FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

53

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2012

więc nie wszystkie metabolity tych le-
ków mogą ulec sprzężeniu. Ten względ-
ny niedobór form izomerycznych glu-
konylotransferaz prowadzi do sytuacji,
w której metabolity NLPZ sprzęgane
są z kwasem siarkowym; przy czym na-
leży podkreślić, że mechanizm ten u ko-
tów jest mało wydajny w porównaniu
z innymi gatunkami zwierząt.

Mechanizm działania

niesterydowych leków

przeciwzapalnych

Mechanizm działania niesterydowych
leków przeciwzapalnych oparty jest
na hamowaniu aktywności enzymu
zwanego cyklooksygenazą (COX). En-
zym ten bierze udział w przekształce-
niu uwolnionego z fosfolipidów bło-
nowych uszkodzonej komórki kwasu
arachidonowego (AA), który pod wpły-
wem fosfolipazy A

2

ulega przemianie

w cykliczne nadtlenki (PGG

2

i PGH

2

)

będące prekursorami prostaglandyn,
prostacykliny i tromboksanu. COX wy-
stępuje w postaci dwóch form izome-
rycznych: COX-1 (forma konstytucyjna)
i COX-2 (forma indukowana).

COX-1 jest enzymem błonowym zlo-

kalizowanym w retikulum endoplazma-
tycznym. Bierze udział w różnych fi zjo-
logicznych procesach organizmu, m.in.
dzięki niemu powstają prostaglandyny,
które są odpowiedzialne za powstawa-
nie warstwy śluzu powlekającego błonę
śluzową żołądka i jelit, stymulują wy-
dzielanie jonów wodorowęglanowych

Niesterydowe leki przeciwzapalne
(NLPZ; ang. NSAIDs, non-steroidal an-
ti-infl ammatory drugs) działające prze-
ciwzapalnie, przeciwgorączkowo i prze-
ciwbólowo, są powszechnie stosowane
w praktyce lekarsko-weterynaryjnej.
Obecnie lekarze weterynarii dysponu-
ją szeroką gamą preparatów z tej gru-
py leków. Powszechność dostępu leków
z tej grupy w medycynie weterynaryj-
nej, a także zbyt częste podawanie zwie-
rzętom tych preparatów mogą dopro-
wadzić do uszkodzenia błony śluzowej
przewodu pokarmowego, jak również
do niewydolności nerek i wątroby. Sto-
sowanie niesterydowych leków prze-
ciwzapalnych u psów i kotów może
spowodować działania niepożądane
ze strony przewodu pokarmowego, ob-
jawiające się brakiem apetytu, bólami
jamy brzusznej, krwawymi wymiotami
(haematemesis), krwawymi stolcami (me-
lena), anemią, nadżerkami, owrzodze-
niami, które mogą perforować ściany
przewodu pokarmowego, co w konse-
kwencji może być przyczyną zapalenia
otrzewnej (peritonitis) (2). Ze szczegól-
ną ostrożnością należy stosować nie-
sterydowe leki przeciwzapalne u kotów
z powodu niskiej wydajności procesów
biorących udział w metabolizowaniu tej
grupy leków (3). W organizmie kotów
bardzo powoli dochodzi do sprzęgania
metabolitów NLPZ z kwasem glukuro-
nowym, ze względu na zbyt małą licz-
bę form izomerycznych specyfi cznych
enzymów – glukonylotransferaz; tak

lek. wet. Maciej Grzegory, lek. wet. Dominik Poradowski

*

, lek. wet. Rafał Ciaputa

**

, dr hab. n. wet. Krzysztof Kubiak, prof. nadzw.,

dr n. wet. Jolanta Spużak, dr n. wet. Marcin Jankowski, dr n. wet. Kamila Glińska-Suchocka

Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

*

Zakład Farmakologii i Toksykologii Katedry Biochemii, Farmakologii i Toksykologii Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

**

Zakład Patomorfologii i Weterynarii Sądowej Katedry Patologii Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu

NSAIDs in the therapy of dogs and cats: a challenge for the veterinarian

Niesterydowe leki
przeciwzapalne w terapii
psów i kotów

– wyzwanie dla lekarza weterynarii

Streszczenie

Ze względu na swoje właściwości prze-
ciwzapalne, przeciwgorączkowe i prze-
ciwbólowe niesterydowe leki przeciwza-
palne (NLPZ, ang. NSAIDs, non steroidal
anti-infl ammatory drugs) są powszechnie
stosowane w praktyce lekarsko-wetery-
naryjnej. Lekarze weterynarii dysponują
obecnie szeroką gamą preparatów z tej
grupy leków. Celem artykułu jest przed-
stawienie działań niepożądanych NLPZ
na błonę śluzową przewodu pokarmo-
wego u psów i kotów oraz zasad leczenia
zmian powstałych w wyniku uszkodzenia
błony śluzowej przewodu pokarmowego
przez tę grupę leków.

Słowa kluczowe

niesterydowe leki przeciwzapalne, wrzo-
dy, pies, kot

Abstract

Because of their anti-infl ammatory, anal-
getic and antipyretic eff ects NSAIDs are
commonly used in veterinary practice. Ve-
terinary surgeons have access to a variety
of preparations with non-steroidal anti-
infl ammatory substances. The aim of the
article is to describe NSAIDs adverse re-
actions on the alimentary tract mucosa
in dogs and cats and to off er the drug in-
duced lesions treatment scheme.

Key words

nonsteroidal anti-infl ammatory drugs,
ulcers, dog, cat

FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

54

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2012

Ryc. 1. Owrzodzenia w części przedodźwiernikowej
żołądka powstałe w wyniku stosowania ketoprofenu
i diclofenaku u psa. Widoczne 3 wrzody olbrzymie

Ryc. 2. Nadżerki w części odźwiernikowej żołądka u psa
w wyniku stosowania niesterydowych leków przeciw-
zapalnych

Ryc. 3. Owrzodzenia błony śluzowej żołądka u psa w wy-
niku stosowania kwasu acetylosalicylowego

Nazwa substancji czynnej

Dawkowanie u psa

Dawkowanie u kota

Etodolak

10-15 mg/kg PO

Nie stosuje się

Fluniksyna

1,1 mg/kg jednokrotnie IV, IM, SC

1,1 mg/kg jednokrotnie IV, IM, SC

Firokoksyb

5 mg/kg co 24 h PO

1,5 mg/kg jednokrotnie PO

Karprofen

2,2 mg/kg co 12 h PO lub 4,4 mg/kg co 24 h PO

2,2 mg/kg co 12 h SC lub 4,4 mg/kg co 24 h SC

4 mg/kg jednokrotnie lub 0,5 mg/kg co 24 h PO przy

dłuższej terapii

Ketoprofen

1 mg/kg co 24 h PO przez kolejne 5 dni

1 mg/kg co 24 h PO przez kolejne 5 dni

Kwas meklofenamowy

1,1 mg/kg/dzień PO przez kolejne 5 dni

Nie stosuje się

Kwas tolfenamowy

4 mg/kg co 24 h PO, SC, IM

4 mg/kg co 24 h PO, SC, IM

Meloksikam

dawka uderzeniowa: 0,2 mg/kg PO, SC, IV

dawka podtrzymująca: 0,1 mg/kg co 24 h PO, SC, IV

0,05 mg/kg co 24 h PO, później 0,05 mg/kg co 48-

72 h PO przy długotrwałej terapii

0,15-0,3 mg/kg SC jednokrotnie

Metamizol

20-50 mg/kg co 24 h IV, IM

Nie stosuje się

Mawakoksyb

2 mg/kg PO co 14 dni

Nie stosuje się

Naproxen

dawka uderzeniowa: 5 mg/kg

dawka podtrzymująca: 2 mg/kg co 48 h PO

Nie stosuje się

Piroksikam

0,3 mg/kg co 48 h PO

terapia przeciwnowotworowa: 0,3 mg/kg co 24 h PO

0,3 mg /kg co 24 h PO lub 1 mg/kota co 24 h PO

Robenakoksyb

1-2 mg/kg co 24 h PO lub SC

1-2 mg/kg co 24 h PO lub SC

Tepoksalin

10 mg/kg co 24 h PO

10 mg/kg jednorazowo PO

Tab. 1. NLPZ najczęściej stosowane u psów i kotów (15)

Kwas acetylosalicylowy

Przeciwzakrzepowo: min. 1 mg/kg,

średnio 5-10 mg/kg co 24-48 h PO

Przeciwzakrzepowo: 80 mg/kota co 72 h PO

Tab. 2. Niesteroidowe leki przeciwzapalne stosowane u psów i kotów z uwagi na swoje działanie przeciwzakrzepowe (15)

przez komórki nabłonkowe, pobudza-
ją procesy naprawcze nabłonków, a po-
nadto obniżają wydzielanie soku żo-
łądkowego i pepsyny przez komórki
kubkowe żołądka. COX-2 z kolei po-
jawia się podczas procesów zapalnych
i jest odpowiedzialny za powstawanie
mediatorów zapalenia, bólu i gorącz-
ki. Wśród niesterydowych leków prze-
ciwzapalnych możemy wyróżnić takie,
które hamują aktywność obu form izo-
merycznych COX, i takie, które działają
preferencyjnie wobec COX-2. Preferen-
cyjne inhibitory COX-2, np. meloksi-
kam, karprofen, mawakoksyb, wywie-
rają mniejsze działanie wrzodotwórcze
w porównaniu do leków będących in-

hibitorami obu izoform COX (np. eto-
dolak, metamizol, kwas tolfenamowy).
Do NLPZ najczęściej stosowanych
u psów zaliczamy: meloksikam, kar-
profen, kwas tolfenamowy, metamizol,
fl uniksynę, mawakoksyb, tepoksalin,
robenakoksyb. Natomiast u kotów za-
stosowanie znalazły m.in.: meloksikam,
robenakoksyb, ketoprofen, które można
podawać wielokrotnie, oraz fi rokoksyb,
tepoksalin, derakoksyb, karprofen, któ-
re podawane są tylko jednorazowo.

Najczęstsze powikłania

przy stosowaniu NLPZ

Najpowszechniejszym powikłaniem
po zastosowaniu NLPZ są nadżerki

i owrzodzenia błony śluzowej żołądka.
Zmiany te lokalizują się w większości
przypadków w części odźwiernikowej
żołądka. Wynika to z odmiennej struk-
tury mikrokrążenia w śluzówce trzo-
nu i części odźwiernikowej żołądka.
W trzonie żołądka błona śluzowa za-
opatrywana jest przez naczynia wycho-
dzące z błony podśluzowej i tworzące
sieć naczyń włosowatych pozostających
w ścisłym kontakcie z komórkami na-
błonka gruczołowego. Ułatwia to trans-
port HCO

3

-

z gruczołów do nabłonka

powierzchniowego i neutralizację dy-
fundujących ze światła żołądka jonów
wodorowych. Ponadto naczynia te łą-
czą się w 1/3 środkowej części błony

ry

c. ar

chiwum autor

ów

FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

55

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2012

śluzowej licznymi połączeniami poziomymi, które stwarzają
możliwość krążenia obocznego i zapobiegają niedokrwieniu
powierzchniowych obszarów śluzówki trzonu w przypadku
zaburzeń krążenia rozwijających się pod wpływem NLPZ.
Natomiast w części odźwiernikowej żołądka, w naczyniach
śluzówki brak jest połączeń poziomych, co znacznie ogra-
nicza możliwość krążenia obocznego i sprawia, że zakrzepi-
ca naczyń wywołuje rozległe niedokrwienie i martwicę tkan-
ki (7, 8). Ponadto wzmożona kurczliwość mięśniówki może
w obrębie odźwiernika prowadzić niemal do całkowitego
ustania krążenia, podczas gdy w obrębie trzonu jej wpływ
na krążenie jest znacznie mniejszy (9, 10). Na powstałe w na-
stępstwie niedokrwienia powierzchniowe ogniska martwicy
błony śluzowej działają kwas solny i pepsyna, co doprowadza
do powstania nadżerek i owrzodzeń (9). Działanie ogólne
NLPZ prowadzi także do istotnych zmian w grubości i skła-
dzie warstwy śluzu chroniącego błonę śluzową żołądka. Osła-
biona zostaje również aktywność strefy proliferacyjnej bło-
ny śluzowej, co powoduje zaburzenia w procesie odbudowy
nabłonka (11, 12). Kontaktowe działanie niesterydowych le-
ków przeciwzapalnych na błonę śluzową wynika w głównej
mierze z uszkodzenia i dysfunkcji mitochondriów komórek
nabłonkowych z następowym niedoborem ATP i w dalszej
konsekwencji wzmożoną ich wrażliwością na działanie en-
dogennych czynników uszkadzających (HCl, pepsyna) (11,
13, 14). Przedstawione wyżej mechanizmy uszkadzającego
działania NLPZ prowadzą do powstania zmian patologicz-
nych, począwszy od przekrwienia błony śluzowej, poprzez
stany zapalne, nadżerki i rozległe owrzodzenia, aż do per-
foracji ściany żołądka.

Objawy kliniczne
Objawy kliniczne manifestowane przez zwierzęta zależą
od rozległości owrzodzeń błony śluzowej. Najczęściej wy-
stępują wymioty treścią fusowatą, zdarza się jednak, że przy
nieznacznym owrzodzeniu błony śluzowej żołądka mogą
one nie wystąpić. Treść wymiocin najczęściej zawiera śluz
zmieszany z krwią (w głównej mierze przetrawioną lub świe-
żą) oraz domieszki żółci (1). Kał oddawany przez zwierzęta
jest najczęściej smolisty, gdyż zawiera przetrawioną krew.
Dosyć często zaobserwować można nieprzyjemny zapach
z jamy ustnej (fetor ex ore). Zwierzęta są apatyczne, mają
zmniejszony apetyt lub wykazują brak apetytu. Podczas
omacywania jamy brzusznej można stwierdzić bolesność
okolicy żołądka.

Badania laboratoryjne
W badaniu hematologicznym można stwierdzić niedokrwi-
stość (regeneratywną lub nieregeneratywną), mikrocytarną
niedobarwliwą, której przyczyną są przewlekle krwawiące
wrzody żołądka i/lub wybroczyny. Hematokryt może być
obniżony ze względu na występujące u zwierząt wymioty.
Płytki krwi ulegają także obniżeniu przy wrzodach żołądka.
W badaniu biochemicznym surowicy krwi obserwuje się za-
burzenia elektrolitowe.

Badanie ultrasonografi czne
Badanie USG jamy brzusznej nie jest badaniem rozstrzy-
gającym w przypadku podejrzenia wrzodów. W obrazie

FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

56

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2012

USG można zaobserwować ubytki
w blaszce właściwej błony śluzowej
żołądka (zmiany kraterowate) oraz
nagromadzenie pęcherzyków gazu
w ubytkach błony śluzowej. Zmiany
te są lepiej widoczne w przypadku na-
gromadzonej płynnej treści w świetle
żołądka (1).

Badanie endoskopowe
Gastroduodenoskopia jest badaniem
potwierdzającym owrzodzenia błony
śluzowej żołądka oraz dwunastnicy.
W obrazie endoskopowym owrzodze-
nia błony śluzowej żołądka spowodo-
wane przez NLPZ widoczne są najczę-
ściej jako głębokie jej ubytki, kształtu
okrągłego lub owalnego (ryc. 1, s. 54).
W przypadku wrzodów olbrzymich żo-
łądka zawsze istnieje ryzyko perfora-
cji. Podczas badania endoskopowego
zawsze należy pobrać bioptaty do ba-
dania histopatologicznego w celu wy-
kluczenia ewentualnych procesów no-
wotworowych. Bioptaty pobiera się
zawsze z wału brzeżnego wrzodu, ni-
gdy z niszy wrzodu, ponieważ może
to doprowadzić do perforacji ściany
żołądka.

Leczenie owrzodzeń błony

śluzowej żołądka

W terapii wrzodów u psów i kotów wy-
korzystywane są leki hamujące uwalnia-
nie soku żołądkowego, środki alkalizu-
jące, leki o działaniu cytoprotektywnym
na błonę śluzową oraz analogi prosta-
glandyn (PGE

1

).

Przy krwawiących owrzodzeniach

błony śluzowej żołądka i dwunastnicy
należy także pamiętać o wprowadze-
niu antybiotykoterapii, gdyż krew jest
dobrą pożywką dla bakterii, co w kon-
sekwencji może doprowadzić do wtór-
nych infekcji bakteryjnych w obrębie
przewodu pokarmowego. Najczęściej
stosowane są antybiotyki β-laktamowe
z grupy cefalosporyn lub pochodne
aminopenicylin. Mogą być one łączo-
ne z aminoglikozydami (amikacyna
lub gentamycyna) (1). W przypadkach
perforacji owrzodzeń i wystąpienia za-
palenia otrzewnej wskazana jest tera-
pia przeciwbólowa z wykorzystaniem
leków opioidowych, np. buprenorfi-
ny i fentanylu. Buprenorfi nę stosuje
się w dawce 0,005-0,02 mg/kg MC, IV,
SC u psów i kotów. Czas działania bu-
prenorfi ny wynosi średnio do 6 go-

dzin. Fentanyl stosuje się u psów i ko-
tów w dawkach 2-5 mcg/kg/h. Używany
jest on głównie w postaci plastrów der-
malnych. Można go stosować w terapii
silnego bólu u psów przez ok. 3 dni,
a u kotów – ok. 5 dni (4). Jeżeli pacjent
jest we wstrząsie hipowolemicznym,
należy podawać dożylnie płyny wielo-
elektrolitowe. U psów podaje się płyny,
najczęściej płyn Ringera z mleczanami
lub płyn wieloelektrolitowy, w dawce
70-90 ml/kg m.c., i.v., w czasie pierw-
szej godziny płynoterapii. U kotów
podaje się płyny – wieloelektrolitowy
lub Ringera z mleczanami – w dawce
30-40 ml/kg m.c., i.v., podczas pierw-
szej godziny. Jeżeli mamy do czynie-
nia z ostrym wstrząsem hipowolemicz-
nym, pacjent ma niskie ciśnienie krwi
lub obniżony poziom białek we krwi,
musimy rozważyć podanie HES (hy-
droksyetyloskrobia) w dawce 14-20 ml/
kg m.c., i.v. lub osocza w dawce 10-
30 ml/kg m.c., i.v. jako dodatek do kry-
staloidów (5).

Podsumowanie

W przypadkach stosowania niesterydo-
wych leków przeciwzapalnych w terapii

Leki obniżające

wydzielniczość żołądka

Leki alkalizujące

Leki o selektywnym

działaniu cytoprotektywnym

na błonę śluzową przewodu

pokarmowego

Analogi prostaglandyn

Antagoniści H

2

receptorów

– mechanizm ich działania polega

na blokowaniu receptora H

2

histaminowego w komórkach

ściennych żołądka.

Cymetydyna – w dawce

5-10 mg/kg m.c., PO/SC

3-4 x dziennie u psa i kota.

Ranitydyna – w dawce

1-4 mg/kg PO, IV lub SC

2-3 x dziennie u psa i kota.

Famotydyna – w dawce

0,3-0,6 mg/kg m.c., PO

2-3 x dziennie u psa.

Inhibitory pompy protonowej

– mechanizm ich działania polega

na inhibicji pompy protonowej

H

+

-K

+

-ATP-azy w komórkach

okładzinowych żołądka.

Omeprazol – w dawce

0,7-2 mg/kg m.c., PO,

co 24 godziny u psów i kotów.

Fosforan glinu – w dawce

0,5-1 ml/kg m.c., PO, co 4 godziny

u psa i kota.

Sole magnezu – w dawce

0,5-1 ml/kg m.c., PO, co 4 godziny

u psa i kota.

Wodorotlenek glinu – w dawce

2-10 ml, PO, co 4 godziny

u psa i kota.

Sukralfat – sól glinowa siarczanu

sacharozy o działaniu osłaniającym

na błonę śluzową przewodu

pokarmowego.

Uniemożliwia dyfuzję wsteczną

jonów wodorowych poprzez

tworzenie silnie spolaryzowanych

cząsteczek o dużym powinowactwie

do białek w wysiękach zapalnych.

Ponadto hamuje działanie pepsyny

i soli żółciowych w obrębie

uszkodzonej śluzówki przewodu

pokarmowego.

Sukralfat stymuluje również

produkcję endogennych prostaglan-

dyn, śluzu oraz dwuwęglanów

w błonie śluzowej żołądka.

Dawkowanie:

u psów – 250-1000 mg/psa PO,

2-3 x dziennie,

u kotów: 125-250 mg/kota PO,

2-3 x dziennie.

Analogi prostaglandyny

E

1

– działają cytoprotektywnie

na błony śluzowe przewodu

pokarmowego oraz obniżają

wydzielniczości. Stymulują

przepływ krwi przez błonę

śluzową przewodu

pokarmowego oraz sekrecję

dwuwęglanów.

Misoprostol – w dawce

1-3 μg/kg m.c., PO,

2-3 x dziennie u psów.

Tab. 3. Leki stosowane w terapii wrzodów żołądka oraz dwunastnicy u psów i kotów (1)

FARMAKOLOGIA

WETERYNARIA W PRAKTYCE

57

www.weterynaria.elamed.pl

MARZEC • 3/2012

psów i kotów zawsze należy pamiętać
o możliwościach wystąpienia działań
niepożądanych tej grupy. Błona śluzo-
wa przewodu pokarmowego jest szcze-
gólnie narażona na działania niepożą-
dane tej grupy leków; możliwe są także
komplikacje dotyczące funkcjonowania
nerek (brak jest prostaglandyn, będą-
cych endogennymi czynnikami chro-
niącymi część rdzenną i kłębuszko-
wą nerki przed kurczącym działaniem
na naczynia noradrenaliny i angioten-
syny), wątroby (indukcja hiperbiliru-
binemii) oraz trzustki. Rolą lekarzy
weterynarii prowadzących terapię nie-
sterydowymi lekami przeciwzapalnymi
jest odpowiedni dobór preparatu, któ-
ry będzie wykazywać jak najmniejsze
działanie niepożądane, oraz uświado-
mienie opiekunom zwierząt, jakie skut-
ki może spowodować podawanie NLPZ
stosowanych w medycynie ludzkiej. ‰

Piśmiennictwo
1. Lecoindre P., Gaschen F., Monnet E.:

Diseases of the stomach: 4.5: Erosiones and
gastric ulceris. [W:] Canine and Feline
Gastroenterology. Wolters Kluwer, 2011,
222-227.

2. Radi Z.A.: Pathophysiology of Cyclooxyge-

nase Inhibition in Animal Models. „Toxico-
logic Pathology”, 2009, 37: 34-46.

3. Khwanjai V., Chuthatep S., Durongphong-

torn S., Yibchok-Anun S.: Evaluating the ef-
fects of 14-day oral vedaprofen and tolfenamic
acide treatment on renal function, hematolo-
gical and biochemical profi les in healthy cats.
„J. Vet. Pharmacol. Therap.”, 10.1111/j.
1365-2885.2011.01282.x. March 2011.

4. Hansen B.D.: Acute pain management.

„Vet. Clin. North. Am. Small Anim. Pract.”,
2000, 30, 899-9165.

5. Plunkett S.J.: Stany nagłe w zatruciach.

[W:] Stany nagłe małych zwierząt. Elsevier
Urban & Partner, Wrocław 2009.

6. Neiger R.: Choroby żołądka. [W:] Choroby

przewodu pokarmowego psów i kotów. Ga-
laktyka, Łódź 2009.

7. Houszka M.: Gastropatyczne działanie

niesterydowych leków przeciwzapalnych.
„Med. Wet.”, 1998, 54(9), 594-597.

8. Prokopiw I., Hynna-Lieprt T.T., Dinda

P.K., Prentice R.S.A., Beck I.T.: The micro-
vascular anatomy of the canine stomach.
A comparison between the body and the
antrum. „Gastroenterology”, 1991, 100,
638.

9. Houszka M., Janeczek W.: Owrzodzenia

błony śluzowej żołądka psów leczonych
kwasem acetylosalicylowym. „Życie Wet.”,
1998, 11, 429-430.

10. Hilton L.E., McLoughlin M.A., Johnson

S.E., Weisbrode S.E.: Spontaneous Gastro-
duodenal Perforation in 16 Dogs and Seven
Cats (1982-1999). „J. Am. Anim.Hosp.
Assoc.”, 2002, 38:176-187.

11. Nowak M., Houszka M.: Ostrożnie z nie-

steroidowymi lekami przeciwzapalnymi!
„Magazyn Wet.”, 2003, vol. 12, 81, 69-70.

12. Houszka M.: Weterynaria. Wrocław, Roz-

prawy, 1995, 274.

13. Caselli M., Ruina M., La-Corte R.: Ul-

trastructural damage of gastric epithelium
in patients taking NSAIDs. „Ital. J. Gastro-
enterol.”, 1996, 28, 16.

14. Hayllar J., Macpherson A., Bjarnason I.:

Gastroprotection and non-steroidal anti-
infl ammatory drugs (NSAIDS). Rationale
and clinical implications. „Drug. Sat.”, 1992,
7, 86.

15. Papich M.G.: Saunders Handbook of Ve-

terinary Drugs Small and Large Animal.
Elsevier Saunders, USA, 2011.

16. Riviere J.E., Papich M.G.: Veterinary Phar-

macology & Therapeutics. Wiley Blackwell,
2009, 457-560.

lek. wet. Maciej Grzegory

Katedra Chorób Wewnętrznych

z Kliniką Koni, Psów i Kotów

Wydział Medycyny Weterynaryjnej

Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu

50-366 Wrocław, pl. Grunwaldzki 47