I. Ruch naturalny ludności: składają się na niego

- rozwiązywanie związków małżeńskich

- urodzenia

- zgony

* zawieranie małżeństw, oraz wiek nowożeńców są potrzebne do analizy urodzeń

* natężenie ruchu naturalnego jest zróżnicowane terytorialnie

…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

II. Czynniki ustalające poziom urodzeń i zgonów ,( a pośrednio ustalające przyrost naturalny.):

• Zmienne bezpośrednie

(a.). zmienne wymierne

1. w zakresie poziomu i natężenia urodzeń

- Liczba i struktura kobiet w wieku rozrodczym

- Liczba zawieranych małżeństw i struktura nowożeńców według wieku.

- Liczba oraz struktura według wieku migrantek ze wsi do miasta.

- Wzorzec płodności.

- Wzorzec umieralności, zwłaszcza niemowlęcej i dziecięcej.

2. W zakresie poziomu i natężenia zgonów

- Liczba i struktura ludności według płci i wieku

- wzorzec umieralności według płci i wieku

- wzorzec umieralności według przyczyny zgonów.

(b.). Zmienne niewymierne:

1. W zakresie poziomu i natężenia urodzeń:

- Polityka zatrudnienia, zwłaszcza stopień aktywizacji zawodowej kobiet

- poziom wykształcenia społeczeństwa

- Perspektywy wychowania i wykształcenia potomka w powiązaniu z warunkami życia ludności.

2. W zakresie poziomu i natężenia zgonów

- Zmiany w poziomie życia ludności (dieta, warunki zdrowotne, warunki mieszkaniowe, warunki pracy, stopień

degradacji środowiska naturalnego.

- Zasięg oddziaływania służby zdrowia (dostępność usług lekarskich i medykamentów

- Postęp medycyny w zwalczaniu przedwczesnej umieralności

* przy analizie wpływów czynników zmiennych bezpośrednich ważne jest uwzględnienie przekrojów terytorialnych i społeczno zawodowych ludności.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

II. Małżeńskość (małżeństwa, rozwody, separacje)

1. Zawarcie małżeństwa lub zawiązku małżeńskiego oznacza w Polsce zawarcie związku między dwoma osobami płci odmiennej.

• Związki noszące znamiona małżeństwa , które są nie zarejestrowane w urzędach stanu cywilnego to :

- związki kohabitacyjne

- związki konkubinacie

* 1946 r : wprowadzone zostają świeckie urzędy stanu cywilnego

* Przed rokiem 1946 r. funkcje urzędu ( w rozumieniu rejestracji zawieranych małżeństw) pełniły parafię

* W latach 1946r. – 1958r. ludność niedopełniał zawierania związków w urzędzie, stąd dane statystyczne z tego okresu są niekompletne.

* W 1993r. wprowadzono konkordat.

1. Rodzaje związków

1. Formalne i Nieformalne.

2. Monogamiczne i Poligamiczne

3. Poliandryczne i Poligamiczne

4. Homogeniczne i Heterogeniczne

5. Endogamiczne i Egzogamiczne

6. Pierwsze i Powtórne (dalsze)

7. Czyste i Mieszane

8. Wymuszone , grupowe i inne.

1. Natężenie zawierania związków małżeńskich i rozwodów

$$\mathbf{W}_{\mathbf{m}}\mathbf{= \ }\frac{\mathbf{M}_{\mathbf{t}}}{\mathbf{L}_{\mathbf{t}}}\mathbf{*C}$$

W_m- współczynnik zawierania małżeństw.

M_t - liczba małżeństw zawartych w okresie

L_t - średni stan ludności w okresie , lub liczba ludności w połowie okresu

C - wielkość stała (constans) najczęściej 1000.

*Przy obliczaniu współczynników zawierania małżeństw celowe jest wyodrębnienie współczynników uwzględniających stan cywilny nowożeńców.

1. Współczynnik rozwodów

$$\mathbf{W}_{\mathbf{t}}\mathbf{= \ }\frac{\mathbf{R}_{\mathbf{t}}}{\mathbf{M}_{\mathbf{t}}}\mathbf{*C}$$

W_r- Współczynnik rozwodów

R_t - liczba udzielonych rozwodów w okresie

M_t - liczba zawartych małżeństw w okresie

C - constans (1000 lub 10 000)

1. Współczynniki cząstkowe : są obliczane dla poszczególnych grup wieku osobno dla kobiet osobno dla mężczyzn

• Współczynniki cząstkowe uwzględniają

- wiek nowożeńców

- wiek osób rozwodzących się.

• Obecni liczba rozwodów jest prawie 4 razy większa niż w 1950r. , a częstotliwość rozwodów u osób w wieku 20 lat i więcej jest ponad 2 razy większa.

• Obraz zachodzących zmian w wieku nowożeńców przedstawia :

Mediana wieku: dzieli badaną zbiorowość na dwie równe części

1. I Połowa ma wartość cechy wyższe od wartości mediany.

2. II Połowa ma wartości cechy niższe od wartości mediany.

Interpretacja tabeli mediany wieku nowożeńców w Polsce:

Lata		Mężczyźni			Kobiety
	ogółem	Miasto	Wieś	Ogółem	Miasto	Wieś
1931-1932	26,3	27,5	25,8	23,4	24,6	23,0
1950	26,0	26,2	26,0	23,0	23,5	22,8
1960	25,4	25,4	25,4	22,3	22,5	22,0
1970	24,1	24,2	24,0	21,6	22,5	21,2
1980	24,4	24,6	24,2	22,8	23,2	22,3
1990	24,6	25,1	24,7	22,7	23,2	22,1
2000	25,6	25,9	25,2	23,6	24,1	22,8

(1.). - Liczba 27,5 oznacza, że 50% mężczyzn w miastach wstępowało w związki małżeńskie w latach 1931-1932 w wieku co najwyżej 27,5 lat , a pozostałe 50% w wieku starszym.

(2.). – Mediana wieku nowożeńców (mężczyzn w miastach w 2000r. wynosiła 25,9 lat

(3.). – ( to co podkreślone jest na czerwono ) Zarówno w mieście jak i na wsi mediana wieku nowożeńców (obojga płci ) obniżyła się w porównaniu z okresem międzywojennym.

(4.). - ( to z kółeczkami o ) – Zastąpiło zbliżenie wartości mediany wieku nowożeńców (mężczyzn ) zamieszkałych w mieście i zamieszkałych na wsi

(5.). – ( to wszystko co na niebieskim tle , nawet to czerwone) Mediany wieku kobiet zawierających związki małżeńskie , zamieszkałych w mieście i na wsi, zbliżyły się istotnie , ale w całym badanym okresie mediany wieku kobiet zamieszkałych na wsi były nieco mniejsze.

• Obniżenie się mediany wieku nowożeńców zostało spowodowane zmianą warunków społeczno - ekonomicznych , umożliwiających stosunkowo szybkie osiąganie samodzielności ekonomicznej

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

III. Urodzenia

Definicje używane w latach życia (od 1963r.- 1994r)

- Noworodek żywo urodzony : to taki , który bezpośrednio po porodzie wykazuje przynajmniej jedną oznakę życia (np. bicie serca), waży co najmniej 1001 g.

- Noworodek martwo urodzony : to taki, którego zgon nastąpił przed całkowitym urodzeniem, który w chwili urodzenia ważył co najmniej 1001 g

- Noworodek nie zdolny do życia z oznakami. : był to taki , który po porodzie wykazywał co najmniej jedną z oznak życia ważył mniej niż 1001 g ale nie mniej niż 601g , i nie przeżył 24 godzin.

- Noworodek niezdolny do życia bez oznak życia: noworodek o wadze poniżej 1001 g , którego zgon nastąpił przed całkowitym narodzeniem.

• Płody o wadze 600g i mniej nie były uwzględniane w sprawozdawczości statystycznej urodzeń i zgonów.

Od dnia 01.07.1993r. wprowadzono nowe definicje:

- Żywe urodzenie: jest to całkowite wydalenie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży , który po porodzie/wydaleniu wykazuje jakiekolwiek oznaki życia

- Martwe urodzenie : (zgon płodu) zgon następujący po całkowitym wydaleniu z ustroju matki, niezależnie od czasu trwania ciąży

- Poród: całkowite wydalenie/ wydobycie produktu poczęcia z wnętrza matki, po ciąży trwającej od 22-28 tygodni-( Jest to okres ciąży , po upływie, którego normalnie ukształtowany płód jest zdolny do życia poza ciałem matki. Wcześniejsze wydalenie płodu jest nazywane poronieniem)

Porody dzielą się na:

(a.). Pojedyncze

(b.). Wielorakie: kiedy rodzi się jednocześnie więcej niż 1 noworodek.

Poronienie: wydalenie /wydobycie produktu poczęcia wcześniej niż przed 22 tygodniem trwania ciąży. Poronienie może być samoistne bądź sztuczne , zwane inaczej sztucznym przerywaniem ciąży.

• Interpretacja tabeli urodzeń w Polsce

Lata		1.				2.W procentach ogółem %
		Ogółem			Żywe			Martwe
	ogółem	Miasta	Wieś	Ogółem	Miasta	Wieś	Ogółem	Miasta	Wieś
1960	667 956	284 053	393 903	98,8	98,7	93,8	1,2	1,3	1,2
1970	554 201	252 110	302 091	98,8	98,9	98,8	1,2	1,1	1,2
1980	701 553	386 615	314 938	99,2	99,2	99,2	0,8	0,8	0,8
1990	551 660	294 576	257 081	99,3	99,3	99,3	0,7	0,7	0,7
2000	380 476	209 453	171 023	99,4	99,5	99,4	0,6	0,5	0,6

1 Urodzenia ogółem

- (a.). (to co na niebiesko): W latach 1960r. -2000r. Widzimy tendencję spadkową urodzeń ogółem. W roku 2000r, urodziło się o około 50% mniej dzieci niż w latach 1960r. Ilość urodzeń żywych zmniejszyła się o ½

- (b.). (to co na niebieskim tle i podkreślone) W roku 1980- widzimy znaczny wzrost ogólnej liczby urodzeń spowodowany wejściem w roku 1970r. roczników powojennych w wiek reprodukcyjny.

- (c.). ( to co na żółto ):W miastach w latach 1960r. a 1990r. rodziło się mniej dzieci niż na wsi w tych samych latach.

- (d.). (to co na czerwono) : W roku 1980- 2000r. widzimy odwrócenie tendencji większej liczby urodzeń ze wsi na miasto(co spowodowane jest dużą migracją kobiet ze wsi do miasta – oraz wejściem w wiek reprodukcyjny roczników powojennych).

2 . W procentach ogółem %

• Żywe:

- (a.). ( to co na zielono ) ogólny procent urodzeń żywych wykazuje tendencje rosnącą o około 5,6% w porównaniu lat 1960r. a 2000r.

- (b.). (to co na niebiesko ) W roku 1960r. była większa liczba urodzeń żywych w Mieście (98,7) niż na Wsi (93,8)

- (c.). ( to co na różowo ) w roku 1980r oraz w roku 1990r. . widzimy wyraźny wzrost urodzeń żywych (99,2) . W Mieście i na Wsi wzrost ten test na takim samym poziomie.

• Martwe

-(a.). (to co podkreślone i pogrubione ) Urodzenia martwe stanowiły 0,6% ogólnej liczby urodzeń w 2000r. Udział ten pokazuje tendencje malejącą na przestrzeni lat od 1960r. – do lat 2000r.

- (b.). (to co na bordowo ) w latach 1960r. oraz 1970r. Procentowy wskaźnik urodzeń martwych utrzymuje się na mniej więcej takim samym poziomie zarówno w Mieście jak i na Wsi.

- (c.). ( To co na szaro ) w latach 1980r. – oraz 1990r. widać spadek procentowego wskaźnika urodzeń martwych do 0,7/0,8 % , na Wsi i w Mieście wskaźnik ten jest taki sam

Lata		3. Małżeńskie w %			4. Na 10 000 Urodzeń
		urodzeń żywych			przypada martwych
	Ogółem	Miasto	Wieś	Ogółem	Miasto	Wieś
1960	95,5	94,8	96,1	127	129	125
1970	95,0	94,3	95,6	116	116	118
1980	95,2	94,8	95,8	83	86	82
1990	93,8	92,2	95,6	72	73	73
2000	87,9	85,2	91,2	56	54	59

3. Małżeńskie w % urodzeń żywych.

- (a.). ( to co na żółtym tle) Urodzenia pozamałżeńskie stanowiły w 2000r. w Polsce około 12% ogólnej liczby żywych urodzeń . Udział tej kategorii urodzeń żywych wykazuje tendencje rosnącą na przestrzeni lat od 1960r. – do lat 2000r. co też pokazuje spadek urodzeń żywych małżeńskich na przestrzeni lat od 1960r. – do lat 2000r.

-(b.). (to co podkreślone i pogrubione) Na Wsi i w miastach widzimy podobny procentowo spadek urodzeń żywych od lat 1960r. -2000r. Różnica między miastem a wsią wskazuje, że na wsi jest więcej urodzeń żywych niż w mieście

-(c.). (To co na czerwonym tle) W latach 2000r widzimy wyraźny spadek żywych urodzeń małżeńskich, jednakże na wsi ten spadek nie jest tak znaczny jak w mieście.

4. Na 10 000 urodzeń przypada martwych.

-(a.). (to co na zielonym tle) w latach 1960-1970 obserwujemy znaczną ilość martwych urodzeń na wsi i w mieście.

-(b.). (to co na niebieskim tle ) w latach 1980 widzimy znaczny spadek martwych urodzeń w stosunku do lat wcześniejszych.

- (c.). (to co na czerwono) w latach 2000r. widać spadek urodzeń martwych o ponad 50% w stosunku do lat 1960r.-1970r.

- (d.). w latach 1960r. -2000r. Widzimy stałą tendencje spadkową urodzeń martwych. W mieści i na wsi ilość urodzeń martwych jest do siebie zbliżona.

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………..

IV. Rodność (natężenie urodzeń)

• Rodność

1. Podstawą analizy urodzeń są z reguły współczynniki rodności i płodności

• Rodność to natężenie urodzeń badanej zbiorowości w określonym czasie

• Współczynnik urodzeń (rodności) wyraża stosunek liczby urodzeń żywych badanej zbiorowości w badanym okresie do liczby ludności do niej zaliczonej w połowie badanego okresu lub do średniej liczby ludności.

1. Ogólny współczynnik urodzeń (rodności)

$\mathbf{W}_{\mathbf{a}}\mathbf{=}\frac{\mathbf{U}_{\mathbf{t}}}{\mathbf{L}_{\mathbf{t}}}\mathbf{*C}$

W_a - współczynnik urodzeń (rodności)

U_t- Liczba urodzeń w okresie t

L_t- Liczba ludności według stanu w połowie badanego okresu t Lu średnia liczba ludności w okresie t

C - constans (1000)

• Współczynnik urodzeń dla okresów krótszych niż rok są obliczane zazwyczaj w stosunku rocznym.

• Współczynnik rodności ze względu na swoja budowę nie może być wyłącznym kryterium oceny procesu urodzeń, gdyż na kształtowanie się jego poziomu wpływa wiele czynników (struktura badanej populacji wg ług płci i wieku itp.)

• Współczynnik liczby urodzeń jest odnoszony do liczby całej ludności , bez względu na jej wiek, płeć i stan cywilny.

Ogólne współczynniki urodzeń są też zwane często „surowymi współczynnikami urodzeń: uwzględniają zmiany w poziomie płodności kobiet jak i w strukturze ludności według płci i wieku, są powszechnie stosowaną miarą rodności .

• Współczynnik urodzeń jest jednym z elementów określających współczynnik przyrostu naturalnego ludności.

• Płodność

1. Prze pojęcie „Płodność” rozumiemy natężenie urodzeń w badanej populacji kobiet będących w wieku rozrodczym

- Miernikiem płodności kobiet jest współczynnik płodności wyrażający stosunek liczby urodzeń żywych w danym okresie do liczby kobiet badanej zbiorowości, będących w wieku rozrodczym

- W Polskiej praktyce statystycznej przyjmuje się , że kobiety wchodzą w wiek rozrodczy po ukończeniu 15 roku życia i pozostają w nim do ukończenia 49 lat

1. Ogólny współczynnik rodności:

$\mathbf{W}_{\mathbf{pl}}\mathbf{= \ }\frac{\mathbf{U}_{\mathbf{t}}}{\mathbf{K}_{\mathbf{15 - 49}}}$ * C

w_pl- Współczynnik płodności

U_t- Liczba urodzeń żywych w okresie t

K_{15 − 49} - Stan liczby kobiet w wieku 15-49 lat w połowie badanego okresu (np. dla roku t stan w dniu 30.06) lub średnia liczba kobiet w wieku 15-49 lat w okresie t

C - constans (100 lub 1000)

- Współczynnik płodności wyraża średnią liczbę dzieci urodzonych w ciągu badanego okresu przypadającą na 1000 lub 100 kobiet w wieku rozrodczym.

-Ogólny współczynnik płodności nie może dać tych samych możliwości analitycznych , jak dostarczają Współczynniki Cząstkowe (grupowe)- które są obliczane dla poszczególnych roczników wieku rozrodczego kobiet.

Interpretacja tabeli wskaźników płodności ogólnej

Lata		Płodność ‰
	Ogólna	Miasto
1980	76	66
1990	50	58
2000	38	38
2002	35	31
2005	37	34
2010	44	42

(a.). (to co na żółto ) W ogólnym wskaźniku płodności od 1980 r – do 2010r. widzimy że występuje tendencja malejąca. Można mówić o dynamicznym spadku płodności.

(b.). ( to co podkreślone ) W 2002r. widzimy najniższy w tym przedziale współczynnik płodności ogólnej 35 ‰.Płodność obniżona o prawie ½ stosunku do roku 1980r.

(c.). W roku 2010 widzimy nieznaczny wzrost płodności ogólnej w stosunku do roku 2002r . jednak nie jest to wzrost wysoki w stosunku do roku 1980r.

(d.). ( to co na niebiesko ) W roku 1980r. płodność na Wsi była większa o około 1/3 niż w Mieście.

(e.). ( to co na różowo ) W przedziale lat 1990r. – 2010r. Widzimy jak współczynnik płodności w Mieście i na Wsi się wyrównuje. W 2010 r. wynosił on 42‰ - Miasto , 46‰ – Wieś.

• Współczynnik płodności małżeńskiej : to liczba kobiet w wieku rozrodczym , pozostających jednocześnie w stanie małżeńskim , oraz liczba urodzeń małżeńskich.

• Rozkład cząstkowych współczynników płodności według roczników bądź pięcioletnich grup wieku jest określany jako wzorzec płodności według wieku.

Interpretacja tabeli wskaźników płodności cząstkowej.

Lata		Przedziały wiekowe
	20-14	25-29	30-34
1980	179,6	136,4	69,1
1990	165,2	121,4	58,6
1995	113	104	53,7
1997	100,7	100	53,4
1999	92,6	96,2	52,2
2005	58,7	90,3	59,2
2010	56	94	75

(a.). ( to co na żółto ) W latach 1980r. do 1997r. widzimy, że najwyższa płodność przypada na wiek I. 20-24 lata(wzorzec płodności w danym okresie), II . 25-29 lat, III. 30-34 lata.
(b.). (to co na niebiesko ) W roku 1999 najwyższa płodność przypada na przedział wiekowy I. 25-29 lat(wzorzec płodności w danym okresie, II. 20-24 lata, III. 30-34 lata.
(c.). ( to co na oliwkowo ) W roku 2005 r. najwyższa płodność przypada na przedział wiekowy I. 25-29 lat(wzorzec płodności w danym okresie , II. 30-34 lata, III. 20-24 lata.

(d.). ( to co na czerwono , pogrubione i podkreślone) W roku 2010r. widzimy , ze wskaźnik płodności cząstkowej spadł o ponad 1/3 w stosunku do roku 1980r.

(e.). Widzimy, że w latach 1980r. – 2010r. w każdym przedziale wiekowym zmniejsza się przyst.

• Płodność naturalna

- Płodność naturalna to płodność małżeńska wynikająca z braku stosowania jakichkolwiek metod zapobiegania lub przerywania ciąży , czy też świadomych działań zmierzających do kontrolowania płodności w zależności od liczby już posiadanych dzieci.

• Syntetyczne miary reprodukcji płodności:

1. Pozwalają ocenić tempo wzrostu ludności ogółem, liczby ludności w określonych grupach oraz wielkość potencjału demograficznego.

- Przyrost naturalny: To różnica między liczbą urodzeń, a liczbą zgonów w badanym okresie na określonym terytorium.