Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

Wydział Nauk Politycznych i Dziennikarstwa

Paweł Kordek

Ochrona Praw Podstawowych w Unii Europejskiej

Praca seminaryjna

napisana pod kierunkiem

dr Beaty Przybylskiej-Maszner

Gniezno 2011

Spis treści

Ochrona Praw Podstawowych w Unii Europejskiej............................................................................ 1

Wstęp ................................................................................................................................................. 3

Rozdział I ............................................................................................................................................ 5

Budowa Europy opartej na wartościach ............................................................................................ 5

1.1 Poszanowanie oraz propagowanie praw i wolności w Karcie Praw Podstawowych ................... 6

1.2. Przystąpienie EWG/UE do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka .......................................... 8

1.3 Traktat Lizboński wobec Karty Praw Podstawowych ................................................................... 9

Rozdział II ......................................................................................................................................... 10

Europejska Karta Praw Podstawowych ............................................................................................ 10

2.1 Karta Praw Podstawowych jako katalog fundamentalnych praw i wolności ............................. 11

2.2 Nierozdzielność praw człowieka – prawa polityczne, ekonomiczne i socjalne .......................... 13

Rozdział III ........................................................................................................................................ 15

Konsekwencje przyjęcia EKPP .......................................................................................................... 15

3.1 Argumenty zwolenników i przeciwników karty praw podstawowych ....................................... 15

3.2 Karta Praw Podstawowych a polska Konstytucja ....................................................................... 18

Zakończenie ...................................................................................................................................... 21

Bibliografia ....................................................................................................................................... 22

3

Wstęp

Prawa człowieka są „[…]naturalne, niezbywalne i święte”

Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 26 sierpnia 1789r.

Europa początków XXI wieku to kontynent, który nazwać możemy względnie

bezpiecznym, nie nękanym gwałtownymi zawirowaniami, jakie przydarzają się innym regionom.

Walory konkurencyjności międzynarodowej Europy to nie tylko osiągnięcia ekonomiczne, ale

przede wszystkim wartości, które zawsze były czynnikiem spajającym jej obywateli. Wartości, z

których wyrastało poczucie godności i wielkości mieszkańców Starego Kontynentu. Wiele z tych

praw i zasad do dziś przetrwało i znalazło swe przełożenie w konstytucjach poszczególnych

państw Europy.

Tematem niniejszej pracy jest ochrona praw człowieka w Unii Europejskiej. Celem pracy

jest przedstawienie praw człowieka: praw uniwersalnych, abstrakcyjnych i bezwyjątkowych,

odnoszących się do wszystkich ludzi, ustanowionych i przestrzeganych. Prawa te stanowią

fundament naszego społeczeństwa ale i fundament istnienia każdego z nas – pojedynczego

człowieka w wielkiej machinie, jaką jest Państwo. Założeniem jest wzrost świadomości dotyczącej

praw człowieka w Unii Europejskiej. Uświadomienie społeczeństwa, że każdemu człowiekowi bez

względu na jego status majątkowy czy wyznaniowy to obecnie priorytet, zawsze i wszędzie należy

podkreślać i mówić o tym głośno, że wartości jakie reprezentuje Karta są dostępne dla wszystkich

mieszkańców Unii Europejskiej.

Praca ukazuje przedstawienie genezy praw, ich definicję, cele, jakie przyświecają ich

twórcom, instytucje, w których decydowano o ich kształcie, brzmieniu i znaczeniu. Ukazano

również konsekwencje przyjęcia Karty Praw Podstawowych. Kolejnym celem pracy jest ujawnienie

genezy powstawania praw podstawowych w Unii Europejskiej, jej mechanizmów oraz

instrumentów.

Praca ta składa się z trzech rozdziałów. Pierwszy rozdział dotyczy rysu historycznego

etapów wdrażania i powstania Karty Praw Podstawowych w szerokim pojmowaniu EWG czy też

Wspólnot Europejskich. Rozdział drugi jest przybliżeniem Europejskiej Karty Praw Podstawowych,

motywów jej opracowania jak i treści normatywnej. W rozdziale trzecim ukazano konsekwencje

przyjęcia Karty Praw Podstawowych jako ważny etap rozwoju praw człowieka oraz przybliżono jej

wspólne cechy i wpływ na kształtowanie się Polskiej Konstytucji.

Praca obejmuje okres od rozpoczęcia tworzenia się integracji europejskiej aż do nowego

porządku po traktacie lizbońskim czyli do 1 grudnia 2009 r.

4

Zastosowane zostały następujące metody badawcze: metoda opisowa, analiza

dokumentów prawnych, literatury przedmiotowej.

Podczas badań nad tematem korzystano z literatury przedmiotu, która pozwoliła na

szersze zapoznanie się z zagadnieniami dotyczącymi implementacji i przestrzegania praw

podstawowych. Szczególnie przydatne okazały się publikacje takie jak: J. Menekes Karta Praw

Podstawowych UE a konstytucja Europy, A. Szejna, A. Kosicki Karta praw Podstawowych Unii

Europejskiej gdzie zostały omówione zagadnienia związane z procesami normatywnymi w Unii

Europejskiej. Pozycje te stały się wyjściowym materiałem do tworzenia rozważań na temat

procesu rozwojowego praw człowieka.

Tworząc prawa w ramach Rady Europy i Unii Europejskiej nie łatwo jest je logicznie

usystematyzować, nie czyniąc przy tym powtórzeń, a wynika to z faktu, że pewne działania albo

chronione podmioty są uwzględniane w dokumentach obu instytucji i tylko bardzo nieliczne

prawa są zarezerwowane dla jednej instytucji.

Najważniejszym dokumentem, który podlega badaniom zawartym w pracy jest

Europejska Karta Praw Podstawowych. Karta ta składa się z 54 artykułów rozdzielonych między

siedem rozdziałów poprzedzoną częścią wspólną Preambułą, zawiera takie obszary jak: Godność,

Wolność, Równość, Solidarność, Prawa Obywatelskie,, Wymiar Sprawiedliwości, Postanowienia

Ogólne.

5

Rozdział I

Budowa Europy opartej na wartościach

Budowę jednej Europy opartej na wspólnych systemach wartości podzielono pomiędzy

Radę Europy, Unię Zachodnioeuropejską

1

oraz Wspólnoty Europejskie. Konsekwencją integracji

we współzależnych instytucjach było pominięcie w traktatach ustanawiających Wspólnoty

Europejskie katalogu praw podstawowych

2

. Od tych rozwiązań odstąpiono dopiero podpisując

Jednolity Akt Europejski

3

oraz zawierając Traktat o Unii Europejskiej. Postanowienia preambuły

JAE i Traktatu o Unii Europejskiej

4

formalnie włączyły do katalogu prawa europejskiego

obowiązek poszanowania praw podstawowych zdefiniowanej w Europejskiej Konwencji o

Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPCz)

5

. Unia Europejska poprzez

proklamowanie Karty Praw Podstawowych uzupełnia zbiór norm konstytucyjnych wspólnej

Europy. Kompromisem uwzględniającym różnice w poglądach i tradycjach praw człowieka

wynikające z różnic kulturowych poszczególnych Państw było wstrzymanie rozbudowy katalogu

praw człowieka drugiej generacji

6

.

W trakcie posiedzenia Rady Europejskiej w Nicei, 7 grudnia 2000 roku przewodniczący

Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji podpisali oraz proklamowali Kartę Praw

Podstawowych

7

.

Stanowiło to ważny krok w uzupełnieniu europejskiego prawa katalogiem praw

podstawowych, podniesienie standardów ich stosowania.

Na potrzeby sformułowania obowiązku ochrony praw podstawowych i ich katalogu

przemawiał fakt pojawienia się uzasadnionej wątpliwości czy prawo europejskie zawiera normy

ochrony praw podstawowych. Pierwotne nie zawierało wyraźnego wskazania norm z katalogu

praw podstawowych, z wyjątkiem zakazu dyskryminacji kobiet w odniesieniu do równości płacy za

1

Unia Zachodnioeuropejska istniała przez ponad pięćdziesiąt lat, miała spełniać ważne funkcje obronne. Unia

Zachodnioeuropejska została powołana 22 października 1954 roku, na mocy Układów Paryskich, które weszły w życie w
maju 1955 roku, w Internecie: Encyklopedia PWN, w Internecie: http://encyklopedia.pwn.pl/, Gniezno, 26 maj 2011 r.

2

R. Sonnefeld, Ochrona Praw człowieka w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, Studia i materiały, PISM nr 51 , 1993,

s. 4.

3

Jednolity Akt Europejski - uchwalony podczas konferencji międzyrządowej w Luksemburgu i w Brukseli (9 września

1985 - 27 stycznia 1986).

4

Traktat był rezultatem kompromisu pomiędzy zwolennikami integracji ponadnarodowej i międzynarodowej. I filar

został oparty na działaniach ponadnarodowych, natomiast filary II i III opierają się na klasycznej współpracy
międzyrządowej. Ponadto traktat zawierał postanowienia dotyczące realizacji Unii Gospodarczej i Walutowej.

5

Europejska Konwencja Praw Człowieka, oficjalna nazwa Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych

Wolności, zatwierdzona przez Radę Europy 1950 w Rzymie, weszła w życie 1953 (przez Polskę ratyfikowana w 1992).

6

Prawa drugiej generacji to prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne, zapewniają jednostce rozwój fizyczny duchowy,

bezpieczeństwo socjalne. Nakładają na państwo obowiązki ekonomiczne i socjalne wobec obywatela. Źródłem praw II

generacji jest min. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych z 1966 roku.

7

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2001, s. 85.

6

równą pracę

8

. Zatem proklamowanie w trakcie szczytu nicejskiego Karty Praw Podstawowych Unii

Europejskiej stanowi próbę „obejścia przeszkody, jaka pojawiła się na królewskiej drodze” do

artykulacji unijnego katalogu praw podstawowych poprzez przystąpienie do EKPCz. Przystąpienie

to uniemożliwił Trybunał Sprawiedliwości stwierdzając jego niedopuszczalność z punktu widzenia

art. 308 Traktatu WE

9

.

1.1 Poszanowanie oraz propagowanie praw i wolności w Karcie Praw

Podstawowych

L. Kołakowski twierdził, że: ”Nasze marzenia o świecie bez nędzy i głodu, bez nieszczęść i

niewoli, o ludzkości żyjącej w braterstwie i solidarności, bez walk i przemocy są nam z pewnością

potrzebne i prawomocne. Nie jest jednak rozsądne nazywanie Prawami Człowieka wszystkich

dóbr, jakich życzylibyśmy sobie i innym”

10

. Jeżeli rzecz taka jak prawa człowieka istnieje, to muszą

te prawa spełniać kilka warunków.

Po pierwsze, są to uprawnienia, których nosicielem jest jednostka ludzka, każda jednostka,

nie zaś zbiorowości, narody, plemiona czy cała ludzkość – to trzeba jasno określić: materiałem jest

Człowiek! Kolejny warunek by idea praw człowieka była w ogóle stosowana jest taki: w wypadku,

gdy czyjeś prawa są bezczeszczone, gwałcone czy poniewierane albo zachodzi takie podejrzenie to

należy ustalić, kto wykracza przeciwko drugiemu człowiekowi. Trzecim warunkiem – tak samo

ważnym jak pierwszy to fakt, iż aby prawa człowieka były przestrzegane to człowiek – nawet ten

najbiedniejszy, wydawałoby się, że spoza marginesu społeczeństwa – musi wiedzieć, że to również

po jego stronie stoją prawa – prawa Człowieka – jemu również należy się ochrona i pewność, że

nie jest sam ze swoim cierpieniem. Ważna jest zatem świadomość, iż są instytucje, których celem

jest pomoc właśnie tym najbiedniejszym, najsłabszym.

Prawa człowieka ustanawiane i przestrzegane do 1989 roku stanowiły domenę świata

zachodniego – po transformacji w Europie Środkowej i Wschodniej powoli i konsekwentnie

obejmują swym zasięgiem cały kontynent. Wzrasta świadomość ich znaczenia nie tylko w

kategoriach bezpieczeństwa indywidualnego ale także bezpieczeństwa szeroko rozumianego, czyli

Państw i stosunków międzynarodowych. Nowoczesna koncepcja praw człowieka opiera się na

uznaniu godności ludzkiej za wartość najwyższą, prawa mają charakter dynamiczny, zmieniają się i

8

J. Menekes, Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy, s. 27.

9

Ibidem, s. 31.

10

L. Kołakowski,

Po co nam prawa człowieka

Gazeta Wyborcza nr 250, wydanie z 26/10/2003 , s. 11 .

7

wzbogacają wraz z rozwojem społecznym, pojawieniem się nowych problemów cywilizacyjnych, z

nich wywodzi się inne prawa

11

. Takie sformułowanie znajduje się w Powszechnej Deklaracji Praw

Człowieka, która zaczyna się od słów : „Ponieważ uznanie przyrodzonej godności oraz równych

niezbywalnych praw wszystkich członków rodziny ludzkiej stanowi podstawę wolności,

sprawiedliwości i pokoju na świecie”. W tym miejscu należy przytoczyć słowa Immanuela Kant`a „

Zawsze traktować człowieka jako cel sam w sobie, a nie tylko jako środek do celu”.

12

Unia Europejska opiera się na wartościach godności ludzkiej, wolności, demokracji,

równości, rządów prawa i poszanowania praw człowieka, w tym praw osób należących do

mniejszości. Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, łączy wszystkie prawa osobiste,

obywatelskie, polityczne, gospodarcze i społeczne przysługujące obywatelom Unii Europejskiej.

Od wejścia w życie Traktatu z Lizbony w dniu 1 grudnia 2009 r. Karta stała się prawnie wiążąca dla

całej Unii. Oznacza to, że instytucje unijne muszą przestrzegać praw zapisanych w Karcie. Karta

ma zastosowanie również do państw członkowskich, ale tylko wtedy, gdy wdrażają one prawo

Unii. Przepisy Karty nie rozszerzają kompetencji Unii określonych w traktatach, która nie może

interweniować w kwestii praw podstawowych. Traktat lizboński przewiduje podstawę prawną do

przystąpienia do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, która sprawi, że Europejski Trybunał

Praw Człowieka w Strasburgu stanie się uprawnionym do kontroli aktów instytucji UE.

Prawa każdego człowieka w UE zostały określone w różnych momentach, na różne

sposoby i w różnych formach. Z tego powodu Unia Europejska podjęła decyzję o wyjaśnieniu i

przedstawieniu ich wszystkich w jednym dokumencie, który został zaktualizowany w świetle

przemian społecznych, postępu oraz rozwoju naukowego i technicznego: którym jest Karta Praw

Podstawowych. Umacnia ochronę praw podstawowych przez co są one bardziej jasne, czytelne i

zrozumiałe dla obywateli.

Karta ma zastosowanie, w momencie przyjęcia lub zastosowania prawa krajowego,

wdrażają dyrektywy UE lub gdy ich władze mają bezpośrednie zastosowanie w regulacji Unii

Europejskiej. Karta nie rozszerza kompetencji do spraw niewymienionych w Traktacie. Nie jest

sprzeczna z Europejską Konwencją Praw Człowieka, przyjętą w ramach Rady Europy

13

.

11

J. Menekes, Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy, Studia Europejskie Warszawa 2001, s.78.

12

Immanuel Kant (ur. 22 kwietnia 1724 w Królewcu, zm. 12 lutego 1804 tamże) – filozof niemiecki, profesor logiki i

metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim.

13

Oznacza to, że karta zawiera prawa, które wynikają z niniejszej konwencji, ich znaczenie i zakres są takie same.

8

1.2. Przystąpienie EWG/UE do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka

W 1979 roku Komisja Europejska w memorandum z dnia 4 kwietnia 1979 roku

skierowanym do Rady zaproponowała formalne przystąpienie Wspólnoty do EKPCz. Propozycję tę

ponowiła w komunikacie z dnia 19 listopada 1990 roku, a następnie przedstawiła obszerną analizę

prawną w dokumencie roboczym z dnia 26 października 1993, zatytułowanym „Przystąpienie

Wspólnoty do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka a wspólnotowy porządek prawny”. Rada,

przed podjęciem decyzji upoważniającej Komisję do rozpoczęcia rokowań, zwróciła się 26 kwietnia

1994 roku, do Trybunału Sprawiedliwości z prośbą o opinię w przedmiocie zgodności z Traktatem.

Trybunał w swej opinii z dnia 28 marca 1996 roku, wykluczył możliwość przystąpienie Wspólnoty

do EKPCz na gruncie obowiązujących przepisów traktatowych i zastrzegł taką możliwość po

odpowiedniej rewizji traktatu. Takiej rewizji nie dokonano ani w Amsterdamie 1997 ani w Nicei w

2001. Świadczyło to o braku gotowości państw członkowskich do jednoznacznego rozstrzygnięcia

tej sprawy, co nie przeszkodziło Radzie umieścić w deklaracji z Laeken stwierdzenia, że „należy

rozważyć”, czy Wspólnota Europejska powinna przystąpić do EKPCz

14

.

Trybunał jednak nie znalazł podstaw do zastosowania zasady paralelizmu

15

do sfery

ochrony praw człowieka, gdyż brak było generalnej kompetencji wewnętrznej w tym zakresie.

Żaden przepis traktatu nie upoważniał Wspólnoty do zawierania umów w zakresie praw

człowieka.

14

K. Wójtowicz, System ochrony praw człowieka, s. 210 – 213, Zakamycze, 2005.

15

Doktryna paralelizmu (dwoistości, dwutorowości), jeżeli wzrastają kompetencje wewnętrzne Wspólnoty – to

równocześnie wzrastają jej kompetencje międzynarodowe, w Internecie: Encyklopedia PWN, w Internecie:
http://encyklopedia.pwn.pl/, Gniezno, 26 maj 2011 r.

9

1.3 Traktat Lizboński wobec Karty Praw Podstawowych

Inaczej sytuacja wygląda z perspektywy traktatu lizbońskiego. Traktat lizboński

16

stanowi

niewątpliwie jeden z ważniejszych elementów unijnej reformy ustrojowej. Przekształca ją bowiem

w organizację międzynarodową.

Nadanie Unii osobowości prawnej nastąpiło równolegle wraz z likwidacją Wspólnoty

Europejskiej. Powyższy artykuł należy rozpatrywać łącznie z art. 1 [nowy art. 1] TUE zgodnie z

którym „Podstawę Unii stanowi niniejszy Traktat oraz Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

(…) Oba te traktaty mają taką samą moc prawną. Unia zastępuje Wspólnotę Europejską i jest jej

następcą prawnym”. Na mocy powyższych postanowień likwidacji uległ system filarowy . Został on

zastąpiony „jednolitym reżimem prawnym Unii jako spójnej organizacji międzynarodowej”

zmienia to diametralnie pozycję Unii i kończy debatę nad jej charakterem prawnym. Obecna

sytuacja jest niejednoznaczna i pod wieloma względami osłabia tożsamość Unii na poziomie

międzynarodowym, jak również podważa pewność prawną, co ma podstawowe znaczenie w

stosunkach międzynarodowych z państwami trzecimi i organizacjami.

Traktat Lizboński określa Kartę jako realny katalog praw, jakie zdaniem Unii powinny

przysługiwać wszystkim jej obywatelom, zwłaszcza w kontaktach z instytucjami europejskimi oraz

w obliczu obowiązujących gwarancji. Sześć rozdziałów Karty

17

dotyczy aspektów praw człowieka

związanych z godnością, wolnością, równością, solidarnością, a także praw dotyczących statusu

obywatelskiego i sprawiedliwości. Prawa te zostały już wcześniej określone w innych aktach

międzynarodowych, takich jak Europejska Konwencja Praw Człowieka, a Karta nadaje im formę

prawną w ramach Unii. Instytucje unijne muszą przestrzegać praw zapisanych w Karcie. Ten sam

obowiązek spoczywa na państwach członkowskich. Nad właściwym przestrzeganiem praw

zawartych w Karcie czuwa Trybunał Sprawiedliwości. Włączenie Karty do traktatu w niczym nie

zmienia uprawnień Unii, za to wzmacnia prawa obywateli oraz zapewnia im większą wolność.

16

E. Górnicz, Unia Europejska na forum globalnym, Biuletyn Analiz, Warszawa 2009 s. 6.

17

Karta Praw Podstawowych stanowi zbiór praw o charakterze politycznym, obywatelskim, społecznym i

gospodarczym. Znaczna ich część jest zbieżna z prawami zawartymi w dwóch konwencjach Rady Europy: europejskiej
Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, (podpisana 4 listopada 1950 r., weszła w życie 3
września 1953 r.), której stronami są wszystkie państwa członkowskie Unii Europejskiej oraz w Europejskiej Karcie
Społecznej z 1961.

10

Rozdział II

Europejska Karta Praw Podstawowych

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej została proklamowana 7 grudnia 2000 roku,

na szczycie w Nicei przez Parlament Europejski, Radę Europejską i Komisję

18

. Nie jest to dokument

nowy, ale nadal wywołuje wiele emocji. Dyskusja na ten temat została niedawno wznowiona w

związku z uchwaleniem traktatu lizbońskiego oraz nieoczekiwanym dla wielu obserwatorów,

przystąpieniem Polski do tzw. „protokołu brytyjskiego” i miała charakter polityczno-ideologiczny,

a nie prawny. Jest rzeczą zrozumiałą, że jeżeli ktoś jest przeciwnikiem pogłębiającej się integracji

państw i społeczeństw w ramach projektu politycznego (nie mającego w historii precedensu),

jakim jest Unia Europejska, to musi również negować samą ideę Karty. Entuzjaści tego projektu są

gorącymi zwolennikami tego dokumentu. Przy okazji dyskusji nad Kartą ujawnili się również

antagoniści międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka, jako ograniczającego

suwerenność państw i rzekomo narzucającego im obce wzorce kulturowe

19

. Dokument ten ma

wiele wad, i jest wynikiem kompromisu pomiędzy skrajnymi postawami.

Decyzję o opracowaniu Karty Praw Podstawowych podjęła Rada Europejska, na

posiedzeniu w Kolonii w czerwcu 1999 r. Nie była entuzjastycznie przyjęta w całej Europie, wręcz

przeciwnie, spotkała się z kontrowersyjnymi i polemicznymi reakcjami w wielu państwach Unii, a

także w licznych środowiskach prawniczych i naukowych. Jednak była konsekwencją faktu, że

rozwój Wspólnot Europejskich przeszedł ewolucję, od organizmu o czysto gospodarczych celach

do struktury politycznej, posiadającej własną sui generis konstytucję.

Zanim powstała Europejska Wspólnota Gospodarcza, podjęto próbę powołania

Europejskiej Wspólnoty Obronnej [dalej EWO] i Europejskiej Wspólnoty Politycznej [EWP]. Traktat

Założycielski EWO zawiera odwołanie do praw podstawowych.

Jednak państwa założycielskie nie były jeszcze wówczas gotowe na kompromis w zakresie

praw człowieka. Traktaty założycielskie Wspólnoty — z wyjątkiem odwołania do czterech

podstawowych wolności: swobodnego przepływu osób, towarów, kapitału i usług oraz zakazu

dyskryminacji ze względu na obywatelstwo

20

, zakazu dyskryminacji producentów lub

konsumentów produktów rolniczych i nakazu równego wynagrodzenia dla obu płci za pracę takiej

18

Karta Praw Podstawowych, Dz. U. nr C 364 z dnia 18 grudnia 2000 r.

19

R. Wieruszewski, Rola i znaczenie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej dla ochrony praw człowieka, Przegląd

Sejmowy 2(85)/2008, s. 41.

20

Zgodnie z artykułem 12 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE), w zakresie zastosowania tego

Traktatu i bez uszczerbku dla postanowień szczególnych, które on przewiduje, zakazana jest wszelka dyskryminacja ze
względu na przynależność państwową.

11

samej wartości — nie formułowały konkretnego katalogu praw podstawowych. Dominował

pogląd, że ochrona tych praw należy wyłącznie do państw członkowskich oraz Rady Europy. Taki

sposób myślenia ulegał z biegiem czasu ewolucji, czego efektem było uroczyste proklamowanie

Karty Praw Podstawowych

21

.

2.1 Karta Praw Podstawowych jako katalog fundamentalnych praw i

wolności

Część prawodawców prawa człowieka określa jako materialną bądź kulturową przesłankę

osobistej niezależności pojedynczego człowieka. Inni zaś uważają, iż prawa człowieka to prawa

wymienione w konstytucjach państw, przysługujące wszystkim jednostkom znajdującym się pod

jurysdykcją danego państwa. W teorii prawa – szczególnie międzynarodowego publicznego

wyróżnia się reguły praw człowieka tj. prawa obywatelskie zwane też politycznymi (prawa

pierwszej generacji), prawa ekonomiczne, społeczne, kulturalne (prawa drugiej generacji), prawa

kolektywne – prawa mniejszości narodowych, prawo do solidarności (prawa trzeciej generacji ).

22

Decyzja o opracowaniu Karty to odpowiedź na wyzwanie o charakterze prawnym, które

wynikało z faktu słabości unijnego systemu wartości ochrony praw człowieka i nie zapewniało

wystarczającej jasności prawa organom, instytucjom je stosującym jak i ludziom, których prawa

podstawowe zostały naruszone. To wyzwanie o charakterze politycznym. Zerwanie z

przekonaniem towarzyszącym uwspólnotowieniu kolejnych polityk

23

. Przeciwnicy oponowali

przeciwko włączeniu Karty do prawa pierwotnego, podnosząc kwestie ekonomiki integracji

24

Prawu europejskiemu nie jest znana instytucja proklamacji jako modus operandi

25

stanowienia prawa i jako rodzaj uchwały. Proklamowana Karta nie ma charakteru tekstu prawnie

wiążącego w systemie norm prawa europejskiego

26

. Forma prawna jest poważnym kompromisem

politycznym. Przeciwko nadaniu jej mocy wiążącej a więc uznaniem jej stanowczo wypowiadali się

Brytyjczycy.

21

R. Wieruszewski, Rola … … … ,op. cit., s. 42 – 43.

22

Prawa trzeciej generacji można również określić jako prawa pozytywne, wymagające współpracy międzynarodowej

państw, społeczeństw oraz organizacji. Podmiotem są narody i państwa, a nie jednostki i grupy ludzkie. Można je
uważać raczej za prawa kolektywne niż prawa człowieka w klasycznym tego słowa znaczeniu.

23

J. Menekes, Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy, Studia Europejskie Warszawa 2001, s. 34.

24

Wiązało się to z groźbą powołania kolejnej maszynerii unijnej praw człowieka, Ibidem, s.34.

25

To charakterystyczne przedmiotowe, taktyczne i techniczne elementy celowego i optymalnego działania,

bezpośrednio

związanego

z

realizacją

działania,

w

Internecie:

Encyklopedia

PWN,

w

Internecie:

http://encyklopedia.pwn.pl/, Gniezno, 26 maj 2011 r.

26

Ibidem, s. 36.

12

Analizując normy zawarte w karcie, należy uznać za kontrowersyjną kwestię, nie tyle praw

gwarantowanych co gwarancję praw w Unii Europejskiej. Problem ten jest istotny z punktu

widzenia państw kandydujących w aspekcie stypulacji art. 49 Traktatu UE

27

.

Wobec postępującego procesu integracji europejskiej zachowania swej spójności,

państwa członkowskie dostrzegły potrzebę stworzenia własnego aktu prawnego, stanowiącego

katalog fundamentalnych praw i wartości dla całej Unii. Prace nad projektem takiego aktu

rozpoczęły się w 1999 roku, w czasie posiedzenia Rady Europejskiej w Kolonii. Dokument ten, jak

wynikało z deklaracji Rady, miał zebrać „wspólną część podstawowych praw obywatelskich”,

które w tej czy innej formie są wpisane do konstytucji i innych aktów prawnych państw

członkowskich UE. Po uzyskaniu poparcia Parlamentu Europejskiego powołano specjalny 60-

osobowy konwent składający się z przedstawicieli szefów państw i rządów UE, deputowanych do

parlamentów krajowych, euro parlamentarzystów oraz członków Komisji Europejskiej. Zadaniem

konwentu było opracowanie ostatecznego projektu Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej

(ang. Charter of Fundamental Rights of the European Union, fr. Charte des droits fondamentaux de

l’Union

28

. Tekst został przyjęty na szczycie Unii w Nicei, w dniu 7 grudnia 2000 roku i tego samego

dnia nastąpiło jego podpisanie przez szefów rządów wszystkich państw UE.

Przez kolejne lata sprawą nierozstrzygniętą pozostawała kwestia charakteru prawnego

oraz mocy obowiązującej tego aktu. Nie było jednoznacznie określone, czy traktować Kartę jako

kolejny akt tak zwanego prawa pierwotnego UE, obok traktatów założycielskich Unii i traktatów

akcesyjnych, czy też deklarację polityczną. W pierwszym przypadku Karta miałaby charakter

umowy międzynarodowej i jako taka prawną moc wiążącą dla jej stron , stosowania i wzajemnego

egzekwowania na zasadzie obowiązku prawnego. W drugim przypadku Karta, jako deklaracja o

charakterze moralno-politycznym nie miałaby mocy prawnie wiążącej dla jej stron, a realizacja jej

postanowień uzależniona byłaby od woli i decyzji politycznych poszczególnych państw. Problem

mocy wiążącej Karty nie został ostatecznie rozstrzygnięty. Traktowano ten dokument raczej jako

prawnie niewiążący. Aby te wątpliwości właściwie rozwiązać, Konwent Europejski opracowujący

tekst Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy, umieścił tekst Karty Praw Podstawowych,

jako drugą część owego Traktatu, co wskazywało wyraźnie na wysoką rangę, jaką zamierzano

nadać postanowieniom Karty. Miała ona stać się częścią aktu, który miał gruntownie

zreformować całą Unię Europejską, a prawa człowieka, wartości i zasady demokracji oraz

poszanowanie praw obywateli, w tym ich praw socjalnych miały stać się prawnie wiążącymi, a nie

tylko politycznym fundamentem Unii. Traktat Konstytucyjny jednak nie wszedł w życie z uwagi na

fiasko procesu jego ratyfikacji, a co za tym idzie także i status Karty Praw Podstawowych nie uległ

27

J. Menekes, Karta … … …, op. cit. , s.37.

28

A. Szejna, A Kosicki, Karta praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2000, s. 5.

13

zmianie. Opracowując projekt nowej reformy struktur unijnych, nazwanego Traktatem

Reformującym, podjęto ponownie kwestię nadania Karcie statusu jednoznacznie wiążącego aktu

prawnego. Taki status został nadany na podstawie Traktatu Reformującego, podpisanego w

Lizbonie, 13 grudnia 2007 r.

2.2 Nierozdzielność praw człowieka – prawa polityczne, ekonomiczne i

socjalne

Karta zawiera w jednym tekście międzynarodowym różne kategorie praw: prawa

jednostki, prawa polityczne oraz prawa III generacji. Połączono w jednym instrumencie prawa

polityczne i prawa jednostki z prawami społeczno gospodarczymi (prawa I i II generacji) a więc

prawa deklarowane z prawami wymagającymi stanowiska prawa jednostki. Koncepcja połączenie

w jednym dokumencie praw różnych generacji odzwierciedli nierozdzielność praw człowieka.

Zabieg ten był jedną z przyczyn niezgodności państw w temacie nadania Karcie mocy wiążącej.

Licząca 54 artykuły i poprzedzona preambułą Karta zawiera regulacje prawne 6 podstawowych

wartości: godność, wolność, równość, solidarność, prawa obywateli i wymiar sprawiedliwości.

Katalog praw Karty zawiera nie tylko katalog praw indywidualnych ale i praw

kolektywnych. Uprawnionymi z tytułu praw zbiorowości są: dzieci (art.23), pracownicy (prawa

socjalne), prawa do świadczeń w zakresie zabezpieczenia społecznego i opieki w innym państwie,

czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach parlamentarnych (art.39), komunalnych

(art.40), wolności poruszania się i pobytu (art.43.1), ochrony dyplomatycznej i konsularnej

(art.44), siedziba obywateli UE na terenie Unii, prawo do zwracania się do Ombudsmana (art.43),

oraz prawa do petycji (art.44).

Karta nie zmienia dotychczasowej ochrony praw podstawowych Unii i państw

członkowskich, ani nie tworzy nowych – Karta tylko je kataloguje, podejmuje wyzwanie jakie

niesie ze sobą postęp cywilizacyjny w zakresie inżynierii genetycznej, potwierdzając w artykule 3

prawo do integralności osoby ludzkiej. Nakazuje poszanowanie woli w dziedzinie medycyny i

biologii oraz zakazuje praktyk eugenicznych

29

, klonowania człowieka oraz handlu ludzkimi

29

Zakaz praktyk eugenicznych ustanowiony w Konstytucji ma solidne oparcie w zasadach godności i integralności.

Słowo „eugenika" (gr. eu - dobrze, gen - rodzący) odnoszone jest do idei poprawienia własności dziedzicznych rodzaju
ludzkiego. Współczesnym instrumentem realizacji tych zamierzeń miałaby się stać inżynieria genetyczna komórek
rozrodczych. Nurt eugeniki dzieli się na dwa podstawowe kierunki: eugenikę negatywną - postulujący wprowadzenie
kontroli genetycznej w celu ograniczenia występowania w ludzkiej populacji nieprawidłowych genów i eugenikę
pozytywną - dążącą do stworzenia udoskonalonego pod względem fizycznym i intelektualnym człowieka.

14

organami. Odnosi się również do rozwoju technik informatycznych poprzez regulacje w

odniesieniu do ochrony danych osobowych.

15

Rozdział III

Konsekwencje przyjęcia EKPP

3.1 Argumenty zwolenników i przeciwników karty praw podstawowych

Karta pozostaje deklaracją polityczną. Instytucje i organy Unii popierały jej włączenie do

prawa pierwotnego. Pomysłowi temu sprzeciwiały się niektóre państwa członkowskie, głównie

Wielka Brytania, uważając, że zawyżono jej zdaniem, standardy w zakresie praw ekonomicznych i

socjalnych. Oceniając skuteczność systemu ochrony praw podstawowych, wprowadzonych przez

Kartę, należy pamiętać, iż omawiany dokument jest efektem kompromisu. Stąd też jego znaczenie

należy rozpatrywać nie tylko w obecnym praktycznym wymiarze.

Traktat z Lizbony i Karta Praw Podstawowych stanowią ważny etap rozwoju oraz

umacniania ochrony praw człowieka i praw podstawowych na poziomie europejskim, między

innymi poprzez pozytywne podejście do katalogu tych praw, który wbrew rozpowszechnionym

poglądom nie jest jedynie podsumowaniem dotychczasowego acquis, ponieważ zawiera prawa

nieznane orzecznictwu Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, a ponadto sytuuje te

prawa w nowym kontekście prawnym. Dotychczasowy deficyt w ochronie praw podstawowych w

prawie Unii Europejskiej miał być usunięty także poprzez obowiązek przystąpienia Unii

Europejskiej do Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, co

jak się wydaje, miało służyć również uporządkowaniu wzajemnych relacji systemowych między

Traktatami a konwencją oraz jurysdykcją Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich i

Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Tymczasem postanowienia Traktatu z Lizbony i Karty

Praw Podstawowych nie dają dobrego rokowania odnośnie do racjonalizacji i optymalizacji tych

relacji. Przede wszystkim widoczna jest niechęć twórców i komentatorów Traktatów do nadania

Karcie Praw Podstawowych pełnego statusu bill of rights, jako aktu konstytucyjnego wiążącego

prawnie Unię i państwa członkowskie w pełnym zakresie, a nie tylko w takim, jaki został

wyznaczony postanowieniami przepisu art. 51 Karty. Ponadto, niezasadne jest ograniczanie a

priori lub odmawianie skutku bezpośredniego tym postanowieniom Karty, które przyznają

każdemu prawa lub wolności, oraz przywiązywanie zbyt dużej wagi do rozróżnienia praw i zasad,

ma znaczenie konwencjonalne. Nie ma bowiem wątpliwości, że również zasady mogą określać

status prawny jednostki w sposób zbliżony do reguł przyznających prawo podmiotowe

30

.

30

A. Wróbel, Karta Praw Podstawowych w europejskim i krajowym porządku prawnym, Warszawa 2008,

Wprowadzenie, s. 9 – 11 .

16

Należy dążyć do tego, aby polski rząd uznał pełną moc obowiązującą Karty Praw

Podstawowych, ponieważ akt ten ma zasadnicze znaczenie z punktu widzenia ochrony i

umocnienia praw człowieka w Unii Europejskiej. Pokazuje całej społeczności międzynarodowej,

jakie wartości i zasady są w Europie szanowane i stosowane. Fakt, iż Karta Praw Podstawowych UE

ma uzyskać charakter prawnie wiążący ma szczególne znaczenie dla obywateli UE. Chodzi bowiem

o możliwość bezpośredniego i pełnego powoływania się na jej treść i dochodzenia swoich praw

przed sądami unijnymi. Tej możliwości obywatele polscy zostali obecnie pozbawieni. Powoduje to

niedopuszczalny stan niepewności i nierówności wśród obywateli Unii Europejskiej.

Argumenty o rzekomym wkraczaniu Karty w sfery zastrzeżone dla praw krajowych są

całkowicie bezzasadne. W samej Karcie istnieje bowiem szereg postanowień odwołujących się do

prawa państw członkowskich, jako prawa właściwego dla ustalenia dokładniejszej treści ogólnych

postanowień Karty. Nie poszerzono, ani nie zmodyfikowano w inny sposób kompetencji i zadań

Unii w tym zakresie. Decyzję o podpisaniu Karty z zastrzeżeniami w postaci Protokołu

brytyjskiego

31

należy traktować zatem jako swoisty manifest polityczno-ideologiczny. Jest to

jednak manifest niezrozumiały ani dla większości Polaków, ani też dla innych państw europejskich.

Prowadzi natomiast do sytuacji, kiedy Polska znowu jest postrzegana jako swoisty „hamulec”

procesu europejskiej integracji, z której owoców od kilku lat wszyscy przecież korzystamy

32

.

Rzeczpospolita Polska jako członek UE jest zobowiązana do zapewnienia odpowiednich

standardów ochrony praw człowieka. W sytuacji, gdy Karta stała się wiążącym unijnym aktem

prawnym, kompatybilność polskich rozwiązań ze standardami Karty ma istotne znaczenie dla

polskiego porządku prawnego. Ponadto pamiętać należy, iż z biegiem czasu prawa podstawowe

podlegają dynamicznemu procesowi dostosowywania się do nowych warunków i zadań

stawianych przez rzeczywistość. W związku z tym istotne jest obserwowanie tego rodzaju

tendencji w świetle rozwiązań Karty, które, wnosząc nowatorskie idee, być może będą tworzyć w

przyszłości nowe kanony w dziedzinie praw podstawowych. Przykładem jest art. 41 Karty

formułujący prawo do dobrej administracji, czy też art. 26 mówiący o integracji osób

niepełnosprawnych. Karta powinna zatem wpływać nie tylko na treść ustawodawstwa, ale także

na procesy stosowania prawa. Istotne jest również to, że „zawartość normatywna poszczególnych

31

Protokół brytyjski to protokół nr 7 dołączony do Traktatu Lizbońskiego będący klauzulą opt-out dotyczącą

ograniczenia stosowania całości przepisów Karty Praw Podstawowych dla obywateli Wielkiej Brytanii i Polski.. Do

Protokołu, oprócz Wielkiej Brytanii ostatecznie przystąpiła także Polska. Stał się on również jednym z istotnych

elementów debaty związanej z trybem ratyfikacji Traktatu z Lizbony w polskim parlamencie. Zapowiedź pozostania przy

Protokole spowodowała poparcie części posłów PiS dla ratyfikacji.

32

A. Szejna, A. Kosicki, Karta praw Podstawowych Unii Europejskiej, s. 11 – 12.

17

praw i wolności, jak i ich otoczka doktrynalna i orzecznicza, określać będą rozumienie tych praw i

wolności w systemie prawa polskiego”

33

.

Warto więc przyjrzeć się polskiej ustawie zasadniczej pod kątem jej zgodności z Kartą, tym

bardziej

że

na

potrzebę

zgodności

tych

dokumentów

zwracają

uwagę

politycy

zachodnioeuropejscy. Pomimo iż Karta formalnie nie stawia żadnych nowych warunków krajom

kandydującym, państwa te akceptując acquis communautaire zobowiązały się do poszanowania

pewnych standardów, w tym dotyczących ochrony praw człowieka. Warto więc podjąć analizę

poszczególnych rozwiązań, prezentowanych w Karcie i odpowiadających im rozwiązań

konstytucyjnych, czy czasem nie pojawiają się tu sprzeczności, które mogłyby prowadzić do

potrzeby dokonania stosownych modyfikacji polskiej konstytucji. Przystępując do Unii nasz kraj

przyjmuje bowiem na siebie zobowiązania, od których nie będzie można uciec poprzez odwołanie

się do wyższej pozycji konstytucji w hierarchii systemu źródeł prawa.

Marek Piechowiak z Instytutu Filozofii Uniwersytetu Zielonogórskiego i Uniwersytetu

Adama Mickiewicza Poznaniu zaznacza, że omówione w Karcie wartości to wartości tradycyjne,

odsyłające do powojennej Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka

34

. Jego zdaniem po raz

pierwszy można odnaleźć uznanie relatywizmu kulturowego oraz wniosek, że wartości wynikają z

kultury. Neguje fakt, że Polska przystąpiła do Protokołu brytyjskiego ograniczającego stosowanie

Karty Praw Podstawowych. Rozumie to w ten sposób, iż Polska nie może uczestniczyć w

interpretacji Karty, tymczasem działania polskich sądów również wpisują się przecież w ramy

dziedzictwa europejskiego, zatem protokół brytyjski utrudnia mu zadanie o tyle, że nie może

odwoływać się do Karty, a uzasadnienia swoich roszczeń musi szukać bezpośrednio w traktatach

35

.

Ks. prof. Mazurkiewicz podkreśla, że w Karcie Praw Podstawowych z perspektywy

chrześcijańskiej „nie ma nic gorszego niż najgorsze rozwiązanie w danym kraju członkowskim UE”.

Oznacza to jego zdaniem, iż w danym kraju obowiązuje eutanazja albo możliwość adopcji dzieci

przez pary homoseksualne, dokument ten sformułowany jest w ten sposób, by takiego państwa

nie trzeba było wykluczyć ze wspólnoty lub też w jakiś sposób go dyskryminować , dostrzega w

33

M. Wyrzykowski, Miejsce prawa międzynarodowego w wewnętrznym porządku prawnym (wybrane zagadnienia) w:

Konstytucja Federalna Szwajcarskiej Konfederacji z 1999 r. i Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., red. Z.
Czeszejko-Sochacki, Białystok 2001, s.135 i nast.

34

Trzecia Sesja Ogólnego Zgromadzenia ONZ, obradująca w Paryżu, uchwaliła 10 grudnia 1948 roku Powszechną

Deklarację Praw Człowieka.

35

eKai.pl, Debata nt Karty Praw Podstawowych UE, zorganizowana przez Instytut Politologii Uniwersytetu Kardynała

Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Fundacja Konrada Adenauera w Polsce, w Internecie:
http://ekai.pl/europa/debata/x16576/warszawa-debata-nt-karty-praw-podstawowych-ue/ , Gniezno, 26 maj 2011 r.

18

tym podejściu koncepcję w pewnym sensie analogiczną do obowiązującej po Wojnie

Trzydziestoletniej w Europie zasady „Cuius regio eius religio”

36

.

3.2 Karta Praw Podstawowych a polska Konstytucja

W polskiej Konstytucji brak jest ogólnie wyrażonej zasady poszanowania integralności

osoby ludzkiej, tymczasem w Karcie kwestię tę odniesiono zarówno do sfery fizycznej, jak i

psychicznej. Przyjmując następującą definicję pojęcia integralności można jednak odnaleźć w

treści Konstytucji postanowienia z omawianym art. 3 Karty. Za integralność fizyczną rozumieć

należy autonomię jednostki w zakresie dysponowania swoim ciałem, a także nietykalność osobistą

i cielesną jednostki, a za integralność psychiczną – integralność osobowości w znaczeniu

psychologicznym

37

. Do tak rozumianej integralności Konstytucja nawiązuje w art. 39, w którym

wyrażono zakaz (dotyczący każdej osoby ludzkiej) poddawania jej eksperymentom naukowym, w

tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody; w art. 41, ust. 1, zdanie 1, gdzie każdemu

zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą oraz w art. 40, gdzie zabrania się tortur oraz

okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania i karania, a także stosowania kar

cielesnych. Brak jest jednak w Konstytucji postanowień expressis verbis zakazujących praktyk

eugenicznych

38

, wykorzystywania ludzkiego ciała i jego poszczególnych części jako źródła korzyści

finansowych czy zakazu re-produktywnego klonowania istot ludzkich.

Problematyka ochrony danych osobowych w Konstytucji znalazła się po raz pierwszy,

stanowiąc swoiste przedłużenie prawa do prywatności. Jego znaczenie jest nie do przecenienia w

czasach, gdy informacja jest niezwykle pożądanym towarem, szczególnie dla podmiotów

zajmujących się marketingiem. Regulacje obu dokumentów są w tej kwestii dość zgodne – Karta w

art. 8 przyznaje każdemu prawo do ochrony dotyczących go danych osobowych, które muszą być

przetwarzane w sposób rzetelny, w określonym celu i na podstawie prawa (za możliwą podstawę

prawną uznając zgodę osoby zainteresowanej). Regulacja ta bazuje na postanowieniach art. 286

36

Cuius regio eius religio – Czyje panowanie tego religia. Debata zorganizowana przez Instytut Politologii Uniwersytetu

Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Fundacja Konrada Adenauera w Polsce. w Internecie: Encyklopedia
PWN, w Internecie: http://encyklopedia.pwn.pl/. Gniezno, 26 maj 2011 r.

37

Z. Kędzia, Prawo człowieka do integralności, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny”, 3/1989, s. 23-24.

38

Według tego dokumentu zakaz praktyk eugenicznych, o którym jest mowa w Karcie, odnosi się do takich sytuacji jak

gwałt, niewolnictwo o charakterze seksualnym, zmuszanie do prostytucji, wymuszona ciąża, zmuszanie do sterylizacji,

przymusowe małżeństwa a także inne formy przemocy o charakterze seksualnym o porównywalnej wadze, które są

uważane za między-narodowe przestępstwa zgodnie z art. 7.1. Statutu Międzynarodowego Trybunału Kryminalnego

przyjętego w Rzymie 17 lipca 1998 r.

19

Traktatu WE, dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Komisji 95/46/EWG dotyczącej ochrony

jednostki w kontekście przetwarzania danych osobowych i ich swobodnego przepływu art. 8

EKPCz i Konwencji Rady Europy z 28 stycznia 1981 o ochronie jednostek w kontekście

automatycznego przetwarzania danych o charakterze osobowym. Zgodnie z art. 52.2 Karty, prawo

to – jako mające podstawę traktatową – realizowane może być na warunkach i w granicach w

tymże dokumencie przewidzianych. Podobnie polska Konstytucja w art. 51 stwierdza, iż nikt nie

może być obowiązany do ujawniania informacji dotyczących jego osoby, chyba że dzieje się to na

podstawie ustawy, a w ust. 2 określa jakie informacje o obywatelach władze publiczne mogą

pozyskiwać, gromadzić i udostępniać, uznając za celowe te, które są niezbędne w

demokratycznym państwie prawnym (np. do celów fiskalnych).

Karta w art. 23, zd. 1 wyznacza zadania instytucjom unijnym, stwierdza bowiem, iż „należy

zapewnić równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, łącznie z zatrudnieniem,

wykonywaniem pracy i wynagrodzeniem.” Regulacja taka wyznacza obowiązek zarówno w sferze

stanowienia prawa (odpowiednie regulacje prawne), jak i w sferze jego stosowania (odpowiednia

interpretacja tekstów prawnych). Konstytucja nie poprzestaje jednak na tej regulacji i dodatkowo

w art. 33, ust. 2 dodaje listę przykładowych sytuacji, w których kobieta i mężczyzna mają równe

prawa. Karta w art. 25 zawiera regulację dotyczącą osób w podeszłym wieku. Poświęcenie temu

zagadnieniu oddzielnego przepisu nie jest rozwiązaniem unikalnym w ustawodawstwie unijnym –

artykuł ten nawiązuje do art. 23 Poprawionej Karty Praw Socjalnych i do art. 24 i 25 Wspólnotowej

Karty Podstawowych Praw Socjalnych Pracowników, co samo w sobie świadczy o traktowaniu

tego zagadnienia z należytą uwagą.

W Konstytucji nie odnajdujemy przepisu będącego odpowiednikiem rozwiązania art. 25

Karty. Osobom w podeszłym wieku poświęcone są jedynie dwie wzmianki w przepisach

dotyczących zabezpieczenia społecznego i ochrony zdrowia: w art. 67 ustanowiono prawo do

zabezpieczenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego, a w art. 68 obowiązek władz

publicznych polegający na zapewnieniu prawa do szczególnej opieki zdrowotnej osób w

podeszłym wieku

39

. Porównując poszczególne postanowienia Karty i Konstytucji RP, często

natrafia się na rozwiązania uderzająco podobne. Wynika to z faktu, że proces powstawania obu

tych dokumentów oparty był na tym samym systemie wartości reprezentowanym w tych samych

aktach dotyczących praw człowieka,

Rozwój unijnego systemu praw człowieka jest kluczowy z punktu widzenia konsekwencji,

jakie Karta może spowodować w polskim systemie prawa: czy będzie oddziaływać nieformalnie

jako standard, czy też będzie wiążącym kryterium dla regulacji krajowych i będzie tym samym

39

A. Jackiewicz, Problematyka praw człowieka w świetle Karty Praw Podstawowych w aspekcie integracji Polski z Unią

Europejską, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 2005.

20

wymuszać zmiany w polskim ustawodawstwie? Należy jednak pamiętać, że przedstawione wyżej

prawa podstawowe są już uznanymi standardami w państwach członkowskich Unii Europejskiej

40

.

40

A. Jackiewicz, Studia Europejskie, 2/2003, w Internecie: http://www.ce.uw.edu.pl, Gniezno 4 kwietnia 2011.

21

Zakończenie

Interpretacje praw podstawowych zależą od tradycji i kultury prawnej poszczególnych

państw. Karta nie określa etyki rozstrzygnięć w niej zawartych. Odwołanie się do godności osoby

ludzkiej wszystkiego nie wyjaśnia. Klucza do interpretacji Karty nie daje też tytuł VII – nie ma w

nim odpowiedzi na pytania o sposoby rozstrzygnięć kolizji praw i wolności. Pełnego poszanowania

gwarancji praw człowieka określonych w konstytucjach państw członkowskich nie gwarantuje

przepis, stanowiący, iż karta stanowi swoje zastosowanie w zakresie kompetencji powierzonych

Unii.

Nadanie Karcie mocy prawnej zwiększa i tak już ogromna władzę Europejskiego

Trybunału. Protokół polsko – brytyjski ma rangę prawa pierwotnego. Z formalnego punktu

widzenia, nie pozbawia on mocy prawnej Karty obowiązującej w Polsce a protokół uściśla zakres

jej stosowania. Jest on normatywną a nie tylko polityczną tarczą. Ponadto Protokół ma ten skutek,

że Karta może być powoływana przez Polskę, osoby fizyczne i prawne przeciwko instytucjom i

organom Unii, które naruszyły jej prawa. Protokół jest więc swoistym zaworem bezpieczeństwa i

gwarancją lojalności nie tylko ze strony Polski wobec instytucji unijnych ale i Trybunału wobec

polskiej Konstytucji.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej spełnia kilka zadań. Pierwszym i

najważniejszym z nich jest wzmocnienie ochrony tych praw w ramach instytucjonalnych i

prawnych WE/UE, przy jednoczesnym poszanowaniu istniejących zobowiązań międzynarodowych

w tym zakresie. Za drugie z kolei można uznać włączenie się do procesu budowy europejskiego

społeczeństwa obywatelskiego. Takie potraktowanie Karty może co prawda budzić pewne

kontrowersje, jednak z pewnością swoistym „usprawiedliwieniem” dla używania tego terminu

jest zamieszczenie w preambule Karty stwierdzenia, że Unia przyczynia się do ochrony i rozwoju

tożsamości narodowych jej państw członkowskich, bowiem stworzenie tożsamości europejskiej

ma na celu zagwarantowanie jej skuteczności, równocześnie wzmacniając tożsamość narodową,

w tym językową, kulturową, czy też religijną. Siła tożsamości europejskiej drzemie w

różnorodności, otwartości i tolerancji wewnątrz europejskiej, a Karta Praw Podstawowych stoi

właśnie na straży tych priorytetowych zasad, gwarantując ich przestrzeganie.

22

Bibliografia

ENCYKLOPEDIE, SŁOWNIKI, LEKSYKONY

Encyklopedia PWN, w Internecie: http://encyklopedia.pwn.pl/.

DOKUMENTY PRAWNE

Jackiewicz A., Problematyka praw człowieka w świetle Karty Praw Podstawowych w aspekcie
integracji Polski z Unią, Warszawa 2005.

Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2001.

Kędzia Z., Prawo człowieka do integralności, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Społeczny”,
Warszawa 1989.

Menekes J., Karta Praw Podstawowych UE a konstytucja Europy, Studia Europejskie 2001.

Szejna A., Kosicki A. , Karta praw Podstawowych Unii Europejskiej, Warszawa 2000.

Górnicz E., Unia Europejska na forum globalnym, Biuletyn analiz, Warszawa 2009.

Wyrzykowski M., Miejsce prawa międzynarodowego w wewnętrznym porządku prawnym
(wybrane zagadnienia) w: Konstytucja Federalna Szwajcarskiej Konfederacji z 1999 r. i Konstytucja
Rzeczypospolitej Polskiej z 1997 r., red. Z. Czeszejko-Sochacki, Białystok 2001.

ARTYKUŁY

Kołakowski L., Po co nam prawa człowieka Gazeta Wyborcza nr 250, wydanie z 26/10/2003, s. 11.

Traktat o Unii Europejskiej, Tekst skonsolidowany, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej
Warszawa 2005, s. 17.

Sonnefeld R. Ochrona Praw człowieka w Europejskiej Wspólnocie Gospodarczej, Studia i
materiały, PISM nr 51 , 1993, s. 4.

Wieruszewski R., Rola i znaczenie Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej dla ochrony praw
człowieka, Przegląd Sejmowy 2(85)/2008, s. 41.

Wójtowicz K.,

System ochrony praw człowieka, s. 210 – 213, Seria Akademicka Zakamycze, 2005.

23

ŹRÓDŁA INTERNETOWE

Instytut Politologii Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz Fundacja
Konrada Adenauera w Polsce, w Internecie: http://ekai.pl/europa/debata/x16576/warszawa-
debata-nt-karty-praw-podstawowych-ue/.

Jackiewicz A. , Studia Europejskie, 2/2003, w Internecie: http://www.ce.uw.edu.pl.

Ruszkowski J., w Internecie: http://www.ce.uw.edu.pl, 2/2003.