DEMOGRAFIA SPOŁECZNA

Marek Okólski

Wykład 9

Umieralność

Umieralność

• Zmiany wzorca umieralności w trakcie PD
• Tradycyjny ”naturalny” sposób wyjaśniania
• Nowoczesny „naturalny” sposób wyjaśniania
• Rola czynnika strukturalnego
• Trzy główne grupy współczesnych teorii
• Hipoteza przejścia epidemiologicznego
• Model zmiennych pośredniczących

umieralności

• Model kompleksowy – próba syntezy teorii

umieralności

Umieralność

• Zmiany wzorca umieralności w trakcie PD

o

główne cechy wzorca umieralności

o

warunki reprodukcji rozrzutnej

o

przejście demograficzne

o

warunki reprodukcji oszczędnej

Rozkład zgonów (wg tablicy wymieralności) we wczesnym okresie i na końcu przejścia

demograficznego. Przeciętne a normalne trwanie życia [e(0)] oraz zgony endogeniczne w

końcowym okresie życia

- - - - - - - - domniemana krzywa zgonów z przyczyn endogenicznych
(związanych z wyczerpywaniem "sił życiowych organizmu)

0

1000

2000

3000

4000

5000

20

40

60

80

100

x

Finlandia

(kobiety)

1991-1995

e(0)

D(x

)

0

1000

2000

3000

4000

5000

20

40

60

80

100

x

Finlandia

(kobiety)

1881-1890

e(0)

D(x)

d(x)

d(x)

Umieralność

Umieralność

• Tradycyjny ”naturalny” sposób

wyjaśniania

o Teologia, „prawa natury”: m.in.. Süßmilch,

Malthus

o „siła śmierci” Gompertza: zgon jako funkcja

wieku

Umieralność

Umieralność

• Nowoczesny „naturalny” sposób

wyjaśniania

o „czynnik rozwojowy”  modernizacja,

wzrost produkcji: np. Marshall, Thompson

o TPD: model „czarnej skrzynki”

o modernizacja i medycyna a umieralność

Umieralność

• Rola czynnika strukturalnego

o „gradient społeczny”

o efekt bezrobocia

o efekt zanieczyszczenia środowiska

Umieralność

•

Trzy główne grupy współczesnych teorii

o medyczne/epidemiologiczne – od „czarnej skrzynki”

(Wellin) po przejście epidemiologiczne (Omran)

o biologiczne – od aktuarialnej koncepcji Gompertza po

teorię „zegara biologicznego” i „genu
długowieczności” Hayflicka

o Społeczne – od TPD (Notestein) po kompleks

czynników umieralności i zmienne pośredniczące
(Mosley)

Umieralność

Hipoteza przejścia

epidemiologicznego

Liczba dożywających danego wieku spośród 100.000 nowonarodzonych w świetle koncepcji

przejścia epidemiologicznego

II faza: era chorób zakaźnych i pasożytniczych

I faza: era plag

Wiek (x)

100

0

100.000

Liczby dożywających wieku x [l(x)]

III faza: era chorób zwyrodnieniowych

IV faza: era chorób związanych z wiekiem podeszłym

Umieralność

• Model zmiennych pośredniczących umieralności

o

Koncepcja zmiennych pośredniczących umieralności
jako przezwyciężenie problemu „czarnej skrzynki”

o

Ogólna zasada: modernizacja  zmienne

pośredniczące  czynniki ryzyka (stan

choroby/zagrożenia zdrowia lub życia)  zgon

o

Skomplikowane odniesienia: specyficzna grupa wieku
(dzieci), specyficzna grupa przyczyn zgonów (chorób)

Model uwarunkowań umieralności najmłodszych dzieci (wg Mosleyego)

A. Macierzyństwo

1. Wiek matki
2. Liczba ciąż
3. Odstęp od

poprzedniej ciąży

E. Ochrona

zdrowia

13. Indywidualny
sposób prewencji

14. Leczenie

C. Zatrucie środowiska

8. Powietrze
9. Woda (jedzenie) palce

10. Skóra (gleba)
przedmioty

11. Mikroorganizmy

B. Niedobór

pożywienia

4. Kalorie

5. Proteiny
6. Witaminy

7. Minerały

Umieralność

/ zmienna zależna /

D. Zranienia

12. Zranienia

Załamanie

rozwoju

Determinanty społeczno-ekonomiczne

/ zmienne niezależne /

1. Czynniki indywidualne: wiedza, wierzenia; postawy,

wartości; zasoby
2. Czynniki wspólne: środowisko; wyposażenie;

struktury ekonomiczne i polityczne

Zdrowy

Chory

Zapobieganie

Leczenie

Wskaźniki biologiczne

Przejściowa lub „skumulowana”

zachorowalność

Umieralność

• Model kompleksowy – próba syntezy

teorii umieralności (Caselli)

 synergiczne działanie kompleksu:

o dziedzictwo genetyczne
o cała historia życia osobniczego
o zbiór zmiennych objaśniających dla odrębnych

medycznych przyczyn zgonu

oraz
o modyfikujący efekt statusu społecznego