Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

1

Wprowadzenie do systemu Linux

Wst p

ę

Rodziny systemów operacyjnych: Windows, MacOS... UNIX, Linux.

Historia

Bell Labs / AT&T, 1969 – UNICS
kwestie prawne: sprzedawanie licencji osobom trzecim zamiast rozprowadzania systemu
samodzielnie
skutek: wielo odmian pochodz cych od ró nych firm

ść

ą

ż

(np.: Sun - SunOS/Solaris, IBM - AIX, HP - HP-UX...)
wyodr bnienie si 2 ga zi: System V oraz BSD

ę

ę

łę

wspólna dla wszystkich systemów z nazw UNIX baza wymaga : standard POSIX

ą

ń

Lata 70:

systemy komercyjne, du e, bardzo drogie.

ż

Lata 80-90:

upowszechnienie si komputerów osobistych. TCP/IP, Internet w formie znanej dzi .

ę

ś

1991:

Linus Torvalds. Pierwowzór nowo stworzonego systemu: MINIX.
List na grup dyskusyjn z pro b o pomoc w rozwijaniu projektu.

ę

ą

ś ą

System dost pny w internecie za darmo.

ę

Rosn ce wsparcie innych developerów.

ą

Podsumowanie

Linux nale y do rodziny UNIX (kwestia formalna z wykupieniem testów POSIX)

ż

Nie nale y do adnej firmy. Dost pny za darmo z kodem ród owym.

ż

ż

ę

ź

ł

Temat pokrewny: ruch GNU, Wolne Oprogramowanie (na oddzielny wyk ad).

ł

Podsumowanie: licencja GNU GPL = “wi cej, ni freeware”.

ę

ż

Poj cie dystrybucji:

ę

rozpowszechnianiem Linuksa zajmuje si wiele firm/organizacji. Takie

ę

rozprowadzane zestawy (czyli j dro i wybrany zestaw oprogramowania) nazywamy dystrybucjami.

ą

Z czego yj takie firmy (uproszczenie)? Sprzeda wersji z bogatsz dokumentacj , wsparcie

ż ą

ż

ą

ą

techniczne, wdro enia, wysoce specjalistyczne us ugi [

ż

ł

zastanów si : oferta firmy Fiokware

ę

].

Za o enia, budowa, g ówne cechy systemu

ł ż

ł

System operacyjny – po redniczy w komunikacji u ytkownika ze sprz tem, wykonuj c wiele

ś

ż

ę

ą

zada pomocniczych. Superprogram – pierwszy, nadzoruj cy ca o .

ń

ą

ł ść

System operacyjny = j dro (“kernel”) + programy narz dziowe.

ą

ę

Zadania: obs uga urz dze , przechowywanie danych (systemy plików), uruchamianie programów,

ł

ą

ń

zarz dzanie zasobami, u ytkownicy, bezpiecze stwo, komunikacja z u ytkownikiem i wiatem.

ą

ż

ń

ż

ś

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

2

Dwa tryby pracy systemu Linux: [dok adnie jeden] tryb j dra (“kernel mode”) oraz tryb

ł

ą

u ytkownika (“user mode”). Podobnie jest równie w innych systemach unixowych.

ż

ż

Modularno : adowanie/wykonywanie fragmentów kodu na danie. Oszcz dno zasobów.

ść ł

żą

ę

ść

Elastyczno . Zmiany bez restartu komputera.

ść

Wielozadaniowo i wielou ytkownikowo .

ść

ż

ść

Wyw aszczanie.

ł

Mechanizmy szeregowania.
Asynchroniczne wej cie/wyj cie (porównaj: zapis na dyskietk w Windows95/98).

ś

ś

ę

Ochrona pami ci.

ę

Poj cie procesu

ę

– w uproszczeniu równowa ne programowi, zadaniu.

ż

“3 u ytkowników ma uruchomionych 10 procesów”.

ż

Demony: programy, które dzia aj w systemie w sposób ci g y,

ł ą

ą ł

oferuj c pewne us ugi.

ą

ł

Np. serwer WWW, FTP. Istniej równie demony poziomu j dra (np. obs uga pami ci wirtualnej).

ą

ż

ą

ł

ę

System plików:

brak dysków (wspólne drzewo zaczynaj ce si od “/”)

ą

ę

katalogi i pliki
pliki specjalne: reprezentuj urz dzenia; katalog /dev; katalog /proc

ą

ą

“/” zamiast “\” z DOS/Windows
zamiast “dysku C:” - montowanie urz dzenia w systemie plików w zadanym miejscu

ą

/mnt/c/windows/notepad.exe

Linux obs uguje system FAT/FAT32. S problemy z pe n obs ug NTFS.

ł

ą

ł ą

ł ą

Systemy komercyjne: ró ne, swoje w asne systemy plików, nierzadko z ciekawymi funkcjami

ż

ł

jak np. mo liwo zmiany rozmiaru w locie.

ż

ść

Windows nie obs uguje systemów plików Linuksa, ani tym bardziej komercyjnych unixów.

ł

Prawa dost pu do plików

ę

w systemie UNIX – telegraficzny skrót

(u ytkownik, grupa, reszta; zapis, odczyt, wykonanie).

ż

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

3

Praca z systemem. Tryb tekstowy, terminal, podstawowe komendy.

Dost p zdalny w trybie tekstowym. Otwieramy terminal.

ę

Programy s fizycznie uruchamiane na komputerze z Linuksem/UNIXem. Wprowadzamy

ą

komendy, które nast pnie s przesy ane przez sie , wykonywane i ostatecznie widzimy wynik

ę

ą

ł

ć

z powrotem w oknie terminala. Pracuj c przy “prawdziwym” komputerze mamy “terminal

ą

lokalny”. Zasada dzia ania jest identyczna.

ł

Logowanie
Aplikacje: telnet, SSH.
Szyfrowanie hase i transmisji – telnet niepolecany.

ł

Program SSH dla Windows: PUTTY [

www.chiark.greenend.org.uk/~sgtatham/putty

]

Wylogowanie
exit

Ogólny wygl d polecenia:

ą

znak zach ty$

ę

program [argumenty...]

Opcje: podawane najcz ciej ze znakiem “-”: “-opcja”.

ęś

Zazwyczaj opcje mo na czy :

ż łą

ć “-l -p” == “-lp”.

Wbudowana pomoc: “--help”, “-help”, “-h”.

Pomoc systemowa: man polecenie. Pomoc do programu obs ugi pomocy:

ł

man man.

Podstawowe komendy:

ls

wy wietla zawarto katalogu (DOS – dir); ls -l – ze szczegó ami

ś

ść

ł

cd

zmienia katalog bie cy (jak w DOS)

żą

mkdir, rmdir

(jak w DOS, tylko puste katalogi)

cp, mv

(DOS: copy, move)

rm

(DOS: del)

rm -rf

(DOS: deltree)

cat

wypisanie zawarto ci pliku

ś

touch

stworzenie nowego, pustego pliku

mcedit, joe

najprostsze edytory (dla zaawansowanych: vi/vim)

passwd

zmiana has a

ł

finger, w, who

pokazuje, kto jest zalogowany na komputerze

finger [user]

informacje o u ytkowniku user (imi , nazwisko, ostatnie zalogowanie...)

ż

ę

uname, uname -a nazwa, wersja, architektura systemu (najbardziej podstawowe informacje)
uptime

czas dzia ania systemu od w czenia

ł

łą

cat /proc/cpuinfo informacje o procesorze/-ach
ps [-ax]

informacje o procesach w systemie

talk oraz write

komunikacja mi dzy u ytkownikami

ę

ż

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

4

Przekierowania:

komenda > plik1

(zapisuje wynik do pliku plik1)

Filtry: je li

ś

Komenda1: generuje dane wyj ciowe

ś

Komenda 2: oczekuje danych wej ciowych, generuje nowe wyj ciowe

ś

ś

to

komenda1 | komenda2

przekazuje dane wynikowe komendy1 programowi komenda2.

less

wy wietla plik partiami, zatrzymuj c si co stron (DOS: more)

ś

ą

ę

ę

less plik równowa ne

ż

cat plik | less

- grep [wzorzec]

szuka wzorca na wej ciu i wy wietla pasuj ce linie

ś

ś

ą

grep wzorzec plik równowa ne

ż

cat plik | grep wzorzec

Tryb graficzny.

Pierwsze lata istnienia systemu: brak trybu graficznego.
Ju od dawna jednak Linux to nie tylko skomplikowane komendy i “bia e literki na czarnym tle”.

ż

ł

X Window System (popularnie, acz niepoprawnie “X Windows”). Darmowa wersja formalnego
protoko u X11. Systemy komercyjne – swoje implementacje. Linux – implementacja

ł

“XFree86”.

modularno (modu obs ugi karty graficznej, modu OpenGL)

ść

ł

ł

ł

architektura klient-serwer

umo liwia uruchamianie programów na innym komputerze, ni wy wietlanie wyników

ż

ż

ś

pojedyncze programy, lub “pe en” tryb terminalowy

ł

nowoczesne, przyjazne u ytkownikowi dystrybucje systemów: logowanie w trybie graficznym,

ż

lub w ogóle bez logowania. Workstacje unixowe – równie mog by przyjazne: Solaris –

ż

ą

ć

GNOME, HP – CDE...
sam X serwer odpowiada za us ugi bardzo podstawowe

ł

program obs ugi okien (window manager) rysuje okienka, guziki i ikonki

ł

najpopularniejsze rodowiska w Linuksie: GNOME (domy lne w RedHat/Fedora) oraz KDE.

ś

ś

Linux: du y wybór, systemy komercyjne – zazwyczaj wybór niewielki (stacje robocze) lub w

ż

ogóle brak trybu graficznego (serwery).

Podstawowe, najpopularniejsze programy u ytkowe dla systemu Linux:

ż

Przegl darka WWW:

ą

Mozilla,Galeon/Epiphany, Mozilla-FireFox, Konqueror (KDE)

Klient e-mail:

Evolution, Mozilla, Kmail, Sylpheed

Program biurowy:

OpenOffice

Grafika rastrowa:

GIMP

W komercyjnych systemach unixowych programów typowo u ytkowych jest zdecydowanie mniej.

ż

Wynika to z grupy docelowej tych systemów (zazwyczaj – powa ne serwery). Najcz ciej dost pny

ż

ęś

ę

jest stosunkowo zamkni ty katalog przygotowany przez producenta danego systemu. Zazwyczaj

ę

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

5

jednak mamy do dyspozycji kompilator np. C – przy jego u yciu mo emy skompilowa w asne

ż

ż

ć ł

programy, w tym np. próbowa dokona portu wolnego oprogramowania z Linuksa na system

ć

ć

komercyjny. Czasem istniej gotowe pakiety budowane przez producenta - np. HP standardowo

ą

do cza wolny serwer WWW Apache, za IBM dalece ogólniej stara si integrowa AIX-a z ca

łą

ś

ę

ć

łą

“warstw ” linuksow .

ą

ą

Komendy tekstowe Linux – cd.

mc

klon Norton Commandera (Linux)

df

zaj to miejsca na dyskach/partycjach

ę ść

mount

zamontowane systemy plików

du

zaj to miejsca przez katalogi

ę ść

fdisk

zarz dzanie partycjami (dla zaawansowanych)

ą

fsck

odpowiednik programu ScanDisk

mkfs

odpowiednik programu format.

Organizacja katalogów w systemie.

(dla linuksa istnieje standard - FHS). Typowo:

/bin, /usr/bin

programy dost pne dla u ytkowników; globalne i prywatne

ę

ż

/sbin, /usr/sbin

programy administracyjne; systemowe (np. fdisk, mount)

/home

katalogi “domowe” u ytkowników (wyj tek: /root – administrator)

ż

ą

/etc

konfiguracja systemu (pewien odpowiednik rejestru windows)

/dev

urz dzenia

ą

/proc

katalog specjalny, informacje systemowe

/lib

biblioteki systemowe

/var

pliki systemowe wysokiej zmienno ci (poczta, newsy, bazy danych...)

ś

/opt

programy dodatkowe

/tmp

pliki tymczasowe

Zarz dzanie u ytkownikami

ą

ż

adduser, deluser
chfn

zmienia wpisy o u ytkowniku

ż

passwd user
su [-] user

zmiana bie cego u ytkownika; “-” ustawia równie rodowisko (m.in.

żą

ż

ż ś

zmienne systemowe, np. $PATH czyli odpowiednik PATH z DOS)

sudo komenda

umo liwia wykonywanie komend na prawach administratora.

ż

Konfiguracja: visudo (plik /etc/sudoers). Wypróbuj: sudo su -.

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

6

Instalacja - podstawowe zasady podzia u dysków na partycje

ł

(pomijaj c oczywist partycj swap)

ą

ą

ę

Nie mówimy tu o konkretnych instalatorach wybranych dystrybucji. Nie mamy na to czasu. Sama
instalacja systemu zazwyczaj jest dosy prosta – przynajmniej dla ostatnich dystrybucji

ć

“biurkowych”.

Ma y dysk – za ó jedn partycj , pozwoli to maksymalnie wykorzysta dost pne miejsce.

ł

ł ż

ą

ę

ć

ę

W wi kszo ci przypadków warto zrobi “/” kilka GB oraz reszt na “/home”. Pozwoli to

ę

ś

ć

ę

bezbole nie przenie dane u ytkowników w przysz o ci podczas ew. uaktualnienia systemu.

ś

ść

ż

ł ś

Konfiguruj c serwer, nale y pomy le , do czego ma on s u y . Je eli np. b dzie zajmowa si

ą

ż

ś ć

ł ż ć

ż

ę

ł ę

wymian du ej ilo ci poczty, to na pewno warto za o y oddzieln partycj /var (unikni cie

ą

ż

ś

ł ż ć

ą

ę

ę

fragmentacji w ca ym systemie plików).

ł

Je eli projektujemy komputer typu

ż

dualboot – Windows + Linux:

pierwsza partycja: dysk Windows, FAT32 (nie NTFS, eby mie dost p z Linuksa)

ż

ć

ę

druga “partycja”: wpis partycji rozszerzonej
dalsze partycje – partycje linuksowe.
albo jako partycje g ówne 3-4, albo jako “dyski logiczne” (numery 5 w gór ).

ł

ę

Partycj swap korzystnie jest umieszcza mo liwie najbli ej pocz tku dysku, poniewa szybko

ę

ć

ż

ż

ą

ż

ść

odczytu spada wraz z odleg o ci od rodka (!).

ł ś ą

ś

Z przyczyn czasowych nie omawiamy przypadków bardziej skomplikowanych/zaawansowanych.

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

7

Instalowanie i zarz dzanie oprogramowaniem.

ą

Kod rod owy vs. binaria vs. pakiety

ź

ł

teoretyczne zalety kodu rod wego - mo liwo ci modyfikacji, analizy, audytu, optymalizacji

ź

ł

ż

ś

oraz przeno no : o ile nie ma zale no ci od bibliotek, program skompilujemy wsz dzie tam,

ś ść

ż ś

ę

gdzie dany nam zostanie kompilator C/C++.

system automake; “CMI” [“configure; make; make install”]:

a) rozpakowanie zródeł
tar -xzf plik.tar.gz
b) konfiguracja ./configure (--help/--opcja)
c) kompilacja - make
d) instalacja - make install

paczki binarne (np.: mozilla) – dla ró nych systemów.

ż

pakiety.

Linux: systemy tgz/deb/rpm. Idea zale no ci, architektura, inne informacje.

ż ś

Unixy komercyjne: swoje w asne systemy, ró ne nazwy “pakietów”, np. depot dla HP-UX.

ł

ż

Systemy pó automatycznego zarz dzania pakietami

ł

ą

- po co s : przede wszystkim wspomagaj proces spe niania zale no ci (pakiet A wymaga B, B

ą

ą

ł

ż ś

wymaga C i D... -- chcemy powiedzie “zainstaluj A” i eby system sam zatroszczy si o

ć

ż

ł ę

doinstalowanie wynikaj cych z tego polecenia pakietów sk adowych)

ą

ł

- apt (oryginalnie: Debian)

update listy pakietów na serwerze - apt-get update
instalacja - apt-get install pakiet
usuni cie -

ę

apt-get remove pakiet

upgrade systemu - apt-get upgrade
plik konfiguracyjny (lokalizacja repozytoriów sieciowych): /etc/apt/sources.list

apt-rpm (port apt-a dla systemów RPM).

do RedHata 9/FC1 warto zainstalowa sobie apt-a z

ć

http://apt.freshrpms.net

.

yum

uwaga: od wersji Fedora Core 1 z systemem dostarczny jest yum; apt – opcjonalnie, ale
b dzie wspierany.

ę

poldek (PLD)

Ustawianie trybu pracy systemu

Runlevel – “szablon konfiguracji“ systemu. U ywane warto ci:

ż

ś

0 – wy cz maszyn ; 6 – zresetuj;

łą

ę

1 – tryb jednou ytkownikowy (w zasadzie naprawczy)

ż

3 – tryb tekstowy
5 – tryb graficzny.
Definicja – w pliku /etc/inittab (szczegó y – przy wst pie serwerowym).

ł

ę

Prze czanie bez resetu komputera:

łą

init [cyfra runlevelu] (z roota).

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com

Fiokware

skrypt – wprowadzenie do systemu Linux

8

W trybie graficznym domy lnie mamy logowanie analogiczne do trybu tekstowego.

ś

Mo na zrobi autologowanie wybranego u ytkownika przy starcie systemu (wygodne na

ż

ć

ż

komputerze u ywanym tylko przez 1 osob i gdy nie zale y nam na bezpiecze stwie dost pu).

ż

ę

ż

ń

ę

Protokó X umo liwia równie

ł

ż

ż tryb terminalowy.

Aplikacje s wtedy uruchamiane na serwerze (UWAGA: w rozumieniu potocznym, wg. definicji

ą

protoko u X teoretycznie powinni my powiedzie X Clients) i wy wietlane na kliencie.

ł

ś

ć

ś

Do serwera pod czamy si komend :

łą

ę

ą

X -query [IP serwera]

Pracuje si podobnie, jak na “normalnym” komputerze. Warto jedynie mie sie 100Mbit.

ę

ć

ć

Kopiowanie bez zezwolenia zabronione

www.fiokware.com