyńskiego



prawo do urlopu macierzyńskiego



zapewnienie matkom karmiącym czasu wolnego potrzebnego dla nakarmienia dziecka



powstanie nowych regulacji prawnych dotyczących możliwości zatrudnienia w porze nocnej
kobiet, które urodziły dziecko oraz matek karmiących



zakaz zatrudnienia takich kobiet w kopalniach pod ziemią oraz przy wszelkiej innej pracy
niebezpiecznej ,szkodliwej dla zdrowia lub uciążliwej



wprowadzenie stosownych środków ochrony praw kobiet zatrudnionych

3) Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych – specjalny akt chroniący osoby z niepełno
sprawnościami

Konwencja ma na celu ochronę i umożliwienie wszystkim osobom niepełnosprawnym
nieograniczonego korzystania ze wszystkich praw i wolności człowieka. Zawarte są w niej
zobowiązania :



Negatywne – nienaruszanie praw, zakaz ingerencji:



Pozytywne – podejmowanie działań przez państwo



Proceduralne – procesowe, gwarancje dostępu do wymiaru sprawiedliwości

4) Dzieci niepełnosprawne – grupa szczególnie narażona na dyskryminację

Państwa Strony podejmą wszelkie niezbędne środki w celu zapewnienia pełnego korzystania przez
niepełnosprawne dzieci ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności, na zasadzie
równości z innymi dziećmi. We wszystkich działaniach dotyczących dzieci niepełnosprawnych należy
przede wszystkim kierować się najlepszym interesem dziecka.

Państwa Strony zapewnią niepełnosprawnym dzieciom prawo swobodnego wyrażania poglądów we
wszystkich sprawach ich dotyczących, przyjmując je z należytą uwagą, odpowiednio do wieku i
dojrzałości dzieci, na zasadzie równości z innymi dziećmi oraz zapewnią dzieciom pomoc w
wykonywaniu tego prawa, dostosowaną do ich niepełnosprawności i wieku.

5) Obowiązki państwa wobec ochrony niepełnosprawnych dzieci

- Obowiązek prewencji - środki zapobiegające ukrywaniu, przerzucaniu, zaniedbaniu i segregacji
dzieci niepełnosprawnych

- Obowiązek wsparcia - środki wsparcia dla rodzin

- Obowiązek zapewnienia opieki – państwo musi zapewnić w przypadku niezdolności rodziny do
opieki nad dzieckiem, w środowisku rodziny

6) Niepełnosprawne kobiety – grupa szczególnie narażona na WIELOASPEKTOWĄ dyskryminację

Państwa Strony uznają, że niepełnosprawne kobiety i dziewczęta są narażone na wieloraką
dyskryminację i, w związku z tym, podejmą środki w celu zapewnienia pełnego i równego korzystania
przez nie ze wszystkich praw człowieka i podstawowych wolności.

Państwa Strony podejmą wszelkie odpowiednie środki, aby zapewnić pełen rozwój, awans i
wzmocnienie pozycji kobiet, w celu zagwarantowania im możliwości wykonywania i korzystania z
praw człowieka i podstawowych wolności ustanowionych w niniejszej konwencji.

7) Tortury osób niepełnosprawnych

Osoby niepełnosprawne powinny mieć szczególną PEŁNĄ ochronę przed torturami. Poprzez tortury
na osobach z niepełno sprawnościami powinno rozumieć się także okrutne, nieludzkie lub poniżające
traktowanie, lub karanie. W szczególności, nikt nie będzie poddany, bez swobodnie wyrażonej zgody,
eksperymentom medycznym lub naukowym.

8) Ochrona integralności osobistej oraz poszanowania prywatności

Każda osoba niepełnosprawna ma prawo do poszanowania jej integralności fizycznej

i psychicznej, na zasadzie równości z innymi osobami. Żadna osoba niepełnosprawna, bez względu na
miejsce zamieszkania lub warunki życiowe, nie może być narażona na arbitralną lub bezprawną
ingerencję w życie prywatne, sprawy rodzinne, dom lub korespondencję, czy innego typu komunikację
międzyludzką, ani też na bezprawne naruszanie jej czci i reputacji. Osoby niepełnosprawne mają
prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingerencjami

9) Prawa i swobody osób niepełnosprawnych

Osoby z niepełno sprawnościami powinny mieć zapewnioną wolność do przemieszczania się, wyboru
obywatelstwa a także powinny mieć zapewnioną mobilność oraz swobodę poruszania się – dostęp do
urządzeń, szkoleń dla pracowników

10) Kroki jakie może podjąć państwo dla rozwoju osób z niepełno sprawnościami

Organizowanie szkoleń specjalistycznych dla osób z niepełno. Aby mogły poszerzać swoje
kompetencje.

Promowanie zatrudniania osób z niepełno sprawnościami

Ulgi dla przedsiębiorców zatrudniających osoby z niepeł.

9. Ochrona rodziny w prawie międzynarodowym praw człowieka

1) Definicja rodziny jako naturalna i podstawowa komórka społeczeństwa

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych w art. 23 definiuje Rodzinę jako naturalną
i podstawową komórką społeczeństwa mającą prawo do ochrony ze strony społeczeństwa i Państwa.
Podobnie definiuje Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych Socjalnych i Kulturalnych,
aczkolwiek rozszerza tą definicję w art. 10 o to, że rodzina powinna być szczególnie chroniona przy
jej zakładaniu i w okresie trwania odpowiedzialności rodziny za opiekę i wychowanie dzieci
pozostających na jej utrzymaniu. Związek małżeński powinien być zawierany przy swobodnie
wyrażonej zgodzie przyszłych małżonków.

2) Rodzina na gruncie Europejskiej Karty Społecznej

W celu zapewnienia warunków niezbędnych do pełnego rozwoju rodziny, która jest podstawową
komórką społeczeństwa, umawiające się Strony zobowiązują się popierać ekonomiczną, prawną i
społeczną ochronę życia rodzinnego, zwłaszcza poprzez takie środki, jak świadczenia społeczne i
rodzinne, rozwiązania podatkowe, zachęcanie do budowania mieszkań dostosowanych do potrzeb
rodzin, świadczenia dla młodych małżeństw oraz wszelkie inne stosowne środki.

3) Szczególna ochrona matki

Szczególną opieką należy otoczyć matki w rozsądnym okresie przed i po urodzeniu dziecka. W tym
czasie pracujące matki powinny otrzymywać płatny urlop lub urlop z zapewnieniem odpowiednich
świadczeń z tytułu zabezpieczenia społecznego

4) Ochrona matki na gruncie Europejskiej Karty Społecznej

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa matek i dzieci do ochrony społecznej i
ekonomicznej, Umawiające się Strony zobowiązują się podejmować wszelkie konieczne i

odpowiednie środki w tym celu, włączając w to ustanowienie lub utrzymywanie odpowiednich
instytucji lub służb.

5) Szczególna ochrona dziecka

Należy podjąć specjalne kroki w celu zapewnienia ochrony i pomocy wszystkim dzieciom i młodzieży
bez jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na pochodzenie lub inne przyczyny. Należy chronić
dzieci i młodzież przed wyzyskiem ekonomicznym i społecznym. Zatrudnianie ich przy pracy
szkodliwej dla ich moralności lub zdrowia bądź niebezpiecznej dla życia lub mogącej przeszkodzić w
ich normalnym rozwoju powinno być ustawowo karalne. Państwa powinny również ustalić granicę
wieku, poniżej której płatne zatrudnianie dzieci powinno być ustawowo zakazane i karalne

6) Szczególna ochrona starszych

W protokole dodatkowym do ESK z 1988 roku w art. 4 zostały wskazane prawa osób w podeszłym
wieku do ochrony socjalnej. Oznacza to, że strony EKS zobowiązują się do zapewnienia osobom w
podeszłym wieku:



Bycia przez te osoby jak najdłużej pełnosprawnymi członkami społeczeństwa



Umożliwienia takim osobom swobodnego wyboru sposobu życia oraz niezależnej egzystencji
w znanym im środowisku dopóty, dopóki będą sobie tego życzyły oraz będą do tego zdolny



Zapewnienie osobom w podeszłym wieku przebywającym w domach opieki odpowiedniego
wsparcia, z poszanowaniem ich prywatności oraz zagwarantowanie im swobody decyzji
dotyczących warunków życia w takiej instytucji



Zapewnienie poziomu życia rodziny

7) Państwa - strony zobowiązane są do zapewnienia odpowiedniego poziomu życia rodziny,
włączając w to wyżywienie, odzież i mieszkanie, oraz do stałego polepszania warunków bytowych.
Państwa Strony podejmą odpowiednie kroki w celu zapewnienia realizacji tego prawa, uznając w tym
celu zasadnicze znaczenie współpracy międzynarodowej, opartej na zasadzie dobrowolności.

8) Ochrona rodziny pracowników migrujących

Państwa – Strony EKS zobowiązują się do:



ułatwienia wyjazdu, podróży i przyjęcia takich pracowników i ich rodzin oraz zapewnić im, w
ramach własnej jurysdykcji, odpowiednią opiekę sanitarną i medyczną oraz dobre warunki
higieniczne w trakcie podróży



ułatwienie rodzinie pracownika migrującego połączenia[nie wyjaśnione jakie ma być to
połączenie?] z nim

10. Tryb nadzoru na implementacją przez państwa – strony postanowień Międzynarodowego
Paktu Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych.

1)Instrumenty prawne służące do kontroli przestrzegania praw człowieka.

Na system kontroli przestrzegania praw człowieka składają się liczne instrumenty prawne, w tym
między innymi tzw. ciała traktatowe (ang. „treaty monitoring bodies”), czyli specjalne komitety
powołane do monitorowania wypełniania przez państwa postanowień poszczególnych paktów i
konwencji ONZ. Komitety te powołane są na mocy postanowień poniższego traktatu:

Protokół Fakultatywny do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i
Kulturalnych .Protokół ten ustanowił procedurę wnoszenia skarg indywidualnych do komitetu
czuwającego nad kontrolą implementacji Paktu przez Państwa- Strony.

2) Przyjęcie protokołu fakultatywnego

18 czerwca 2008 r. Rada Praw Człowieka ONZ uchwaliła Protokół Fakultatywny do
Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

Protokół ten został następnie przyjęty przez Zgromadzenie Ogólne ONZ dnia 10 grudnia 2008 r.
(rezolucja A/RES/63/117

3)Znaczenie wprowadzenia powyższej procedury

To bardzo ważny etap nie tylko w rozwoju uniwersalnego systemu ochrony praw człowieka, ale
przede wszystkim przełomowe podejście, jeśli chodzi o kontrolę realizacji praw społecznych i
gospodarczych w ramach systemu ONZ. To również ważne potwierdzenie zasady integralności praw
człowieka, zgodnie z którą nie ma praw „drugiej kategorii”, za jakie często są uważane prawa
gospodarcze, społeczne i kulturalne

4) Procedura skargowa ustanowiona przez Protokół jest zbliżona do już istniejących mechanizmów
skargowych do pozostałych organów traktatowych( do KPCZ czy do Komitetu ds. Likwidacji
Dyskryminacji Kobiet)

Procedura wprowadzona przez Radę Praw Człowieka zawiera przy tym nowe elementy świadczące o
ciągłym rozwoju systemu ONZ-owskiego.

Legitymację do wnoszenia skarg (ang. communication) do Komitetu Praw Gospodarczych,
Społecznych i Kulturalnych posiadają jednostki oraz grupy jednostek, które twierdzą iż stały się
ofiarami naruszenia przez Państwo-stronę praw zawartych w Pakcie. Zakres kognicji Komitetu
obejmuje badanie naruszeń wszystkich praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych objętych
Paktem.

5) Aby organ uznał skargę musza zostać spełnione przesłanki , któe są bardzo zbliżóne do przesłanek
wymaganych w przypadku skarg do pozostałych organów traktatowych.

By skarga została uznana za dopuszczalną muszą zostać spełnione łącznie następujące warunki:

-Należy wyczerpać krajowe środki ochrony prawnej, chyba że nastąpiła nieuzasadniona zwłoka lub
jest mało prawdopodobne, iż ich zastosowanie przyniesie skuteczną pomoc;

-Fakty będące przedmiotem skargi muszą mieć miejsce po wejściu w życie Protokołu
Fakultatywnego w stosunku do danego Państwa-strony (chyba że fakty te trwały nadal po tej dacie);

-Zakaz ne bis in idem (zakaz badania tej samej sprawy powtórnie przez Komitet lub rozpatrywania
sprawy, która jest lub była badana w ramach innej międzynarodowej procedury);

-Skarga nie może być sprzeczna z postanowieniami Paktu;

-Skarga nie może być oczywiście bezzasadna lub niedostatecznie uzasadniona;

-Skarga nie może stanowić nadużycia prawa do złożenia skargi;

-Skarga nie może być anonimowa i musi być złożona na piśmie;

-Skargę należy wnieść do Komitetu przed upływem roku od chwili wyczerpania wyczerpania
krajowych środków ochrony prawnej.

6)Wniesienie skargi jest ograniczone wymogiem zmieszczenia się we wskazanym okresie czasu od
chwili wyczerpania krajowych środków ochrony .

Jest to nowe kryterium, jeśli chodzi o skargi indywidualne do komitetów ONZ, bowiem w
przypadku pozostałych organów traktatowych nie obowiązuje limit czasowy na wniesienie skargi.
Ten element procedury jest niewątpliwie wzorowany na art. 35 ust. 1 Europejskiej Konwencji Praw
Człowieka ustanawiającej limit czasowy na wnoszenie skarg do Europejskiego Trybunału Praw
Człowieka;

7) Przesłanki odrzucenia skargi

Komitet może odmówić rozpoznawania skargi, jeśli nie zostanie wykazane iż jej autor poniósł
wyraźny uszczerbek (clear disadvantage), chyba że Komitet uzna, iż skarga podnosi ważne kwestie o
ogólnym znaczeniu. To rozwiązanie, także będące nowością w procedurach skargowych do organów
traktatowych, również można uznać za inspirowanie systemem europejskim, w szczególności
postanowieniami art. 12 Protokołu nr 14 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka formułującego
założenia reformy Trybunału w Strasbourgu (protokół nie wszedł w życie).

8) Charakter postepowania

Całe postępowanie, podobnie jak w przypadku pozostałych komitetów, oparte jest wyłącznie na
dokumentach przedstawionych przez skarżącego i Państwo-stronę oraz ew. na dokumentach ONZ
lub regionalnych systemów kontroli ochrony praw człowieka. Możliwość odwoływania się przez
Komitet do dokumentów tego typu potwierdza dążenie ONZ do zapewnienia współpracy i
komplementarności systemu uniwersalnego z systemami regionalnymi.

9) Postępowanie zakończone jest wydaniem decyzji

Komitet wydaje decyzje stwierdzającej czy doszło w danej sprawie do naruszenia postanowień
Paktu. Decyzja nie jest wyrokiem i nie ma charakteru prawnie wiążącego, jednak obowiązek jej
realizacji wypływa z faktu związania się przez Państwo postanowieniami Paktu i tym samym
przyjęcia na siebie obowiązku realizacji praw w nim zawartych. Wykonanie przez Państwo-stronę
decyzji jest monitorowane w ramach procedury follow-up, która zobowiązuje m.in. do informowania
Komitetu przez Państwo-stronę o podjętych działaniach oraz także ew. dostarczania odpowiednich
informacji w sprawozdaniach okresowych do Komitetu

10) Prócz skargi indywidualnej w systemie OnZ-owskim wyróżniamy także skargę
międzypaństwową.

Protokół Fakultatywny do Paktu ustanawia także instytucję skargi międzypaństwowej oraz
postępowania wyjaśniającego (dochodzenia). Skarga międzypaństwowa umożliwia podnoszenie
przez Państwo-stronę wobec innego Państwa-strony zarzutu niewypełniania zobowiązań nałożonych
przez Pakt. Instrument ten istnieje także w odniesieniu do innych organów traktatowych, m.in.
Komitetu Praw Człowieka, w praktyce jednak nie jest wykorzystywany przez państwa.

Co do mechanizmu przeprowadzania dochodzenia w przypadku otrzymania informacji o
dokonywaniu przez dane Państwo-stronę poważnych lub systematycznych naruszeń praw zawartych
w Pakcie. Dochodzenie może, za zgodą Państwa-strony, obejmować wizytę członków Komitetu na
jego terytorium. Dochodzenie jest instrumentem znacząco uzupełniającym procedurę skargową i
sprawozdawczą, wzorowanym na instytucji postępowania wyjaśniającego prowadzonego przez
Komitet przeciwko Torturom, Nieludzkiemu i Poniżającemu Traktowaniu oraz przez Komitet ds.
Likwidacji Dyskryminacji Kobiet

12. Prawo do samostanowienia jako prawo człowieka.

1) Samostanowienie to samodzielne decydowanie o sobie.

Samostanowienie to reguła wyprowadzona wprost z idei wolności i indywidualizmu.
Samostanowienie jest równoznaczne z uznaniem, że człowiek ma prawo postępować zgodnie ze swoją
autonomiczną wolą. Wskazuje to, że jest wolny od przymusu i zewnętrznej ingerencji.

2) Powstało na forum ONZ, jako proces dekolonizacji.

Prawo do samostanowienia w systemie ONZ rozwijało się dwutorowo: w procesie dekolonizacji oraz
poprzez wzmacnianie międzynarodowych gwarancji ochrony praw człowieka.

3) Prawo do samostanowienia posiadają narody zaś mniejszości narodowe prawo do autonomii.

Mniejszości nie naruszają integralności i suwerenności. Nie naruszają władztwa terytorialnego i
suwerenności państw, nawet jeśli w niektórych przypadkach mogą prowadzić do ograniczenia
władztwa terytorialnego . Samostanowienie narodów może być realizowane tylko przez ludność
zamieszkującą określony obszar i dominującą na nim, niekoniecznie zaś przez naród w rozumieniu
etnicznym, a jego realizacja nie może naruszać integralności terytorialnej innych państw; tym samym
samostanowienie narodów nie jest równoznaczne z prawem do secesji.

4) Prawo o dużym znaczeniu.

Prawo narodów do samostanowienia zostało umieszczone w art. 1 zarówno Paktu Praw
Obywatelskich i Politycznych, jak i Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, a
następnie potwierdzone w Deklaracji Wiedeńskiej i Programie Działań, przyjętych na zakończenie II
Światowej Konferencji Praw Człowieka w 1993 roku. W MPPiO jak i MPPGSiK prawo stanowienia
znajduje się już na początku tego aktu, w I Części Paktu co oznacza, że prawo to ma duże znaczenie.

5) Prawo do samostanowienia narodów traktowane jest jako norma bezwzględnie obowiązująca — ius
cogens — prawa międzynarodowego.

6) MPPOiP oraz MPPGSiK w art. 1 stanowi, że wszystkie narody mają prawo do samostanowienia.
Swobodnie określają swój status polityczny, społeczny i kulturalny. Dysponują swoimi zasobami
naturalnymi i bogactwami, dbają o rozwój gospodarczy, socjalny i kulturalny. Państwa mają nie
przeszkadzać, tylko ułatwiać realizację prawa do samostanowienia.

7) Nie jest samodzielną i wystarczającą przesłanką procesową. Prawo narodów do samostanowienia
nakłada na państwa ogólne zobowiązania i w konsekwencji nie może być samodzielną przesłanką i nie
nadaje się do samodzielnego zastosowania. Naród sam nie może złożyć skargi na art.1 Paktów.

8) Prawo III generacji. Prawa kolektywne, solidarnościowe, czyli uprawnienia przysługujące grupom,
zbiorowością, narodom, odnoszące się do jakości ich życia Jest jedynym prawem człowieka o
charakterze zbiorowym, traktowanym jako warunek korzystania z innych praw człowieka.

9) Deklaracja o przyznaniu niepodległości krajom i ludom kolonialnym (1960) i Deklaracja zasad
prawa międzynarodowego (1970). Definiują prawo do samostanowienia tak samo jak w obu Paktach
oraz porusza problem likwidacji kolonializmu.

10) Zakres obowiązywania jest ograniczony. Prawo międzynarodowe uznaje prawo do
samostanowienia narodu tylko i wyłącznie, jeżeli jest ono zgodne z obowiązującym prawem lokalnym
(np. z konstytucją) uznanego państwa w którym ma się ustanowić.

11) Fundamentalne prawo człowieka. Zgromadzenie Ogólne NZ w rezolucji 421.V, przyjętej 2
grudnia 1950 roku, prawo ludów i narodów do samostanowienia określiło jako "fundamentalne prawo
człowieka".

12) Pojęcie ludu jako podmiotu prawa do samostanowienia Wg art. 1 Karty Narodów Zjednoczonych
narody (ludy) mają prawo do samostanowienia, tym samym mogą być podmiotami prawa
międzynarodowego niezależnie od tego czy dążą do utworzenia państwa

13) Sposoby realizacji prawa do samostanowienia. Utworzenie suwerennego i niepodległego państwa.
Stowarzyszenie lub połączenie się z niepodległym państwem. Swobodne wybranie innego państwa.
Narody korzystające ze swojego prawa, podejmując działania przeciwko aktom przemocy państw
pozbawiających je ich prawa do samostanowienia, mają prawo zabiegać o pomoc i ją otrzymać
zgodnie z celami i zasadami Karty NZ.

14) Ograniczeniem samostanowienia narodów jest zasada integralności terytorialnej państw. Dopóki
przestrzegają one zasady równouprawnienia narodów, toteż samostanowienie narodów nie pociąga za
sobą prawa do secesji grup etnicznych.

13. Typologia praw społecznych w Europejskiej Karcie Społecznej

1) Społeczne prawa człowieka dotyczą prawa do pracy, ochrony socjalnej, zdrowia, życia rodzinnego,
udziału w życiu kulturalnym oraz edukacji. Pod każdym z wymienionych praw kryje się szereg
innych: prawo kobiet i mężczyzn do równego traktowania i równych szans w zatrudnieniu, prawo
pracownika do zarabiania na życie swobodnie wybraną pracą, prawo do opieki medycznej, dostęp do
mieszkań o odpowiednim standardzie, prawo do łączenia się rodzin, prawo obywateli do opuszczenia
własnego kraju. Mówi o nich Europejska Karta Społeczna − międzynarodowa konwencja Rady
Europy, przyjęta w Turynie w 1961 r. przez dwadzieścia osiem państw na świecie. W Polsce prawa te
gwarantuje Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 1997 r.

2) Podstawowy dokument Rady Europy. Dotyczący praw społeczno-ekonomicznych obywateli
otwarty do podpisu 18 października 1961 r. w Turynie. Obowiązuje od 1965 r. Zapewnia prawa oraz
wolności obywatelskie i polityczne bez dyskryminacji ze względu na rasę, kolor i płeć, religię,
poglądy polityczne, pochodzenie narodowe lub społeczne. Karta gwarantuje szereg praw i wolności
dotyczących sfery społecznej. Polska ratyfikowała kartę 10 czerwca 1997 r.

3) Karta ma charakter dokumentu regionalnego, jest podstawowym traktatem praw społecznych
.Europejska Karta Społeczna jest to podstawowy Traktat Praw Społecznych. Jest podstawowym
traktatem miedzynarodowym, który traktuje prawa Społeczne, regulowane przepisami prawa pracy i
ubezpieczen społecznych.

Jest Traktatem regionalnym, ma budowę strukturalną podobną do Konwencji Europejskiej

4) Zbiór traktatów i dokumentów międzynarodowych uchwalonych w latach 61-96

•

EKS 1961/1965

•

Protokół dodatkowy nr. 1- 1988/1992

•

Protokół zmieniający (Turyński) nr. 2- 1991/…(nieuchwalony)

•

Protokół dodatkowy nr. 3- 1995/1998 przewidujący system skarg zbiorowych

•

Zrewidowana Europejska Karta Społeczna- 1996/1999

5) Gwarantuje ochronę praw społecznych takich jak(Zakres przedmiotowy) 4 kategorie praw:

o

Prawa regulowane przepisami indywidualnego prawa pracy

o

Prawa regulowane przepisami zbiorowego prawa pracy

o

Prawa regulowane przepisami prawa ubezpieczenia społecznego

o

EKS chroni prawa społeczne obywateli innych państw członkowskich RE

- Prawo do pracy

- Prawo do odpowiednich warunków pracy

- Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

- Prawo do zrzeszania się

- Prawo do pomocy medycznej

- Prawo do ochrony osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo

- Prawo rodziny do ochrony społecznej, prawnej, ekonomicznej

- Prawo do prowadzenia działalności gosp na terenie państw umawiających się

6) Zakres podmiotowy EKS. W tym szczególna ochrona wybranych kategorii osób.

Wszyscy obywatele państw członkowskich, które ratyfikowały kartę. Osoby korzystające z prawa
legalnego pobytu w ujętych prawach. Ochrona praw wybranych kategorii podmiotów:

Art. 7 i 8- dzieci, młodociani oraz pracownice

Art. 15- os. Niepełnosprawne

Art. 16- rodziny

Art. 19- pracownicy migrujący, członkowie ich rodziny

Art. 17- matki z dziećmi

Art. 18- obywatele innych państw członkowskic

7) Prawa społeczne w EKPC i PD:

- zakaz pracy przymusowej lub obowiązkowej

- swoboda tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich

8) Progresywny charakter praw społecznych

Podział praw człowieka:

•

Prawa polityczne, powinny być realizowane bez zbędnej zwłoki

•

Prawa społeczne, mogą być urzeczywistniane stopniowo

Zasada tempa ich realizacji: stopniowa, progresywna

Charakter progresywny mają prawa : art.12 i 15 EKS

9) Podobieństwo obowiązków państw w zakresie praw politycznych i społecznych

EKS:

•

Obowiązek negatywny (funkcja obronna praw człowieka): art. 5 EKS

•

Obowiązek pozytywny (funkcja ochronna): art. 28 EKS

•

Obowiązek proceduralny: art. 24b EKS

10) Rada Europy aktywnie promuje spójność społeczną. Główne cele organizacji to:

•

Zagwarantowanie odpowiedniego poziomu ochrony socjalnej

•

Promowanie zatrudnienia, szkolenia zawodowego i praw pracowniczych

•

Zapewnienie ochrony najsłabszym grupom społeczeństwa

•

Promowanie równych szans

•

Przeciwdziałanie marginalizacji społecznej i dyskryminacji

•

Wzmacnianie europejskiej współpracy w dziedzinie migracji

11) PD1 do EKS z 1988r. rozszerza zakres ochrony prawnej o 4 dalsze prawa:

•

równość szans- ze względu na płeć

•

prawo pracowników do informacji i konsultacji

•

prawo do brania udziału i określaniu i polepszaniu warunków pracy i środowiska pracy.

•

prawo osób w podeszłym wieku do ochrony socjalnej

ZEKS- + 8 kolejnych praw: art. 24-31

14. Prawa związków zawodowych w prawie międzynarodowym praw człowieka (MPPOiP-
MPPGSiK-EKPC-EKS-PS)

1) Jeden z fundamentów, na którym opiera się prawo pracy. - Źródłem pojęcia nie jest wola
ustawodawcy, ale zakorzeniona w prawie naturalnym przyrodzona godność istoty ludzkiej. Jest sferą
swobód przysługujących jednostce tylko dlatego, że jest człowiekiem, wynikają z godności osoby
ludzkiej.

2) Wolność zrzeszania się jest określana w dokumentach międzynarodowych jako prawo – to
zasadniczo uprawnienie polityczne, a zatem składnik pierwszej rodziny praw człowieka. Jednym z
istotniejszych komponentów jest wolność tworzenia i przystępowania do związków zawodowych oraz
związane z tym gwarancje pracownicze, klasyfikowane jako uprawnienia społeczne.

3) Obowiązki państwa: w odniesieniu do wolności zrzeszenia się te pozytywne obowiązki powstają
przede wszystkim w związku z kolizją interesów jednostki z interesami zrzeszania oraz konfliktem
pracodawca- organizacja pracownicza. Obowiązkiem państwa jest obrona jednostki przed
nadużyciami ze strony zrzeszenia, co wiąże się z wkraczaniem w sferę jego autonomii. Po drugie
chodzi o przeciwstawienie się przejawom antyzwiązkowej dyskryminacji ze strony pracodawcy, która
może polegać np. na różnych formach represjonowania pracowników zaangażowanych w tworzenie
związku zawodowego albo prowadzoną w jego ramach działalność.

4) MPPOiP oraz EKS w ramach ogólnej gwarancji wolności zrzeszania się wymieniają explicite
prawo tworzenia i przystępowania do związków zawodowych. Aspekt negatywny – oznacza tu
wolność od zrzeszania się wbrew własnej woli, czyli zagwarantowanie możliwości nie występowania
bądź występowania ze zrzeszenia. W czasie opracowywania traktatu, część z uczestniczących państw
dopuszczała bowiem praktyk przymusowego członkostwa w związkach zawodowych, która miała
służyć wzmocnieniu pozycji tych ostatnich wobec środowiska pracodawców. Trybunał strasburski
dokonał ewolucji interpretacji art. 11 Konwencji. Odnotowując akceptacje wymiaru negatywnego
wolności zrzeszania się we współczesnych unormowaniach wewnętrznych wielu państw stron EKPC
oraz stanowisku różnych organów międzynarodowych.

5) MPPOiP w art. 22 stanowi, że każdy ma prawo do wolności zrzeszania się, włącznie z prawem do
wolności tworzenia i przystępowania do związków zawodowych w celu ochrony swych interesów. -
Wolność zrzeszania się została wyprowadzona z przyrodzonej godności istoty ludzkiej oraz równych i
niezbywalnych praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej. Wolność zrzeszania się należy do
kategorii praw zarówno osobistych, jak i politycznych. Podobnie bowiem jak w przypadku wolności
wypowiedzi i zgromadzeń, służy ona nie tylko ochronie jednostki przed arbitralną ingerencją państwa
w sferę realizacji przez nią własnych zamierzeń i woli zrzeszania się z innymi (aspekt prawa
osobistego), możliwość korzystania z niej jest również warunkiem niezbędnym do funkcjonowania
demokratycznego państwa i społeczeństwa (aspekt prawa politycznego)

6) Art. 8 MPPGSiK rozwija tę dyrektywę, stanowiąc, że wolność każdego w zakresie tworzenia i
przystępowania do związków zawodowych według własnego wyboru ma być zapewniona przez
państwa-strony w celu popierania i ochrony interesów gospodarczych i społecznych swoich członków
- MPPGKiS przewiduje także prawo związków zawodowych do zakładania krajowych federacji lub
konfederacji, a także prawo do tworzenia bądź przystępowania do międzynarodowych organizacji
związkowych. Także wykonywanie działalności związkowej jest oparte na swobodzie, która
ograniczona jest tylko w drodze ustawowej, w zakresie niezbędnym w demokratycznym
społeczeństwie, w interesie bezpieczeństwa publicznego lub dla ochrony praw i wolności innych osób.
Związki mają mieć także prawo do strajku, wykonywane zgodnie z ustawodawstwem danego kraju

7) EKPC – art.11 mówi o wolności zrzeszania się – każdy ma Rawo do swobodnego pokojowego
zgromadzenia się oraz do swobodnego zrzeszania się włącznie z prawem tworzenia związków

zawodowych i przystępowania do nich dla ochrony swoich interesów. Wykonywanie tych praw nie
może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które są konieczne w
społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego lub publicznego,
ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i
wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu zgodnych z prawem
ograniczeń korzystania z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub administracji
państwowej. Prawo to znajduje się w rozdziale I – prawo i wolności

8) EKS – część I - Wszyscy pracownicy i pracodawcy mają prawo do swobodnego zrzeszania się w
organizacjach krajowych lub międzynarodowych, w celu ochrony ich interesów gospodarczych i
społecznych, art. 19 – zapewnienie osobom migrującym takich samych praw jak obywatelom m. in.
Zapewnienia im możliwości członkostwa w związkach zawodowych i dobrodziejstw układów
zbiorowych

9) Na podstawie EKS związki zawodowe mają prawo do skargi zbiorowej. Skarga zbiorowa w
odróżnieniu do skargi indywidualnej przewidzianej w EKPC różni się tym, że co do przedmiotu,
Komitet Ekspertów – wcześniejszy – rozpatruje naruszenia zbiorowe.

10) W sprawie Narodowy Związek Policji Belgijskiej trybunał strasburski potwierdził że z prawa do
tworzenia i przystępowania do związków zawodowych dla ochrony swoich interesów wynika wolność
podejmowania akcji związkowych. Akcje te mogą polegać np. na prowadzeniu rokowań zbiorowych,
zawieraniu porozumień zbiorowych czy strajku. Nie znaczy to jednak, że art.11 EKPC gwarantuje
prawa do rokowań zbiorowych, układów zbiorowych i strajku W strasburskim case law chodzi nie tyle
o elementy składowe wolności podejmowania akcji związkowych, co raczej o środki jej
urzeczywistnienia, w zakresie których państwo posiada swobodę wyboru. Tak więc po gwałcenie
któregoś z nich nie jest równoznaczne z naruszeniem art., 11 EPC jeśli związek zawodowy zachowuje
realną możliwość obrony interesów pracowniczych za pomocą innych środków.

11) Jakby komuś było mało to jeszcze dwa ekstra - Dopuszczalne ingerencje państwa – podstawową
metodą ograniczania wolności zrzeszanie się jest klauzula imitacyjna. Posługuje się nią PDPC,
MPPOiP – art.22, EKPC art. 11, MPPGSiK art. 8 oraz EKS art.31. W granicach wyznaczonych przez
te przepisy możliwe są różne postacie ingerencji państwa i to we wszystkich fazach korzystania z
omawianej wolności.

12) Pierwsza regulacja traktat wersalski 1919 - Traktat ujmuje je w kategorii prawa, które ma być
zagwarantowane wszystkim – zarówno pracownikom, jak i pracodawcom i ma stanowić realizację
zgodnych z prawem celów. Swoboda zrzeszania się została uznana jako jedna z zasad o wyjątkowym i
pilnym znaczeniu. Traktat wersalski stanowi o prawie, a nie wolności, które ponadto ma być zgodne z
celami systemu prawnego. Realizacja tego prawa nie ma charakteru bezwzględnego nakazu, a jedynie
cel, do jakiego państwa-strony traktatu powinny dążyć, stan, jaki powinny zapewnić, o ile szczególne
okoliczności na to pozwolą – to jakby było mało

15. Państwa OPA wobec praw człowieka. Aspekty materialne.

1) Organizacja Państw Amerykańskich (OPA, ang. Organization of American States) – utworzona w
1948 r. na IX Między Amerykańskiej Konferencji w Bogocie jako kontynuacja Unii
Panamerykańskiej utworzonej w 1910 r. Członkami OPA są wszystkie państwa Ameryki. Jest, obok
Paktu Rio i Paktu bogotańskiego, jednym z trzech filarów systemu między amerykańskiego. Pewne
normy odnoszące się do ochrony praw człowieka znajdują się w Karcie OPA, choć dokument ten nie
posługuje się pojęciem „prawa człowieka”.

2) OPA stworzyła swój własny regionalny system praw człowieka, dysponujący Między amerykańską
Komisją Praw Człowieka (powstałą w 1959) i Między amerykańskim Trybunałem Praw Człowieka
(1979), którego orzecznictwo opiera się na Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka, która weszła
w życie w 1978 jako uzupełnienie i korektura niepewnych krajowych systemów sądownictwa.

3) Między amerykański system ochrony praw człowieka opiera się na Amerykańskiej Konwencji
Praw Człowieka uchwalonej przez Organizację Państw Amerykańskich. Przyjęta została w San Jose,
22 listopada 1969r. Konwencja ma gwarantować poszanowanie praw i wolności w niej uznanych oraz
zapewnić wolne i pełne korzystanie z tych praw bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Celem Konwencji
jest także szeroko pojęta konsolidacja regionu.

4) Amerykańska Konwencja zawiera zasadniczo postanowienia dotyczące praw I generacji - praw
obywatelskich i politycznych, które zostały umieszczone w rozdziale II. Co prawda Konwencja
zawiera także rozdział poświęcony prawom gospodarczym- jednak ogranicza się on do jednego tylko
artykułu (art. 26) opatrzonego tytułem „stopniowy rozwój”, traktującego o stopniowym osiąganiu
pełnej realizacji praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych poprzez ustawodawstwo krajowe
oraz podejmowanie współpracy międzynarodowej.

5) Katalog praw Amerykańskiej Konwencji Praw Człowieka został jednak uzupełniony przez Protokół
dodatkowy z San Salvador w 1988 roku. Protokół ten objął ochroną (w szerszym niż dotychczas
zakresie) prawa gospodarcze, społeczne i kulturalne. Drugi Protokół został przyjęty w sto¬licy
Paragwaju Asuncion dnia 8.06.1990 r. Dotyczy zniesienia kary śmierci

6) System ochrony gwarantowany przez Amerykańską Konwencję wraz z jej protokołami wyraża
więc w pełni zasadę jednolitości i niepodzielności praw człowieka. Stanowi bowiem kompleksowy
katalog praw(zarówno obywatelskich i politycznych jak i gospodarczych, społecznych i kulturalnych),
pozostających ze sobą w związku i stanowiących niepodzielną całość, wymagających ciągłej ochrony i
promocji w celu pełnej ich realizacji.

7) System ochrony praw człowieka w ramach OPA jest systemem subsydiarnym względem krajowych
regulacji. Oznacza to, że uprawnienia gwarantowane przez ustawodawstwo krajowe nie mogą być
ograniczane na podstawie Konwencji lub jej protokołów. W głównym stopniu powinno więc
obowiązywać prawo krajowe- jedynie w kwestiach przez to prawo nieregulowanych należy
posiłkować się postanowieniami Konwencji- ma ona charakter pomocniczy.

8) Protokół dodatkowy z San Salvador zakłada progresywną realizację praw zawartych w protokole.
Nakazuje Państwom- Stronom podjęcie odpowiednich kroków w celi realizacji praw człowieka w
takim stopniu, na jaki pozwalają dostępne środki (także legislacyjne) i stopień rozwoju tych państw.

9) Zarówno AKPCz jak i jej Protokoły zakazują jakiejkolwiek dyskryminacji w korzystaniu z praw w
nich zawartych ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religijne, polityczne lub inne poglądy,
pochodzenie narodowe lub społeczne, status ekonomiczny, urodzenie lub jakąkolwiek inną sytuację
społeczną. Przedmiot dyskryminacji nie stanowi więc katalogu zamkniętego.

10) Protokół dodatkowy do AKPCz dotyczący praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych
dopuszcza w pewnym zakresie ograniczenia w korzystaniu z praw w nim zawartych. Ograniczenia
takie mogą być stosowane jedynie w celu ochrony dobra powszechnego w demokratycznym
społeczeństwie przy jednoczesnym zachowaniu istoty i zasadniczych celów tych praw.

11) Katalogu praw zawartych Protokole z san Salvador nie daje się sklasyfikować w sposób
jednoznaczny. Nie występuje tu bowiem ścisły podział jedynie na prawa indywidualne i zbiorowe lub

prawa I i II generacji. Niewątpliwie można jednak stwierdzić, że prawa zawarte w Protokole
charakteryzują się wyraźnym aspektem socjalnym.

16. Prawa człowieka III generacji w Afrykańskiej Karcie Praw Człowieka i Ludów

1) AKPCiL - Zawiera katalog praw jednostki wzorowany na wcześniejszych podobnych
dokumentach, zwłaszcza Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka na którą powołuje się w art. 60. -
Zakazuje zwłaszcza tortur i handlu ludźmi (art. 5), bezpodstawnego uwięzienia (art. 6 i 7), gwarantuje
m.in. wolność wyznania (art. 8), słowa (art. 9), zrzeszania (art. 10), zgromadzeń (art. 11), azylu (art.
12), wolnych wyborów (art. 13), prawo do własności (art. 14), do pracy (art. 15), ochrony zdrowia
(art. 16), do nauki (art. 17), ochronę praw kobiet i dzieci, tak jak jest to przewidziane w
międzynarodowych deklaracjach i konwencjach (art. 18).

2) Prawa człowieka trzeciej generacji - Mimo kompleksowości obszarów ochrony praw człowieka
przyjętych przez Pakty, w latach 60-ch uznano, że postęp cywilizacyjny niejako wymusza konieczność
odpowiedzi na nowe wyzwania. Przedmiotem dyskusji stała się tzw. trzecia generacja praw człowieka,
związana ze wzrastającą współzależnością państw w procesach postępującej globalizacji świata i
antykolonializmem. Zalicza się do niej: prawo do pokoju, prawo do rozwoju, prawo do bezpiecznego
środowiska, prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości, humanitarnego traktowania.

3) Prawa trzeciej generacji mogą być urzeczywistniane stopniowo i jedynie wspólnym wysiłkiem
społeczności międzynarodowej. Są to prawa indywidualne, ale zarazem kolektywne. Narody
Zjednoczone potwierdziły istnienie tych praw człowieka w różnych rezolucjach i deklaracjach.

4) Prawa wyniknęły z ruchu antykolonialnego - prawa te wiązały się z utratą kolonii przez wiele
państw, a z drugiej uzyskaniem niezależnego bytu przez państwa Afryki i niektóre azjatyckie.
Powołana została w celu pokojowego przeprowadzenia tego procesu Rada Powiernicza przy ONZ. Z
biegiem lat i w miarę możliwości pokojowym przeprowadzeniem tego procesu straciła na ważności.
Byłe kolonie dzięki temu ruchowi odzyskały niepodległość.

5) Preambuła - przekonane, że od tego momentu podstawowe znaczenie ma zwrócenie szczególnej
uwagi na prawo do rozwoju, i że prawa obywatelskie i polityczne nie mogą być oddzielone od praw
gospodarczych, socjalnych i kulturalnych, zarówno w ich koncepcji, jak i uniwersalności oraz że
zapewnienie praw gospodarczych, socjalnych i kulturalnych jest gwarancją korzystania z praw
obywatelskich i politycznych – jedność i niepodzielność praw

6) Prawo do korzystania ze wspólnego dziedzictwa ludzkości - Preambuła - biorąc pod uwagę cechy
tradycji historycznej i wartości cywilizacji afrykańskiej, które powinny inspirować i kształtować
koncepcję praw człowieka i ludów. Artykuł 22 - 1. Wszystkie ludy będą miały prawo do swojego
gospodarczego, społecznego i kulturalnego rozwoju z poszanowaniem własnej wolności i tożsamości
oraz w równym korzystaniu ze wspólnego dziedzictwa ludzkości. 2. Państwa będą miały obowiązek
zapewnić, indywidualnie lub zbiorowo, korzystanie z prawa do rozwoju.

7) Prawo do humanitarnego traktowania - Art. 18 ust. 4 - Osoby w podeszłym wieku oraz
niepełnosprawne będą miały takie same prawo do szczególnych środków ochrony, stosownie do
swoich fizycznych i moralnych potrzeb. Są to tzw. Vulnerable persons, bardziej narażone na
niegodziwość, złe traktowanie i gwałcenie ich praw człowieka. W związku z tym należy im się
dodatkowa ochrona, jaką zapewnia ten artykuł. Innymi grupami osób na to narażonych są kobiety i
dzieci.

8) Prawo do pokoju - Artykuł 23 - 1. Wszystkie ludy będą miały prawo do narodowego i
międzynarodowego pokoju oraz bezpieczeństwa. Zasady solidarności i przyjaznych stosunków
potwierdzone bez zastrzeżeń przez Kartę Narodów Zjednoczonych oraz raz jeszcze potwierdzone
przez Organizację Jedności Afrykańskiej, będą rządziły stosunkami pomiędzy państwami. 2. W celu
umocnienia pokoju, solidarności i przyjaznych stosunków, Państwa-Strony niniejszej Karty zapewnią,
że: a) żadna osoba korzystająca z prawa azylu na mocy artykułu 12 niniejszej karty nie będzie
angażowała się w działalność wywrotową przeciwko krajowi swego pochodzenia lub jakiemukolwiek
innemu Państwu-Stronie niniejszej Karty; b) ich terytoria nie będą wykorzystywane jako bazy dla
wywrotowej terrorystycznej działalności przeciwko ludowi jakiegokolwiek innego Państwa-Strony
niniejszej Karty.

9) Prawo do bezpiecznego środowiska - Artykuł 24 - Wszystkie ludy będą miały prawo do ogólnie
zadawalającego środowiska naturalnego, korzystnego dla ich rozwoju. Prawo to jest progresywne i
osobiste. Pozwala ono na rozwój w odpowiednim, możliwie czystym/zadowalającym do rozwoju
środowisku naturalnym.

10) Prawo do samostanowienia – Preambuła - świadome swojego obowiązku osiągania całkowitego
wyzwolenia Afryki, której ludy ciągle walczą o swoją godność i prawdziwą niepodległość oraz
zobowiązując się wyeliminować agresywne zagraniczne bazy wojskowe i kolonializm,
neokolonializm, apartheid, syjonizm. Artykuł 13 -1. Każdy obywatel będzie miał prawo do
swobodnego udziału w rządzeniu własnym krajem, bezpośrednio lub za pośrednictwem
przedstawicieli wybranych swobodnie, zgodnie z postanowieniami prawa. 2. Każdy obywatel będzie
miał prawo równego dostępu do służby publicznej własnego kraju 3. Każda osoba będzie miała prawo
dostępu do własności publicznej oraz służb, na zasadzie ścisłej równości wszystkich osób wobec
prawa.