Nić pajęcza

…nici pajęcze są mocniejsze od kevlaru, najbardziej wytrzymałego włókna wytworzonego
przez człowieka (wytworzonego jednak w wysokiej temperaturze i przy użyciu stężonego
kwasu siarkowego). Różne grupy chemików i technologów pracują nad zrozumieniem, w jaki
sposób pająk przekształca wodny roztwór białek ze swoich gruczołów w nierozpuszczalną w
wodzie nić o znakomitych własnościach mechanicznych. Technolodzy chcieliby opracować
podobny proces przemysłowy.
Pająki są w większości drapieżnikami. Na Ziemi pojawiły się wcześniej od ssaków, bo już
400 milionów lat temu. Nić pajęcza, używana do łapania żywego, sprawnego i jak na swoje
proporcje bardzo silnego owada, jest kilkadziesiąt razy cieńsza od ludzkiego włosa.
Wytrzymuje nieproporcjonalnie duży ciężar wiszących na niej kropelek wody, podmuchy
wiatru i uderzenia wpadających w nią owadów.
Podczas budowy pająk wykorzystuje podmuchy wiatru. Buja się na jednej nici tak długo,
aż uda mu się ją zaczepić w dość odległym miejscu. Potem montuje strukturę radialnych
włókien, a dopiero na końcu wyplata spiralę, która wraz z włóknami radialnymi tworzy
właściwą sieć.
Pająki wytwarzają różnego rodzaju nici. Jedne z nich zbudowane są z białkowego polimeru
– polialaniny. W strukturze nici wyróżnić jednak można dwa różnego rodzaju obszary, jedne
są „parakrystaliczne” – włókna polialaniny są w nich ułożone w pofałdowane warstwy, drugie
są raczej bezpostaciowe, ale i w nich znajdują się maleńkie obszary krystaliczne dobrze
uporządkowanych włókien.
W pajęczynie, pod wpływem uderzenia owada odkształcają się jedynie jej 2 czy 3 sektory
radialne z każdej strony miejsca zderzenia. Odrzut powrotny jest minimalny (trampolina z
nici pajęczych nie byłaby dobra), bo prawie 3/4 energii kinetycznej wpadającego w sieć
owada jest absorbowana i zamieniana na ciepło. Z przeprowadzonych badań wynikało, że
nici radialnych ramion są sztywniejsze (słabiej się rozciągają), natomiast nić spiralnego
włókna jest nie tylko wytrzymała, ale jednocześnie niezwykle elastyczna.
Większość pająków, które rozpinają sieć, ma słaby wzrok. Niektóre z nich czekają
przyczajone na środku rozpiętej sieci, podczas gdy inne czuwają na jej brzegu, opierając
jedno odnóże na nici przyczepionej do środka sieci. Kiedy owad w nią wpada, szarpie się i
rzuca, próbując wydostać się z lepkiej pułapki. Wywołuje to drgania, które przenoszą się po
pozostałych niciach, informując pająka o zdobyczy. Na ten znak pająk podbiega do ofiary,
wstrzykuje jej jad i owija przędzą.
Jak podawała we wrześniu 2007 roku „Gazeta Wyborcza” : „W Parku Narodowym Jeziora
Tawakoni w amerykańskim stanie Teksas strażnicy natknęli się na olbrzymią pajęczynę. Na
szerokości 180 m pokrywa ona całe drzewa i zarośla. Niedawno jeszcze śnieżnobiała, dziś
zapaćkana od komarów i innych owadów, które wpadły w pułapkę.
Naukowcy sądzą, że ta niezwykła sieć to dzieło milionów małych pająków, które z
niezrozumiałych przyczyn postanowiły połączyć siły. Takie znaleziska zdarzają się raz na
kilka lat – mówi prof. John Jackman, entomolog z uniwersytetu w Teksasie.

1

W jaki sposób pajączkom udało się utkać tę gigantyczną pułapkę? Uczeni podpowiadają, że
pajęczyna mogła zostać rozbudowana z jakiegoś centralnego punktu albo została spleciona
synchronicznie przez współpracujące ze sobą maluchy.
Parkowi strażnicy twierdzą, że ogromna pułapka utrzyma się do jesieni. Wtedy jej architekci
zaczną żegnać się z tym światem”.
Wśród 38 tysięcy znanych gatunków pająków jednie 23 gatunki, głównie tropikalne, cechują
się zachowaniami społecznymi. One wspólnie budują olbrzymie pajęczyny i wspólnie
wychowują dzieci. Ich zachowanie jest podobne do stada lwów, które wspólnie poluje.
Inne gatunki pająków plotą bezkształtne pajęczyny (nie lepkie), o które owad „potyka się” i
traci równowagę. Spada, zaplątuje się w sieć, a pająk rusza ku niemu, by go unieruchomić.
Domowe pająki wytwarzają właśnie tego typu sieć.
Jeszcze inaczej wykorzystuje swoją przędzę północnoamerykański gatunek pająka
krzyżakowatego. Snuje on nić długości około 5 cm, a na jej końcu mocuje niewielką kropelkę
lepkiej substancji. Ta substancja zawiera dodatkowo związki chemiczne przyciągające samce
ćmy. Pająk wymachuje nicią, wabiąc ćmę ku sobie. Kiedy ofiara znajdzie się wystarczająco
blisko, zarzuca na nią lepką przędzę i w ten sposób usidla. Następnie przyciąga ją ku sobie, w
podobny sposób jak wędkarz nawijający na kołowrotek złapaną przez siebie rybę.

2