Pamięć i przedmioty biograficzne

w kontekście tworzenia domu

rodzinnego

Antropologia rzeczy, dr Agata Stanisz

zajęcia nr 9_27.11.2013

Kontekst

• Miejsce

• Ludzie

• Metoda

• Cele

Miejsce badań

Kamienica czynszowa w centrum Poznania

(budynek należący do ośmiu współwłaścicieli,

mieszkania dzierżawione przez mieszkaoców z

pokolenia na pokolenie: zasiedziałośd)

Ludzie

Bohaterowie - rozmówcy

• Siedem rodzin w siedmiu mieszkaniach
• Inni mieszkaocy kamienicy
• Przyjaciele, sąsiedzi (z tej samej ulicy lub tzw.

fyrtla), krewni

• Od 2004 roku zaszły poważne zmiany: śmierd,

narodziny, wyprowadzki

Metoda

• Badania etnograficzne stacjonarne pomiędzy

2003 a 2007 rokiem.

• Badania dwuetapowe:
a) 2003-2005: tematem badao był proces

tworzenia domu z perspektywy antropologii
przedmiotu;

b) 2005-2007: tematem badao było

praktykowanie życia rodzinnego oraz
pokrewieostwa

metody

• I etap: wywiad narracyjny = punkt wyjścia

przedmioty, za pomocą których ‘robi się’ dom
między innymi były to przedmioty biograficzne
(J. Hoskins: biographical objects); obserwacja
uczestnicząca; gry w skojarzenia

• II etapie: metoda genealogiczna, (rozpoznanie

struktury /sieci pokrewieostwa), wywiady
biograficzne; rozmowy; obserwacja
uczestnicząca

cele

analiza i interpretacja:

a) procesu tworzenia domu (w sensie

materialnym, praktycznym i ideowym)

b) społecznej i sindywidualnej praktyki

wytwarzania prywatności

c) Przyjrzenie się kategorii codzienności, życia

prywatnego i doświadczenia

Założenia

1. Dom jako idea nadaje sens istnieniu, stale odtwarza,

organizuje i podtrzymuje porządek świata.

2. Kategoria domu zajmuje istotne miejsce w systemie

akjologicznym

3. Dom to sysyem sensów, bardziej lub mniej

temporalnych

symboli,

wspomnieo

a

zatem

pamięci,

4. Dom to miejsce dynamiczne, nieustannie tworzone,

reprodukowane

i

przekształcane

=

Pomimo

potocznego kojarzenia domu z bezpieczeostwem i
stabilizacją stanowi tę sferę życia, która ma
charakter zmienny i procesualny.

Pamięd

Pamięd

• porządkuje doświadczanie domu ujawniając

jego znaczenia.

• nigdy nie jest odzwierciedleniem przeszłości,

lecz jej przekładem = przekład dynamiki domu
oraz fragmentów relacji rodzinnych

Pamięd

Poprzez

wspomnienia

informatorzy

tworzyli

raczej

wyobrażenie domu oraz bycia w rodzinie, niż odtwarzali jego
porządek

z

pamięci.

Dawna

jakośd

(estetyczna

oraz

symboliczna) domu pozostała w pamięci jako pewien jej
obraz.

Przypomnienie tego obrazu uruchomiło interpretacje oraz
rozumienie tego, co działo się i dzieje w życiu codziennym.

Zawsze powracamy wstecz, ponieważ przeszłośd jest punktem
oparcia,

źródłem

przynależności,

składających

się

na

tożsamośd.

Pamięd rozmówców

• Pamied okazała się kluczowa w przypadku

mieszkaoców trzech domów. Nazwijmy je
domem Marii, domem Zofii oraz domem
Dagmary.

Dom Marii

Dom Zofii

Dom Dagmary

Przedmioty biograficzne

Przedmioty bigraficzne

Rola pamięci ujawniła się także w czymś, co określid

można jako

przedmioty biograficzne

. Pełniły one

funkcję bodźców dla opowieści moich rozmówców.
Poprzez odtwarzanie historii takich przedmiotów
można dotrzed do przypisywanych im, lecz często
ukrytych znaczeo, do emocjonalnego stosunku
względem

nich.

Przede

wszystkim

biografie

przedmiotów ujawniają zmiennośd ich statusów oraz
kontekstów, w których były lub są używane i
oznaczane.

Ich

odtwarzanie

dostarcza

więc

wielopoziomowych informacji.

Przedmioty bigraficzne: pojęcie

1.

Samo pojęcie przedmiotów biograficznych

zostało zaczerpnięte od francuskiej socjolożki
Violette Morin, która śledzi zmieniające się
znaczenia przedmiotów we współczesnym
społeczeostwie francuskim. Swoją analizę
rozpoczyna od sloganu cache-toi object
(przedmioty skrywają cię).

Przedmioty bigraficzne: pojęcie

2.

Biographical Objects Janet Hoskins:
poszukiwała sposobu na dotarcie do historii

swoich

informatorów,

odnajdując

go

w

narracjach o pewnych przedmiotach

Dlaczego przedmiot biograficzny?

przedmiot taki może zapośredniczad świat wartości i

znaczeo w obrębie domu rodzinnego, w sferze relacji
międzyludzkich.

Używając

przedmiotów

biograficznych narratorzy nie tylko wyrażali za ich
pośrednictwem własną tożsamośd czy osobowośd. O
wiele bardziej przedmioty biograficzne stanowiły
rekwizyty, dzięki którym rozmówcy przypominali
sobie

doświadczenia

przestrzeni

mieszkania,

pomagając w ich transkrypcji.

Jak działa przedmiot biograficzny?

1.

narracja o przedmiotach: stole i szafie. Punktem

dojścia jest fragment historii życia. W taki właśnie
sposób przedmioty współopowiadają o swoich
właścicielach. Pamiętanie przedmiotu, jego biografii
jest bezpośrednim rezultatem ich wartościowania i
uznania za znaczące w przestrzeni domu. Znaczenie
przedmiotu zawsze wynika z tego, że łączy się lub
kojarzy z pewnymi wydarzeniami i osobami

Jak działa przedmiot biograficzny?

2. Czasem przedmiot staje się katalizatorem do

mówienia o innych sprawach niż on sam. Przykładem
może byd opowieśd o czerwonej lampie, która została
oznaczona jako symbol informatorki. Biografia lampy
szybko przekształciła się w autonarrację, w której
moja rozmówczyni opisała swoją własną kondycję,
sposób jej postrzegania. Przedmioty pozwalają na
przypominanie .Nie są ważne, dlatego, że bywają
użyteczne, ale dlatego, że materializują historie,
stany, światopogląd, emocje i wartości ich właścicieli.

Jak działa przedmiot biograficzny?

3.

Przedmioty

takie

obdarzane

są

specjalnymi

względami – zwłaszcza pamiątki rodzinne oraz
prezenty. Stanowią fragmenty przeszłości, dzięki
temu,

że

ją

materializują.

Są

bodźcami

do

przypominania. Są przypadkowe, ale stanowią
świadectwa życia ich właścicieli. Przypominają
kiedyś, w którym tkwią nasze sytuacje, stany, nasze
dzieje.

Przedmioty-wspomnienia

reprezentują

historię prywatną, rodzinną ponieważ zadomawiają
się w czasoprzestrzeni domu. Innymi słowy są
namaszczone jego przeszłością.

Jak działa przedmiot biograficzny?

4. fotografie, zdjęcia rodzinne, portrety ślubne,

zdjęcia komunijne, czy też takie, które
przywieziono z wakacji, uroczystości, imprez;
maskotki, prezenty, zasuszone kwiaty,
drobiazgi. To drogocenne przedmioty osobiste
ważne dla jednostek i całej rodziny. Oznaczone
są cechą przynależności.

Jak działa przedmiot biograficzny?

5. Przedmioty religijne. Posiadają one nakładające się na siebie

znaczenia i są wartościowane na dwóch poziomach. Pierwszy z
nich to poziom sakralny, wiążący się z wartościami,
przekonaniami i praktykami religijnymi. Drugi poziom to
poziom znaczeo subiektywnych i zindywidualizowanych. Takie
znaczenia pojawiają się wówczas, gdy przedmioty religijne
przestają pełnid funkcję kultową i dewocjonalną, stając się
osobistymi pamiątkami (ten krzyżyk jest zdobyczny, a ten
dostałem od mamy, obrazki świętych były w swoim czasie
modne, to jest pamiątka po Pierwszej Komunii mojej mamy,
przypomina mi o mamie). Innymi słowy, jako pamiątki wiążą
się

ze

wspomnieniami

z

dzieciostwa,

z

rodziną,

z

uroczystościami, świątecznością, zapachami a ich odczucie
zawsze jest emocjonalne i subiektywne. Jak każda pamiątka
przedmiot religijny przywołuje wspomnienia z przeszłości.

Jaki jest dom?

• Dom posiada charakter procesualny: zmienia się a jego

znaczenia są polifoniczne ponieważ jest to przestrzeo
tworzona przez wiele osób

• Dom jest materialny i aby mógł istnied potrzebni są nie tylko

ludzie, ich relacje, działania, emocje ale także pewne
przedmioty

• Dom jest trudy do zwerbalizowania ze względu na

skondensowanie w nim życia prywatnego, codziennego,
emocji, pamięci konfliktów, nieustannych zmian

• Wobec tego łatwiej było wyrazid czym jest dom za pomocą

narracji rozpoczynających się od przedmiotów