Centrum Informacji Europejskiej

Departament Komunikacji Społecznej i Informacji Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

ul. Krucza 38/42, 00-512 Warszawa, tel. (0....22) 455 54 54, fax. (0....22) 455 54 53

www.cie.gov.pl, www.ukie.gov.pl, e-mail:[e-mail]

1/2

25/03/01

FISZKA INFORMACYJNA

UNIA CELNA

Skutki utworzenia strefy wolnego handlu lub unii celnej

Utworzenie (lub poszerzenie) strefy wolnego handlu lub unii celnej wywołuje m.in. skutki handlowe,
w teorii ujmowane w formie tzw. efektów statycznych (efektu kreacji handlu i przesunięcia handlu)
oraz tzw. efektów dynamicznych (długookresowych).

Według klasycznej definicji efekt kreacji oznacza powstanie nowych strumieni obrotów w wyniku
bardziej efektywnej specjalizacji produkcji na obszarze zintegrowanym. Wynika to z faktu, iż po
zniesieniu barier handlowych mniej efektywna produkcja krajowa jest zastępowana dostawami z
innego kraju członkowskiego unii celnej, który produkuje dany towar taniej.
Korzyści z kreacji wymiany handlowej w ramach unii celnej lub strefy wolnego handlu wynikają z
oszczędności, jakie przynosi zwiększenie podziału pracy i dostęp do tańszych towarów na większym
obszarze unii celnej (strefy wolnego handlu). Podział pracy może mieć zarówno charakter
międzygałęziowy, jak i wewnątrzgałęziowy. Międzygałęziowy podział pracy oznacza specjalizację w
różnych gałęziach produkcyjnych, natomiast wewnątrzgałęziowy – w takich samych. Należy
podkreślić, iż zmiany wewnątrzgałęziowe są łatwiejszą drogą dostosowania gospodarek do warunków
wolnego handlu niż zmiany międzygałęziowe. Wynika to z faktu, iż wówczas kraje nie są zmuszone
do radykalnych zmian całej struktury produkcyjnej, a jedynie w ramach poszczególnych gałęzi.
Powstały strumień handlu między krajami tworzącymi unię celną będzie tym większy, a więc efekt
kreacji tym silniejszy:

−

im wyższe były stawki celne między krajami unii przed jej utworzeniem,

−

im większe są różnice w kosztach produkcji danego dobra w poszczególnych krajach unii,

−

im więcej krajów do danej unii przystępuje,

−

im wyższa jest elastyczność cenowa popytu w krajach unii na towary, których import przy
istniejących poprzednio cłach był niemożliwy,

−

im wyższa jest cenowa elastyczność ich podaży w krajach, w których koszty produkcji tych
towarów są względnie niskie.

Analizując kreację handlu z punktu widzenia obrotu i konsumpcji w krajach będących uczestnikami
unii celnej lub strefy wolnego handlu, można wskazać, iż obejmuje on dwa efekty: produkcyjny i
konsumpcyjny.
Efekt produkcyjny oznacza zastępowanie droższej produkcji krajowej przez tańszy import z kraju
partnerskiego. W efekcie tego następuje poprawa alokacji zasobów, związana z tym, że zasoby są
przesuwane do produkcji tańszej. W kraju mniej efektywnym zasoby produkcyjne uwalniane są z
produkcji antyimportowej i mogą być lepiej wykorzystane w innych dziedzinach wytwarzania, w
ramach danej gałęzi lub poza nią. Oznacza to zatem, iż na efekt produkcyjny składa się zastąpienie
produkcji droższej produkcją tańszego wytwórcy z kraju partnerskiego.
Natomiast efekt konsumpcyjny można zdefiniować jako wzrost całkowitej konsumpcji produktu w
unii celnej (lub w strefie wolnego handlu) w wyniku spadku cen krajowych dzięki eliminacji barier
handlowych. W takiej sytuacji, przy danym poziomie dochodów nominalnych konsumenci uzyskują
możliwość zakupu większej ilości produktów (ceny ich są relatywnie niższe). Większej konsumpcji
może towarzyszyć również zmiana struktury zakupów, polegająca na ograniczeniu zakupów przez
konsumentów relatywnie droższych towarów na rzecz tańszych. Silny efekt konsumpcyjny może
spowodować wzrost dochodów realnych, prowadzący do większego popytu nie tylko na produkty

Centrum Informacji Europejskiej

Departament Komunikacji Społecznej i Informacji Europejskiej, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej

ul. Krucza 38/42, 00-512 Warszawa, tel. (0....22) 455 54 54, fax. (0....22) 455 54 53

www.cie.gov.pl, www.ukie.gov.pl, e-mail:[e-mail]

2/2

wytwarzane w strefie wolnego handlu czy unii celnej, lecz również produkty importowane spoza
ugrupowania integracyjnego. Oznacza to, iż skutki kreacji mogą łagodzić negatywne dla krajów
trzecich (spoza ugrupowania) skutki efektu przesunięcia handlu (zob. poniżej).

Efekt przesunięcia w ramach tworzonej unii celnej czy strefy wolnego handlu ujawnia się w handlu
z krajami spoza ugrupowania. Polega ona na zastąpieniu importu towarów z krajów trzecich (nadal
obciążonych cłami i innymi barierami handlowymi) towarami pochodzącymi z ugrupowania.
Przewaga cenowa producentów z ugrupowania w stosunku do dostawców zewnętrznych (z krajów
trzecich) wynika z różnicy w wysokości obciążenia celnego lub kosztu innej bariery handlowej. Ten
negatywny – dla krajów trzecich – efekt przesunięcia jest łagodzony przez dodatkowy wzrost
popytu, jaki się pojawia w następstwie efektu kreacji. Dodatkowy wzrost popytu kieruje się bowiem
w części na towary wytwarzane na obszarze unii celnej i tam pobudza wzrost produkcji i przyrost
zatrudnienia, a częściowo kieruje się na towary z krajów spoza ugrupowania.
Inaczej mówiąc, efekt przesunięcia powstaje w wyniku stosowania przez ugrupowanie integracyjne
taryf celnych obciążających towary pochodzące z krajów trzecich. Jeśli cła importowe krajów
należących do strefy pokrywają różnice w kosztach między producentami krajów członkowskich i
państw trzecich, to wówczas wytwórcy z obszaru strefy, którzy nie płacą ceł, mogą sprzedawać
swoje towary po niższych cenach, mimo wyższych kosztów produkcji. Oznacza to zatem przesunięcie
dostaw od bardziej efektywnych producentów krajów trzecich na rzecz mniej efektywnych
producentów krajów członkowskich strefy lub unii celnej.
Efekt przesunięcia będzie tym silniejszy:

−

im wyższa jest marża preferencji, z której – w porównaniu z dostawcami z krajów trzecich –
korzystają na terenie danego kraju unii dostawcy z innych krajów unii (a więc wysokość ceł),

−

im wyższa jest cenowa elastyczność popytu na import w danym kraju unii i

−

im wyższa jest cenowa elastyczność podaży pozostałych krajach unii.

Porównując dwa efekty: kreacji i przesunięcie należy stwierdzić, iż przesunięcie handlu ma charakter
negatywny. Wynika to przede wszystkim z pogorszenia efektywności alokacyjnej w gospodarce
światowej i zastępowania produktów tańszych droższymi.

Oprócz wspomnianych efektów krótkookresowych występują dostosowania długookresowych. Efekty
dynamiczne są uzupełnieniem wymienionych powyżej konsekwencji unii celnej i wiążą się z szeroko
rozumianym wzrostem gospodarczym kraju, wynikającym z dostosowania struktury gospodarczej
przedsiębiorstw i rynku do nowych warunków wymiany handlowej. Do dynamicznych efektów zalicza
się:

−

korzyści skali - dają one możliwość wzrostu produkcji i zysku poprzez zwiększenie rozmiarów
rynku zbytu dla firm, które dotychczas funkcjonowały poniżej optimum produktywności,

−

wzrost presji konkurencyjnej, poprawiający alokację zasobów i zwiększający skalę inwestycji.

weryfikacja: PECSA, grudzień 2001