DEMOGRAFIA SPOŁECZNA

Marek Okólski

WYKŁAD 5

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

I DOKTRYNY LUDNOŚCIOWE

ICH GENEZA I EWOLUCJA

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

• Źródła teorii wzrostu/reprodukcji ludności

• Dwa podstawowe podejścia: normatywne i

pozytywistyczne

• Główne kierunki w ramach podejścia

normatywnego

• Teorie „optimum ludności” – szczególne

miejsce w podejściu normatywnym

• Główne kierunki w ramach podejścia

pozytywistycznego

• Teoria ludności Malthusa: pierwszy

paradygmat demografii

• Wzrost stacjonarny, wykładniczy czy

logistyczny, a może cykliczny?

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Źródła teorii wzrostu/reprodukcji ludności

•

Ogólne teorie ludnościowe – produkt uboczny

refleksji nad procesami pozademograficznymi

•

Aksjomat teorii ogólnych: szczególna rola

procesów demograficznych w ewolucji gatunku

HS i rozwoju cywilizacyjnym

•

„Obciążenie genetyczne” teorii ogólnych:

aksjologizacja

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Dwa podstawowe podejścia:
normatywne i pozytywistyczne

Normatywne

Pozytywistyczne (analityczne)

Ich źródła, cechy i implikacje

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Główne kierunki w ramach podejścia

normatywnego: populacjonizm,

anypopulacjonizm i optimum ludności

Populacjonizm: wartościowanie zasobu lub

dynamiki

 misja religijna lub cywilizacyjna
 utopie społeczne (Monteskiusz, Condorcet, Morus)
 innowacjogenny charakter „presji ludnościowej” (Braudel, Gini)
 merkantylizm (Bodin, Colbert, Monchretien) i inne kierunki ekonomii
 człowiek jako the ultimate resource (Simon)

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Główne kierunki w ramach podejścia

normatywnego: populacjonizm,

anypopulacjonizm i optimum ludności



Antypopulacjonizm: szkodliwość wzrostu ludności



główni autorzy: Botero, Bacon, Machiavelli, Hale



bezwzględna i względna ograniczoność zasobów



stała skłonność rozrodcza HS



konflikty społeczne i nierówności (maltuzjanizm,

neomaltuzjanizm)



globalizacja/wizje katastrofy globalnej

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Główne kierunki w ramach podejścia

normatywnego: populacjonizm,

anypopulacjonizm i optimum ludności



Optimum zaludnienia/ludności optymalnej



pierwsze koncepcje (od starożytnych po Condorceta)



ludność optymalna jako iunctim (Landry)



w poszukiwaniu kryterium optymalnej ludności



twórcy koncepcji: Sidgwick 1883, Cannan 1888 i Wicksell 1909



optimum na podstawie kryterium PKB/per capita



optimum z punktu widzenia nadwyżki na cele rozwojowe



kryteria pozaekonomiczne lub mieszane



Liga Narodów 1927



Klub Rzymski 1972

LUDNOŚĆ OPTYMALNA

k

ryterium: max GDP/P

LUDNOŚĆ OPTYMALNA

k

ryterium: zatrudnienie przy max(O – W)

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Główne kierunki w ramach podejścia

pozytywistycznego

• Korzyści ekonomiczne (teorie od Petty’ego po Keynesa i

Harroda oraz hipoteza population-push growth)

• Równowaga w przyrodzie (Malthus contra Sadler; Pearl-

Reed)  wzrost cykliczny albo logistyczny

• Uwarunkowania cywilizacyjne zdolności

rozrodczej/zachowań rozrodczych (Spencer, Carey, Gini,

Dumont, Fisher)

• Akumulacja kapitału ( prawo ludności kapitalizmu Marksa)

• Uwarunkowania społeczne zachowań reprodukcyjnych

(efekt modernizacji)  teoria przejścia demograficznego

(Thompson, Landry, Notestein)

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA



Teoria ludności Thomasa R. Malthusa; 1798,

1803 – pierwszy paradygmat demografii



prawo malejących przychodów z ziemi/w rolnictwie

(Turgot)



statystyki wzrostu ludności (Franklin)



ograniczenia pozytywne: mechanizm samoczynny,

destruktywny



ograniczenia prewencyjne przez „wstrzemięźliwość

moralną”: mechanizm antycypacyjny



rola płacy  „prawa ubogich” (1834 i później)



znaczenie teorii Malthusa w demografii i innych

naukach społecznych

Teoria ludności Thomasa R.

Malthusa; 1798, 1803

Malejące przychody oraz rozbieżność w tempie wzrostu ludności i pożywienia (wg Malthusa)

żywność

odzież

1

2 3

1

2

3

C’

B’

A’

b) stały obszar zasiewów

żywność

odzież

1

2

3

1

2

3

C

B

A

a) nieograniczone zasoby

czas w latach

produkcja

żywności,

stan

ludności

żywność

liczba

ludności

początek

nasilającego się

nieuchronnie

niedoboru

żywności

c)

rozbieżność w tempie wzrostu

ludności i pożywienia

TEORIE REPRODUKCJI LUDNOŚCI

ICH GENEZA I EWOLUCJA

Podstawowa implikacja teorii:

wzrost stacjonarny…,

wykładniczy…

czy logistyczny…,

a może cykliczny?