O
O
c
c
h
h
r
r
o
o
n
n
a
a
p
p
r
r
z
z
e
e
d
d
p
p
o
o
r
r
a
a
ż
ż
e
e
n
n
i
i
e
e
m
m
e
e
l
l
e
e
k
k
t
t
r
r
y
y
c
c
z
z
n
n
y
y
m
m
Ochrona przed pora
ż
eniem elektrycznym jest cz
ęś
ci
ą
kompleksowej ochrony
zapewniaj
ą
cej bezpiecze
ń
stwo przeciwpora
ż
eniowe ludzi, zwierz
ą
t domowych i
dobytku, obejmuj
ą
cej:
−
ochron
ę
przeciwpora
ż
eniow
ą
,
−
ochron
ę
przed skutkami oddziaływania cieplnego (ochron
ę
przed cieplnymi
skutkami przepływu pr
ą
du elektrycznego),
−
ochron
ę
przeciwpora
ż
eniow
ą
,
−
ochron
ę
przed pr
ą
dem przet
ęż
eniowym,
−
ochron
ę
przed spadkiem napi
ę
cia,
−
ochron
ę
przed przepi
ę
ciami.
Ochrona przeciwpora
ż
eniowa realizowana jest przez odpowiednie rozwi
ą
zania
techniczne zwane
ś
rodkami ochrony w odniesieniu do całej instalacji, jej cz
ęś
ci lub
tylko jednego urz
ą
dzenia.
Zastosowane
ś
rodki ochrony powinny zapewni
ć
wymagany poziom bezpiecze
ń
stwa -
skuteczno
ść
ochrony i je
ż
eli zastosowanie jednego ze
ś
rodków nie gwarantuje tego,
to nale
ż
y zastosowa
ć
zespół
ś
rodków, które wraz z uprzednio zastosowanym
zapewni
ą
niezb
ę
dny poziom bezpiecze
ń
stwa.
Wła
ś
ciwie zastosowana ochrona przeciwpora
ż
eniowa powinna
skutecznie przeciwdziała
ć
gro
ź
nym skutkom ra
ż
enia pr
ą
dem
elektrycznym równocze
ś
nie:
a) w warunkach normalnej pracy urz
ą
dzenia, tj. przy braku
uszkodze
ń
oraz,
b) w warunkach zakłóceniowej pracy urz
ą
dzenia, tj. przy wyst
ą
pieniu
uszkodzenia.
Ochron
ę
w warunkach normalnej pracy urz
ą
dze
ń
stanowi ochrona podstawowa -
ochrona przed dotykiem bezpo
ś
rednim, natomiast ochron
ę
w warunkach pracy
zakłóceniowej stanowi ochrona dodatkowa - ochrona przed dotykiem po
ś
rednim.
Ochron
ę
przed pora
ż
eniem elektrycznym realizuje si
ę
przez równoczesne
zastosowanie ochrony podstawowej i ochrony dodatkowej u
ż
ywaj
ą
c:
a) dwóch niezale
ż
nych
ś
rodków ochrony lub,
b) jeden wzmocniony
ś
rodek ochrony.
Dwa niezale
ż
ne
ś
rodki ochrony powinny by
ć
zaprojektowane, zbudowane i poddane
próbom tak by nie wpływały na „
ż
ywotno
ść
” chronionego urz
ą
dzenia, wzajemnie na
siebie i by nie mogło wyst
ą
pi
ć
równocze
ś
nie ich uszkodzenie.
Wzmocniony
ś
rodek ochrony, jako równowa
ż
ny dwóm niezale
ż
nym
ś
rodkom
ochrony, powinien by
ć
zaprojektowany, zbudowany i poddany próbom tak by nie
uległ uszkodzeniu w warunkach pracy bardziej surowych ni
ż
przewidziane dla
urz
ą
dzenia chronionego.
Ochrona przeciwpora
ż
eniowa jest nieodł
ą
cznym elementem budowy urz
ą
dze
ń
i
instalacji elektroenergetycznych, warunków przył
ą
czenia urz
ą
dze
ń
i instalacji do sieci
oraz zasad ich eksploatacji.
Ochrona podstawowa - ochrona przed dotykiem bezpo
ś
rednim
Podstawowym zadaniem ochrony podstawowej jest zapewnienie braku
zagro
ż
enia ze strony urz
ą
dze
ń
elektrycznych w warunkach ich normalnej pracy
poprzez zapobieganie niebezpiecznym skutkom dotkni
ę
cia cz
ęś
ci czynnych, a tak
ż
e
dost
ę
pnych cz
ęś
ci przewodz
ą
cych.
Ś
rodkami ochrony podstawowej s
ą
:
a) izolacja podstawowa (robocza) - izolowanie cz
ęś
ci czynnych,
b) ogrodzenia (przegrody), obudowy (osłony),
c) bariery (przeszkody),
d) umieszczenie cz
ęś
ci czynnych poza zasi
ę
giem r
ę
ki,
e) ograniczenie napi
ę
cia,
f) ograniczenie pr
ą
du ra
ż
eniowego.
Uzupełnienie ochrony podstawowej (tzn. w/w
ś
rodków) mo
ż
na zrealizowa
ć
przez
wykorzystanie urz
ą
dze
ń
ochronnych ró
ż
nicowo - pr
ą
dowych o pr
ą
dzie wyzwalaj
ą
cym
nie przekraczaj
ą
cym 30 mA.
1
Ochrona przez zastosowanie izolacji podstawowej
Izolacja podstawowa powinna całkowicie i trwale pokrywa
ć
cz
ęś
ci czynne a jej
usuni
ę
cie powinno by
ć
mo
ż
liwe tylko poprzez zniszczenie.
Ka
ż
da izolacja podstawowa zastosowana zarówno w urz
ą
dzeniach fabrycznych jak i
wykonana w trakcie monta
ż
u instalacji powinna by
ć
poddana odpowiednim (tzn.
zgodnym z normami) próbom i badaniom:
a) próbie wytrzymało
ś
ci elektrycznej - okre
ś
laj
ą
cej zdolno
ść
wytrzymywania (bez
przebicia) pewnej warto
ś
ci skutecznej napi
ę
cia probierczego w okre
ś
lonym
czasie, np. w ci
ą
gu 1 min,
b) badaniu, czyli pomiarze rezystancji izolacji wykonanej przy u
ż
yciu
ź
ródła
napi
ę
cia probierczego pr
ą
du stałego przy obci
ąż
eniu pr
ą
dem 1 mA
Minimalne warto
ś
ci rezystancji izolacji dla instalacji elektrycznych przedstawia tabela
nr 3.1.
Izolacja podstawowa powinna by
ć
wykonana z materiału gwarantuj
ą
cego
wytrzymało
ść
mechaniczn
ą
, ciepln
ą
, elektryczn
ą
i odporno
ść
na wpływy chemiczne
podczas jej eksploatacji; powinna by
ć
ona równie
ż
poddawana systematycznym -
okresowym badaniom.
Tabela 3.1.
2
Lp
Napi
ę
cie znamionowe obwodu
[V]
Napi
ę
cie
probiercze
pr
ą
du stałego
[V]
Rezystancj
a izolacji
[M
Ω
Ω
Ω
Ω
]
1
Obwody SELV i PELV przy zasilaniu z
transformatora bezpiecze
ń
stwa (wg PN-
88/E-8105) oraz przy spełnieniu wymaga
ń
odno
ś
nie gniazd i wtyczek (brak stylów
ochronnych, brak koordynacji z gniazdami i
wtyczkami innych obwodów)
250
≥
0,25
2
≤
500 V za wyj
ą
tkiem przypadków
wyszczególnionych w punkcie 1
500
≥
0,5
3
≥
500 V
1000
≥
1,0
Ochrona przez zastosowanie ogrodze
ń
lub obudów
Ogrodzenie (przegroda) stanowi cz
ęść
zapewniaj
ą
c
ą
ochron
ę
przed
niektórymi wpływami otoczenia oraz przed dotykiem bezpo
ś
rednim z niektórych
1
Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
1995
2
PN-92/E-05009/61
kierunków, obudowa (osłona) za
ś
z kierunków dowolnych. ochron
ę
t
ę
obrazuje
rysunek 3.1.
części
czynne
strefa braku ochrony
części
czynne
ogrodzenie (przegroda) obudowa (osłona)
Rys. 3.1. Ochrona przez zastosowanie ogrodzenia lub obudowy.
Ogrodzenia i obudowy powinny by
ć
trwale zainstalowane w sposób zapewniaj
ą
cy
trwało
ść
, utrzymanie wymaganego stopnia ochrony i oddzielenie cz
ęś
ci czynnych.
Usuni
ę
cie ogrodze
ń
i obudów powinno by
ć
mo
ż
liwe tylko:
a) przy u
ż
yciu narz
ę
dzi lub,
b) po wył
ą
czeniu zasilania lub,
c) w przypadku wyst
ę
powania osłony (obudowy) wewn
ę
trznej o stopniu nie
mniejszym ni
ż
IP 2X osłaniaj
ą
cej cz
ęś
ci czynne - osłona ta powinna by
ć
zdejmowana przy u
ż
yciu narz
ę
dzi.
Ogrodzenia i obudowy powinny zapewnia
ć
stopie
ń
ochrony nie mniejszy ni
ż
IP 2X,
za wyj
ą
tkiem np. opraw o
ś
wietleniowych, gniazd wtyczkowych, bezpieczników, gdzie
ze wzgl
ę
dów funkcjonalnych nale
ż
y zastosowa
ć
ni
ż
szy stopie
ń
ochrony.
Górne, poziome, łatwo dost
ę
pne powierzchnie przegród i obudów powinny mie
ć
stopie
ń
ochrony nie mniejszy ni
ż
IP 2X.
Ochrona przez zastosowanie barier (przeszkód)
Bariery (przeszkody) stanowi
ą
cz
ęś
ci zapewniaj
ą
ce ochron
ę
przed
przypadkowym dotykiem (niezamierzonym zbli
ż
eniem si
ę
i dotkni
ę
ciem cz
ęś
ci
czynnych). Bariery mog
ą
by
ć
demontowane bez u
ż
ycia narz
ę
dzi ale powinny by
ć
zabezpieczone przed niezmierzonym demonta
ż
em.
Z powy
ż
szego opisu wynika,
ż
e bariery (osłony) mog
ą
zosta
ć
zastosowane tylko w
pomieszczeniach ruchu elektrycznego, do których dost
ę
p maj
ą
osoby przeszkolone.
3
Ochrona przez umieszczenie cz
ęś
ci jednocze
ś
nie dost
ę
pnych poza
zasi
ę
giem r
ę
ki
Celem tego
ś
rodka ochrony podstawowej jest odsuni
ę
cie cz
ęś
ci jednocze
ś
nie
dost
ę
pnych, na których wyst
ę
puje ró
ż
ny potencjał poza zasi
ę
g r
ę
ki, by zapobiec
niezamierzonemu ich dotkni
ę
ciu.
Zasi
ę
g r
ę
ki powinien by
ć
liczony od poziomu ustawienia stóp do bariery (por
ę
czy,
siatki), na której mo
ż
e znale
źć
si
ę
człowiek.
W przypadku u
ż
ywania podczas pracy przedmiotów przewodz
ą
cych, zasi
ę
g r
ę
ki
musi zosta
ć
powi
ę
kszony o długo
ść
lub obj
ę
to
ść
tych przedmiotów.
3
PN-94/E-05032
Ochrona przez zastosowanie ograniczenia napi
ę
cia
Ś
rodek ochrony podstawowej polegaj
ą
cy na zastosowaniu ograniczenia
napi
ę
cia wykonuje si
ę
przez zastosowanie w obwodach
ź
ródeł napi
ę
cia
bezpiecznego U
L
. Zastosowanie napi
ęć
o warto
ś
ciach bezpiecznych gwarantuje,
ż
e
dotkni
ę
cie cz
ęś
ci czynnych nie spowoduje przepływu gro
ź
nych dla człowieka
warto
ś
ci pr
ą
dów ra
ż
eniowych.
Omawiany
ś
rodek ochrony wykonuje si
ę
w obwodach SELV, PELV i FELV.
Ochrona przez zastosowanie ograniczenia pr
ą
du lub rozładowanie
ładunku
Ś
rodek ochrony podstawowej przez zastosowanie ograniczenia pr
ą
du lub
rozładowania ładunku polega na zapewnieniu ograniczenia pr
ą
du
ź
ródła zasilania do
bezpiecznych warto
ś
ci.
Urz
ą
dzenia ochronne ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe
4
Budow
ę
wył
ą
cznika ró
ż
nicowo - pr
ą
dowego przedstawia rysunek 3.2.
L1
L2
L3
N
N
O
iu
1
2
3
4
5
5'
6
7
8
9
10
N
S
Rys. 3.2. Schemat budowy wył
ą
cznika ró
ż
nicowo - pr
ą
dowego FI.
Oznaczenia:
1. Rdze
ń
przekładnika
sumuj
ą
cego.
2. Uzwojenie pomiarowe.
3. Uzwojenie wyzwalaj
ą
ce.
4. Zwora.
5. Magnes trwały
(elektromagnes).
5’. Bocznik magnetyczny.
6. Spr
ęż
yna zwrotna.
7. Zamek wył
ą
cznika.
8. Przycisk „zał
ą
cz - wył
ą
cz”.
9. Przycisk obwodu
sprawdzaj
ą
cego – testuj
ą
cego.
10. Rezystor ograniczaj
ą
cy.
4
Doepke N. Poradnik praktyczny. „EL-TEAM” Katowice
Podstawowe dane znamionowe wył
ą
cznika ró
ż
nicowo - pr
ą
dowego
−
I
n
- pr
ą
d znamionowy, okre
ś
laj
ą
cy obci
ąż
alno
ść
pr
ą
dow
ą
długotrwał
ą
głównych
torów pr
ą
dowych,
−
I
∆
n
- znamionowy pr
ą
d ró
ż
nicowy (wyzwalaj
ą
cy), okre
ś
laj
ą
cy warto
ść
pr
ą
du
upływno
ś
ciowego, przy której nast
ą
pi otwarcie styków wył
ą
cznika,
−
t - czas zadziałania (wył
ą
czenia),
−
temperatura otoczenia,
−
wytrzymało
ść
zwarciowa, okre
ś
laj
ą
ca wytrzymało
ść
zwarciow
ą
ciepln
ą
wył
ą
cznika,
−
zale
ż
no
ść
od cz
ę
stotliwo
ś
ci, okre
ś
laj
ą
cej cz
ę
stotliwo
ś
ci robocze wył
ą
cznika.
Z uwagi na znamionowy pr
ą
d ró
ż
nicowy produkowane s
ą
dwa rodzaje wył
ą
czników
FI:
1) wył
ą
czniki ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe przeciwpora
ż
eniowe: I
∆
n
≤
30 mA
2) wył
ą
czniki ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe przeciwpo
ż
arowe: I
∆
n
≤
0,3 A
Czas zadziałania wył
ą
czników przeciwpora
ż
eniowych powinien by
ć
niewi
ę
kszy ni
ż
0,2 s.
Uwaga:
Wył
ą
czniki ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe nie reaguj
ą
na zwarcia mi
ę
dzyfazowe. Zasada
wykorzystania wył
ą
cznika FI jako uzupełniaj
ą
cego
ś
rodka ochrony podstawowej
przedstawiona jest na rysunku 3.3.
W przypadku dotkni
ę
cia cz
ęś
ci czynnych przez ciało człowieka popłynie pr
ą
d
ra
ż
eniowy, który w przypadku przekroczenia warto
ś
ci znamionowego pr
ą
du
wyzwalaj
ą
cego wył
ą
cznika FI spowoduje otwarcie styków roboczych w czasie nie
przekraczaj
ą
cym 0,2 s.
Rys. 3.3. Zasada wykorzystania wył
ą
cznika FI.
Odł
ą
czenie odbiornika od sieci zasilaj
ą
cej wyeliminuje przyczyn
ę
wyst
ą
pienia
pora
ż
enia pr
ą
dem elektrycznym.
Poniewa
ż
pr
ą
d ró
ż
nicowy (wyzwalaj
ą
cy) popłynie do ziemi bezpo
ś
rednio przez ciało
człowieka podany wy
ż
ej
ś
rodek techniczny nie mo
ż
e by
ć
uznany za
ś
rodek ochrony
podstawowej.
Oznaczanie zacisków wył
ą
czników ró
ż
nicowo - pr
ą
dowych:
a) wył
ą
czniki FI jednofazowe
L1
L2
L3
N
I
I
I
Rc
FI
O
Rst
I =
U
Rc + Rst
o
Rc - rezystancja ciała człowieka
Rst - rezystancja w miejscu
b) wył
ą
czniki FI trójfazowe
Ochrona dodatkowa - ochrona przed dotykiem
po
ś
rednim
5
Ochrona przez zastosowanie samoczynnego wył
ą
czenia zasilania
Samoczynne wył
ą
czenie zasilania jako
ś
rodek ochrony przeciwpora
ż
eniowej
dodatkowej ma na celu ograniczenie czasu przepływu pr
ą
du ra
ż
eniowego poprzez
dostatecznie szybkie i bez udziału człowieka wył
ą
czenie zasilania obwodu b
ą
d
ź
urz
ą
dzenia w przypadku uszkodzenia izolacji podstawowej i pojawienia si
ę
na
cz
ęś
ciach przewodz
ą
cych dost
ę
pnych niebezpiecznych napi
ęć
dotykowych o
warto
ś
ciach;
a) przekraczaj
ą
cych 50 V warto
ś
ci skutecznej pr
ą
du przemiennego,
b) przekraczaj
ą
cych 120 V pr
ą
du stałego,
c) przekraczaj
ą
cych inne mniejsze warto
ś
ci napi
ę
cia bezpiecznego U
L
w
przypadkach stwarzaj
ą
cych wi
ę
ksze zagro
ż
enie pora
ż
eniowe.
Czas wył
ą
czenia zasilania przez urz
ą
dzenia ochronne powinien by
ć
na tyle krótki by
pr
ą
d ra
ż
eniowy wywołany napi
ę
ciem dotykowym przepływaj
ą
cy przez ciało człowieka
nie spowodował gro
ź
nych skutków patofizjologicznych (by pora
ż
enie było niezbyt
gł
ę
bokie).
Samoczynne wył
ą
czenie zasilania wymaga wi
ę
c:
a) stworzenie warunków dla przepływu pr
ą
du zwarciowego, czyli stworzenia drogi
powrotnej dla jego przepływu podczas uszkodzenia izolacji podstawowej,
b) zainstalowania urz
ą
dze
ń
ochronnych (nadmiarowo - pr
ą
dowych, ró
ż
nicowo -
pr
ą
dowych) dokonuj
ą
cych samoczynnego wył
ą
czenia zasilania w wyniku
przepływu
pr
ą
du
zwarciowego
wywołanego
uszkodzeniem
izolacji
podstawowej.
Realizacja powy
ż
szych warunków opiera
ć
si
ę
musi na wła
ś
ciwym doborze czasów
zadziałania urz
ą
dze
ń
ochronnych i przekrojów przewodów ochronnych w zale
ż
no
ś
ci
od warunków zwarciowych oraz typu układu sieciowego. Cz
ęś
ci przewodz
ą
ce
dost
ę
pne musz
ą
by
ć
poł
ą
czone z przewodem ochronnym, a cz
ęś
ci przewodz
ą
ce
5
Kotlarski W., Grad J.: Aparaty i urządzenia elektryczne. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa
1995
zasilanie
odbiornik
1
2
1
2
N
N
zasilanie
odbiornik
3
4
lub
5
6
N
N
zasilanie
odbiornik
1
2
N
N
zasilanie
odbiornik
N
N
N
1
2
3
3
4
5
5
6
N
lub
jednocze
ś
nie dost
ę
pne przył
ą
czone do tego samego rodzaju uziemienia
indywidualnie, grupowo lub zbiorowo.
W celu zmniejszenia ró
ż
nicy potencjałów mog
ą
cych wyst
ą
pi
ć
pomi
ę
dzy ró
ż
nymi
cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi ka
ż
dy obiekt budowlany musi by
ś
wyposa
ż
ony w główne
poł
ą
czenie wyrównawcze ł
ą
cz
ą
ce ze sob
ą
:
−
główn
ą
szyn
ę
lub zacisk uziemiaj
ą
cy,
−
przewód ochronny PE obwodu rozdzielczego,
−
metalowe
elementy
konstrukcyjne
budynku
(zbrojenia),
centralnego
ogrzewania, klimatyzacji,
−
metalowe rury urz
ą
dze
ń
zasilaj
ą
cych instalacje wewn
ę
trzne w wod
ę
zimn
ą
,
ciepł
ą
, centralnego ogrzewania, gazu,
−
metalowe pancerze i powłoki kabli elektroenergetycznych.
Elementy przewodz
ą
ce wprowadzane z zewn
ą
trz do obiektu budowlanego nale
ż
y
obj
ąć
poł
ą
czeniem wyrównawczym mo
ż
liwie najbli
ż
ej miejsca ich prowadzenia do
budynku.
Główne poł
ą
czenie wyrównawcze wykonywane jest głównie w najni
ż
szej kondygnacji
budynku.
Samoczynne wył
ą
czenie zasilania w układach sieciowych TN
Stworzenie drogi powrotnej dla przepływu pr
ą
du zwarciowego w układach TN
wykonuje si
ę
poprzez przył
ą
czenie wszystkich cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych do
uziemionego punktu zasilania (punktu neutralnego sieci) za po
ś
rednictwem
uziemionych przewodów ochronnych. Uziemienie przewodu ochronnego ma na celu
nadanie mu potencjału ziemi lub potencjału zbli
ż
onego do potencjału ziemi w
przypadku zwarcia.
Uziemianie przewodów ochronnych zostało opisane w punkcie 1.3.3. i 1.3.4.
Urz
ą
dzenia ochronne zapewniaj
ą
ce samoczynne wył
ą
czenie zasilania powinny by
ć
zainstalowane w instalacji zasilaj
ą
cej lub w urz
ą
dzeniu, przy czym ochron
ą
dodatkow
ą
powinno by
ć
obj
ę
te całe urz
ą
dzenie.
W przypadku zwarcia o pomijalnie małej impedancji pomi
ę
dzy przewodem fazowym
a cz
ęś
ci
ą
przewodz
ą
c
ą
dost
ę
pn
ą
lub przewodem ochronnym urz
ą
dzenia ochronne
powinny posiada
ć
tak
ą
charakterystyk
ę
czasowo - pr
ą
dow
ą
by spełniona była
zale
ż
no
ść
:
Z
s
∗
I
a
≤
U
o
6
gdzie:
Z
s
-impedancja p
ę
tli zwarciowej obejmuj
ą
ca:
ź
ródło zasilania, przewód roboczy
i ochronny pomi
ę
dzy
ź
ródłem zasilania a miejscem zwarcia; impedancj
ę
p
ę
tli zwarciowej wyra
ż
amy w omach [
Ω
]
I
a
- warto
ść
pr
ą
du
powoduj
ą
cego
samoczynne
wył
ą
czenie
zasilania
okre
ś
lonym czasie przez urz
ą
dzenia ochrone; pr
ą
d ten wyra
ż
amy w
amperach [A]
U
o
- warto
ść
napi
ę
cia znamionowego wzgl
ę
dem ziemi (nap. fazowe)
wyra
ż
onego w woltach [V]
6
PN 92/E-05009/41
Rys. 3.4. Zwarcie mi
ę
dzy przewodem fazowym a przewodem ochronnym
Maksymalny czas wył
ą
czania w układach TN przedstawia tabela 3.2.
Tabela. 3.2.
7
U
o
[V]
Czas wył
ą
czenia [s]
U
L
≤≤≤≤
50 V~ U
L
≤≤≤≤
120 V =
U
l
≤≤≤≤
25 V ~ U
L
≤≤≤≤
60 V =
120
230
277
400
480
580
0,8
0,4
0,4
0,2
0,1
0,1
0,35
0,20
0,20
0,05
0,05
0,02
Czasy te dotycz
ą
wył
ą
czania obwodów odbiorczych oraz urz
ą
dze
ń
zainstalowanych
w tych obwodach bezpo
ś
rednio lub za po
ś
rednictwem gniazd wtyczkowych.
W obwodach odbiorczych dopuszcza si
ę
instalowanie urz
ą
dze
ń
odgromowych
dokonuj
ą
cych samoczynnego wył
ą
czenia w czasie dłu
ż
szym ni
ż
czasy okre
ś
lone w
tablicy, lecz nie przekraczaj
ą
cym 5 s pod warunkiem,
ż
e:
−
urz
ą
dzenia odbiorcze s
ą
zainstalowane na stałe, oraz
−
impedancja przewodu ochronnego mi
ę
dzy rozdzielni
ą
a miejscem przył
ą
czenia
przewodu ochronnego do głównej szyny uziemiaj
ą
cej:
Z
U
U
Z
L
O
S
≤
∗
8
−
w rozdzielnicy znajduj
ą
si
ę
poł
ą
czenia wyrównawcze identyczne z poł
ą
czeniami
głównymi.
Dłu
ż
sze czasy wył
ą
czenia, lecz nie dłu
ż
sze ni
ż
5 s, mog
ą
by
ć
równie
ż
przyj
ę
te w
obwodach rozdzielczych - wewn
ę
trznych liniach zasilaj
ą
cych.
W przypadku bezpo
ś
redniego zwarcia przewodu fazowego z ziemi
ą
(np. w liniach
napowietrznych) napi
ę
cie mi
ę
dzy przewodem ochronnym i przył
ą
czonymi do niego
cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi dost
ę
pnymi a ziemi
ą
nie mo
ż
e przekroczy
ć
warto
ś
ci
napi
ę
cia bezpiecznego U
L
. Warunek ten sprawdzamy według zale
ż
no
ś
ci:
R
R
U
U - U
B
E
L
O
L
≤
9
7
PN 92/E-05009/41
8
PN 92/E-05009/41
L1
L2
L3
PE
N
Iz
Iz
Iz
Lini
ą
przerywan
ą
zaznaczono p
ę
tl
ę
zwarciow
ą
tj. obwód, w którym płynie
pr
ą
d zwarciowy I
Z
.
gdzie:
R
B
- oznacza
wypadkow
ą
rezystancj
ę
wszystkich
równolegle
poł
ą
czonych uziomów w [
Ω
],
R
E
- oznacza najmniejsz
ą
rezystancj
ę
styku z ziemi
ą
cz
ęś
ci przewodz
ą
cych
obcych nie przył
ą
czonych do przewodu ochronnego, przez które mo
ż
e
nast
ą
pi
ć
zwarcie pomi
ę
dzy faz
ą
a ziemi
ą
.
Jako urz
ą
dzenia ochronne w sieci TN nale
ż
y stosowa
ć
:
a) urz
ą
dzenia
ochronne
nadmiarowo - pr
ą
dowe
(bezpieczniki,
wył
ą
czniki
instalacyjne, wył
ą
czniki zwarciowe),
b) urz
ą
dzenia ochronne ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe (wył
ą
czniki ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe FI),
przy czym przewód PEN nie mo
ż
e by
ć
stosowany po stronie odbioru.
Przykłady zastosowa
ń
samoczynnego wył
ą
czenia zasilania w sieciach TN:
L1
L2
L3
PEN
Rys. 3.5. Zastosowanie bezpieczników jako urz
ą
dze
ń
ochronnych w sieci TN-C
Błąd! Nie można odnaleźć źródła odwołania.
Rys. 3.6. Zastosowanie bezpieczników jako urz
ą
dze
ń
ochronnych w sieci TN-S
L1
L2
L3
PE
N
FI
FI
1
2
3
4
5
6
N
N
1
2
N
N
Rys. 3.7. Zastosowanie wył
ą
czników FI jako urz
ą
dze
ń
ochronnych w sieci TN-S
9
PN 92/E-05009/41
L1
L2
L3
PE
N
1
2
3
4
5
6
N
N
FI
Rys. 3.8. Zastosowanie bezpieczników i wył
ą
czników FI jako urz
ą
dze
ń
ochronnych
w sieci TN-C-S
W
przypadku
niespełnienia
warunku
skuteczno
ś
ci
ochrony
za
pomoc
ą
samoczynnego wył
ą
czania zasilania:
Z
s
∗
I
a
≤
U
o
10
nale
ż
y:
−
wymieni
ć
urz
ą
dzenia ochronne o charakterystyce zale
ż
nej na urz
ą
dzenia o
działaniu bezzwłocznym (o charakterystyce niezale
ż
nej),
−
dokona
ć
wła
ś
ciwego doboru pr
ą
dów zadziałania urz
ą
dze
ń
ochronnych,
−
zwi
ę
kszy
ć
przekroje przewodów,
−
wymieni
ć
przewody z
ż
yłami aluminiowymi na przewody z
ż
yłami miedzianymi,
−
zmieni
ć
usytuowanie odbiorników tzn. odbiorniki o du
ż
ych mocach zainstalowa
ć
w pobli
ż
u
ź
ródeł zasilania,
−
zastosowa
ć
miejscowe poł
ą
czenia wyrównawcze,
−
zastosowa
ć
inny
ś
rodek ochrony dodatkowej.
Uwaga:
W przewodzie ochronnym nie wolno stosowa
ć
wkładek topikowych i ł
ą
czników -
nale
ż
y zapewni
ć
ci
ą
gło
ść
przewodów ochronnych.
Samoczynne wył
ą
czenie zasilania w układach sieciowych TT
Stworzenie drogi powrotnej dla przepływu pr
ą
du zwarciowego w układzie TT
wykonuje si
ę
poprzez poł
ą
czenie wszystkich cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych
chronionych przez to samo urz
ą
dzenie ochronne ze sob
ą
przewodami ochronnymi i
przył
ą
czenie do tego samego uziomu.
Urz
ą
dzenia ochronne nadmiarowo - pr
ą
dowe powinny zapewnia
ć
samoczynne
wył
ą
czenie zasilania w czasie:
a) nie dłu
ż
szym ni
ż
5 s w przypadku urz
ą
dze
ń
nadmiarowo - pr
ą
dowych o
charakterystyce czasowo - pr
ą
dowej zale
ż
nej,
a) bezzwłocznym (tj. wynikaj
ą
cym tylko z czasu działania) w przypadku urz
ą
dze
ń
o charakterystyce niezale
ż
nej.
10
PN 92/E-05009/41
Warunkiem skutecznej ochrony jest spełnienie zale
ż
no
ś
ci:
R
A
∗
I
a
≤
U
L
11
gdzie:
R
A
- rezystancja uziomu i przewodu ochronnego ł
ą
cz
ą
cego uziom i cz
ęś
ci
przewodz
ą
ce dost
ę
pne, [
Ω
]
I
a
- pr
ą
d zapewniaj
ą
cy samoczynne wył
ą
czenie zasilania przez urz
ą
dzenia
ochronne, [A]
Powy
ż
sza zale
ż
no
ść
w wyra
ź
ny sposób pokazuje,
ż
e w przypadku pojawienia si
ę
na
cz
ęś
ciach przewodz
ą
cych dost
ę
pnych, niebezpiecznych napi
ęć
dotykowych powinny
zadziała
ć
urz
ą
dzenia ochronne - powoduj
ą
c wył
ą
czenie zasilania.
Napi
ę
cie dotykowe (mi
ę
dzy cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi a ziemi
ą
) jest w przybli
ż
eniu
równe spadkowi napi
ę
cia na rezystancji R
A
podczas przepływu pr
ą
du zwarciowego.
Je
ś
li jako urz
ą
dzenie ochronne w sieci TT zastosowany zostanie wył
ą
cznik FI to:
I
a
= I
∆
n
w czasie t
≤
0,2 s
W przypadku stosowania w obwodach rozdzielczych wył
ą
czników FI typu S
(działanie selektywne - zwłoczne) ze wzgl
ę
du na wybiórczo
ść
działania czas
zadziałania tzn. samoczynnego wył
ą
czenia zasilania mo
ż
e zosta
ć
wydłu
ż
ony do 1 s.
Rys. 3.9. Przykłady zastosowa
ń
samoczynnego wył
ą
czenia zasilania w sieci TT.
1.
L1
L2
L3
N
R
A1
R
A2
11
PN 92/E-05009/41
PEN
Izw
Izw
Izw
L1
L2
L3
R
2.
FI
FI
1
2
3
4
5
6
N
N
1
2
N
N
L1
L2
L3
N
R
A1
R
A2
Jako urz
ą
dzenia ochronne w sieci TT mog
ą
by
ć
stosowane:
a) urz
ą
dzenia ochronne nadmiarowo - pr
ą
dowe
b) urz
ą
dzenia ochronne ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe
c) urz
ą
dzenia ochronne napi
ę
ciowe
W
przypadku
niespełnienia
warunku
skuteczno
ś
ci
ochrony
za
pomoc
ą
samoczynnego wył
ą
czenia zasilania:
R
A
∗
I
a
≤
U
L
nale
ż
y:
−
wymieni
ć
urz
ą
dzenia ochronne o charakterystyce zale
ż
nej na urz
ą
dzenia o
działaniu bezzwłocznym (o charakterystyce niezale
ż
nej),
−
dokona
ć
wła
ś
ciwego doboru pr
ą
dów zadziałania urz
ą
dze
ń
ochronnych,
−
zmniejszy
ć
rezystancj
ę
uziemienia,
−
zastosowa
ć
miejscowe poł
ą
czenia wyrównawcze,
−
zastosowa
ć
inny
ś
rodek ochrony dodatkowej.
Samoczynne wył
ą
czenie zasilania w układach sieciowych IT
Układy sieciowe charakteryzuj
ą
si
ę
bardzo małymi warto
ś
ciami pr
ą
du
zwarciowego doziemnego:
a) stan przed zwarciem
Ic
L1
= Ic
L2
= Ic
L3
= Uo
ϖ
C
L1
L2
L3
C
C
C
I
CL3
I
CL2
I
CL1
Warto
ś
ci pr
ą
dów upływno
ś
ciowych zale
żą
od warto
ś
ci pojemno
ś
ci doziemnych linii, a
te zwi
ą
zane s
ą
z długo
ś
ci
ą
linii.
b) stan zwarcia doziemnego
Iz = 3Uo
ϖ
C
Pr
ą
d zwarcia doziemnego nie osi
ą
ga du
ż
ych warto
ś
ci.
Napi
ę
cia mi
ę
dzy fazami „zdrowymi” a ziemi
ą
zwi
ę
kszaj
ą
si
ę
3
razy.
Zbyt małe warto
ś
ci pr
ą
du zwarcia z ziemi
ą
sprawiaj
ą
,
ż
e warunek samoczynnego
wył
ą
czenia zasilania przy pojedynczym zwarciu z ziemi
ą
mo
ż
e by
ć
niezrealizowany.
Dlatego ochron
ę
dodatkow
ą
w sieciach IT nale
ż
y wykona
ć
poprzez:
a) uziemienie cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych oraz,
b) zapewnienie spadków napi
ęć
na rezystancjach uziemie
ń
w wyniku przepływu
pr
ą
du pojedynczego zwarcia z ziemi
ą
nie przekraczaj
ą
cych warto
ś
ci napi
ęć
bezpiecznych:
R
A
∗
I
d
≤
U
L
gdzie: R
A
- rezystancja uziemienia cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych, [
Ω
]
I
d
- pr
ą
d pojedynczego zwarcia z ziemi
ą
, [A]
L1
L2
L3
Id
R
A1
R
A2
Napi
ę
cie dotykowe nie mo
ż
e przekroczy
ć
warto
ś
ci napi
ę
cia bezpiecznego U
L
.
Ze wzgl
ę
du na wyst
ę
puj
ą
ce przepi
ę
cia, pojedyncze zwarcia z ziemi
ą
powinny by
ć
usuni
ę
te w krótkim czasie przez obsług
ę
. Bardzo korzystnym jest zastosowanie
urz
ą
dze
ń
do kontroli stanu izolacji wyposa
ż
onych w sygnalizatory: akustyczny i
optyczny.
Warunki do samoczynnego wył
ą
czenia zasilania w sieci IT wyst
ą
pi
ą
przy
podwójnym zwarciu z ziemi
ą
:
a) podwójne zwarcie z ziemi
ą
przy indywidualnym lub grupowym uziemieniu
cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych,
L1
L2
L3
C
C
Iz
I
ZCL3
I
ZCL2
3U
O
3U
O
Warunkiem skutecznej ochrony jest:
I
a1
∗
R
A1
≤
U
L
i I
a2
∗
R
A2
≤
U
L
W tym wypadku obowi
ą
zuj
ą
zasady ochrony dodatkowej jak dla sieci TT.
b) podwójne zwarcie z ziemi
ą
przy zbiorowym uziemieniu cz
ęś
ci przewodz
ą
cych
dost
ę
pnych
Warunkiem skutecznej ochrony jest:
Z
3 U
2 I
S
O
a
≤
∗
∗
12
gdzie:
Z
S
- impedancja p
ę
tli zwarcia obejmuj
ą
ca przewód fazowy i ochronny obwodu
c) podwójne zwarcie z ziemi
ą
przy zbiorowym uziemieniu cz
ęś
ci przewodz
ą
cych
dost
ę
pnych i zastosowanym przewodzie neutralnym,
12
PN 92/E-05009/41
L1
L2
L3
Iz
Iz
Iz
R
A1
R
A2
L1
L2
L3
Iz
Iz
Iz
PE
R
A
L1
L2
L3
PE
N
R
A
Warunkiem skutecznej ochrony jest:
Z
U
2 I
S
O
a
≤
∗
13
gdzie:
Z
S
- impedancja p
ę
tli zwarcia obejmuj
ą
ca przewód neutralny i przewód ochronny
obwodu
Jako urz
ą
dzenia ochronne w sieci IT mog
ą
by
ć
stosowane:
a) urz
ą
dzenia ochronne nadmiarowo - pr
ą
dowe,
b) urz
ą
dzenia ochronne ró
ż
nicowo - pr
ą
dowe,
c) urz
ą
dzenia do stałej kontroli stanu izolacji.
Zastosowanie urz
ą
dze
ń
ró
ż
nicowo - pr
ą
dowych mo
ż
e w niektórych przypadkach
zapewni
ć
samoczynne wył
ą
czenie zasilania przy pojedynczym zwarciu z ziemi
ą
.
Dopuszczalny czas samoczynnego wył
ą
czenia zasilania w układach sieciowych IT
przy podwójnym zwarciu z ziemi
ą
przedstawia tabela 3.3.
Tabela. 3.3.
14
Napi
ę
cie
znamionowe
Izolacji
U
o
/ U [V]
Czas wył
ą
czenia [s]
Czas wył
ą
czenia [s]
Układ IT bez
przewodu
neutralnego
Układ IT z
przewodem
neutralnym
Układ IT bez
przewodu
neutralnego
Układ IT z
przewodem
neutralnym
120 / 230
230 /400
400 / 690
580 / 1000
0,8
0,4
0,2
0,1
5,0
0,8
0,4
0,2
0,4
0,2
0,06
0,02
1,0
0,5
0,2
0,08
dla U
L
≤
50 V~ U
L
≤
120 V=
dla U
L
≤
25 V~ U
L
≤
60 V=
Dodatkowe (miejscowe) poł
ą
czenia wyrównawcze
Miejscowe poł
ą
czenia wyrównawcze nale
ż
y stosowa
ć
w układach sieciowych
TN, TT i IT w przypadkach gdy nie mo
ż
na spełni
ć
warunków samoczynnego
wył
ą
czenia zasilania. Poł
ą
czeniami wyrównawczymi nale
ż
y wówczas obj
ąć
cało
ść
instalacji, chc
ą
c nie dopu
ś
ci
ć
do powstania zbyt du
ż
ych warto
ś
ci napi
ęć
dotykowych
mi
ę
dzy cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi dost
ę
pnymi i obcymi.
Miejscowymi poł
ą
czeniami wyrównawczymi nale
ż
y obj
ąć
:
−
cz
ęś
ci przewodz
ą
ce jednocze
ś
nie dost
ę
pne urz
ą
dze
ń
stałych
−
cz
ęś
ci przewodz
ą
ce obce
−
przewody ochronne urz
ą
dze
ń
oraz gniazd wtyczkowych
−
główne metalowe zbrojenia konstrukcji
ż
elbetowych
Rezystancja
poł
ą
cze
ń
wyrównawczych
mi
ę
dzy
cz
ęś
ciami
przewodz
ą
cymi
jednocze
ś
nie dost
ę
pnymi i cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi obcymi musi spełnia
ć
warunek:
R
50
I
a
≤
15
gdzie:
I
a
- oznacza pr
ą
d zadziałania urz
ą
dzenia ochronnego, dla wył
ą
czników FI - I
∆
n
,
dla urz
ą
dze
ń
nadmiarowo - pr
ą
dowych pr
ą
d zadziałania w czasie t
≤
5 s
13
PN 92/E-05009/41
14
PN 92/E-05009
15
PN 92/E-05009/41
Ochrona przez zastosowanie nieuziemionych poł
ą
cze
ń
wyrównawczych
miejscowych
Celem tego
ś
rodka ochrony dodatkowej jest uniemo
ż
liwienie pojawienia si
ę
zbyt du
ż
ych ró
ż
nic potencjałów (niebezpiecznych napi
ęć
dotykowych) mi
ę
dzy
cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi dost
ę
pnymi i obcymi.
Ochrona przez zastosowanie nieuziemionych poł
ą
cze
ń
wyrównawczych realizowana
jest poprzez:
−
zainstalowanie
nieuziemionych
poł
ą
cze
ń
wyrównawczych
pomi
ę
dzy
nieuziemionymi cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi dost
ę
pnymi i obcymi,
−
zainstalowanie poł
ą
cze
ń
wyrównawczych wewn
ą
trz urz
ą
dzenia,
−
uniemo
ż
liwienie jednoczesnego dotyku cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych i
obcych znajduj
ą
cych si
ę
w obszarze obj
ę
tym nieuziemionymi poł
ą
czeniami
wyrównawczymi oraz w obszarze zewn
ę
trznym (rysunek 3.4.).
L1 L2 L3 N
L1 L2 L3 N
1.25 m
przewodząca
podłoga
izolacj
a
podłoże połączone
z ziemią
bariera
Rys. 3.10. Nieuziemione poł
ą
czenie wyrównawcze - cz
ęś
ci ciała człowieka znajduj
ą
si
ę
pod tym samym potencjałem.
W przypadku gdy system poł
ą
cze
ń
wyrównawczych b
ę
dzie miał poł
ą
czenie z ziemi
ą
poprzez cz
ęś
ci przewodz
ą
ce dost
ę
pne lub obce, to ochrona poprzez zastosowanie
nieuziemionych poł
ą
cze
ń
wyrównawczych b
ę
dzie nieskuteczna; nale
ż
y wówczas
zastosowa
ć
ochron
ę
przez samoczynne wył
ą
czenie zasilania.
Miejscowe nieuziemione poł
ą
czenia wyrównawcze stanowi
ą
samodzielny
ś
rodek
ochrony dodatkowej, ponadto wykorzystywane s
ą
w obwodach z separacj
ą
elektryczn
ą
, oraz w obwodach PELV.
Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej
Celem separacji elektrycznej jest ograniczenie pr
ą
du ra
ż
eniowego do warto
ś
ci
nie powoduj
ą
cych gro
ź
nych skutków patofizjologicznych u człowieka w wyniku
uszkodzenia izolacji roboczej obwodu.
Separacj
ę
elektryczn
ą
mo
ż
na stosowa
ć
przy zasilaniu pojedynczego odbiornika oraz
grupy odbiorników pod warunkiem,
ż
e:
−
obwód odbiorczy zostanie galwanicznie oddzielony (odseparowany) od obwodu
zasilaj
ą
cego,
−
w obwodzie odbiorczym zostanie zastosowana izolacja podstawowa (lub
ś
rodek
równowa
ż
ny) izoluj
ą
ca cz
ęś
ci czynne obwodu od ziemi oraz od innych
obwodów.
Ł
ą
czna długo
ść
oprzewodowania obwodu separowanego nie powinna przekracza
ć
500 m a iloczyn napi
ę
cia znamionowego i ł
ą
cznej długo
ś
ci przewodowania nie
powinien by
ć
wi
ę
kszy od 100000 [V
∗
m]. Napi
ę
cie obwodu separowanego nie mo
ż
e
przekracza
ć
500 V.
Jako
ź
ródło zasilania obwodu separowanego nale
ż
y zastosowa
ć
transformator
separacyjny lub inne
ź
ródło zapewniaj
ą
ce równowa
ż
ny poziom bezpiecze
ń
stwa.
Ruchome i stałe
ź
ródła zasilania nale
ż
y dobiera
ć
i instalowa
ć
tak by spełniały
wymagania stawiane urz
ą
dzeniom II klasy ochronno
ś
ci to znaczy:
−
izolacja mi
ę
dzy obwodem wtórnym a pierwotnym powinna by
ć
izolacj
ą
podwójn
ą
lub wzmocnion
ą
,
−
sposób zainstalowania
ź
ródła nie mo
ż
e pogorszy
ć
jego izolacji.
Uwaga:
Szczegółowe informacje dotycz
ą
ce odbiorników II kl. ochronno
ś
ci zawarte s
ą
w
punkcie 3.2.9.
W czasie eksploatacji obwodu, w którym zastosowano separacj
ę
elektryczn
ą
nale
ż
y
zwraca
ć
uwag
ę
na dobry stan rezystancji izolacji przewodów i urz
ą
dze
ń
, ochron
ę
izolacji przed uszkodzeniem mechanicznym, cieplnym oraz przez reakcje chemiczne.
Oprzewodowanie obwodu separowanego zasadniczo powinno by
ć
niezale
ż
nym od
innych obwodów.
Dopuszczalne jest zastosowanie obwodów separowanych i innych w tym samym
oprzewodowaniu, pod warunkiem,
ż
e:
−
zostanie zastosowany przewód wielo
ż
yłowy bez płaszcza metalowego, lub
przewody izolowane w rurce izolacyjnej, kanałach i bruzdach,
−
napi
ę
cie znamionowe zastosowanych przewodów b
ę
dzie co najmniej równe
najwy
ż
szemu napi
ę
ciu roboczemu obwodów,
−
ka
ż
dy obwód zostanie wyposa
ż
ony w zabezpieczenie przet
ęż
eniowe.
Przy zastosowaniu jednego odbiornika w obwodzie separowanym, cz
ęś
ci
przewodz
ą
ce dost
ę
pne obwodu nie mog
ą
by
ć
poł
ą
czone a tak
ż
e nie mog
ą
si
ę
styka
ć
z przewodem ochronnym i cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi dost
ę
pnymi innych obwodów -
w przeciwnym wypadku ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej b
ę
dzie
nieskuteczna (w obwodzie separowanym mog
ą
pojawi
ć
si
ę
niebezpieczne napi
ę
cia
dotykowe).
L
N
PE
obwód
zasilający
obwód
separo-
wany
I
raż
odbiornik
I
raż
C
Tr. separacyjny
Rys. 3.11. Ochrona przez zastosowanie separacji elektrycznej. Pr
ą
d ra
ż
eniowy
zostanie ograniczony reaktancj
ą
pojemno
ś
ciow
ą
doziemn
ą
i nie osi
ą
gnie
niebezpiecznych warto
ś
ci.
Przy zastosowaniu wi
ę
kszej liczby odbiorników w obwodzie separowanym nale
ż
y
przestrzega
ć
nast
ę
puj
ą
cych zasad:
−
cz
ęś
ci przewodz
ą
ce dost
ę
pne obwodu nale
ż
y poł
ą
czy
ć
mi
ę
dzy sob
ą
nieuziemionym poł
ą
czeniem wyrównawczym,
−
cz
ęś
ci przewodz
ą
ce dost
ę
pne nie mog
ą
by
ć
poł
ą
czone z przewodami
ochronnymi lub cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi dost
ę
pnymi innych obwodów oraz
cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi obcymi,
−
wszystkie gniazda wtyczkowe musz
ą
posiada
ć
styki ochronne przył
ą
czone do
systemu nieuziemionych poł
ą
cze
ń
wyrównawczych,
−
wszystkie przewody gi
ę
tkie (za wyj
ą
tkiem zasilaj
ą
cych odbiorniki III klasy
ochronno
ś
ci) musz
ą
posiada
ć
dodatkow
ą
ż
ył
ę
do poł
ą
czenia wyrównawczego,
−
obwód separowany powinien by
ć
wyposa
ż
ony w zabezpieczenia wył
ą
czaj
ą
ce
zasilanie w przypadku podwójnego zwarcia z ziemi
ą
, w czasie jaki został
okre
ś
lony dla układów sieciowych TN.
L
N
PE
obwód
zasilający
nieuziemione
połączenie
wyrównawcze
odb. I kl.
ochronności
odb. II kl.
ochronności
Rys. 3.12. Zasada ochrony przez zastosowanie separacji elektrycznej przy zasilaniu
wi
ę
kszej liczby odbiorników.
Ochrona przez zastosowanie izolowania stanowiska
Zasadniczym celem ochrony dodatkowej polegaj
ą
cej na izolowaniu
stanowiska pracy jest niedopuszczenie do jednoczesnego dotkni
ę
cia cz
ęś
ci które
mog
ą
znajdowa
ć
si
ę
pod ró
ż
nymi potencjałami na skutek uszkodzenia izolacji
podstawowej obejmuj
ą
cej cz
ęś
ci czynne.
Ochron
ę
przez zastosowanie izolowanego stanowiska wykona
ć
nale
ż
y przez
zastosowanie izolacji
ś
cian i podłóg, w wyniku czego osi
ą
gamy nisk
ą
przewodno
ść
podło
ż
a (
ś
cian i podłóg). Osoba dotykaj
ą
ca cz
ęś
ci znajduj
ą
cych si
ę
pod ró
ż
nymi
potencjałami chroniona jest przed niebezpiecznymi pr
ą
dami ra
ż
eniowymi.
Izolowanie stanowiska nie mo
ż
e by
ć
stosowane w przestrzeniach mokrych, bardzo
wilgotnych z pyłami przewodz
ą
cymi oraz w miejscach, w których wyst
ę
puje
mechaniczne i chemiczne oddziaływanie na materiał izolacyjny
ś
cian i podłóg.
Rezystancja izolacji
ś
cian i podłóg w ka
ż
dym punkcie pomiarowym nie powinna
przekracza
ć
:
1) 50 k
Ω
- przy napi
ę
ciach znamionowych instalacji do 500 V i,
2) 100 k
Ω
- przy napi
ę
ciach znamionowych instalacji powy
ż
ej 500 V.
Przy braku izolacji
ś
cian i podłogi (wg rysunku 3.7.) pr
ą
d ra
ż
eniowy mo
ż
e osi
ą
ga
ć
warto
ść
:
I
raż
=
U
R
=
220 V
1000
= 0,22 A = 220 mA
o
c
Ω
16
Przy zastosowaniu izolacji
ś
cian i podłogi (wg rysunku 3.6.) pr
ą
d ra
ż
eniowy zostanie
zmniejszony do warto
ś
ci:
16
Pazdro K.:
Pomiaty elektroenergetyczne w zakładach przemysłowych. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1980
(
)
I
=
U
R + R
=
220 V
1000 + 5000
= 0,0043 A = 4,3 mA
raż
o
c
iz
Ω
17
Z powy
ż
szego przykładu niezbicie wynika skuteczno
ść
omawianego
ś
rodka
ochrony dodatkowej.
L1
L2
L3
izolacja ściany
U
o
= 220 V
R
c
= 1000
Ω
I
raż
l > 2,5 m
l
≤
2,5 m
izolacja podłogi
(Riz
min
= 50 k
Ω
)
ś
ciany i podłogi
(części przewodzą-
ce obce)
Rys. 3.13. Zasada stosowania izolacji
ś
cian i podłogi.
Je
ś
li w obr
ę
bie izolowanego stanowiska znajduj
ą
si
ę
inne przewodz
ą
ce cz
ęś
ci obce
(np. ruroci
ą
gi, konstrukcje metalowe) to nale
ż
y je skutecznie odizolowa
ć
lub
uniemo
ż
liwi
ć
ich dotkni
ę
cia.
Na izolowanym stanowisku nie wolno umieszcza
ć
przewodów ochronnych,
wprowadza
ć
cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych i obcych innych ni
ż
to wynika z
zastosowanego
ś
rodka ochrony.
Powy
ż
sza zasada ma na celu niedopuszczenie do przeniesienia si
ę
potencjału z
zewn
ą
trz na izolowane stanowisko.
W przypadku u
ż
ytkowania na izolowanym stanowisku wi
ę
kszej liczby odbiorników w
tym urz
ą
dze
ń
klasy 0 oprócz izolowania
ś
cian i podłóg nale
ż
y zastosowa
ć
co
najmniej jeden z poni
ż
szych
ś
rodków:
1) oddalenie od siebie cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych i cz
ęś
ci przewodz
ą
cych
obcych od cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych na odległo
ść
min. 2 m oraz min.
1,25 m poza stref
ę
zasi
ę
gu r
ę
ki,
2) umieszczenie barier mi
ę
dzy cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi obcymi a dost
ę
pnymi
uniemo
ż
liwiaj
ą
c równoczesne ich dotkni
ę
cie; bariery nie mog
ą
by
ć
poł
ą
czone z
ziemi
ą
ani te
ż
z cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi obcymi (najlepszym rozwi
ą
zaniem
jest zastosowanie barier wykonanych z materiałów izolacyjnych),
3) izolowanie cz
ęś
ci przewodz
ą
cych obcych przez zastosowanie izolacji
wytrzymuj
ą
cej napi
ę
cie probiercze co najmniej 2000 V i posiadaj
ą
cej
rezystancj
ę
nie mniejsz
ą
ni
ż
2 M
Ω
.
17
Pazdro K.:
Pomiaty elektroenergetyczne w zakładach przemysłowych. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne,
Warszawa 1980
Ochrona przez zastosowanie urz
ą
dze
ń
II klasy ochronno
ś
ci lub o izolacji
równowa
ż
nej
Mianem urz
ą
dze
ń
II klasy ochronno
ś
ci okre
ś
la si
ę
urz
ą
dzenia posiadaj
ą
ce
izolacj
ę
podwójn
ą
(podstawow
ą
i dodatkow
ą
) oraz urz
ą
dzenia posiadaj
ą
ce izolacj
ę
wzmocnion
ą
.
Izolacja wzmocniona stanowi izolacj
ę
robocz
ą
o parametrach mechanicznych i
izolacyjnych równowa
ż
nych izolacji podwójnej i jest stosowana w przypadkach gdy
nie mo
ż
na zastosowa
ć
izolacji podwójnej.
Urz
ą
dzenia II klasy ochronno
ś
ci w czasie produkcji poddawane s
ą
odpowiednim
próbom i badaniom, i oznaczane s
ą
symbolem:
18
Symbolem urz
ą
dze
ń
II klasy ochronno
ś
ci oznaczane s
ą
tak
ż
e zespoły urz
ą
dze
ń
elektrycznych w pełni izolowanych wykonanych fabrycznie (np. rozdzielnice
skrzynkowe izolowane).
Urz
ą
dzeniami o izolacji równowa
ż
nej izolacji odbiorników II klasy ochronno
ś
ci
okre
ś
la si
ę
:
a) urz
ą
dzenia o izolacji podstawowej i wykonywan
ą
w czasie monta
ż
u instalacji
elektrycznej izolacj
ą
dodatkow
ą
; izolacja dodatkowa powinna zapewnia
ć
stopie
ń
ochrony co najmniej IP 2X i posiada
ć
parametry równowa
ż
ne izolacji
dodatkowej odbiorników II klasy ochronno
ś
ci,
b) urz
ą
dzenia o izolacji wzmocnionej wykonywanej w czasie monta
ż
u instalacji
elektrycznej i posiadaj
ą
cej parametry równowa
ż
ne izolacji wzmocnionej
odbiorników II klasy ochronno
ś
ci.
Ponad to izolacja dodatkowa i wzmocniona wykonywana w czasie monta
ż
u instalacji
powinna spełnia
ć
nast
ę
puj
ą
ce wymagania:
1) obudowa izolacyjna powinna zapewnia
ć
niezb
ę
dn
ą
wytrzymało
ść
mechaniczn
ą
(uderzenia, wstrz
ą
sy, wibracje), elektryczn
ą
i ciepln
ą
; wytrzymało
ść
ta musi by
ć
potwierdzona badaniami zgodnymi z norm
ą
dotycz
ą
c
ą
bada
ń
instalacji
elektrycznej przy odbiornikach,
2) przez obudow
ę
izolacyjn
ą
nie powinny by
ć
przeprowadzone cz
ęś
ci
przewodz
ą
ce umo
ż
liwiaj
ą
ce przenoszenie potencjału,
3)
ś
ruby wykonane z materiału izolacyjnego zastosowane do skr
ę
cania obudowy
lub przykr
ę
cania do niej cz
ęś
ci przewodz
ą
cych nie mog
ą
by
ć
zast
ą
pione
ś
rubami metalowymi,
4) pokrywy lub drzwi obudowy izolacyjnej powinny by
ć
otwierane z u
ż
yciem
narz
ę
dzi
5) je
ś
li wymagania okre
ś
lone w punkcie 4 nie zostały spełnione to wszystkie
cz
ęś
ci przewodz
ą
ce dost
ę
pne po otwarciu bez u
ż
ycia narz
ę
dzi pokryw lub
drzwi powinny znajdowa
ć
si
ę
za przegrod
ą
izolacyjn
ą
zapewniaj
ą
c
ą
ochron
ę
IP 2X lub lepsz
ą
i zdejmowan
ą
przy u
ż
yciu narz
ę
dzi,
6) na zewn
ą
trz i wewn
ą
trz obudowy urz
ą
dze
ń
o izolacji równowa
ż
nej, w
widocznym miejscu, nale
ż
y umie
ś
ci
ć
symbol informuj
ą
cy o nieprzył
ą
czeniu
przewodu ochronnego:
19
18
PN-92/E-05009/41
19
PN-92/E-05009/41
Zasady konstrukcji odbiorników II klasy ochronno
ś
ci i o izolacji równowa
ż
nej:
−
odbiorniki (urz
ą
dzenia) z izolacj
ą
podwójn
ą
:
20
Z
1
2
Z
1
2
3
Z
1
2
3
Rys. 3.14.
Z - impedancja obwodu elektrycznego odbiornika (uzwojenie, rezystor, element
grzejny)
1 - izolacja podstawowa
2 - izolacja dodatkowa
3 - osłona metalowa
- odbiorniki z izolacj
ą
wzmocnion
ą
:
21
Z
1
Z
1
2
Rys. 3.15.
oznaczenia:
Z - impedancja obwodu elektrycznego odbiornika
1 - izolacja wzmocniona
2 - osłona metalowa
20
Wołkowiński K.: Instalacje elektroenergetyczne. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1972
21
Wołkowiński K.: Instalacje elektroenergetyczne. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1972
−
odbiorniki z osłon
ą
izolacyjn
ą
:
22
Z
1
2
3
Rys. 3.16.
Ochrona przez zastosowanie urz
ą
dze
ń
II klasy ochronno
ś
ci lub o izolacji
równowa
ż
nej ma na celu uniemo
ż
liwienie pojawienia si
ę
niebezpiecznych napi
ęć
dotykowych na cz
ęś
ciach przewodz
ą
cych dost
ę
pnych urz
ą
dze
ń
w razie uszkodzenia
izolacji podstawowej.
Jednoczesne uszkodzenie izolacji podstawowej i izolacji dodatkowej urz
ą
dzenia w
warunkach normalnej jego eksploatacji i u
ż
ytkowaniu zgodnie z przeznaczeniem jest
mało prawdopodobne, st
ą
d nawet zniszczenie izolacji podstawowej nie ma wpływu
na poziom bezpiecze
ń
stwa u
ż
ytkowników.
Cz
ęś
ci przewodz
ą
ce urz
ą
dze
ń
II klasy ochronno
ś
ci lub izolacji równowa
ż
nej obj
ę
te
ochron
ą
dodatkow
ą
nie powinny by
ć
poł
ą
czone z przewodem neutralnym,
wyrównawczym oraz z ziemi
ą
.
Sposób instalowania urz
ą
dze
ń
II klasy ochronno
ś
ci w tym zamocowanie urz
ą
dzenia
oraz przył
ą
czenie przewodów nie mo
ż
e w
ż
aden sposób wpływa
ć
na poziom ochrony
wynikaj
ą
cy z tego rodzaju ochrony.
Ochrona przez zastosowanie II klasy ochronno
ś
ci znalazła zastosowanie w
odbiornikach przeznaczonych do trzymania w r
ę
ku (wiertarki, szlifierki), przeno
ś
nych
transformatorach separacyjnych oraz w odbiornikach stosowanych w gospodarstwie
domowym (maszynki do golenia, suszarki do włosów, odkurzacze,...).
Równoczesna ochrona przed dotykiem bezpo
ś
rednim i po
ś
rednim -
ochrona przez zastosowanie bardzo niskich napi
ęć
bezpiecznych
Podstawowymi cechami tego
ś
rodka ochrony s
ą
: ograniczenie warto
ś
ci
napi
ę
cia w obwodzie odbiorczym do warto
ś
ci okre
ś
lonych jako napi
ę
cia bezpieczne
(I zakres napi
ęć
) oraz oddzielenie obwodów odbiorczych od zasilaj
ą
cych przez
zastosowanie separacji ochronnej mi
ę
dzy nimi.
Separacja mi
ę
dzy obwodami polega na zastosowaniu:
a) ochrony podstawowej (izolacji podstawowej) i ochrony dodatkowej (izolacji
dodatkowej lub ekranowania ochronnego) lub,
b)
ś
rodka równowa
ż
nego ochronie podstawowej dodatkowej (przez zastosowanie
izolacji wzmocnionej)
Równoczesn
ą
ochron
ę
podstawow
ą
i dodatkow
ą
zapewnia si
ę
przez zastosowanie
obwodów SELV (Safety Extra-Low Voltage) i PELV (Protection Extra-Low Voltage).
Ź
ródłem zasilania obwodów SELV i PELV s
ą
:
a) transformator ochronny (bezpiecze
ń
stwa) wykonany wg PN-88/E-08105,
b) przetwornica dwumaszynowa zapewniaj
ą
ca równowa
ż
ny transformatorowi
ochronnemu poziom izolacji,
c)
ź
ródła elektrochemiczne, np. baterie akumulatorów,
d) zespoły pr
ą
dotwórcze (pr
ą
dnica nap
ę
dzana silnikiem spalinowym),
22
Wołkowiński K.: Instalacje elektroenergetyczne. Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa 1972
oznaczenia:
Z - impedancja obwodu elektrycznego
odbiornika
1 - izolacja podstawowa
2 - izolacja dodatkowa
3 - osłona metalowa
e) urz
ą
dzenia elektroniczne ograniczaj
ą
ce napi
ę
cie na zaciskach wyj
ś
ciowych do
warto
ś
ci napi
ęć
bezpiecznych w przypadku uszkodze
ń
wewn
ę
trznych.
Ruchome
ź
ródła zasilania obwodów SELV i PELV powinny by
ć
urz
ą
dzeniami II klasy
ochronno
ś
ci.
Obwody odbiorcze zasilane bardzo niskimi napi
ę
ciami bezpiecznymi SELV i PELV
nale
ż
y wykonywa
ć
z uwzgl
ę
dnieniem nast
ę
puj
ą
cych zasad:
a) cz
ęś
ci czynne obwodów SELV i PELV powinny by
ć
oddzielone od obwodów
wy
ż
szego napi
ę
cia za pomoc
ą
separacji ochronnej zapewniaj
ą
cej oddzielenie
elektryczne równowa
ż
ne oddzieleniu obwodów w transformatorze ochronnym
b) oprzewodowanie obwodów powinno by
ć
wykonane jako oddzielne od innych
obwodów; mo
ż
liwe s
ą
odst
ę
pstwa od tej zasady, gdy:
−
przewody obwodów SELV i PELV zostan
ą
umieszczone w osłonie izolacyjnej
lub,
−
przewody obwodów SELV i PELV zostan
ą
oddzielone od innych przewodów
ekranem ochronnym lub,
−
przewody obwodów SELV i PELV prowadzone w przewodzie wielo
ż
yłowym
b
ę
d
ą
posiadały izolacj
ę
przystosowan
ą
do pracy przy najwy
ż
szym napi
ę
ciu
wyst
ę
puj
ą
cym w tym przewodzie.
c) gniazda wtykowe i wtyczki obwodów SELV i PELV nie b
ę
d
ą
skoordynowane z
gniazdami i wtyczkami innych obwodów a gniazda wtyczkowe nie b
ę
d
ą
posiada
ć
styków ochronnych.
Z powy
ż
szego opisu wynika,
ż
e skuteczno
ść
ochrony przeciwpora
ż
eniowej w wyniku
zastosowania obwodów SELV i PELV polega na zmniejszeniu warto
ś
ci napi
ęć
dotykowych do warto
ś
ci uwa
ż
anych za bezpieczne.
Zasady wykonywania obwodów SELV
Obwody bardzo niskiego napi
ę
cia bezpiecznego zwane tak
ż
e obwodami
nieuziemionymi nale
ż
y wykonywa
ć
tak, by cz
ęś
ci czynne i przewodz
ą
ce dost
ę
pne
nie były poł
ą
czone przewodami ochronnymi lub cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi
dost
ę
pnymi nale
żą
cymi do innych obwodów z cz
ęś
ciami przewodz
ą
cymi obcymi (na
których mo
ż
e pojawi
ć
si
ę
napi
ę
cia przekraczaj
ą
ce warto
ś
ci napi
ęć
bezpiecznych)
oraz z uziomami.
Przy warto
ś
ciach napi
ęć
nie przekraczaj
ą
cych:
−
25 V warto
ś
ci skutecznej pr
ą
du przemiennego lub,
−
60 V niet
ę
tni
ą
cego pr
ą
du stałego,
w obwodach SELV mo
ż
na nie stosowa
ć
ochrony podstawowej.
Przy warto
ś
ciach napi
ęć
wy
ż
szych od wy
ż
ej wymienionych w obwodach SELV
nale
ż
y wykona
ć
ochron
ę
podstawow
ą
polegaj
ą
c
ą
na:
a) zastosowaniu ogrodze
ń
lub obudów o stopniu ochrony IP2X lub wy
ż
szym,
b) zastosowaniu izolacji wytrzymuj
ą
cej napi
ę
cie probiercze o warto
ś
ci skutecznej
pr
ą
du przemiennego 500 V w ci
ą
gu 1 minuty.
Zasady wykonywania obwodów PELV
W obwodach bardzo niskiego napi
ę
cia ochronnego, w przeciwie
ń
stwie do obwodów
SELV, cz
ęś
ci czynne mog
ą
by
ć
uziemione a cz
ęś
ci przewodz
ą
ce dost
ę
pne
[poł
ą
czone z ziemi
ą
ś
wiadomie lub przypadkowo.
Ochron
ę
podstawow
ą
w tych obwodach nale
ż
y wykona
ć
przez zastosowanie:
a) ogrodze
ń
lub obudów o stopniu ochrony IP2X lub wy
ż
szym lub,
b) izolacji wytrzymuj
ą
cej napi
ę
cie probiercze o warto
ś
ci skutecznej pr
ą
du
przemiennego 500 V w ci
ą
gu 1 minuty.
Ochrony podstawowej mo
ż
na nie wykonywa
ć
gdy napi
ę
cie znamionowe obwodu
PELV nie przekracza:
a) 25 V warto
ś
ci skutecznej pr
ą
du przemiennego lub 60 V pr
ą
du stałego
niet
ę
tni
ą
cego w pomieszczeniach suchych przy braku wielkopowierzchniowych
dotyków ciała ludzkiego,
b) 6 V warto
ś
ci skutecznej pr
ą
du przemiennego lub 15 V pr
ą
du stałego
niet
ę
tni
ą
cego w pomieszczeniach wilgotnych, ograniczaj
ą
cych mo
ż
liwo
ść
samo
uwolnienia si
ę
oraz o podło
ż
u przewodz
ą
cym .
Ochrona przez zastosowanie obwodów FELV
Obwodami FELV (Functional Extra-Low Voltage) nazywamy obwody, w których
zastosowane s
ą
ź
ródła zasilania o napi
ę
ciach znamionowych nie przekraczaj
ą
cych
napi
ęć
bezpiecznych ale nie spełnione s
ą
wszystkie wymagania dla obwodów SELV i
PELV.
Przypadek taki ma miejsce w obwodach sterowania i sygnalizacji, gdzie
transformatory, przeka
ź
niki i styczniki nie zapewniaj
ą
dostatecznej separacji
ochronnej mi
ę
dzy obwodami.
Ochron
ę
przeciwpora
ż
eniow
ą
dla obwodów FELV nale
ż
y wykona
ć
poprzez:
a) ochron
ę
podstawow
ą
i,
b) ochron
ę
dodatkow
ą
.
Ochron
ę
podstawow
ą
nale
ż
y zapewni
ć
przez:
−
ogrodzenia lub obudowy o stopniu ochrony co najmniej IP2X, trwale
zamocowane (demonta
ż
mo
ż
liwy przy u
ż
yciu narz
ę
dzi) lub,
−
izolacj
ę
równowa
ż
n
ą
izolacji obwodu zasilaj
ą
cego (pierwotnego) tzn.
wytrzymuj
ą
c
ą
prób
ę
napi
ę
ciow
ą
okre
ś
lon
ą
dla obwodu pierwotnego.
Ochron
ę
dodatkow
ą
nale
ż
y zapewni
ć
przez:
−
poł
ą
czenie cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych obwodu FELV z przewodem
ochronnym obwodu pierwotnego gdy zastosowano w nim ochron
ę
przez
samoczynne wył
ą
czenie zasilania (rysunek 3.8.)
L
N
PE
U
L
odbiornik
obwód FELV
obwód pierwotny
Rys. 3.17.
−
poł
ą
czenie cz
ęś
ci przewodz
ą
cych dost
ę
pnych urz
ą
dze
ń
obwodu FELV z
nieuziemionym miejscowym przewodem poł
ą
cze
ń
wyrównawczych obwodu
pierwotnego, gdy zastosowano w nim ochron
ę
, przez separacj
ę
elektryczn
ą
.
L
N
Tr. separacyjny
system nieuziemionych
miejscowych połączeń
wyrównawczych
obwód pierwotny
obwód FELV
Rys. 3.18.