Czytelnia | Postacie | Dynastie |

Ź

ródła | Inne | Aktualno

ś

ci | Kontakt

BITWA STALINGRADZKA - 23 sierpień 1942 r. - 2 luty 1943 r.

[

Ozzymo

]

Preludium

Wielka wojna trwała już trzeci rok, a nic nie wskazywało na to, żeby miała się ku
końcowi. Armia niemiecka po zajęciu Polski, Norwegii, Danii, Francji, Belgii,
Holandii, Luksemburga, Jugosławii i Grecji, wspomagana przez armie sojuszników:
Węgrów, Rumunów i Włochów, 22 czerwca 1941 r. przystąpiła do realizacji
operacji "Barbarossa" - wojny ze Związkiem Radzieckim. Taktyka Blitzkriegu
przyniosła Niemcom błyskotliwe zwycięstwa. Na wiosnę 1942 r. front przebiegał na
linii Leningrad, Wielkie Łuki, Wiaźma, Kirow, Orzeł, Kursk, Taganrog. Hitler jednak
nie był zadowolony z przebiegu wojny. Miał świadomość, że jego armie, poza
kilkoma większymi miastami Ukrainy i Białorusi, nie zdobyły nic. Leningrad, mimo,
że jego mieszkańcy ginęli tysiącami z głodu, ciągle się trzymał. Próba zajęcia
Moskwy skończyła się fiaskiem. Hitler miał uzasadnione pretensje do swoich
generałów. To oni odwiedli go od pomysłu jak najszybszego zajęcia kaukaskich pól
naftowych. W skutek ich presji Hitler, który wiedział, że jest marnym wodzem,
skierował główne natarcie na północ. Nie przyniosło to oczekiwanych efektów,
natomiast znacznie ograniczyło wartość bojową Wermachtu. Stało się tak dlatego,
że do niemieckich czołgów zaczynało brakować benzyny, eksportowanej z Rumunii.
Powoli, ale nieubłaganie natarcie hitlerowskich wojsk tężało, aby na wiosnę '42
zostało tymczasowo zatrzymane. Hitler nie mógł dopuścić, by Armia Czerwona
przejęła inicjatywę, dlatego opracował wraz ze swoim sztabem plan wyjścia z
impasu - uderzenia na Kaukaz, zdobycia pól naftowych w Baku, przy
jednoczesnym zajęciu Stalingradu, ważnego ośrodka przemysłowego i węzła
kolejowego. Rozkaz Hitler zawarł w swojej dyrektywie nr 41. Armie rozpoczęły
przygotowania.

Przed bitwą

Większość atutów było w rękach niemieckich. Przerzucili na południe cztery armie,
w tym dwie pancerne. Dwie z nich miały uderzyć na Kaukaz. Pozostałe dwie: 6
Armia (dowódca - gen. major von Paulus) i 4 Pancerna (dowódca - gen. major
Hoth) otrzymały rozkaz zajęcia Stalingradu. Armie lądowe wspierała 4 Luftflotte.
Ogół sił Niemieckich na wschodzie w tym okresie to ok. 5 mln. żołnierzy, 3164
czołgi i działa samobieżne, 4000 samolotów. Około 40% tych sił zostało
przerzuconych na południe, z czego 52-55% zostało przeznaczonych do zdobycia
Stalingradu. Morale żołnierzy było dość wysokie, mimo iż byli już od roku w boju
na wschodzie. Zima, której tak obawiali się Niemcy, była jeszcze daleko.

Niemiecki plan przewidywał, że miasto zostanie oskrzydlone z dwóch stron - 6
Armia od północnego zachodu, a 4 Armia Pancerna od południa. Na skrzydłach
ustawiono 3 i 4 Armię Rumuńską, o klasę niższą od niemieckiej. Armie miały jak
najszybciej zająć miasto, a potem jak najszybciej uderzyć na południe, w stronę
Baku.

Sytuacja Rosjan przedstawiała się nieco gorzej. Większość czołgów przerzucono
pod Moskwę, dlatego na południu było niewiele nowoczesnych maszyn typu T-34.
Oddziały sformowane były w większości z poborowych. Co gorsza, brakowało
karabinów i amunicji, a nawet żywności. Zakłady przemysłowe, które na początku

Page 1 of 5

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/stalingrad.html

wojny przeniesiono za Ural, dopiero co osiągnęły maksymalna wydajność. Trzeba
też pamiętać, że ZSRR straciło ogromne tereny, gdzie mieszkało większość
obywateli tego państwa. Ludzie, w obawie przed wojną uciekali na wschód, dlatego
trudno było uzupełniać straty ludzkie. Rosjanie mieli w rękach jednak jeden atut -
pogodę. Wiedzieli, że najgorszym wrogiem Wermachtu nie jest mróz, a deszcz.
Słabo rozwinięta sieć dróg podczas jesiennej pluchy bardzo spowolni niemiecki
marsz. Poza tym w mieście czołgi traciły swoją wartość bojową - mogły służyć
jedynie jako osłona dla piechoty. Zwłaszcza czołgi niemieckie, które były
przystosowane do szybkich manewrów, nie nadawały się do walki w mieście.
Obronę miasta powierzono rosyjskiemu specowi od walki w miastach gen.
Czujkowowi. Rosjanie, mimo że nie bez obaw, pełną parą rozpoczęli przygotowania
do obrony.

gen. Czujkow

Bitwa o Stalingrad

Niemcy podeszli pod miasto, które zostało zamienione w twierdzę. W każdym
domu stacjonowało kilku żołnierzy, na dachach ukryli się strzelcy wyborowi. Nawet
pod ziemią, w kanałach, na żołnierzy Wermahtu czekali czerwonoarmiści.
Większość ulic zaminowano, by uniemożliwić przejazd czołgów. Miny miały być
główną, obok butelek z benzyną (koktajli Mołotowa), bronią przeciwpancerną
Rosjan.

Oprócz trudnej do oszacowania liczby żołnierzy radzieckich (liczby wahają się od 1
do 2 mln.) w mieście pozostało część mieszkańców - ok. 200 tys. osób. Stalin
celowo kazał pozostawić w mieście cywilów, aby pomagali w gaszeniu pożarów i
budowie barykad żołnierzom. Przerzucono też do Stalingradzkiego portu na Wołdze
wszystkie barki rzeczne, które miały dostarczać zaopatrzenie i uzupełnienia zza
rzeki.

23 sierpnia Niemcy wkroczyli do miasta. Zostali zupełnie zaskoczeni fanatyzmem
Rosjan. Czerwonoarmiści dobrze pamiętali rozkaz Stalina "ani kroku w tył". Musieli
walczyć i nie mogli się wycofać, ponieważ w przeciwnym razie zostaliby ostrzelani
przez karabiny maszynowe ustawione za ich plecami przez oficerów politycznych.
Boje o każdy dom, każdą ulicę i każdą barykadę wykrwawiały siły niemieckie. Ich
czołgi nie przydały się na nic. Bali się nawet z nich wyjść, bo w przeciwnym razie
zestrzelili by ich snajperzy. Musieli też penetrować kanały, gdzie żołnierzy
radzieccy mieli swoje siedziby. Co prawda mogli liczyć na samoloty, ale gruzy
domów też były dobrym miejscem do obrony dla Rosjan. Front przesuwał się w
żółwim tempie. Kiedy wreszcie ujrzeli Wołgę i zdawało się, że zwyciężyli, Czujkow
posyłał do boju wszytskich żołnierzy, pozostając w sztabie sam, bez żadnej
ochrony. I znów musieli sie cofnąć o kilka, kilkadziesiąt metrów.

Rosjanie marli tysiącami. Średnia długość życia szeregowca w tym mieście,
kompletnie zniszczonym przez artylerię, wynosiła 24 godziny. Nigdy nie podano

Page 2 of 5

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/stalingrad.html

liczby ofiar bitwy stalingradzkiej. Podobno Stalin bał się, że jeżeli prawda wyjdzie
na jaw, to zbuntują się wszyscy żołnierze. Dopiero niedawno ogłoszono
szacunkowe liczby. Z odtajnionych dokumentów wynika, że zginęło ok. 8 mln.
żołnierzy radzieckich. Nie wiadomo do końca, czy ta niewiarygodna liczba jest
przesadzona. Faktem jednak jest, że Niemcy zostali związani walką na długi czas,
czego nie przewidział Hitler. Co gorsza, dla jego armii zaczynało brakować
zaopatrzenia, głównie ropy i smarów. Zauważyli to radzieccy stratedzy i
postanowili wykorzystać. Zaplanowali operację "Uranus".

Operacja "Uranus"

Marszałka śukowa można śmiało uznać za najzdolniejszego dowódcę II Wojny
Światowej. Zaplanował on i przeprowadził większość operacji, które na przełomie
1942-43 roku doprowadziły do okrzepnięcia frontu, np. bitwę pod Moskwą.
Zauważył on w stalingradzkiej bitwie szansę na odrzucenie Niemców od kaukaskich
źródeł ropy i przechylenia na swoją stronę niekorzystnego dotychczas przebiegu
wojny.

Na czym polegała zaplanowana przez sztab marszałka operacja, której nadano
kryptonim Uranus? śukow dostrzegł to, czego nie widział i nie chciał widzieć Hitler,
a przed czym ostrzegała go niemiecka generalicja - front południowy był za długi.
Füher był zręcznym politykiem, ale marnym strategiem. Uparł się, aby niemiecka
ofensywa przebiegała w dwóch kierunkach równocześnie - na Stalingrad i Kaukaz.
Oficerowie Wehrmachtu doskonale wiedzieli, że front nie wytrzyma takiego
napięcia i ostrzegali go przed tym, ale zdanie Hitlera - tytularnego Naczelnego
Wodza przeważyło. W dodatku Rosjanom przyszły z pomocą dwie sprzyjające
okoliczności: alianci zachodni i zima. 2 listopada rozpoczęła się bitwa pod Al-
Alamein, którą wygrali Brytyjczycy. Co prawda Hitler nie myślał odsyłać do Afryki
oddziałów z frontu wschodniego, ale klęska Niemców oznaczała, że będzie musiał
tam wysłać oddziały nowo formowane, a co najważniejsze uzbroić je i wyposażyć.
Część nowych czołgów pojechała więc do Afryki, zamiast na wschód w
decydującym momencie, kiedy ważyły się losy wojny. Nie to było jednak
najważniejsze. Nadchodziła rosyjska zima, ta sama, która pogromiła Napoleona
ponad dwieście lat wcześniej. Hitler albo ją zbagatelizował, albo nie miał
wystarczających środków, by dać żołnierzom zimowe wyposażenie, tj. mundury,
więcej żywności i paliwa.

Jeżeli chodzi o strategiczne wykonanie, to śukow planował przeprowadzić ją tak:
uderzyć od północy na broniącą niemieckiego skrzydła armię rumuńską, która nie
mogła stawiać skutecznego oporu wobec ogromnej dysproporcji sił, a od południa
na niemiecką 4 Armię Pancerną, która nie miała możliwości manewru, wobec
braków w zaopatrzeniu. Po zamknięciu kleszczy Armia Czerwona miała nękać
systematycznymi atakami okrążonych Niemców, aż ci nie skapitulują. Wzięto pod
uwagę możliwość dostarczania zaopatrzenia poprzez most powietrzny, choć w
zimowych warunkach i przy braku paliwa wydawało się mało prawdopodobne, że
okrążone siły zachowają zdolność bojową. Tak więc zgromadzono wojska i czekano
na odpowiedni moment.

Okrążeni

19 Listopada nadeszła wyczekiwana przez Rosjan chwila. Wydano rozkaz natarcia.
Na pozycję 3 i 4 armii rumuńskiej, po ponad trzygodzinnym ostrzale artyleryjskim
i rakietowym, runęło pięć sowieckich armii. Natomiast na niemiecką 4 Armię
Pancerną trzy armie. Rumuni już po trzech godzinach walki rzucili się do panicznej
ucieczki, Niemcy wytrzymali ok. 5 godzin. Armie śukowa parły niepohamowanie na
zachód. Niemcy nie mieli już czym załatać frontu - sprawdziły się najgorsze

Page 3 of 5

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/stalingrad.html

przeczucia oficerów z OKW (Oberkomando der Wehrmacht - niemieckiego sztabu).
Wobec zagrożenia okrążeniem dowódca 6 Armii Niemieckiej gen. von Paulus
poprosił Hitlera o pozwolenie na wycofanie się. Hitler kategorycznie mu tego
zabronił. Był on ciągle dobrej myśli, gdyż Göring zapewniał go, że uda mu się
stworzyć most powietrzny, który pozwoli na funkcjonowanie okrążonych
oddziałów. Tak więc Niemcom wyśliznęła się z ręki okazja do wycofania,
przegrupowania i kontrofensywy. 25 Listopada Rosjanie zamknęli pierścień.
Rozpoczęło się oblężenie 6 Armii, które miało zdecydować o losach bitwy, wojny i
świata.

Klęska

W stalingradzkim "kotle" znalazło się ok. 150 000 ludzi. Paulus oświadczył, że
potrzebuje ok. 300 ton zaopatrzenia dziennie, aby utrzymać się na stanowisku.
Most powietrzny Göringa mógł zapewnić mu jedynie od 60 do 90 ton. Zapasy te
wystarczały jedynie na utrzymanie w sprawności 15%-20% sił. Oznaczało to, że
reszta armii będzie głodować, zanim nie przyjdzie odsiecz. A ta miała nadejść w
osobie generała Eriha von Mansteina, któremu Hitler wyznaczył zadanie
odblokowania 6 Armii. Nie było to łatwe, gdyż Manstein dostał pod rozkazy
jednostki albo całkiem "zielone" - dopiero co utworzone, albo zbyt zmęczone
walką, by móc stawić czoła Rosjanom. Niemiecka "misja ratunkowa" ruszyła
jednak. Nie przyniosła ona żadnych wymiernych rezultatów. Co prawda
Mansteinowi udało się zbliżyć do pozycji niemieckich na ok. 50 km, operacja
jednak nie miała szansy powodzenia, gdyż Hitler zabronił nacierać swojej armii od
drugiej strony kotła. W ten sposób ofensywa niemiecka załamała się, a Manstein
musiał się wycofać.

Sytuacja oblężonych stawała się tragiczna. Dopóki żołnierze otrzymywali racje
żywnościowe, mogli trwać na stanowiskach obronnych, ale zapasy kurczyły się.
Kiedy skończyła się amunicja i resztki paliwa, porzucili oni cały sprzęt wojenny:
czołgi, działa, CKM-y i rozpierzchli się. Można powiedzieć, że 6 Armia przestała
istnieć na długo przed kapitulacją.

Gen. von Paulus wiele razy kontaktował się Hitlerem w celu uzyskania zgody na
próbę wydostania się z okrążenia. Odpowiedź zawsze przychodziła ta sama: "Füher
nie zgodził się na wycofanie wojsk". Paulus, jako lojalny żołnierz, musiał się
zastosować do poleceń Wodza i odprawić radzieckich parlamentariuszy, którzy
oferowali rozejm. Wobec takiej postawy Rosjanie przystąpili do ostatecznej
ofensywy. 10 stycznia nastąpił miażdżący cios. Praktycznie bezbronnych Niemców
zalała fala Rosjan. Dwie radzieckie armie po godzinnym ostrzale artyleryjskim
zaatakowały pozycje niemieckie. 22 I Paulus depeszował do Hitlera: "Nie zdołamy
już powstrzymać naporu Rosjan. Nie jest też możliwe otrzymanie amunicji od
sąsiednich frontów. śywność się kończy. Ponad 12 000 rannych pozostaje bez
opieki. Jaki rozkaz mam wydać żołnierzom, którzy nie mają amunicji i są pod
zmasowanym ogniem artylerii, czołgów i piechoty?"- depeszował Paulus do
Berlina. W odpowiedzi Hitler mianował generała feldmarszałkiem, zachęcając go
tym samym do samobójstwa (nigdy wcześniej niemiecki feldmarszałek nie wpadł w
ręce wrogów). Nowo mianowany feldmarszałek nie zdecydował się jednak na
odebranie sobie życia. 31 stycznia poddał się Rosjanom do niewoli wraz ze swoim
sztabem. Walki trwały nadal na północy, ostatecznie zakończono bitwę pod
Stalingradem dopiero 2 lutego, choć źródła rosyjskie podają, że żołnierze, którzy
nie złożyli broni, walczyli jeszcze dwa tygodnie później. Ze 150 000 ludzi
zamkniętych w kotle do niewoli poszło 91 000. Od 5 do 7 tysięcy zdołało się
wydostać na samolotach (najciężej ranni i personel fachowy, np. inżynierowie,
lekarze itd.) Ponad 60 tysięcy przypłaciło życiem marzenia Hitlera o Wielkich
Niemczech.

Niewola

Page 4 of 5

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/stalingrad.html

Tylko co 20 żołnierz niemiecki walczący pod Stalingradem miał wrócić do domu.
Niemcy obawiali się rozstrzelania za popełnione w Rosji zbrodnie. Jednak Stalin
zabronił masakry, gdyż obawiał się reakcji mocarstw zachodnich. Mimo to jeńcy
musieli przebyć w zimowych warunkach kilkadziesiąt kilometrów do obozów
przejściowych. Ten morderczy szlak pochłoną życie 20 tysięcy ludzi. Kiedy dotarli
na miejsce przeznaczenia i przeczekali zimę, załadowano ich na wagony i
przetransportowano w głąb ZSRR, gdzie pracowali jeszcze dziesięć lat. Dopiero na
początku lat pięćdziesiątych kanclerz NRF Adenauer wystąpił o repatryjacje
więźniów wojennych. Przeżyło ledwie 7 tysięcy ludzi z 150-cio tysięcznej armii.

Skutki

Bitwę Stalingradzką uznaje się za przełom w II Wojnie Światowej. Niemcy nie
odnieśli już żadnego strategicznego zwycięstwa. Kolejna decydująca bitwa pod
Kurskiem również została przegrana. Armia Czerwona ruszyła na zachód i
niepowstrzymanie parła w kierunku Berlina. 6 Czerwca w Normandii rozpoczęła się
inwazja aliancka na kontynent. Amerykanie, Anglicy i Francuzi, po zdobyciu
przyczółków ruszyli w głąb Francji. To był koniec III Rzeszy. 8 V 1945r. szef
niemieckiego sztabu naczelnego, gen. Alfred Jodl podpisał akt kapitulacyjny,
kończący II Wojnę Światową w Europie.

Feldmarszałek von Paulus, po oddaniu się do niewoli został przywódcą
stworzonego przez Rosjan komitetu "Wolne Niemcy", który nawoływał niemieckich
żołnierzy do złożenia broni. Po wojnie powrócił do NRD i pracował nad
utworzeniem jej sił zbrojnych. Zmarł w 1957r.

Marszałek śukow, genialny strateg i wykonawca operacji Uranus został dowódcą 1
Frontu Białoruskiego, który w 1945r. zajął Berlin. Po wojnie dowodził radziecką
strefą okupacyjną Berlina. W latach pięćdziesiątych popadł w niełaskę u Stalina,
który chciał się go pozbyć. Uniemożliwiła mu to przedwczesna śmierć. śukow
zmarł w 1974r.

Literatura wykorzystana:

B. Wołoszański "Tajna wojna Hitlera", wyd. Colori, Warszawa 1997
W. Weir "50 bitew, które zmieniły świat", wyd. Amber, Warszawa 2001
Praca zbiorowa "Encyklopedia szkolna: Historia", wyd. WSiP, Warszawa 2001

Skomentuj na Forum

Serwis Historyczny - Historia Rosji

Page 5 of 5

Historia Rosji - serwis historyczny

2008-04-06

http://www.rosja.osman.livenet.pl/art/stalingrad.html