SPECYFIKA PRACY

Z DZIECKIEM

NIEDOSŁYSZĄCYM

Przygotowała i opracowała

mgr Ewa Stoppel

2

SYTUACJA DZIECKA NIEDOSŁYSZĄCEGO

NA WYBRANYCH PRZEDMIOTACH SZKOLNYCH

JEDNOSTRONNE USZKODZENIA SŁUCHU

W przypadku jednostronnego uszkodzenia słuchu uczeń gorzej słyszy na jedno ucho. Trzeba by w tym

miejscu nadmienić, iż uszkodzenie lewego ucha wiąże się z odbieraniem bodźców akustycznych głównie

przez prawą półkulę mózgu i na odwrót. W zasadzie nie stosuje się w takich przypadkach aparatów

słuchowych, gdyż drugie ucho odbiera bodźce słuchowe normalnie.

Dziecko z taką przypadłością powinno siedzieć w ławce bądź w rzędzie przy ścianie tak, aby zdrowym

uchem mogło być zwrócone do klasy i nauczyciela.

W zależności od tego, czy mamy do czynienia z lewo- czy prawostronnym niedosłuchem, dzieci będą

odznaczały się innymi cechami osobowości i borykały się z różnymi problemami.

A. USZKODZENIE LEWOSTRONNE:

- występuje w nim problem z kontrolowaniem emocji,

gdyż lewostronna percepcja zapewnia możliwość analizy danych o emocjach zawartych w, tak zwanej

substancji suprasegmentalnej wypowiedzi, tj barwie głosu, jego natężeniu, melodii itp., a brak tych

informacji może powodować u dziecka poczucie niepewności co do intencji osoby mówiącej (poczucie

zagrożenia, lęku, izolowanie się, agresja)

- dzieciom sprawia trudność nawiązywanie kontaktów koleżeńskich, przyjaźni, relacji z nauczycielami,

bywają w związku z tym płaczliwe, skłonne do załamań, nerwowe, drażliwe, brakuje im poczucia

pewności siebie,

- wychowankowie tacy w nauczaniu preferują raczej przedmioty ścisłe,

- mają problemy z percepcją muzyki, poczuciem rytmu, odtwarzaniem melodii, nauką gry

na instrumentach,

-w języku polskim sprawia im trudność całościowe postrzeganie problemów i dostrzeganie zagadnień

estetycznych i emocjonalnych.

B. USZKODZENIA PRAWOSTRONNE:

- mogą tutaj wystąpić trudności w przyswajaniu mowy i w procesie nabywania wiedzy wymagającej

sekwencyjnego, logicznego uporządkowania faktów,

- maja miejsce kłopoty z poprawnością ortograficzną,

- trudności w koncentracji uwagi na danym zagadnieniu.

3

DZIECI Z USZKODZENIAMI SŁUCHU W NAUCZANIU POCZĄTKOWYM

Wszystkie dzieci z wadami słuchu mogą mieć problemy z:

A. NAUKĄ CZYTANIA

Przyswajanie umiejętności czytania wiąże się w tym przypadku:

- z nieumiejętnością analizy i syntezy głoskowej, sylabowej, wyrazowej,

- z brakiem rozumienia i zapamiętywania pojęć: sylaba, głoska, samogłoska, litera, dwuznak, wyraz,

słowo, zdanie,

- z niezrozumieniem i niezapamiętywaniem najczęściej używanych poleceń typu :

podziel wyraz na sylaby, narysuj tyle cegiełek, ile słyszysz sylab, jaką głoskę słyszysz na początku,

w środku, na końcu słowa, wymień słowa zaczynające się na daną głoskę, ile liter jest w wyrazie itp.

Zaleca się, aby dziecko:

- podpierało się zawsze obrazem graficznym wyrazu lub zdania,

- utrwalało w domu pojęcia związane z nauką czytania,

- ćwiczyło analizę i syntezę w oparciu o znane sobie słownictwo,

- dzieląc słowa na sylaby podpierało się zawsze tą samą czynnością, np. klaskaniem ( kojarzenie gestu

z wykonaniem polecenia),

- nie odwzorowywało przykładów mechanicznie.

B. NAUKĄ PISANIA

Problem dotyczący nauki pisania w przypadku dzieci z niedosłuchem związany jest przede wszystkim

z błędami w różnicowaniu słuchowym głosek. Chodzi tutaj głównie o głoski podobnie brzmiące,

tj. dźwięczne i bezdźwięczne, a także szumiące ciszące i syczące.

Kształcenie uwagi ortograficznej polega więc tutaj na:

- wskazywaniu dziecku, jakie głoski są przez nie mylone,

- zwróceniu uwagi na istotne elementy różnicujące głoski i na ich obraz artykulacyjny,

- wykorzystywaniu w nauce pamięci słuchowej, wzrokowej oraz motorycznej,

- kształceniu postrzegania różnic w zapisie i przyzwyczajaniu ręki do poprawnego pisania poprzez

wielokrotne zapisywanie wyrazów, poprawianie błędów, sprawdzanie różnic w zapisie między tym,

co w zeszycie i na tablicy.

4

C. PRZYSWAJANIEM POJĘĆ MATEMATYCZNYCH

Dzieci z wadami słuchu mają szansę być bardzo dobrymi matematykami na równi ze swoimi

słyszącymi rówieśnikami. Trudności, jakie musi pokonać dziecko, polegają tu w głównej mierze na :

- przyswojeniu szeregu abstrakcyjnych pojęć matematycznych, takich jak : suma, różnica, odjąć, dodać,

podzielić, pomnożyć, mniej, więcej, tyle samo, mniejszy, większy itp.,

- słabym rozumieniu treści zadań matematycznych, wynikających z małego zasobu słownictwa.

W takich przypadkach proponuje się nauczycielowi:

- odwoływanie się do obrazu graficznego pojęć matematycznych, np:+, -, : , x,

- stworzenie wspólnie z dzieckiem (lub w domu wraz z rodzicami) słowniczka pojęć matematycznych,

zawierających przedstawienie graficzne i przykłady),

- ilustrowanie treści zadania,

- odwoływanie się do wcześniejszych przykładów, modeli graficznych i rysunków.

D. ROZUMIENIEM PYTAŃ I POLECEŃ NAUCZYCIELA.

E. ROZUMIENIEM DŁUŻSZYCH WYPOWIEDZI USTNYCH I PISEMNYCH.

DZIECKO Z WADĄ SŁUCHU W STARSZYCH KLASACH SZKOŁY PODSTAWOWEJ

Przejście do czwartej klasy szkoły podstawowej jest niewątpliwie stresem dla dziecka niedosłyszącego.

Musi się ono bowiem przystosować do nowych warunków, tj. pracy z wieloma nowymi nauczycielami,

posiadającymi różny sposób mówienia, wymagań, mającymi swoiste kryteria ocen. Wychowankowie

muszą się więc nauczyć większej samodzielności oraz przystosować do nowych wymagań.

Na to wszystko potrzebują jednak sporo czasu.

A. PRZYSWAJANIE WIEDZY Z PRZEDMIOTÓW HUMANISTYCZNYCH – JĘZYK POLSKI,

HISTORIA, ETYKA, RELIGIA A TAKŻE BIOLOGII I GEOGRAFII

- DYKTANDO

Pisanie ze słuchu jest wyjątkowo stresującym zajęciem dla dzieci z wadami słuchu.

Przyczynami nieradzenia sobie z tą umiejętnością są:

- zbyt małe doświadczenie w pisaniu ze słuchu,

5

- niezrozumienie treści tekstu,

- niekorzystne warunki akustyczne lub niemożność odczytania mowy z ust,

- zbyt duże tempo dyktowania tekstu.

Nauczyciel powinien w tym przypadku:

- uświadomić rodziców, że muszą ćwiczyć z dzieckiem pisanie ze słuchu,

- wyjaśnić im, że zanim dziecko zacznie pisać, powinno kilkakrotnie przeczytać tekst i zrozumieć

jego treść,

- stać zawsze przodem do dziecka w odległości 1,5 m i mieć dobrze oświetloną twarz,

- dbać bezwzględnie o ciszę w klasie,

- polecić dziecku, aby opuszczało niezrozumiałe fragmenty i zapisało jedynie te wyrazy, które rozumie,

- analizować ilość, jakość oraz przyczyny popełniania przez dziecko błędów.

- CZYTANIE LEKTUR ZE ZROZUMIENIEM

Dzieci nie radzą sobie z czytaniem, ponieważ:

- język lektur zawiera dużą ilość pojęć abstrakcyjnych i niezrozumiałymi dla nich,

- mają kłopoty ze zrozumieniem form gramatycznych,

- ich ogólna wiedza jest niewystarczająca, by rozumieć tło społeczne i historyczne wydarzeń

Nauczyciel powinien więc:

- dobierać indywidualnie zadania dla ucznia, w zależności od poziomu rozwoju megomowy,

- wskazać uczniowi konkretne problemy, zagadnienia lekturowe i potrzebne do ich omówienia fragmenty,

- zaproponować rodzicom, aby sami przeczytali lekturę i wypisali oraz wyjaśnili dziecku trudne pojęcia,

zanim zacznie ją czytać.

-PISANIE WYPRACOWAŃ

To zadanie przysparza dziecku wielu trudności, ponieważ:

- nie rozumie ono często tematu wypracowania,

- ma zbyt małe doświadczenie w pisaniu tekstów,

- posiada zbyt ubogie słownictwo, by wyrazić swoje myśli,

- wstydzi się popełnionych przez siebie błędów językowych, obawia się niepowodzenia, krytyki ze strony

nauczyciela, uczniów.

6

Nauczyciel powinien:

- zlecić rodzicom ćwiczenia w zakresie tworzenia wypracowań pisemnych na zadany temat,

- oprócz tematu podać dziecku zestaw pytań lub plan wypracowania,

- przygotować dziecku z wadą słuchu zestaw słów, związków frazeologicznych, pojęć przydatnych

przy pisaniu tekstu,

- dokładnie wyjaśnić znaczenie tematu wypracowania i określić jego zawartość treściową.

Cenną pomocą w przyswajaniu wiadomości, z takich przedmiotów jak biologia, geografia, historia

są zestawienia w postaci tabel. Dziecko z wadą słuchu łatwiej zapamiętuje krótkie zdania tworzące tabelę

niż tekst zwarty w podręczniku.

B. MATEMATYKA

Czynnikami utrudniającymi przyswajanie wiedzy w zakresie przedmiotów ścisłych zdają się być

w tym przypadku:

- niezrozumienie przez ucznia treści zadania,

- nieuświadamianie sobie przez wychowanka zależności matematycznych, zawartych w treści zadania,

wyrażonych potocznym językiem, np. mylenie wyrazów typu weszli- wyszli, po 7 zł, za kilogram itp.,

- niezrozumienie słów określających pojęcia matematyczne, np. układ współrzędnych, cięciwa,

przeciwprostokątna, ułamki niewłaściwe, iloraz,

- mała poprawność gramatyczna, uniemozliwiająca sformułowanie odpowiedzi.

Pomoc ze strony nauczyciela powinna polegać w tym przypadku na:

- przedstawieniu dziecku, jeśli istnieje taka potrzeba, treści zadania w postaci schematu,

- wpisywaniu w zeszycie przedmiotowym lub dodatkowym na bieżąco wszystkich słów określających

pojęcia matematyczne, których znajomość jest dla dziecka niezbędna,

- uczuleniu rodziców na konieczność ćwiczenia umiejętności formułowania odpowiedzi ustnej

lub pisemnej po rozwiązaniu każdego zadania,

- wskazaniu rodzicom konkretnych zbiorów zadań, które według nauczyciela doskonalą dane

umiejętności matematyczne.

C. INNE PRZEDMIOTY ŚCISŁE

W przypadku, gdy nauczyciel wykonuje na lekcji jakieś doświadczenia, powinien omówić je w miarę

możliwości wcześniej. Dziecko z niedosłuchem nie może jednocześnie patrzeć na usta i obserwować

doświadczenia. Starajmy się więc jak najczęściej włączać te dzieci do działań praktycznych. Pomocne

jest również opracowywanie materiału w formie tabelki.

7

D. JĘZYKI OBCE

Biorąc pod uwagę ogromne problemy z przyswojeniem przez dziecko niedosłyszące zasad języka

ojczystego, możemy sobie wyobrazić wysiłek, z jakim uczy się ono języka obcego.

Utrudnienia związane z różnicowaniem dźwięków uwydatniają się tutaj szczególnie wyraziście. Oprócz

tego dziecko boryka się także z:

- trudnościami w słuchowym uchwyceniu intonacji i akcentu typowego dla języka obcego,

- ograniczoną autokontrolą słuchową własnych wypowiedzi (nie wie, jakie błędy popełnia, i nie może

ich korygować)

- sprzężeniami dźwięku w przypadku nakładania na uszy słuchawek,

- dźwiękami zakłócającymi ciszę w klasie.

Nauczyciele języków obcych powinni więc:

- dawać dzieciom jak najwięcej zadań w formie pisemnej,

- dostosować treści nauczania do aktualnych możliwości słuchowych i językowych ucznia,

E. MUZYKA

Brak autokontroli słuchowej wpływa na trudności w nauce śpiewu, dlatego też nauczyciel nie powinien

oceniać u dziecka jego możliwości wokalnych. Zbyt wysokie częstotliwości, jakie wydają niektóre

instrumenty, oraz słaba pamięć słuchowa uczniów praktycznie uniemożliwiają opanowanie na nich gry.

F. WYCHOWANIE FIZYCZNE

Nauczyciel prowadzący lekcje wychowania fizycznego powinien pamiętać o następujących kwestiach:

- pogłos i hałas panujący przeważnie w sali gimnastycznej znacznie utrudnia rozumienie poleceń,

- niekorzystnie wpływa tutaj również duża odległość między uczniem i nauczycielem,

- uczniowie często nie rozumieją słownictwa (pojęcia typu: dwutakt, wymyk, serw),

- swobodne poruszanie ograniczają czasem dodatkowe wady, np.: wzroku, zaburzenia równowagi

i koordynacji wzrokowo ruchowej, a także obawa o uszkodzenie głowy lub aparatu słuchowego,

- dla dzieci z wadami słuchu polecenie w formie gwizdka zdaje się być całkowicie nieczytelne

ze względu na zbyt wysoką częstotliwość dźwięków,

- w przypadku zajęć na basenie powinno się wyznaczyć ucznia, który mógłby informować, pokazywać

dziecku, co należy robić (dziecko bez aparatów właściwie nie odbiera bowiem bodźców dźwiękowych).

8

G. FORMY SPRAWDZANIA WIADOMOŚCI

-SPRAWDZIANY PISEMNE

Stres związany z tą formą sprawdzania wiedzy ucznia wiąże się z jego poziomem odporności

psychicznej oraz ze świadomością własnych ograniczeń, zarówno w rozumieniu treści poleceń jak

i formułowaniu na nie odpowiedzi.

Zadanie nauczyciela polega więc w tym przypadku na:

- pisemnym informowaniu dzieci o terminie i tematyce sprawdzianu ( karygodne jest udzielanie takich

informacji po dzwonku, gdy w klasie panuje harmider),

- podawaniu zasobu słownictwa potrzebnego do napisania sprawdzianu,

- podawaniu dziecku pytań i poleceń w formie pisemnej (dyktowanie jest niedopuszczalne!),

- pytania powinny być zgodne z tym, czego dziecko uczyło się w domu; zmiana terminów bądź szyku

wyrazów powoduje dezorientację,

- jeśli podczas pisania nauczyciel coś komentuje, powinien zwrócić na siebie uwagę ucznia

z niedosłuchem, gdyż ten pochylony nad kartką papieru może niczego nie zauważyć,

- jeżeli uczeń ma problem z formułowaniem wypowiedzi wielozdaniowej na piśmie, nauczyciel powinien

zastosować formę uzupełniania tabeli, zestawu działań, uzupełniania tekstu z lukami,

-ODPOWIEDZI USTNE NA OCENĘ:

Trudności, jakie mogą się w tym przypadku pojawić, sprowadzają się do:

- niezrozumienia pytania (szczególnie skomplikowane zdają się być pytania formułowane w trybie

przypuszczającym!),

- nieumiejętnym formułowaniu odpowiedzi ze względu na ubogie słownictwo,

- obawy przed ośmieszeniem ze względu na słabą wyrazistość wypowiedzi,

- niemożności zapamiętania pytania w całości, związaną z zaburzeniami pamięci słuchowej,

Chcąc pomóc uczniowi, nauczyciel powinien więc:

- uprzedzać rodziców, że dziecko będzie pytane na lekcji,

- dać możliwość przećwiczenia w domu odpowiedzi na typowe pytania zadawane na lekcji,

- zachować niezmienioną formę i treść pytań (zmiany mogą zaniepokoić dziecko i nie odważy

się ono odpowiedzieć),

- powtórzyć pytanie bądź zapisać je na kartce,

- w miarę potrzeby dać dziecku dłuższy czas do namysłu,

- dopilnować, aby w klasie podczas rozmowy z uczniem panowała bezwzględna cisza.

9

PRACA Z UCZNIEM NIEDOSŁYSZĄCYM NA POZIOMIE GIMNAZJUM

Wiele z podanych już zasad, a dotyczących wcześniejszych etapów nauki, obowiązuje również

na poziomie gimnazjum. Myślę, że warto zająć się jeszcze kwestią przydatności różnych metod nauczania

w pracy z uczniem niedosłyszącym.

A. METODY PODAJĄCE ( PRZEKAZYWANIE INFORMACJI PRZEZ JEDNĄ OSOBĘ, WYKŁAD):

- należy zapewnić dziecku optymalne warunki słuchania,

- skorzysta na nich uczeń dobrze wyrehabilitowany, przyzwyczajony do słuchania w warunkach

szkolnych, posiadający wysoce wykształconą zdolność czytania mowy z ust,

- dziecko nie może jednocześnie słuchać i notować (gubi wątek),

- źle wpływa na możliwość skupienia uwagi szybko pojawiające się zmęczeie u tego typu osób,

- dobrze jest przygotować dla ucznia treść wykładu na piśmie,

- na wstępie trzeba wyjaśnić dziecku trudne i kluczowe pojęcia,

- pokaz ilustrujący pewne treści przekazu ustnego „ odrywa” ucznia od słuchania (nie możne

on jednocześnie czytać z ust i obserwować wykonywanych przez nauczyciela czynności),

- jeżeli prowadzimy dialog z uczniami, to mówiąca osoba musi być szybko i sprawnie zlokalizowana,

- pytania muszą być kierowane wprost do ucznia z wadą słuchu,

B. METODY POSZUKUJĄCE:

-POGADANKA

1. To swoisty dialog między nauczycielem a uczniem, mający doprowadzić do odkrycia problemu.

2.Wymaga bardzo szybkiej lokalizacji osoby mówiącej, co jest bardzo trudne (słuchanie różnych

wypowiedzi z różnych miejsc sali o różnym natężeniu głosu utrudniają odbiór).

3.Uczeń niesłyszący mało korzysta z tej metody.

4.Trzeba zapoznać wcześniej ucznia z pytaniami, jakie będą padać podczas pogadanki, i wskazać,

jaka wiedza będzie potrzebna, aby odkryć odpowiedź.

5.Dawać uczniowi zadania do indywidualnego wykonania.

10

-DYSKUSJA

1.Zakłócenia informacyjne powodowane są ilością mówiących i odległością. Uczeń wyłącza

się i nie bierze w niej udziału.

2.Korzystniejsze są dyskusje typu:

-burza mózgów-wypowiedź i problem są rejestrowane i pisemnie porządkowane,

-dyskusja panelowa-można jasno określić zadanie ucznia z wadą słuchu, wyznaczyć mu konkretne

zadania, zachęcać o udziału,

-dyskusja piramidowa-praca przechodzi od indywidualnej do dwójek, czwórek, ósemek; ostatecznie

ustala się wspólne stanowisko (preferowana jest praca w mniejszych grupach).

-dyskusja kielecka-pisemna i mówiona prezentacja stanowisk w formie plakatów; w zrozumieniu treści

pomaga wizualna forma prezentacji.

C. METODY AKTYWIZUJĄCE (DRAMA, INSCENIZACJA POŁĄCZONA Z PRZEŻYCIEM GRY

DYDAKTYCZNEJ, PLANSZOWE SYNTEZY, METAPLANY, METODY PROJEKTÓW):

- zmuszają dziecko do określonego działania, wpływają na wyobraźnię i pamięć poprzez określony

obraz,

- uczeń nieodpowiednio przygotowany może odbierać wszystkie takie działania jako chaos i nie rozumieć

sposobów dochodzenia do wiedzy i umiejętności oraz nie korzystać z wypracowanych wniosków.

D. METODA UTRWALANIA I SPRAWDZANIA WYNIKÓW NAUCZANIA, KIEROWANIA

SAMODZIELNĄ PRACĄ UCZNIA

1.Planujemy pracę z tekstem i ukierunkowujemy ucznia.

2.Wybieramy teksty, które uczeń ma szansę zrozumieć.

3.Wdrażamy do czytania lektur ze zrozumieniem.

4.Ilość ćwiczeń, prowadząca do nawyku, musi być większa niż w przypadku dzieci słyszących.

5.Konieczne jest sprawdzanie wiadomości w formie ustnej i pisemnej.