Profesjonalny warsztat

sPecjalisty teraPii Pedagogicznej

Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji

w edukacji wczesnoszkolnej

autorki:

Beata czerwińska-organiściak, laurencja lewandowska



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

Praca z uczniem z dysleksją na zajęciach edukacyjnych wymaga od nauczycieli znajomości
prawa. Podstawowe akty prawne, nakładające na nauczycieli obowiązek dostosowania wymagań
edukacyjnych do indywidualnych potrzeb i możliwości uczniów, znajdują się w załączniku.
Ustalając wymagania edukacyjne w stosunku do uczniów z dysleksją, nauczyciel musi kierować się
zaleceniami zawartymi w opiniach sporządzanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne
oraz rozpoznanymi przez siebie potrzebami edukacyjnymi uczniów. w związku z tym każdy
nauczyciel powinien mieć podstawową wiedzę psychologiczną i pedagogiczną dotyczącą rozwoju
dziecka. najlepiej jednak, gdy analizy opinii dokonuje się w zespołach nauczycielskich, w skład
których wchodzą nauczyciele prowadzący zajęcia dydaktyczne oraz terapeuta, psycholog lub
pedagog szkolny. Poniżej przedstawiamy propozycję postępowania, które realizujemy w naszej
szkole.

tok postępowania:
1. zespół nauczycieli zapoznaje się z treścią opinii – głośne przeczytanie opinii, ogólne omówienie

problemów dziecka.

2. Ponowne głośne przeczytanie opinii z jednoczesnym wyodrębnieniem i omówieniem deficytów

występujących u dziecka (podkreślenie w opinii deficytów).

3. wypisanie deficytów występujących u dziecka oraz odniesienie ich do trudności edukacyjnych,

jakie mogą wystąpić podczas zajęć lekcyjnych.

4. opracowanie form dostosowania treści programowych do indywidualnych potrzeb rozwojowych

i edukacyjnych dziecka.

Przykładowa analiza opinii

deficyty występujące u dziecka

trudności edukacyjne

dysleksja rozwojowa

- niska umiejętność czytania
- utrudnienia w przyswajaniu

wzorcówpoprawnej pisowni

- trudności w nauce języków obcych

niska wiedza ogólna

- trudności w przetwarzaniu wiadomości

na przedmiotach ogólnokształcących

- trudności w definiowaniu pojęć



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

zaburzona pamięć operacyjna, myślenie
arytmetyczne

- trudności w przetwarzaniu informacji

potrzebnych do rozwiązania określonych
zadań

- trudności w obliczaniu działań sposobem

pisemnym, działań na ułamkach i innych
działań matematycznych

zaburzona koordynacja wzrokowo-ruchowo-
-słuchowa

w procesie pisania:

- mylenie liter kształtopodobnych

(p-b-g-d)

- mylenie odpowiedników głosek

zbliżonych fonetycznie (s-z, f-w, sz-ż)

- pomijanie i dodawanie liter
- przestawianie liter

obniżona sprawność pamięci słuchowej

- popełnianie błędów ortograficznych

pomimo znajomości zasad
ortograficznych

- trudności z zapamiętaniem

dyktowanych przez nauczyciela zdań

- niekompletny zapis notatek – pomijanie

wyrazów, zapisywanie innych wyrazów,
błędy rzeczowe

zaburzenia koncentracji uwagi

- trudności w cichym i aktywnym

uczestnictwie na zajęciach (każdy
element wzrokowy lub słuchowy
przyciąga uwagę)

- trudności w zapamiętywaniu informacji

podanych na zajęciach

obniżony poziom graficzny pisma

- niekształtny zapis notatek
- brak proporcji między literami
- niejednolite położenie liter w stosunku

do liniatury



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

Deficyty a trudności edukacyjne. Materiał pomocniczy

Deficyty

trudności edukacyjne

dysleksja rozwojowa
ryzyko dysleksji

długotrwałe, nasilone specyficzne
trudności z zakresu pisania i czytania
mimo prawidłowego rozwoju
umysłowego oraz odpowiedniej
stymulacji środowiska.
Poczucie frustracji, bezradności,
zniechęcenia i niższej wartości ze
względu na porażki ponoszone w nauce
czytania i pisania.

specyficzne trudności w uczeniu się
matematyki

długotrwałe i nasilone trudności
w uczeniu się matematyki (arytmetyki
i geometrii) mimo prawidłowego
rozwoju umysłowego oraz odpowiedniej
stymulacji środowiska.
reakcje nerwicowe spowodowane
systematycznym i pogłębiającym się
doświadczaniem niepowodzeń w uczeniu
się matematyki.

inteligencja poniżej normy

wolniejsze tempo przyswajania wiedzy
w stosunku do uczniów z intelektualną
normą, trudności w przyswojeniu takiego
samego zakresu wiadomości mimo
dłuższej pracy nad materiałem.
w efekcie osiągane rezultaty są gorsze
niż u rówieśników.
obniżone poczucie wartości, zniechęcenie
do nauki.

deficyt w zakresie myślenia

Problemy zarówno z przyswojeniem
materiału, jak i z wykorzystywaniem
zdobytej wiedzy w sytuacjach innych niż
wyuczone.
trudności w podejmowaniu
samodzielnych decyzji (oczekiwanie na
podpowiedzi, rady innych).
Kłopot z wnioskowaniem oraz twórczym
poszukiwaniem rozwiązań.
słabe kojarzenie faktów, trudności
z myśleniem analogicznym.

5

Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

deficyt w zakresie pamięci

Utrudnienia w zapamiętywaniu określonej
ilości materiału (pamięć krótkotrwała).
trudności z przechowywaniem informacji
oraz korzystaniem z wiadomości już
zapamiętanych (pamięć długotrwała).
trudnościami w zapamiętaniu elementów
zadania i pamięciowym wykonywaniu
działań z ich udziałem – dotyczy
między innymi liczb, figur, słów (pamięć
operacyjna).

zaburzenia uwagi

zaburzenia w koncentracji uwagi
– potrzeba specjalnego motywowania
do tego, by uczeń w sposób dowolny
przetworzył informacje wybrane
z ogromnej ilości dochodzących bodźców
na przykład, by skupił się na czytanym
tekście.

deficyt w zakresie rozumowania
arytmetycznego

Problemy z rozwiązywaniem zadań
opartych na symbolach abstrakcyjnych
(liczbowych) w pamięci (myślenie
arytmetyczne ściśle powiązane jest
z pamięcią operacyjną).

deficyt w zakresie percepcji wzrokowej

trudności w przyswajaniu i przetwarzaniu
wiedzy zarówno w formie obrazowej
jak i pisemnej (ze względu na błędy
pojawiające się już na poziomie
odbierania informacji).
trudności z koordynacją wzrokowo-
ruchową, co skutkuje na przykład
wolniejszym oraz błędnym
przepisywaniem tekstu z książki czy
tablicy.
słaba spostrzegawczość wzrokowa
(dłuższy czas rozpoznania lub błędne
interpretacje), w tym również zaburzone
spostrzeganie przestrzenne.



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

deficyt w zakresie percepcji słuchowej

• trudności w różnicowaniu dźwięków

mowy (głównie tych o podobnym
brzmieniu) i określeniu położenia głosek
w słowach (na początku, na końcu,
w środku).

• trudności w zapamiętywaniu ciągów

słownych.

• Problemy z prawidłową wymową słów,

pojawianie się agramatyzmów.

• Problemy z dokonywaniem analizy

i syntezy wyrazów.

• Pamięć słuchowa ma wąski zakres,

zaś pamięć operacyjna nie jest w pełni
wykorzystywana z uwagi na fakt, że
informacje kodowane mają głównie
postać akustyczną.

• trudności w nauce języków obcych.

zburzony poziom graficzny pisma

• trudności w przeczytaniu własnych

notatek, co komplikuje proces uczenia się
na ich podstawie.

• zmęczenie ręki ze względu na

nieprawidłowy nacisk na narzędzie
pisarskie powoduje niechęć do pisania.

nadpobudliwość psychoruchowa

• trudności w kontroli impulsów

(przerywanie wypowiedzi innym,
działanie pod wpływem emocji,
uzewnętrznianie agresywnych reakcji
itp.).

dokonaj analizy konkretnej opinii z poradni psychologiczno-pedagogicznej,

korzystając z przykładowej analizy i materiału pomocniczego.

SPRAWDŹ SIĘ



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

Formy dostosowania treści programowych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych

uczniów

Po dokonaniu analizy opinii wszystkich uczniów nauczyciel opracowuje formy dostosowania treści
programowych do indywidualnych potrzeb psychofizycznych uczniów. Pracę rozpoczyna od analizy
programu nauczania dla danego etapu nauczania. Poniżej przedstawiamy przykłady.

i. edukacja polonistyczna i społeczna

edukacja

wymagania według

podstawy programowej

trudności, jakie mogą

wystąpić względem

wymagań

dostosowanie wymagań

edukacyjnych do specjal-

nych potrzeb i możliwości

uczniów

czytanie:
• czytanie sylab,

wyrazów, zdań

i tekstów

• czytanie ciche ze

zrozumieniem

trudności:
• dysleksja

dostosowanie:
• nauka czytania wyrazów,

zdań i tekstów w oparciu

o analityczno-

syntetyczną metodę

sylabową

• systematyczne treningi

czytania głośnego i

cichego

• usprawnianie systemu

percepcyjno-motoryczne-

go

Pisanie:
• pisanie liter, łączenie

liter w sylaby, pisanie

wyrazów

i zdań

• przepisywanie

(wyrazów, zdań,

tekstów) powiązane

z uzupełnianiem i

przekształcaniem

• pisanie z wykorzy-

staniem elementar-

nych zasad pisowni

trudności:
• dysgrafia
• dysortografia
• zaburzenia grafomo-

toryki

• zaburzenia systemu

percepcyjno-moto-

rycznego

• zaburzenia procesów

poznawczych

dostosowanie:
• nauka pisania wyrazów,

zdań i tekstów w oparciu

o analityczno-syntetycz-

ną metodę sylabową

• systematyczne treningi

pisania

• ćwiczenia grafomoto-

ryczne

• usprawnianie systemu

percepcyjno-motorycz-

nego i procesów poznaw-

czych

słuchanie:
• uważne słuchanie

wypowiedzi innych

• słuchanie baśni,

opowiadań, legend

trudności:
• ubogi zasób

słownictwa

• deprywacja

kulturowa

• zaburzenia procesów

poznawczych

(pamięci, uwagi,

myślenia)

dostosowanie:
• ćwiczenia usprawniające

i korygujące

funkcjonowanie

procesów poznawczych

• ćwiczenia percepcji

słuchowej ze

szczególnym

uwzględnieniem słuchu

fonematycznego

ed

uk

ac

ja

p

ol

on

is

ty

cz

na

i

sp

oł

ec

zn

a



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

• zaburzenia systemu

percepcyjno-

-motorycznego

edukacja społeczna:
• dom rodzinny – dzie-

cko jako członek

rodziny

• szkoła – dziecko jako

uczeń, kolega, przy-

jaciel

• miejscowość, życie

mieszkańców

• ojczyzna, jej symbole

i święta narodowe.

• przynależność do

kraju i europy (Ue)

• zabawy, zajęcia,

przygody dzieci.

• sięganie do różnych

źródeł informacji

i technologii infor-

macyjnej,

w tym korzystanie z

czytelni i biblioteki

szkolnej.

trudności:
• ubogi zasób

słownictwa

• deprywacja

kulturowa (poczucie

bezradności, brak

perspektyw na

przyszłość wskutek

niezaspokojenia

potrzeb)

• zagrożenie

niedostosowaniem

społecznym

• zaburzenia procesów

psychicznych

• zaburzenia procesów

poznawczych

(pamięci, uwagi,

myślenia)

• zaburzenia systemu

percepcyjno-

motorycznego

dostosowanie:
• doskonalenie wypowie-

dzi ustnej i pisemnej w

oparciu o metodę syla-

bową

• ćwiczenia percepcji

słuchowej, wzrokowej,

koordynacji wzrokowo-

słuchowej

• rozwijanie mowy
• bogacenie czynnego

zasobu słownictwa

• wdrażanie do samodziel-

nej wypowiedzi na dany

temat

• wdrażanie do umiejęt-

nego posługiwania się

różnorodnymi środkami

technologii informacyj-

nej i komunikacyjnej

ii. edukacja przyrodnicza

edukacja

wymagania

według podstawy

programowej

trudności, jakie mogą

wystąpić względem

wymagań

dostosowanie wymagań

edukacyjnych do specjalnych

potrzeb i możliwości uczniów

formy ochrony środo-
wiska przyrodniczego
w najbliższej okolicy

trudności:
• ubogi zasób słowni-

ctwa i widomości

o otaczającym świe-

cie

• deprywacja kulturowa
• zaburzenia procesów

poznawczych (pamię-

ci, uwagi, myślenia)

• zaburzenia systemu

percepcyjno-moto-

rycznego

dostosowanie:
• wdrażanie do dbania

o najbliższe otoczenie po-

przez udział w całorocz-

nym szkolnym konkursie

„czyści jak łza”

• udział w corocznej

akcji „sprzątan ie

Świata”(nauczyciel dosto-

sowuje treści do progra-

mów realizowanych

w jego szkole)

Poznanie własnego
ciała. dbałość o zdro-
wie, higiena własna
i otoczenia

dostosowanie:
• wdrażanie do higienicz-

nego trybu życia poprzez

realizację programów pro-

filaktycznych np. „Higiena

jamy ustnej”

ed

uk

ac

ja

p

ol

on

is

ty

cz

na

i

sp

oł

ec

zn

a

ed

uk

ac

ja

p

rz

yr

od

ni

cz

a



Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

Żywność i żywienie

dostosowanie:
• wdrażanie do umiejęt-

nego wykorzystywania

informacji podanych na

lekcji

• doskonalenie umiejętno-

ści pracy z tekstem

• wdrażanie do umiejętne-

go korzystania z techno-

logii informacyjnej

i komunikacyjnej

• udział w akcji „owoce

w szkole”

Bezpieczeństwo, w

tym poruszanie się po

drogach publicznych

trudności:
• zaburzenia procesów

psychicznych (czę-

ste zmiany nastroju,

działanie w afekcie

• zaburzenia procesu

percepcyjno-moto-

rycznego

• adHd

dostosowanie:
• wdrażanie do umiejęt-

nego wykorzystywania

w praktyce informacji

podanych na lekcji

• wymóg zapewnienia opie-

ki w drodze do i ze szkoły

obserwowanie zjawisk

i procesów przyrod-

niczych dostępnych

doświadczeniu dziecka

i mówienie o nich

trudności:
• ubogi zasób słowni-

ctwa i wiadomości o

otaczającym świecie

• deprywacja kulturowa
• zaburzenia procesów

poznawczych (pamię-

ci, myślenia, uwagi)

• zaburzenia systemu

percepcyjno-moto-

rycznego

dostosowanie:
• wdrażanie do umiejęt-

nego wykorzystywania

informacji podanych na

lekcji

• doskonalenie umiejętno-

ści pracy z tekstem

• wdrażanie do umiejętne-

go korzystania z techno-

logii informacyjnej

i komunikacyjnej

Po dokonaniu analizy treści programowych nauczyciel wdraża formy dostosowania na zajęciach
edukacyjnych. Przedstawiamy scenariusz zajęć z konkretnymi ćwiczeniami, metodami i formami
dostosowanymi do indywidualnych możliwości psychofizycznych dzieci z ryzykiem dysleksji.

ed

uk

ac

ja

p

rz

yr

od

ni

cz

a

10

Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

Scenariusz zajęć z edukacji polonistyczno-przyrodniczej dla uczniów klasy II z dostosowa-

niem treści programowych do indywidualnych potrzeb dzieci ryzyka dysleksji

Temat: wakacyjne wspomnienia – ustalenie kolejności wydarzeń w tekście „Udany biwak”. analiza

wyrazów dwusylabowych o budowie sylab: sylaba otwarta + sylaba zamknięta.

Tok zajęć:
1. swobodne wypowiedzi dzieci związane z wakacyjnymi przeżyciami oraz miejscami wypoczynku

uwiecznionymi na zdjęciach.

2. rozpoznawanie i nazywanie rodzajów krajobrazów oraz określanie ich typowych cech
3. wskazywanie na mapie Polski gór i Morza Bałtyckiego.
4. rozmowa na temat sposobów spędzania wolnego czasu.
5. rozwiązywanie krzyżówki:

- analiza i synteza sylabowa wyrazów wpisywanych do krzyżówki, a następnie analiza

głoskowo-literowa w czasie zapisu,

- dczytanie hasła i pokolorowanie go na żółto,
- wyjaśnienie uczniom, że główne hasło krzyżówki jest jednocześnie tytułem tekstu.

1.

Brat taty, to twój… (wujek)

2.

salonowy piesek o bardzo skręconej sierści…(pudel)

3.

Mąż owcy… (baran)

4.

Żółty, podłużny owoc południowy… (banan)

5.

Łowi ryby… (rybak)

6.

obrazkowa zagadka…(rebus)

7.

Musisz go skasować w tramwaju…(bilet)

8.

Podkuwa konie…(kowal)

9.

Można go nadmuchać…(balon)

10.

drapieżnik morski…(rekin)

11

Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

cele realizowane podczas rozwiązywania krzyżówki:

- usprawnianie systemu percepcyjno-motorycznego poprzez integrację wzrokowo-słuchowo-

ruchową,

- ćwiczenia analizy i syntezy sylabowej wyrazów,
- rozwijanie procesów poznawczych – kształcenie logicznego myślenia,
- poszerzanie czynnego słownictwa.

6. Praca z tekstem

Głośne czytanie tekstu przez nauczyciela

Ma

rek

i

Ka

mil

ja

dą

ro

we

ra

mi

na

wa

ka

cyj

ny

bi

wak

.

Mi

ja

ją

po

tok

i

wy

so

ką

gó

rę

.

o

!

Po

la

na

!

a

le

su

per

wi

dok

!

Po

daj

na

miot

–

wo

ła

Ma

rek

.

wy

bu

du

ję

ba

zę

,

a

ty

u

go

tuj

bi

gos

.

Ka

mil

wy

jął

z

to

boł

ka

za

pał

ki

i

za

kas

ał

rę

kawy

do

ro

bo

ty

.

Po

po

sił

ku

Ma

rek

go

ni

ł

mo

ty

le

,

a

Ka

mil

miał

za

baw

ny

wi

dok

.

o

pią

tej

Ma

rek

i

Ka

mil

by

li

już

w

do

mu

i

z

za

pał

em

o

po

wia

da

li

ko

le

gom

o

u

da

nym

bi

wa

ku

.

cele:

- usprawnianie systemu percepcyjno-motorycznego poprzez doskonalenie percepcji

słuchowej,

- doskonalenie umiejętności uważnego słuchania.

Sprawdzenie stopnia zrozumienia tekstu – nauczyciel zadaje pytania do tekstu, a uczniowie

odpowiadają. Treść pytań: gdzie jadą Marek i Kamil? co mijają po drodze? co wybudował
Marek? co ugotował Kamil? co Kamil wyjął z tobołka? w jaki sposób Marek spędzał czas
po posiłku? o której godzinie chłopcy byli w domu? o czym Marek i Kamil opowiadali swoim
kolegom?

cele:
- sprawdzenie stopnia zrozumienia tekstu,
- wdrażanie dostosowania prawidłowych form gramatyczno-logicznych podczas wypowiadania

się całym zdaniem.

Zapisanie w zeszycie hasła z krzyżówki jako tytułu omawianego tekstu.

cel:
- doskonalenie techniki pisania ze zwróceniem uwagi na kształt liter, proporcje, płynność

połączeń oraz zagęszczenie liter.

Ustalenie kolejności wydarzeń w tekście „Udany biwak”
Uczniowie odczytują (metodą sylabową) poszczególne zdania, analizują ich treść, a następ-
nie w puste okienka wpisują numer zgodny z kolejnością wydarzeń w tekście.

1

Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

3.

Marek buduje bazę.

5.

Marek goni motyle.

6.

Marek i Kamil jadą do domu.

2.

Mijają potok i wysoką górę.

7.

Marek i Kamil opowiadają kolegom o biwaku.

1.

Marek i Kamil jadą rowerami na wakacyjny biwak.

4.

Kamil zakasuje rękawy do roboty i gotuje bigos.

cele:

- wdrażanie uczniów do ukierunkowanej analizy treści czytanego tekstu i wyodrębniania

logicznych całości,

- doskonalenie procesów poznawczych pamięci, spostrzegawczości i uwagi,
- usprawnianie poprawnego rytmicznego czytania z podziałem wyrazów na sylaby.

Głośne czytanie zdań według ułożonej kolejności i poprawne przepisanie ich do zeszytu.

cele:
- usprawnianie systemu percepcyjno-motorycznego
- doskonalenie tempa i techniki czytania i pisania

w dowolnych momentach lekcji, w zależności od kondycji psychofizycznej uczniów, nauczyciel
organizuje przerwę śródlekcyjną. na zakończenie lekcji nauczyciel nagradza uczniów oraz zadaje
pracę domową (nauczyć się czytać tekst i przepisać go do zeszytu). inną formą dostosowania
do czytanego tekstu jest wykorzystanie większej czcionki lub alfabetu pisanego (na przykład
czcionki elementarz).

1

Moduł 5

Praca z uczniem ryzyka dysleksji w edukacji wczesnoszkolnej

BIBLIOGRAFIA

M. Bogdanowicz, r. czabaj, Jestem rodzicem dziecka z dysleksją – najważniejsze informacje
i wskazówki do pracy, gdynia 2006, s. 3–7 [dostępna na stronie: http://www.ortograffiti.pl/
poradniki_metodyczne/jestem_rodzicem_dziecka_z_dysleksja]
e. gruszczyk-Kolczyńska, e. zielińska, Zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze dla dzieci, które
rozpoczynają naukę szkolną, warszawa 2009, s. 24–35.
Edukacja Terapeutyczna, j. jastrząb (red.), toruń 2002, s. 140–142.
j. jastrząb, Gry i zabawy w terapii pedagogicznej, warszawa 2002.
j. jastrząb, Usprawnianie funkcji percepcyjno-motorycznych dla dzieci dyslektycznych,
warszawa 2002.

M. Bogdanowicz, Integracja percepcyjno-motoryczna. Teoria–diagnoza–terapia, warszawa 2000.
M. Bogdanowicz , a. adryjanek, Uczeń z dysleksją w szkole. Poradnik nie tylko dla polonistów,
gdynia 2009.
g. squires, s. McKeown, Pomóż dziecku z… dysleksją, tłum. a. wejchert-spodenkiewicz,
warszawa 2006.