PG1nn s. 103

KOMENTARZE DO NIEKTÓRYCH DZIEŁ SZTUKI

(NAWIĄZANIA DO WYBRANYCH ZAGADNIEŃ

DOTYCZĄCYCH POSZCZEGÓLNYCH EPOK)

Wybrane zagadnienia dotyczące antyku (podręcznik, s. 312–313)

Frencesco del Cossa, Triumf Wenus – malarz zaczerpnął rozwiązanie kompo-
zycyjne bezpośrednio ze sławnej hellenistycznej grupy rzeźbiarskiej (zamiesz-
czonej na tej samej stronie podręcznika); do tego dzieła odwoływało się wielu
artystów, m.in. Rafael i Rubens

Michał Anioł, Dawid – temat co prawda biblijny, ale ujęcie postaci zdecydowanie
antykizujące; uwidocznienie harmonii ludzkiego ciała, studium aktu oraz kon-
trapost jako rozwiązanie kompozycyjne wskazują na bezpośrednią inspirację
rzeźbą antyczną

Leo van Klenze, Gliptoteka monachijska – bezpośrednie odwołanie się do
formy frontonu świątyni antycznej, tu: w budynku muzealnym, co można
interpretować jako przejaw – typowej dla XIX wieku – sakralizacji sztuki

Heinrich Tessenow, Instytut gimnastyki rytmicznej w Hellerau – środkowa część
nawiązuje do proporcji i ogólnego charakteru antycznego frontonu świątyni,
jednakże o wiele bardziej syntetycznie niż na przykład w wypadku monachijskiej
Gliptoteki; brak tu bezpośredniego zaczerpnięcia z repertuaru form antycznych;
dodatkową motywacją do zastosowania antykizującego rozwiązania była za-
pewne funkcja budynku – zarówno gimnastyka, jak i rytm kojarzą się z antykiem

Adam Smolana, Nike II – rzeźba gdańskiego artysty w sposób bardzo prosty, ale
sugestywny odwołuje się do tradycji antycznej, wskazuje na to nie tylko sam
tytuł; forma, choć bardzo syntetyczna, przypomina sławną Nike z Samotraki
z paryskiego Luwru – wysunięta dynamicznie do przodu noga, uniesione,
ale ułamane ramiona, brak głowy to cechy formalne, które odnajdziemy
w obu dziełach; można też zauważyć, że dzieło Smolany dzięki daleko
posuniętemu uproszczeniu przypomina nieco ułamaną grecką kolumną, fałdy
szat stanowiłyby tu odpowiednik kanelury

Wybrane zagadnienia dotyczące średniowiecza (podręcznik, s. 314–315)

Arnold B¨

ocklin, Wojna – malarz jednoznacznie nawiązuje do późnośredniowiecz-

nej ikonografii apokalipsy, choć temat (wojna) nie odwołuje się bezpośrednio
do tekstu biblijnego; jednak ujęcie nowoczesnego twórcy wskazuje na to, że ro-
zumie on wojnę jako wcieloną apokalipsę (najsłynniejsze późnośredniowieczne
przedstawienia jeźdźców apokaliptycznych są dziełem Hansa Memlinga i przede
wszystkim Albrechta D¨

urera)

Gustaw Klimt, Portret Adeli Bloch-Bauer I – artysta nawiązał do średniowiecznej
formy – dekoracyjnej, bez głębi perspektywicznej, z bardzo silnie zaznaczoną
warstwą ornamentalną; dodatkowe skojarzenia ze sztuką średniowieczną może
budzić gest portretowanej – złożone na piersi dłonie mogą się kojarzyć
z podobnym gestem spotykanym często w przedstawieniach Zwiastowania

PG1nn s. 104

104

Komentarze do niektórych dzieł sztuki...

Auguste Perret, kościół Notre Dame du Raincy – jeden z najznakomitszych w XX
wieku przykładów zaadaptowania wzorców średniowiecznych w architekturze
sakralnej; choć architekt zastosował bardzo nowoczesną technologię żelbetową
i zrezygnował z wszelkich bezpośrednich nawiązań do form średniowiecznych,
to jednak dzięki klarowności konstrukcyjnej, wertykalizmowi podpór i wprowa-
dzeniu wielkich połaci witraży udało mu się przywołać nastrój świątyni gotyckiej
– przeszklone ściany kojarzą się przede wszystkim z arcydziełem francuskiego
gotyku, jakim jest paryska Sainte-Chapelle

Raymond Hood, Chicago Tribune – ten projekt ze względu na neogotyckie
zwieńczenie budynku bardzo dobrze odpowiadał idei konkursu na stworzenie
najpiękniejszego biurowca świata; świadczy to o żywotności neośredniowiecznej
estetyki jeszcze w okresie międzywojennym

Chrysler Building – jeden z niezliczonych przykładów na żywotność w XX wieku
idei wysokiej, wspinającej się ku niebu wieży, tej samej idei, która przyświecała
budowniczym gotyckich katedr

Ernst Barlach, Pieta – przykład adaptacji typowo średniowiecznego motywu
ikonograficznego w rzeźbie współczesnej; rzeźbiarz nie ogranicza się jednak
do prostego przejęcia historycznego wzoru – przez bardzo daleko posunięte
uproszczenie swej kompozycji nadaje jej dodatkowy, nowy walor, tworząc
sugestię prostego krzyża

Wybrane zagadnienia dotyczące renesansu (podręcznik, s. 316–317)

Leo von Klenze, K¨

onigsbau w Monachium – bezpośrednie nawiązanie do

renesansowych florenckich palazzi; najwyraźniej uznano, że tego rodzaju
pierwowzór jest wystarczająco godny, by odwołać się do niego w XIX-wiecznej
rezydencji monarszej

´

Edouard Manet, Śniadanie na trawie – malarz świadomie igra z tradycją rene-
sansową – układ postaci został zapożyczony bezpośrednio z ryciny Marcantonia
Raimondiego wedle Rafaela, a pomysł, by zestawić na tle pejzażowym ubranych
mężczyzn z nagimi kobietami, zaczerpnął Manet ze sławnego arcydzieła z Luwru
– Koncert wiejski (dawniej przypisywanego Giorgionowi, obecnie często także
Tycjanowi); te szacowne wzorce nie uchroniły Maneta przed skandalem –
współczesne stroje mężczyzn sugerowały sytuację nazbyt dwuznaczną

Bolesław Cybis, Primavera – już w tytule ujawnia się związek dzieła z rene-
sansową tradycją, a ściślej – ze sławnym arcydziełem Botticellego, jednakże
cel Cybisa jest inny niż w pierwowzorze – o ile florencki artysta ukazywał
skomplikowaną narrację mitologiczną, o tyle polski malarz jest skupiony
raczej na tajemnicy dojrzewania, budzenia się zmysłów, a więc metaforycznej
wiosny ludzkiego życia; aluzję do renesansowego pierwowzoru stanowią kwiaty
zdobiące tapetę

Joseph Cornell, Portret – amerykański artysta zastosował zabieg polegający
na bezpośrednim zacytowaniu renesansowego arcydzieła, jakim jest portret
Pinturicchia, i ukazaniu go w nowym kontekście; wymieszanie zwielokrot-
nionych reprodukcji renesansowego obrazu z całkiem innymi fragmentami
rzeczywistości daje efekt nieco surrealistyczny, a całość można rozumieć jako
rozważanie na temat mechanizmów ludzkiej pamięci (można też dodać, że
Cornell reprodukuje renesansowy pierwowzór w odbiciu lustrzanym)

PG1nn s. 105

Komentarze do niektórych dzieł sztuki...

105

Le Corbusier, Modulor – tworząc swego Modulora, a więc idealny wzorzec
człowieka jako miary rzeczy (w tym wypadku przede wszystkim architektury),
dwudziestowieczny architekt odwołał się bezpośrednio do podobnych prób po-
dejmowanych przez artystów renesansu, z których najsławniejszą jest Człowiek
witruwiański Leonarda da Vinci

Maciej Urbaniec, Cyrk – polski plakacista odwołał się do bodaj najsławniejszego
renesansowego arcydzieła, jakim jest Mona Liza. Obraz ten był w ostatnim
stuleciu trawestowany setki, a pewnie wręcz tysiące razy; tu mamy do czynienia
z wyjątkowo inteligentną próbą; artysta w przewrotny sposób zestawił bowiem
ponadczasową statyczność popiersia Mony Lizy z akrobatyczną dynamiką reszty
jej ciała – tej, której na obrazie Leonarda da Vinci nie widzimy

Wybrane zagadnienia dotyczące romantyzmu (podręcznik, s. 318–319)

Edvard Munch, Samotna – artysta w oczywisty sposób nawiązał do jednego z naj-
bardziej charakterystycznych motywów romantycznego malarstwa – człowiek
wobec ogromu natury; szczególnie często motyw ten eksplorował Caspar David
Friedrich, tu został powtórzony przez Muncha niemal dokładnie

Erich Kettelhut, projekt scenografii do filmu Nibelungi Fritza Langa – jakkolwiek
sam literacki pierwowzór Nibelungów jest oczywiście średniowieczny, to jednak
jego popularność w kulturze niemieckiej jest związana z romantyzmem,
a przede wszystkim ze sławnym operowym cyklem Ryszarda Wagnera; także
wzniosła, mroczna i tajemnicza wizja średniowiecza, która ujawnia się w re-
produkowanym tu projekcie Kettelhuta (obecna zresztą do dziś w kulturze
popularnej, wystarczy przypomnieć ekranizację Władcy pierścieni), ma swe
korzenie w europejskim romantyzmie

Pablo Picasso, Kostnica – XX-wieczny artysta w swej wstrząsającej kompozycji
nawiązuje bezpośrednio (zarówno przez temat, jak i układ kompozycyjny) do
swego wielkiego rodaka, Francisca Goyi, którego obrazy należą do jednych
z najbardziej wstrząsających doby romantyzmu

Tadeusz Trepkowski, V Konkurs Chopinowski – jeden z najwybitniejszych
polskich plakacistów odwołuje się do popularnych wyobrażeń łączących twór-
czość romantycznego geniusza Fryderyka Chopina z melancholijnym, niemal
monochromatycznym pejzażem mazowieckim

Leszek Sobocki, Duszno – obraz krakowskiego malarza ciekawie wpisuje się
w romantyczną tradycję polskiej kultury; powstał w trudnym okresie po
zdławieniu wolnościowych aspiracji Polaków w latach 1980–1981 i zarówno
tytułem, jak i samą kompozycją malarską obrazuje panującą wówczas atmosferę
braku powietrza, przestrzeni, wolności; artysta (mamy tu do czynienia z auto-
portretem), ubrany w strój przypominający kostium Stańczyka, romantycznym
gestem próbuje zedrzeć z siebie zalewającą go czerwień i wydobyć się ku jasnej
przestrzeni wolności