OGÓLNE ZAGADNIENIA DO MATURYZ BIOLOGII

ZAKRES PODSTAWOWY

•

PRZEDMIOT BADAŃ BIOLOGII I NAUKA O CZŁOWIEKU

HASŁO

PROGRAMOWE

ZAKRES MATERIAŁU

ś

ycie przedmiotem bada

ń

biologii

•

podstawowe atrybuty

ż

ycia;

•

działy biologii;

•

zwi

ą

zek biologii z naukami matematyczno-przyrodniczymi;

•

biologia i medycyna - współpraca dla dobra człowieka;

Podstawy metodologii
obserwacji, bada

ń

i

eksperymentów
biologicznych

•

podstawy metodologii bada

ń

naukowych; teoria i prawo biologiczne;

•

ź

ródła danych naukowych i popularnonaukowych;

•

cechy prawidłowej obserwacji i eksperymentu;

•

przyrz

ą

dy umo

ż

liwiaj

ą

ce obserwacj

ę

mikro

ś

wiata (mikroskopy optyczne i elektronowe);

•

człowiek obiektem zainteresowa

ń

i bada

ń

filozofów, biologów i lekarzy;

Komórka - podstawowa
jednostka funkcjonalna
organizmu człowieka

•

budowa i wła

ś

ciwo

ś

ci błony komórkowej;

•

system komórkowych błon plazmatycznych (w tym: siateczka

ś

ródplazmatyczna, aparaty

Golgiego, lizosomy);

•

skład i funkcje cytoplazmy (cytozolu)

•

budowa i rola mitochondriów;

•

etapy utleniania (oddychania wewn

ą

trzkomórkowego);

•

budowa i rola rybosomów;

•

j

ą

dro komórkowe;

•

budowa i rola;

•

chromosomy;

•

podziały komórkowe: przebieg i biologiczna rola mitozy oraz mejozy;

Zarys budowy
histologicznej organizmu
człowieka

•

tkanki jako zró

ż

nicowane strukturalnie i funkcjonalnie zespoły komórek;

•

typy tkanek i ich funkcje: nabłonkowa, ł

ą

czna (w tym krew), mi

ęś

niowa, nerwowa;

•

nabłonki jednowarstwowe (płaski, sze

ś

cienny, walcowaty, wielorz

ę

dowy);

•

nabłonki wielowarstwowe (płaski)

•

tkanki ł

ą

czne wła

ś

ciwe (lu

ź

na, zbita, zarodkowa);

•

ł

ą

czne oporowe (chrzestna, kostna)

•

krew i limfa;

•

tkanka mi

ęś

niowa (poprzecznie pr

ąż

kowana szkieletowa, poprzecznie pr

ąż

kowana serca,

gładka);

•

tkanka nerwowa (w tym glejowa);

Narz

ą

dy i układy

narz

ą

dów - organizm

człowieka i homeostaza

•

układy wykonawcze: pokarmowy, oddechowy, kr

ąż

enia, wydalniczy, rozrodczy, ruchu;

•

układy kontrolno-koordynuj

ą

ce: układ nerwowy, układ dokrewny;

•

powłoka wspólna ciała człowieka;

•

organizacja strukturalna i funkcjonalna organizmu ludzkiego jako układu otwartego
(metabolizm: katabolizm, anabolizm);

•

- homeostaza stanem dynamicznej równowagi wewn

ą

trzustrojowej organizmu;

Układ pokarmowy
człowieka

•

budowa i rola układu pokarmowego;

•

przystosowania do rozdrabniani trawienia i wchłaniania pokarmów;

•

gruczoły trawienne lub wspomagaj

ą

ce trawienie (

ś

linianki, trzustka, w

ą

troba);

Fizjologia procesów
trawienia i wchłaniania

•

•

enzymy trawienne i hydroliza enzymatyczna;

•

rodzaje i działanie enzymów trawiennych;

•

- wchłanianie jako ko

ń

cowy etap trawienia; kr

ąż

enie wrotne;

•

regulacja czynno

ś

ci układu pokarmowego i pobierania pokarmu;

•

badania medyczne układu pokarmowego;

Zapotrzebowanie
organizmu na składniki
od

ż

ywcze, mineralne,

witaminy i wod

ę

•

klasyfikacja chemicznych składników po

ż

ywienia człowieka;

•

składniki mineralne - ich

ź

ródła oraz rola;

•

klasyfikacja i

ź

ródła witamin;

•

awitaminozy i hiperwitaminozy - przyczyny i skutki zdrowotne;

•

składniki organiczne - ich rola oraz

ź

ródła;

Racjonalna dieta -
usprawnienie
funkcjonowania organi-
zmu człowieka

•

dietetyka jako nauka;

•

dieta pełno- i niepełnowarto

ś

ciowa;

•

rodzaje diet, na przykład bezglutenowa, antynowotworowa, wegetaria

ń

ska itp.;

•

nieprawidłowe nawyki

ż

ywieniowe i ich konsekwencje zdrowotne (np.

ż

ywno

ść

typu fast

food);

•

anoreksja i bulimia - przyczyny, skutki zdrowotne, leczenie;

•

wpływ u

ż

ywek na stan zdrowotny układu pokarmowego oraz przebieg trawienia i

wchłaniania;

•

znaczenie diety w profilaktyce osteoporozy;

Zdrowa

ż

ywno

ść

•

magazynowanie i przechowywanie

ż

ywno

ś

ci;

•

przygotowywanie i spo

ż

ywanie posiłków;

•

zanieczyszczenia i modyfikacje

ż

ywno

ś

ci;

Układ oddechowy i jego
rola. Wymiana gazowa w
płucach

•

budowa układu oddechowego;

•

przystosowania w budowie układu oddechowego człowieka do wymiany gazowej;

•

mechanika oddychania i wentylacji płuc;

•

ć

wiczenia usprawniaj

ą

ce oddychanie;

•

transport tlenu oraz dwutlenku w

ę

gla w organizmie;

•

•

mechanizm i regulacja oddychania;

•

•

przyczyny i skutki niedotlenienia organizmu, zatrucia co i na przykład cyjankiem lub
nikotyn

ą

;

•

choroby układu oddechowego;

•

diagnostyka chorób dróg oddechowych i płuc: badania obj

ę

to

ś

ci płuc i badania rent-

genowskie;

•

profilaktyka niektórych chorób układu oddechowego;

Transport wewn

ę

trzny -

rola układu kr

ąż

enia i

układu limfatycznego

•

funkcje układu kr

ąż

enia;

•

budowa i rodzaje naczy

ń

krwiono

ś

nych;

•

budowa serca;

•

automatyzm pracy serca;

•

mały i du

ż

y obieg krwi;

•

ci

ś

nienie krwi;

•

topografia układu limfatycznego;

•

współdziałanie układu krwiono

ś

nego i limfatycznego;

Choroby układu
krwiono

ś

nego

•

nadci

ś

nienie, mia

ż

d

ż

yca, zawał - przyczyny, objawy i skutki;

•

diagnoza schorze

ń

serca: ekg, wysiłkowe i całodobowe (tzw. holter), usg;

•

poziom cholesterolu a ryzyko zachorowania, sposoby jego obni

ż

ania;

•

profilaktyka i leczenie chorób serca i układu kr

ąż

enia;

Płyny ustrojowe - krew i
limfa

•

główne układy grupowe krwi (a, b, ab, 0), czynnik Rh;

•

podstawowe zasady transfuzji;

•

mechanizm krzepni

ę

cia krwi;

•

badania podstawowe krwi;

•

bezpiecze

ń

stwo kontaktu z krwi

ą

;

Mechanizmy obronne
organizmu

•

rodzaje odporno

ś

ci (nieswoista i swoista);

•

limfocyty jako komórki immunokompetentne: antygeny, hapteny i przeciwciała
(immunoglobuliny);

•

reakcje antygen - przeciwciało;

•

odporno

ś

ci humoralna (typu b) i komórkowa (typu t); rola cytokin;

•

znaczenie odporno

ś

ci w

ż

yciu człowieka;

Odporno

ść

sztuczna

•

rodzaje odporno

ś

ci sztucznej;

•

szczepionki i szczepienia ochronne;

•

choroby wywołane brakiem lub obni

ż

eniem naturalnej odporno

ś

ci;

•

reakcje alergiczne organizmu, działanie histaminy, testy;

•

podstawy transplantologii - zgodno

ść

tkankowa, leki immunosupresyjne;

Wydalanie. Zachowanie
równowagi osmotycznej

•

równowaga osmotyczna organizmu - podstawowy warunek homeostazy ustrojowej;

•

anatomia układu wydalnicze-go człowieka;

•

mechanizm regulacji równowagi wodno-mineralnej płynów ustrojowych;

•

dobowy bilans wody w organizmie człowieka;

Nefron - elementarna
jednostka strukturalna i
funkcjonalna nerek

•

wytwarzanie i wydalanie moczu: filtracja, resorpcja i sekrecja;

•

wła

ś

ciwo

ś

ci i skład chemiczny moczu pierwotnego i ostatecznego;

Skład chemiczny moczu
oznak

ą

stanu zdrowia

człowieka

•

wst

ę

pne diagnozowanie cukrzycy, białaczki,

ż

ółtaczki na podstawie kontrolnych bada

ń

moczu;

•

testy ci

ąż

owe;

•

przyczyny chorób i zaburze

ń

pracy układu wydalniczego;

•

najcz

ę

stsze choroby nerek i układu wydalniczego (moczówka prosta, kamica nerkowa,

zapalenie miedniczek nerkowych i p

ę

cherza moczowego);

•

profilaktyka chorób nerek i dróg moczowych;

•

współczesne osi

ą

gni

ę

cia medycyny - dializa, przeszczepy nerek;

Zachowanie ci

ą

gło

ś

ci

ż

ycia

•

rozmna

ż

anie płciowe - mechanizm i korzy

ś

ci ewolucyjne;

•

budowa anatomiczna układu rozrodczego człowieka;

•

proces oogenezy i spermatogenezy;

•

fazy i regulacja hormonalna cyklu menstruacyjnego;

•

czynniki wpływaj

ą

ce na regularno

ść

i przebieg cyklu menstruacyjnego;

Pocz

ą

tki

ż

ycia - rozwój

zarodkowy i płodowy
człowieka

•

zapłodnienie;

•

rozwój zarodkowy i płodowy człowieka;

•

budowa i funkcje ło

ż

yska;

•

przebieg i mechanizmy fizjologiczne porodu;

•

genetyczna determinacja płci, ci

ąż

a bli

ź

niacza;

•

leczenie bezpłodno

ś

ci i zaburze

ń

ci

ąż

y (zapłodnienie pozaustrojowe);

Od narodzin do

ś

mierci -

rozwój osobniczy
człowieka

•

okresy rozwojowe człowieka;

•

dojrzało

ść

biologiczna, psychiczna i społeczna;

•

charakterystyka zmian towarzysz

ą

cych pokwitaniu;

•

okres dojrzało

ś

ci – dorosło

ść

;

•

charakterystyka zmian towarzysz

ą

cych przekwitaniu;

•

ś

mier

ć

procesem ko

ń

cz

ą

cym

ż

ycie;

•

wzrost zgonów uwarunkowany czynnikami cywilizacyjnymi;

•

eutanazja;

Układ ruchu i jego rola w
prawidłowym
funkcjonowaniu ciała
człowieka

•

biologiczne znaczenie ruchu dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka;

•

cz

ęść

bierna układu ruchu i jej rola;

•

wła

ś

ciwo

ś

ci i budowa ko

ś

ci;

•

poł

ą

czenia ko

ś

ci;

•

cz

ęść

czynna układu ruchu i jej rola;

•

fizjologia pracy mi

ęś

ni;

•

antagonizm pracy mi

ęś

ni szkieletowych (zginacze i prostowniki);

Higiena układu ruchu

•

zm

ę

czenie mi

ęś

ni

•

odpoczynek bierny i czynny

•

ć

wiczenia fizyczne podstaw

ą

zachowania zdrowia

•

trening fizyczny a indywidualne mo

ż

liwo

ś

ci organizmu

•

szkodliwo

ść

dopingu

•

urazy i choroby układu ruchu (m.in. krzywica, skolioza, osteoporoza)

•

podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy przy urazach układu ruchu

Percepcja bod

ź

ców -

narz

ą

dy zmysłów

•

bod

ź

ce i ich klasyfikacja;

•

typy i lokalizacja receptorów;

•

wra

ż

enia wzrokowe, słuchowe i smakowe;

•

mechanizm widzenia a budowa oka; widzenie przestrzenne;

•

słuch i równowaga a budowa ucha - słyszenie przestrzenne;

•

w

ę

ch i smak;

•

wady i choroby narz

ą

dów zmysłu;

•

badania oraz leczenie wad i chorób wzroku oraz słuchu;

Układ nerwowy -
koordynacja procesów

ż

yciowych

•

pobudliwo

ść

jako jeden z przejawów

ż

ycia;

•

podział układu nerwowego (o

ś

rodkowy, obwodowy; somatyczny, wegetatywny);

•

zjawiska elektrochemiczne zachodz

ą

ce w błonie neuronu;

•

synapsy;

•

wpływ leków i trucizn na funkcjonowanie poł

ą

cze

ń

synaptycznych;

•

choroby centralnego układu nerwowego;

Odruchy - fizjologia
układu nerwowego

•

odruch jako jednostka czynno

ś

ciowa układu nerwowego;

•

łuk odruchowy, neurony czuciowe i ruchowe;

•

typy odruchów: odruchy warunkowe i bezwarunkowe;

•

mechanizm tworzenia i wygasania odruchów warunkowych według koncepcji Pawłowa;

Mózg - nadrz

ę

dny o

ś

rodek

kontrolno-integracyjny

•

organizacja strukturalna i czynno

ś

ciowa mózgowia (rdze

ń

przedłu

ż

ony, mó

ż

d

ż

ek,

podwzgórze, kresomózgowie);

•

pola czynno

ś

ciowe kory mózgowej (czuciowe, ruchowe, asocjacyjne);

•

badania stanu czynno

ś

ciowego mózgu (eeg);

Uczenie si

ę

, pami

ęć

,

rozumowanie - wy

ż

sze

czynno

ś

ci nerwowe

•

uczenie i zapami

ę

tywanie;

•

formy uczenia si

ę

;

•

pami

ęć

jako zapis do

ś

wiadcze

ń

w o

ś

rodkowym układzie nerwowym, materialne podło

ż

e

pami

ę

ci;

•

pierwszy i drugi układ sygnałów;

•

my

ś

lenie abstrakcyjne;

•

elementy psychologii uczenia si

ę

(indywidualne wzorce my

ś

lenia - uczenia si

ę

, techniki

szybkiego i efektywnego czytania, techniki pami

ę

ciowe, umiej

ę

tno

ść

koncentrowania si

ę

,

kreatywne my

ś

lenie, motywacja);

Higiena układu
nerwowego

•

rozwój emocjonalny człowieka;

•

zewn

ę

trzne i wewn

ę

trzne czynniki stresogenne;

•

fazy zespołu ogólnej adaptacji;

•

trudno

ś

ci adaptacyjne i choroby o podło

ż

u stresowym;

•

aktywny wypoczynek;

•

fizjologia snu;

•

techniki obni

ż

ania napi

ę

cia (relaksacja, masa

ż

, medytacja, kinezjologia edukacyjna)

Układ dokrewny -
hormonalna koordynacja i
regulacja procesów

ż

yciowych

•

rodzaje i lokalizacja gruczołów dokrewnych;

•

swoisto

ść

działania hormonów;

•

mechanizm ujemnego sprz

ęż

enia zwrotnego; nadrz

ę

dna rola przysadki mózgowej;

•

powi

ą

zania strukturalne i funkcjonalne układu hormonalnego z nerwowym;

•

regulacja hormonalna wzrostu i rozwoju, gospodarki wodno-elektrolitowej, rozrodu (w
tym cyklu menstruacyjnego);

•

hormonalna regulacja rytmów i cykli biologicznych;

•

choroby wynikaj

ą

ce z niedoczynno

ś

ci lub nadczynno

ś

ci gruczołów dokrewnych;

•

poradnictwo endokrynologiczne;

Skóra jako
wyspecjalizowany narz

ą

d

ochronny i czuciowy

•

skóra i jej funkcje (ochronna i termoregulacyjna);

•

mechanizm termoregulacji;

•

budowa skóry i jej wytwory;

•

skóra jako swoisty narz

ą

d czucia: dotyk i ucisk, ból, zmiany temperatury;

•

higiena skóry i jej wytworów;

•

choroby skóry i ich profilaktyka;

Stan zdrowia i choroby

•

choroba wynikiem zachwiania homeostazy organizmu;

•

klasyfikacja czynników chorobotwórczych;

•

choroby społeczne;

•

choroby cywilizacyjne;

•

choroby dziedziczne;

•

urazy i zatrucia;

•

profilaktyka chorób cywilizacyjnych i społecznych;

•

zasady udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej;

Trucizny i ich wpływ na
zdrowie człowieka

•

trucizny pochodzenia naturalnego: ro

ś

linne, grzybowe i zwierz

ę

ce (jady);

•

ś

rodki halucynogenne i zatrucia grzybami;

•

toksykologiczne zanieczyszczenia wód, gleby i powietrza;

•

elementy profilaktyki w zakresie ochrony przed zatruciami;

Ś

rodki psychoaktywne

•

klasyfikacja

ś

rodków psychoaktywnych;

•

leki nasenne i uspakajaj

ą

ce (barbiturany);

•

alkoholizm, narkomania i lekomania;

•

biologiczne i społeczne skutki uzale

ż

nie

ń

fizycznych i psychicznych;

•

profilaktyka i leczenie uzale

ż

nie

ń

;

Choroby nowotworowe i
ich profilaktyka

•

czynniki mutagenne i kancerogenne;

•

cechy komórek nowotworowych;

•

nowotwory zło

ś

liwe u kobiet i m

ęż

czyzn (m.in. w Polsce);

•

badania profilaktyczne;

•

metody leczenia nowotworów;

•

genetyczne podło

ż

e chorób nowotworowych;

Choroby wywołane przez
wirusy i mikroorganizmy

•

mikroorganizmy patogenne: wirusy, bakterie i grzyby;

•

mechanizmy infekcji wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych;

•

choroby wirusowe (aids,

ż

ółtaczki typu a i b, grypa, ospa prawdziwa, opryszczka);

•

choroby bakteryjne (dur plamisty, choroby weneryczne, płonica, zgorzel, t

ęż

ec, płonica,

błonica);

•

selekcyjne działanie antybiotyków oraz negatywne skutki ich nadu

ż

ywania;

•

budowa antygenowa retrowirusa hiv;

•

ź

ródła i drogi zaka

ż

enia aids;

•

pierwotne i wtórne objawy zaka

ż

enia wirusem hiv;

•

objawy aids;

•

sukcesy i pora

ż

ki w leczeniu aids

•

profilaktyka hiv/aids;

Choroby inwazyjne

•

pierwotniaki, robaki i stawonogi wywołuj

ą

ce choroby inwazyjne

•

przyczyny i skutki wybranych inwazji paso

ż

ytniczych: toksoplazmoza, rz

ę

sistkowica,

pełzakowica, malaria, robaczyce,

ś

wierzb

•

zasady profilaktyki i ochrony w zakresie chorób paso

ż

ytniczych

Profilaktyka zdrowotna
(podsumowanie)

•

edukacja zdrowotna - promocja zdrowia, kultura zdrowotna;

•

system opieki zdrowotnej - profilaktyka, terapia, opieka paliatywna;

•

post

ę

p w medycynie - propagowanie osi

ą

gni

ęć

farmakologii, transplantologii i immu-

nologii;

EKOLOGIA I OCHRONA ŚRODOWISKA

HASŁO

PROGRAMOWE

ZAKRES MATERIAŁU

Podstawowe poj

ę

cia i

koncepcje ekologiczne

•

Ekologia jako nauka – obiekty bada

ń

ekologicznych (populacje, biocenozy,

ekosystemy)

•

Autekologia i synekologia,

•

Zwi

ą

zek ekologii z praktyk

ą

(le

ś

nictwo, rolnictwo, przemysł) ekologia a

ochrona

ś

rodowiska,

Tolerancja organizmów na
czynniki fizyczne i
chemiczne

•

Tolerancja ekologiczna (prawa Liebiga oraz Shelforda),

•

Nisza ekologiczna,

•

Tolerancja organizmów jako wynik dziedziczenia i ewolucji,

Populacja

•

Krzywa rozkładu naturalnego,

•

Cechy populacji (struktura i stosunki ilo

ś

ciowe):

o

struktura przestrzenna i terytorializm,

o

struktura ilo

ś

ciowa i mechanizmy regulacji liczebno

ś

ci,

o

struktura wieku i krzywe prze

ż

ywania,

o

struktura płci,

o

struktura socjalna,

Biocenoza

•

Stosunki pomi

ę

dzy populacjami:

•

antagonistyczne (paso

ż

ytnictwo zewn

ę

trzne i wewn

ę

trzne,

drapie

ż

nictwo, konkurencja mi

ę

dzygatunkowa, amensalizm, allelopatia),

•

nieantagonistyczne (mutualizm, protokooperacja, komensalizm),

•

neutralizm,

Struktura troficzna
biocenozy

•

Ła

ń

cuchy i sieci zale

ż

no

ś

ci pokarmowych,

•

Poziomy troficzne (producenci, konsumenci, destruenci i reducenci),

•

Rola ró

ż

norodno

ś

ci biologicznej w utrzymaniu struktury troficznej biocenoz,

•

Przepływ energii w biocenozach,

•

Równowaga ekologiczna,

Ekosystem

•

Struktura i funkcjonowanie ekosystemu,

•

Przepływ energii w ekosystemach,

•

Produktywno

ść

(pierwotna i wtórna) ekosystemów,

•

Obieg materii,

Przemiany i rozwój
ekosystemów

•

Typy sukcesji: pierwotna, wtórna,

•

Stadia sukcesji (sera, klimaks),

•

Znaczenie sukcesji w przyrodzie,

•

Wpływ antropopresji na stabilno

ść

ekosystemów,

L

ą

dowe strefy

ż

ycia

•

Biosfera jako cało

ść

,

•

Biomy i czynniki kształtuj

ą

ce ich rozmieszczenie,

•

Pa

ń

stwa ro

ś

linne (strefy klimatyczno-ro

ś

linne) i zwierz

ę

ce,

Wodne strefy

ż

ycia

•

Ekosystemy wodne,

•

warunki fizykochemiczne zbiorników słodkowodnych i morskich,

•

zró

ż

nicowanie strefowe ekosystemów wodnych

•

zakłócenia w funkcjonowaniu ekosystemów wodnych,

•

zanieczyszczenia i eutrofizacja,

Człowiek jako element
ekosystemu.

•

Zanieczyszczenia wód, powietrza i gleby; niszczenie pokrywy ro

ś

linnej i erozja;

wymieranie gatunków ro

ś

lin i zwierz

ą

t; dziura ozonowa i efekt cieplarniany,

•

Rozwój zrównowa

ż

ony, uzasadnienie idei ochrony przyrody,

•

Rola człowieka w kształtowaniu biosfery,

•

Zapoznanie uczniów z historycznymi przemianami biosfery pod wpływem
działalno

ś

ci człowieka,

•

Zagro

ż

enia, jakie niesie dla biosfery rozwój gospodarczy,

•

Idea rozwoju zrównowa

ż

onego,

Formy ochrony

ś

rodowiska naturalnego.

Ekologia i ochrona

ś

rodowiska w

gospodarstwie domowym.

•

Zwi

ą

zek człowieka z

ś

rodowiskiem naturalnym. Istota harmonijnego współ

ż

ycia

z otaczaj

ą

c

ą

przyrod

ą

.

•

Ró

ż

norodno

ść

form ochrony

ś

rodowiska.

•

Jak chroni

ć

przyrod

ę

w gospodarstwie domowym.

Zagro

ż

enia

ś

rodowiska

naturalnego i sposoby
przeciwdziałania im.

•

Dziura ozonowa.

•

Efekt cieplarniany.

•

Kwa

ś

ne deszcze.

•

Erozja gleby.

•

Gospodarstwa rolne.

•

Bioró

ż

norodno

ść

.

Ochrona

ś

rodowiska W

moim otoczeniu.

•

Gospodarka zasobami

ś

rodowiska naturalnego,

•

Działania podejmowane na rzecz ochrony

ś

rodowiska,

GENETYKA

DNA jako podstawowy
no

ś

nik informacji

genetycznej.

•

Budowa chemiczna i przestrzenna DNA.

•

Rodzaje DNA.

•

Lokalizacja DNA na terenie komórki.

Kopiowanie informacji
genetycznej.

•

Etapy i przebieg replikacji.

•

Znaczenie procesu replikacji.

Gen jako podstawowa
jednostka dziedziczno

ś

ci.

•

Historyczne i współczesne definicje genu.

•

Geny prokariontów i eukariontów.

•

Geny nakładaj

ą

ce si

ę

.

Kod genetyczny.

•

Budowa chemiczna i przestrzenna RNA.

•

Cechy kodu genetycznego.

•

Tabela kodu genetycznego.

Realizowanie informacji
genetycznej (synteza białek).

•

Przebieg transkrypcji.

•

Rola aparatu translacyjnego.

•

Przebieg i etapy translacji.

•

Znaczenie biologiczne procesów transkrypcji i translacji.

Genom człowieka.

•

Definicja genomu.

•

Wielko

ść

genomu człowieka.

•

Genotyp i kariotyp człowieka.

Mutacje i czynniki
mutagenne.

•

Definicja i podział mutacji.

•

Czynniki mutagenne.

•

Skutki ró

ż

nych mutacji.

•

Znaczenie mutacji w ewolucji organizmów.

Choroby dziedziczne
człowieka i ich diagnostyka.

•

Choroby wywołane mutacjami genowymi, w tym:

o

bloki metaboliczne (galaktozemia, fenyloketonuria, alkaptonuria, albinizm),

o

hemofilia,

o

anemia sierpowata,

o

daltonizm,

o

pl

ą

sawica Huntingtona.

•

Choroby wywołane zmianami genomowymi:

o

zespół Downa,

o

zespół Turnera

o

Choroby wielogenowe.

•

Diagnostyka chorób dziedzicznych:

o

analiza rodowodowa,

o

analiza kariotypu płodu,

o

testy DNA płodu,

o

testy pourodzeniowe.

In

ż

ynieria genetyczna.

•

Definicja in

ż

ynierii genetycznej.

•

Wykorzystanie enzymów restrykcyjnych.

•

Plazmidy i wirusy jako wektory.

Wykorzystanie techniki
in

ż

ynierii genetycznej w

biotechnologii.

•

Metody i techniki in

ż

ynierii genetycznej:

o

hodowle komórkowe i tkankowe,

o

klonowanie organizmów,

o

organizmy transgeniczne.

Znaczenie genetyki w
rolnictwie i hodowli zwierz

ą

t.

•

Nowe odmiany i rasy oraz ich znaczenie:

o

sztuczna selekcja w hodowli,

o

chów wsobny i heterozja.

Bezpo

ś

rednie znaczenie

genetyki dla człowieka.

•

W medycynie:

o

terapie genowe,

o

wykorzystanie zmienionych genetycznie mikroorganizmów do produkcji
szczepionek i leków,

o

wykorzystanie organizmów transgenicznych i klonowanych do „produkcji"
ludzkich tkanek oraz organów do przeszczepów.

•

W s

ą

downictwie:

o

„ odcisk palca DNA",

o

ustalanie pokrewie

ń

stwa (np. ojcostwa).

EWOLUCJONIZM I ANTROPOGENEZA

Pogl

ą

dy dotycz

ą

ce

powstania

ż

ycia na Ziemi.

•

Pogl

ą

dy na powstanie organizmów ró

ż

nicowanie

ż

ycia:

o

biogeneza,

o

hipoteza samorództwa,

o

hipoteza kreacjonistyczna,

o

hipoteza panspermii,

o

teoria ewolucji,

•

Lamarkizm a Darwinizm,

•

Dowody ewolucji

o

po

ś

rednie,

o

bezpo

ś

rednie,

Ró

ż

norodno

ść

organizmów

zamieszkuj

ą

cych Ziemi

ę

•

Podstawowe taksony systematyczne

•

Współczesny podział systematyczny organizmów na 5 królestw

•

Charakterystyka podstawowych taksonów

Rodzaje i

ź

ródła zmienno

ś

ci

w przyrodzie

•

Zmienno

ść

jako podstawowa cecha

ż

ycia:

o

zmienno

ść

fenotypowa (modyfikacyjna),

o

zmienno

ść

rekombinacyjna,

o

zmienno

ść

mutacyjna

o

Ewolucja jako

ź

ródło bioró

ż

norodno

ś

ci

Pochodzenie człowieka

•

Definicja i główne etapy antropogenezy dowody ewolucji hominidów

•

Drzewo rodowe hominidów

Człowiek jako gatunek
biologiczny i istota
społeczna

•

Cechy wspólne człowieka i małp człekokształtnych

•

Charakterystyczne cechy gatunkowe człowieka

•

Rasy ludzkie

•

Ewolucja komunikacji, techniki i kultury

Ewolucja ro

ś

lin

•

Charakterystyka budowy i

ż

ycia ro

ś

lin w poszczególnych okresach ewolucji.

Ewolucja bezkr

ę

gowców

•

Charakterystyka budowy i

ż

ycia bezkr

ę

gowców w poszczególnych okresach

ewolucji.

Ewolucja kr

ę

gowców

•

Charakterystyka budowy i

ż

ycia kr

ę

gowców w poszczególnych okresach

ewolucji.

Ewolucja układów

•

Ewolucja układu:

- oddechowego,
- krwiono

ś

nego,

- kostnego,
- nerwowego,

Ewolucja - wirusy, bakterie,
grzyby, pierwotniaki

•

Charakterystyka budowy i

ż

ycia:

- bakterii,
- grzybów,
- wirusów,
- pierwotniaków,