Rodzaje danych demograficznych i

Rodzaje danych demograficznych i

spos

spos

ó

ó

b ich analizy

b ich analizy

Agata Górny

Demografia

Wydział Nauk Ekonomicznych UW

Warszawa, 18 października 2012

Najważniejsze rodzaje badań

Demografia 2012/2013

Typy badań
Podział wg celu badawczego

Badania eksploracyjne

Badania opisowe

Badania wyjaśniające (przyczynowe)

Demografia 2012/2013

Kryteria przyczynowości (Lazarsfeld, 1959):

przyczyna poprzedza skutek

występuje korelacja empiryczna

zależność nie jest rezultatem działania trzeciej
niezależnej zmiennej

Demografia 2012/2013

Typy badań
Podział wg kryterium czasu

Badania przekrojowe

Przykłady:

•

Sondaż

•

Spis Powszechny

Badania dynamiczne

Przykłady:

•

Badania trendów

•

Badania kohort demograficznych

•

Panele

Demografia 2012/2013

Typy badań
Podział wg zastosowanych technik bad.

Badania ilościowe

•

ilościowe techniki badawcze

•

ilościowy opis zjawiska

•

wynik - liczby

•

generalizacja na całą badaną populację

Badania jakościowe

•

jakościowe techniki badawcze

•

opis mechanizmów zjawiska

•

wynik – opis mechanizmów i sytuacji

•

brak możliwości generalizacji na całą populację

Źródła danych w demografii

Demografia 2012/2013

Metoda demografii

Podział na demografię:

ilościową

i jakościową.

Przy czym głównym celem badań demograficznych jest

ustalenie prawidłowości zjawisk ludnościowych w
określonych warunkach historycznych lub kontekście
politycznym, ekonomiczno-społecznym i kulturowym.

W związku z tym dominacja demografii ilościowej

wykorzystującej

dane ilościowe

oraz statystyczne

techniki analizy danych.

Demografia 2012/2013

Najważniejsze źródła danych w demografii

Rejestry ludności

Spisy ludności

Badania reprezentacyjne (pełne lub częściowe)

Badania monograficzne (w tym badania jakościowe)

Inne źródła wtórne.

Demografia 2012/2013

Rejestry ludności to…

… zbiory jednostkowych danych dotyczących podstawowych

zdarzeń demograficznych, wykorzystywane do celów
administracyjnych i będące podstawowym źródłem
statystyki ludności.

Ich cechy to:

•

obowiązkowość

•

aktualność

•

systematyczność

•

ciągłość rejestracji.

Demografia 2012/2013

Informacje o podstawowych zdarzeniach
demograficznych rejestruje się….

Księgach stanu cywilnego – urodzenia, zgodny,

małżeństwa.

W Polsce rejestracji podlegają także rozwody

i separacje.

Księgach meldunkowych – zameldowania na stałe i na

czas określony.

W Polsce cały czas istnieje obowiązek

meldunkowy.

Demografia 2012/2013

Powszechny Elektroniczny System Ewidencji
Ludności (PESEL)

Powstał na mocy ustawy z 1974 roku. Podobne rejestry

funkcjonują w innych krajach.

Przykładowe PESELE

05 23 22 118 7 1

rok

urodzenia

miesiąc

urodzenia

Liczba

porządkowa

dzień

urodzin

identyfikator

płci

liczba

kontrolna

Demografia 2012/2013

Dane zawarte w rejestrze PESEL

1.

numer PESEL

2.

aktualne imię i nazwisko

3.

nazwisko rodowe

4.

poprzednie imiona i nazwiska

5.

imiona i nazwiska rodowe rodziców

6.

data i miejsce urodzenia

7.

płeć

8.

obywatelstwo

9.

numer aktu urodzenia i oznaczenie USC, który go sporządził

10.

stan cywilny

11.

imię i nazwisko rodowe współmałżonka

Demografia 2012/2013

Dane zawarte w rejestrze PESEL cd.

12.

data zawarcia związku małżeńskiego i numery związanych z tym
dokumentów

13.

adres i data zameldowania na pobyt stały

14.

poprzednie adresy zameldowania na pobyt stały wraz z
określeniem okresu zameldowania oraz trybu wymeldowania

15.

adres zameldowania na pobyt czasowy trwający ponad 3 miesiące
wraz z określeniem okresu zameldowania

16.

stopień wojskowy, nazwa seria i numer wojskowego dokumentu
osobistego

17.

seria i numer aktualnego oraz poprzednich dowodów osobistych

18.

data zgonu

19.

numer aktu zgonu oraz oznaczenie USC, który go sporządził.

Demografia 2012/2013

Definicja spisu ludności

Spis ludności

to podstawowe badanie z zakresu statystyki

ludności służące zebraniu informacji o jej stanie i
strukturze.

Rozróżnia się

powszechne spisy ludności – obejmujące wszystkich
mieszkańców danego terytorium;

częściowe spisy ludności – obejmujące tylko część
populacji albo specjalne jej kategorie (badanie
reprezentacyjne tzw. mikrospis).

Demografia 2012/2013

Warunku spełniane przez spis powszechny

Spis powszechny musi spełniać trzy główne warunki, czyli:

•

powszechność – obejmuje wszystkich;

•

jednoczesność – jest przeprowadzony w krótkim czasie;

•

imienność – osoby są spisane z imienia i nazwiska.

Dodatkowe warunki to:

•

periodyczność – w myśl zaleceń ONZ spisy powinny być
przeprowadzane co 10 lat (w rocznikach z końcówką 0 lub 1);

•

bezpośredniość – na pytania powinna odpowiadać osoba
spisywana.

Demografia 2012/2013

Metoda realizacji NSP 2011

Badanie pełne
Rejestry administracyjne uzupełniane:

•

krótką ankietą internetową (CAII)

•

wywiadem telefonicznym (CATI)

•

wywiadem osobistym z laptopem (CAPI)

Badanie reprezentacyjne

•

wsród osób na stałe i czasowo zamieszkałych na terenie Polski

•

na 20% populacji

•

realizowane metodami CAII, CATI i CAPI.

Przedmiot i podstawowe metody

analizy demograficznej

Demografia 2012/2013

Trzy podstawowe kategorie występujące w
demografii

Cechy populacji

umożliwiają identyfikowanie struktury
demograficznej pod wybranym kątem oraz badanie
jej oddziaływania na zdarzenia i procesy migracyjne.

Zdarzenia ludnościowe

wywołują bezpośrednio zmiany w stanie populacji i
jej strukturze demograficznej.

Procesy demograficzne

uporządkowane łańcuchy zdarzeń ludnościowych
wiążące te zdarzenia ze zmianami w stanie i
strukturze demograficznej populacji.

Demografia 2012/2013

Przedmiot analizy demograficznej

Stan w danym momencie

•

struktura

•

natężenie

Dynamika zmian – ocena zmian w czasie

Porównywanie:

w czasie (w ramach tej samej populacji)

w przestrzeni (pomiędzy populacjami)

łącznie w czasie i przestrzeni.

Demografia 2012/2013

Współczynniki demograficzne jako
podstawowe narzędzie opisu w demografii

Współczynniki demograficzne (mierniki natężenia)

wyrażają natężenie badanych procesów demograficznych
w przeliczeniu na liczbę osób badanej zbiorowości
(zazwyczaj na 100 lub 1000 osób).

W ogólnej postaci są wyrażone jako stosunek liczby

interesujących zdarzeń/faktów demograficznych (

F

)

do liczby określającej wielkość badanej populacji (

L

).

Demografia 2012/2013

Ogólna postać (

surowego

) współczynnika

demograficznego –

C

L

F

W =

W

– współczynnik demograficzny

F

– ogólna liczba badanych zdarzeń
(

np. liczba zawartych małżeństw

)

L

– ogólna (średnia) liczba ludności
badanej zbiorowości

C

– stała (

1, 100, 1000..)

Demografia 2012/2013

Trzy rodzaje współczynników
demograficznych

strumień/zasób

zasób/zasób

strumień/strumień

Zasób – badana zbiorowość (

np. liczba ludności, ludności

w miastach, kobiet itd

.)

Strumień – ciąg/liczba zdarzeń (

np. liczba urodzeń,

zgonów, małżeństw itd

.).

Demografia 2012/2013

Uśrednione wartości zasobu

Są dwie możliwości uśredniania zasobu, (np. liczby ludności w roku

1990):

liczba ludności w środku roku kalendarzowego

średni stan ludności

Gdzie:

L

p

–

liczba ludności na początku roku

L

k

– liczba ludności na końcu roku

2

k

p

L

L

L

+

=

Demografia 2012/2013

Podział współczynników demograficznych ze
względu na:

szczegółowość ujęcia badanego zjawiska

stopień narażenia na ryzyko doznania określonego
zdarzenia

rodzaj analizy

rodzaj zbiorowości wyprowadzonej z siatki Lexisa

Demografia 2012/2013

Szczegółowość badanego zjawiska a
współczynniki

Wyróżnia się współczynniki:

ogólne – odnoszące się do całej populacji (

np. w danym

roku

)

cząstkowe/grupowe – odnoszące się do
wyodrębnionych z populacji grup (

np. według wieku

).

Wybór jednego z tych typów zależy od zróżnicowania

natężenia zdarzeń w różnych grupach populacji.

Demografia 2012/2013

Stopień narażenia populacji na badane
zjawisko a współczynniki

Wyróżnia się współczynniki:

pierwszej kategorii – zasób w mianowniku to tylko osoby, które
mogą uczestniczyć w zdarzeniu (

np. osoby w związkach małżeńskich

kiedy badamy natężenie rozwodów

)

drugiej kategorii – zasób w mianowniku to zarówno osoby, które
mogą uczestniczyć w zdarzeniu jak i te, które w zdarzeniu udziału
wziąć nie mogą (

np. cała ludność kiedy badamy natężenie

rozwodów

).

Bardziej precyzyjne wyniki dają współczynniki pierwszej kategorii, lecz

nie zawsze łatwo jest wyróżnić populację narażoną na zdarzenie.

Demografia 2012/2013

Rodzaj analizy

Wyróżnia się współczynniki:

przekrojowe – odnoszące się do populacji żyjących na
danym terytorium w wybranym okresie kalendarzowym

kohortowe/wzdłużne – odnoszące się do zjawisk
przebiegających w kohortach od momentu powstania
tych zbiorowości aż do wygaśnięcia.

Demografia 2012/2013

Rodzaj zbiorowości

W oparciu o siatkę demograficzną wyróżnia się

współczynniki odnoszące się do:

zbiorowości I rodzaju

zbiorowości II rodzaju

zbiorowości III rodzaju.

Siatka demograficzna

Siatka demograficzna

Siatka

Siatka

Lexisa

Lexisa

Demografia 2012/2013

Czas w analizie demograficznej

Wiek wyznacza się na podstawie skończonych lat.

Czyli osoby urodzone

w roku 1990

, w myśl tej zasady,

dzisiaj -

październik 2012 roku

- mają 21 albo 22 lata.

Choć stanowią jedną generację mogą być w różnym
wieku w danym momencie.

Demografia 2012/2013

0

Oś czasu - lata kalendarzowe

01.01.t+5

01.01.93

01.01.94

01.01.95

01.01.96

01.01.97

01.01.t+1

01.01.t+2

01.01.t+3

01.01.t+4

5

O

ś

w

ie

k

u

01.01.t

01.01.92

1

2

3

4

Linia wieku

Linia

obserwacji

Linia życia

Demografia 2012/2013

Zbiorowość I i II rodzaju

Zbiorowość I rodzaju (dożywających, żyjących) – osoby,

które dożyły wieku

x

ukończonych lat (

U

x(t)

).

Demografia 2012/2013

0

Oś czasu - lata kalendarzowe

01.01.t+5

01.01.93

01.01.94

01.01.95

01.01.96

01.01.97

01.01.t+1

01.01.t+2

01.01.t+3

01.01.t+4

5

O

ś

w

ie

k

u

01.01.t

01.01.92

1

2

3

4

U

1(1993)

U

4(1995)

Demografia 2012/2013

Zbiorowość I i II rodzaju

Zbiorowość I rodzaju (dożywających, żyjących) – osoby,

które dożyły wieku

x

ukończonych lat (

U

x(t)

).

Zbiorowość II rodzaju (dożywających, żyjących) – osoby

żyjące w danym roku obserwacji (

L

x(t)

).

Demografia 2012/2013

0

Oś czasu - lata kalendarzowe

01.01.t+5

01.01.93

01.01.94

01.01.95

01.01.96

01.01.97

01.01.t+1

01.01.t+2

01.01.t+3

01.01.t+4

5

O

ś

w

ie

k

u

01.01.t

01.01.92

1

2

3

4

U

1(1993)

U

4(1995)

L

2(01.01.1994)

Demografia 2012/2013

Opracowane na podstawie…

J. Z. Holzer (2003). Demografia. PWE.

3.1 „Wprowadzenie do rdz. ‘Metody analizy demograficznej’”

3.2 „Ogólna zasada budowy podstawowych współczynników
demograficznych”

3.3. „Średni stan ludności”

3.6 „Siatka demograficzna”.

M. Okólski (2004). Demografia. Podstawowe pojęcia, procesy i

teorie w encyklopedycznym zarysie. Wydawnictwo Naukowe
Scholar.

2.4 „Siatka demograficzna”.