DEMOGRAFIA SPOŁECZNA

Co to jest demografia?

Słowo pochodzenia greckiego, opis ludności. Opis populacji (ludność zamieszkująca określone terytorium).
- ustalenie stanu ilościowego ludności
- struktury ludności (wg płci, wieku), stan cywilny, zgony
- ruch wędrówkowy (migracje)
Nauka społeczna. Demografia formalna i opisowa. Intensywny rozwój II połowa XX wieku. Pierwsza instytucja, która zajęła się badaniami demograficznymi 1928r. pierwszy instytut – 1945r. pierwsze statystyki po II wojnie światowej (roczniki). (1981r – w Europie powstała I instytucja do spraw Europejskich).
Do 1956r zakazane badania demograficzne w państwach komunistycznych. W Polsce pierwsze badania w 1962r, a w 1964 pierwszy rocznik statystyczny.

Populacja – ludność zamieszkująca określone terytorium.
Stan – w danym momencie.
Ludność stała – która na stałe mieszka w danym miejscu, bądź wyjechała na okres maksymalnie 2 miesięcy.
Ludność praktycznie zamieszkała – w danym miejscu znajduje w czasie spisu.
Rezydenci – w danym miejscu przebywają co najmniej 12 miesięcy.
Struktura ludności – podział jakiejś całości, w % np. struktura wg płci, wg wieku.
Dynamika ludności – kształtuje się pod wpływem rozrodczości, umieralności oraz migracji.
Rozwój falowy – ludność jak gospodarka, okresy niżu i wyżu. Podlegają narody, które przeszły kataklizmy wojenne.
Rodzina – osoby spokrewnione, adoptowane dzieci.
Gospodarstwo domowe – wszystkie osoby żyjące we wspólnym mieszkaniu.
Kategoria demografii – dzielą się na:

1. cechy populacji (płeć, wiek, stan cywilny)
- przynależność terytorialna
- przynależność do danej kohorty.
2. zdarzenia bądź zjawiska ludnościowe: zawarcie małżeństwa, rozwiązanie małżeństwa, ciąża, poród, urodzenia żywe, zgony, napływ i odpływ migracyjny, przyrost ludności.
3. procesy demograficzne:
- stworzenie się społeczeństw w wyniku zmiany struktury wiekowej
- procesy urbanizacyjne (zmiana stylu życia)
- małżeńskość
- rozrodczość
- umieralność
- mobilność terytorialna
- reprodukcja ludności – to jest proces odtwarzania w określonym czasie stanu liczebnego i struktury demograficznej.

Sposoby pozyskiwania materiałów wyjściowych.

1. rejestry ludności
2. spisy ludności
3. badania sondażowe na grupy losowo wybranej
4. badania monograficzne

Rejestry – informacje zbierane dla potrzeb administracyjnych, obowiązkowe, aktualne, powszechne, ciągłość informacji. Zgony, urodzenia, wyjazdy, przyjazdy. Księgi stanu cywilnego (akt urodzenia), meldunkowe, centralne i lokalne rejestry.

Spisy – spis powszechny, imienny. Teoretycznie co 10 lat. Musi się odbyć w krótkim czasie, periodyczność.

Mikrospisy – między głównymi spisami (osoby są losowane). Weryfikacja wcześniejszego spisu. Duży spis po raz pierwszy w Szwecji.

Przyrost naturalny – różnica między liczbą urodzonych a liczbą zgonów w ciągu roku kalendarzowego na określonym terytorium.

Przyrost rzeczywisty – różnica między liczbą urodzonych a liczbą zgonów, do której dodany jest bilans migracyjny w roku w roku kalendarzowym na określonym terytorium.

Stopa przyrostu naturalnego – przyrost naturalny na 1000 mieszkańców – w promilach, na 100 w %.

Ubytek rzeczywisty ludności – spadek liczby ludności.

Zastępowalność pokoleń – pokolenie dzieci odpowiada pokoleniu rodziców. Liczba córek równa liczbie matek. 2% = przyrost. Statystyczna kobieta na statystyczną dwójkę.

Stosunek państw wobec przyrostu naturalnego
- Martus – ograniczenie długości życia (szkodliwe warunki itp.)
- teoria socjologiczna – członek ma zakodowane cechy ambicji, pozycji społecznej. Samoregulacja przyrostu naturalnego.
- teoria optymalnego zaludnienia
- Simon – (lata 70-80) np. standard życia rośnie pomimo przyrostu ludności, stan środowiska ulega poprawie.

Przejście demograficzne.
PUIERWSZE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE

Ekuneua – obszar zamieszkały przez człowieka.

Przejście demograficzne – początek charakteryzuje się znaczną zmianą wskaźników rodności i umieralności.
I Faza – rewolucja agrarna (90 % ludności na terenach wiejskich). Mały zwrot liczby ludności. Duża liczba urodzeń, duża liczba zgonów. XVII w.
II Faza – rozwój przemysłu, medycyny. Pohamowana ilość zgonów. Przyrost naturalny.
III Faza – duży przyrost naturalny. XVIII w eksplozja demograficzna w Europie.

Wskaźnik urodzeń zaczął maleć, co za tym idzie, wskaźnik umieralności również.
Lata 30 – krach gospodarczy – spadek przyrostu naturalnego (Stany Zjednoczone)
Kraje rozwijające się. Korea Płn i Chiny ¾ przejścia. Indie, Irak i Iran – ½.
Pakistan, Nepal, Jordania, Buton, Afganistan – początek.
Najbardziej zacofane są kraje afrykańskie - późno przeszły proces dekolonizacji. W Afryce po II wojnie światowej tylko 4 kraje niepodległe – Egipt, Iberia, Etiopia, RPA. RPA w 1990r. produkt krajowy brutto porównywalny do naszego, teraz my mamy trzykrotnie większy.
W Afryce – niski poziom edukacji, klęski żywiołowe, wojny etniczne, niski wiek zawierania małżeństwa. Wojna w Sudanie (teraz, katolicy i muzułmanie). Choroby, zwłaszcza AIDS.

Chiny – polityka jednego dziecka (poza Tybetańczykami), podniesienie wieku, kiedy można wziąć ślub.

Indonezja – samoczynnie spada czynnik.

Indie – edukacja.

1. przejście polega na radykalnym obniżeniu w pierwszej kolejności współ. Zgony a w drugiej wsp. urodzeń.
2. dochodzi do ogromnego przyrostu naturalnego, a następnie jego powodem spadku.
3. tradycyjna reprodukcja zastępowana jest nowoczesną, czyli oszczędną.
4. w trakcie przejścia na miejsce zmiana regulatora reprodukcji ludności oraz równowagi między środowiskiem i liczebnością populacji. Początkowo były to uwarunkowania przyrodnicze, dziś społeczne. W konsekwencji zmniejsza się dzietność, wydłuża czas życia, wyrównują proporcje pomiędzy wiekowymi grupami populacji.

Regulatory długości życia w fazach:

1. plagi
2. faza chorób zakaźnych i pasożytniczych
3. faza chorób zwyrodnieniowych (np. nowotwory, układu krążenia)
4. faza chorób związanych z wiekiem podeszłym

DRUGIE PRZEJŚCIE DEMOGRAFICZNE

Zaczyna się kiedy przyrost naturalny nie gwarantuje zastępowalności pokoleń.
Procesy imigracyjne się uaktywniają. Równoważą ujemny przyrost naturalny. Zrównoważoną reprodukcję społeczną zapewniają:
Dzietność – statystyczna kobieta ma dziś 2.6. w roku 2050 będzie miała 2.

Co wpływa?

- tworzenie i rozpad związków
- wiek inicjacji seksualnej
- celibat
- czas poza związkami seksualnymi
- abstynencja
- płodność i bezpłodność
- antykoncepcja
- pochodzenie społeczne matki

Przyczyny niskiej dzietności w krajach europejskich:

- rozwój procesów urbanizacyjnych
- coraz mniejszy udział potencjalnych rodzicielek (Szwecja, Włochy)
- coraz późniejszy wiek matek, rodzących pierwsze dziecko
- wysokie koszty wychowania i wykształcenia
- coraz więcej osób cierpi na bezpłodność
- powszechnie wykorzystywane środki antykoncepcji
- awans zawodowy babci
- transformacja polityczno – gospodarcza (przejście ustrojowe)
- droższa służba zdrowia (płatna)

Skutki implozji:

- zmiana struktury wieku, społeczność starzeje się
- dominacja jedynaków
- życie bez krewnych
- zmiany strukturalne przy wykształceniu przyszłych lekarzy, procesów urbanizacyjnych

Następstwa eksplozji demograficznej:

- obniżenie się standardu życia
- brak odpowiednio rozwiniętej struktury technicznej i społecznej
- ludność rozwija się na terenach wiejskich, bezrobocie agrarne
- migracje do miast
- slumsy wokół miast
- tania i liczna siła robocza
- tworzenie się napięć społecznych
- kraje te stają się zagrożeniem dla pożarku świata (terroryzm, środki na zbrojenia)





Faza Stopa urodzeń % Stopa zgonów % Przyrost naturalny % Dzietność kobiet Długość życia Wiek społeczny
I 50-60 50-60 0 > 6 20-45 Młode
II 50-60 20-30 20-30 >6 45-50 Młode
III 35-45 15-25 10-20 4-5 50-55 Dojrzałe
IV 10-20 10-15 2-10 >2 55-65 Starzejące się
V < 10 < 10 0 <2 >65 Stare


Wartości stopy przyrostu naturalnego:

30% i więcej
Np. Uganda, Jemen, Madagaskar, Oman

26% - 30%
Np. Kongo, Czad, Mauretania, Somalia, Gwinea, Liberia.

Poniżej wartości zerowej
Np. Polska, Grecja, Niemcy, Czechy, Chorwacja, Austria, Rumunia, Włochy, Rosja, Bułgaria, RPA.
Cykle migracyjne.

Procesy migracyjne – poza granice. Wewnętrzne i zewnetrzene.

Wewnętrzne – Ameryka, statystyczny Amerykanin 10-11 razy zmienia miejsce zamieszkania. W USA 30 % najmłodszych bierze w tym udział. Duża aktywność do 45 roku życia. Ostatnie lata życia też roścnie.
Chiny – celowe zasiedlanie Tybetu.

4 współczynniki służące do określenia aktywności:

1. napływu wędrownego – w liczniku liczba osób przybyłych na pobyt stały w określonym czasie S, w mianowniku średnia liczba mieszkańców danej jednostki administracyjnej M razy 1000. S/M x 1000
2. odpływu wędrówkowego – w liczniku liczba osób, które wyjechały na stałe w okresie 1 roku W/M x 1000
3. przyrostu wędrówkowego – w liczniku różnica osób, które przybyły i osób, które wyjechały w określonym czasie. S-W/M x 1000
4. ubytku wędrówkowego – w liczniku różnica osób, które wyjechały i przybyły w określonym czasie. W-S/M x 1000
5. * wskaźnik efektywności migracji – w liczniku różnica pomiędzy osobami, które wyjechały i przyjechały, do sumy tych w określonym czasie. W-S/W+S x 1000

Migracje zewnętrzne. Kilka kategorii:

- imigranci – przybyli na stałe, aby się osiedlić
- na czas określony
- uchodźcy
- azylanci
- turyści.

Przyczyny procesów migracyjnych:

- praca
- wojny (np. II wojna światowa - Niemcy – emigracje)
- przyczyny związane z fanatyzmem religijnym, brak tolerancji religijnej
- kolonizacja i dekolonizacja
- zmiana granic
- powstawanie nowych państw (np. Izrael)
- zasiedlanie terenów, gdzie odkryto złoża (np. Alaska)
- powody ekologiczne np. negatywna zmiana warunków życia środowiskowego lub skażenie terenu (np. Czarnobyl)

Migracje okresowe – każdego roku ponad 2 miliony studiuje poza granicami oraz turyści.

Turystyka:
- wypoczynkowa
- poznawcza
- handlowa
- zdrowotna
- kongresowa
- pielgrzymkowa
- agroturystyczna
- kwalifikacyjna
- poznanie kultury, tradycji
- biznesowa.

Przemiany procesów migracyjnych w poszczególnych fazach przejścia demograficznego.