„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ

Anna Kusina

Wykonywanie kamiennych detali architektonicznych
711[04].Z3.03

Poradnik dla ucznia

Wydawca:

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

1

Recenzenci:
dr inż. Władysława Maria Francuz
mgr inż. Danuta Gąsiorowska




Opracowanie redakcyjne:
mgr Halina Zwolska




Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski



Korekta:

Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Wykonywanie

kamiennych detali architektonicznych 711[04].Z3.03 zawartego w modułowym programie
nauczania dla zawodu Kamieniarz 711[04].

Wydawca:

Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

2

SPIS TREŚCI

1. Wprowadzenie

3

2. Wymagania wstępne

4

3. Cele kształcenia

5

4. Materiał nauczania

6

4.1. Formy ozdobne z kamienia

6

4.1.1. Materiał nauczania

6

4.1.2. Pytania sprawdzające

8

4.1.3. Ćwiczenia

9

4.1.4. Sprawdzian postępów

9

4.2. Profile kamienne

10

4.2.1. Materiał nauczania

10

4.2.2. Pytania sprawdzające

17

4.2.3. Ćwiczenia

17

4.2.4. Sprawdzian postępów

18

4.3. Kamienne obramowania okien i drzwi

19

4.3.1. Materiał nauczania

19

4.3.2. Pytania sprawdzające

30

4.3.3. Ćwiczenia

30

4.3.4. Sprawdzian postępów

31

4.4. Balustrady kamienne

32

4.4.1. Materiał nauczania

32

4.4.2. Pytania sprawdzające

35

4.4.3. Ćwiczenia

35

4.4.4. Sprawdzian postępów

36

4.5. Cokoły i gzymsy

37

4.5.1. Materiał nauczania

37

4.5.2. Pytania sprawdzające

40

4.5.3. Ćwiczenia

40

4.5.4. Sprawdzian postępów

41

4.6. Zasady konserwacji i napraw kamiennych detali architektonicznych

42

4.6.1. Materiał nauczania

42

4.6.2. Pytania sprawdzające

43

4.6.3. Ćwiczenia

43

4.6.4. Sprawdzian postępów

44

4.7. Rozliczanie robót kamieniarskich

45

4.7.1. Materiał nauczania

45

4.7.2. Pytania sprawdzające

45

4.7.3. Ćwiczenia

46

4.7.4. Sprawdzian postępów

47

5. Sprawdzian osiągnięć

48

6. Literatura

53

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

3

1. WPROWADZENIE

Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o zasadach wykonywania

kamiennych detali architektonicznych, montażu elementów, a także przepisach bezpieczeństwa
i higieny pracy związanych z tymi robotami.

W poradniku zamieszczono:

−

wymagania wstępne, wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś
bez problemów mógł korzystać z poradnika,

−

cele kształcenia, wykaz umiejętności jakie ukształtujesz podczas pracy z poradnikiem,

−

materiał nauczania, „pigułkę” wiadomości teoretycznych niezbędnych do opanowania
treści jednostki modułowej,

−

zestaw pytań przydatny do sprawdzenia, czy opanowałeś podane treści,

−

ćwiczenia, które pozwolą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,

−

sprawdzian postępów, który pozwoli Ci określić zakres poznanej wiedzy. Pozytywny
wynik sprawdzianu potwierdzi Twoją wiedzę i umiejętności z tej jednostki modułowej.
Wynik negatywny będzie wskazaniem, że powinieneś powtórzyć wiadomości i poprawić
umiejętności z pomocą nauczyciela,

−

sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw pytań testowych, który pozwoli Ci sprawdzić,
czy opanowałeś materiał w stopniu umożliwiającym zaliczenie całej jednostki modułowej,

−

wykaz literatury uzupełniającej.
Materiał nauczania umieszczony w poradniku zawiera najważniejsze, ujęte w dużym

skrócie treści dotyczące omawianych zagadnień. Musisz korzystać także z innych źródeł
informacji, a przede wszystkim z podręczników wymienionych w spisie literatury na końcu
poradnika.

W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów

bezpieczeństwa i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju
wykonywanych prac.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE

Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej, powinieneś umieć:

−

posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa,

−

posługiwać się dokumentacją techniczną,

−

posługiwać się sprzętem pomiarowym i wykonywać pomiary,

−

rozróżniać elementy konstrukcyjne i niekonstrukcyjne budynku,

−

rozróżniać rodzaje murów, zasady wiązania pospolitego,

−

rozróżniać rodzaje spoin i określać ich grubość,

−

rozróżniać podstawowe materiały budowlane i kamienne,

−

magazynować, składować i transportować materiały budowlane i kamienne,

−

dobierać narzędzia i sprzęt do robót murarskich,

−

wykonywać obróbkę mechaniczną kamienia,

−

wykonywać obróbkę ręczną kamienia,

−

wykonywać podstawowe roboty ślusarsko-kowalskie,

−

przygotować, eksploatować i demontować rusztowania do robót murarskich,

−

przygotować podstawowe zaprawy budowlane,

−

murować z zastosowaniem podstawowych wiązań murarskich,

−

wiercić otwory w kamieniu,

−

wykonywać szablony i przeciwszablony,

−

wykonywać w kamieniu różne profile,

−

stosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony
środowiska obowiązujące w budownictwie,

−

wykonać przedmiary i obmiary robót,

−

korzystać z różnych źródeł informacji,

−

współpracować w grupie,

−

uczestniczyć w dyskusji i prezentacji,

−

stosować różne metody i środki porozumiewania się na temat zagadnień technicznych.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

5

3. CELE KSZTAŁCENIA

W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:

−

posługiwać się dokumentacja techniczną w zakresie niezbędnym do wykonania
kamiennych detali architektonicznych,

−

posługiwać się sprzętem pomiarowym w celu dokonania pomiarów,

−

organizować i zlikwidować stanowisko pracy,

−

określać szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót i sporządzić
zapotrzebowanie materiałowe,

−

wykonywać szablony i przeciwszablony,

*)

−

nanosić zarys profilu na powierzchnię kamienia,

*)

−

sprawdzać dokładność wykonywania profilu,

*)

−

wykonywać profil w kamieniu stosując obróbkę ręczną i mechaniczną,

*)

−

wykonywać profil dobity do płaszczyzny,

*)

−

wykonywać dobicie profilu do profilu,

*)

−

wykonywać wewnętrzne i zewnętrzne załamanie profilu zgodnie z dokumentacją
techniczną,

*)

−

wykonywać meander, wolutę i maswerk,

−

wykonywać otwory montażowe w elementach z kamienia,

*)

−

wykonywać montaż detali kamiennych (gzymsu, cokołu, obramowania otworu w ścianie),

−

oceniać jakość wykonanej pracy i usunąć usterki,

−

sporządzać rozliczenie materiałowe wykonanej pracy,

−

obliczać wynagrodzenie za pracę,

−

wykonywać pracę z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony
przeciwpożarowej i ochrony środowiska.

*)

Cele kształcenia zrealizowane w jednostce modułowej „Obróbka ręczna kamienia”

711[04].Z2.03.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA

4.1. Formy ozdobne z kamienia

4.1.1. Materiał nauczania

Pojęcia zasadnicze.
Zewnętrzne i wewnętrzne powierzchnie budowli często są zdobione profilami

o różnorodnej formie, w zależności od stylu architektonicznego budowli. Wszystkie elementy
ozdobne muszą być dopasowane do całości budynku i tworzyć z jego architekturą harmonijną
całość.

Ogólne

zasady,

które

mają

zastosowanie

przy

wykonywaniu

elementów

architektonicznych i form ozdobnych na budynku:
Symetria – budowla lub element składa się z dwóch lustrzanych równych części po obu
stronach pewnej pomyślanej linii, tzw. osi symetrii.

Rys. 1. Symetryczny kapitel koryncki [10, s. 188]

Równomierność – części elementu na prawo i na lewo od osi środkowej nie są całkowicie
równe, lecz są równoważne pod względem optycznym.

Rys. 2. Rzeźby ilustrujące równomierność: części 1 i 2 nie są całkowicie równe [10, s. 188]

Asymetria – formy asymetryczne są inaczej ukształtowane po obu stronach osi środkowej,
takie jak spirale i woluty.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

7

Rys. 3. Woluta jońska: a) oko woluty z 12 punktami podziałowymi do konstrukcji linii woluty, b) gotowa

woluta [10, s. 189]

Proporcja – oznacza stosunki, najczęściej wymiarów, poszczególnych części danej całości do
siebie.
Złoty podział – występuje w architekturze i w dziełach plastycznych, jako stosunek wymiarów,
taki że: cały odcinek c ma się tak do jego większej części a, jak ta część do reszty odcinka b.

c : a = a : b

Rys. 4. Złoty podział w proporcjach ciała ludzkiego na przykładzie greckiej kariatydy [10, s. 190]

Poniżej przedstawiono rysunkowy sposób podziału odcinka AB w celu uzyskania złotego
podziału:

−

z punktu B należy wystawić prostą prostopadła BC= ½ AB,

−

połączyć punkt C z punktem A,

−

za pomocą cyrkla przenieść punkt B na odcinek AC, otrzymując CD = CB = ½ AB,

−

cyrklem odmierzyć AE = AD.

Rys. 5. Złoty podział: a) konstrukcja, b) prostokąt zwymiarowany według reguły złotego podziału [10. s. 191]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

8

Odcinek można podzielić według reguły złotego podziału wzorem przybliżonym:

a : b = 8 : 5

stąd: a = 8/5 b = 1.6 b i b = 5/8 a = 0.625 a

gdzie: a – dłuższa część odcinka,

b – krótsza część odcinka.

Słowniczek nazw podstawowych części budowli i detali architektonicznych:

Abakus

−

kwadratowa płyta przykrywająca kapitel kolumny.

Akant

−

roślina ozdobna, której liść był często stosowany w antycznej ornamentyce.

Architraw

−

belka kamienna spoczywająca poziomo na kolumnach i dźwigająca fryz

i gzyms.

Arkady

−

ciąg łuków spoczywających na kolumnach lub filarach.

Attyka

−

niski murek nad portalem, łukiem triumfalnym lub gzymsem, zakrywający

dach.

Balustrada

−

niski murek pełny lub ażurowy, na którym jest osadzona poręcz, a filarki

podtrzymujące poręcz nazywają się tralkami.

Baza

−

wystająca podstawa kolumny lub filara.

Blenda

−

płytka wnęka o kształcie okna lub arkady stosowana w celu dekoracji lub

optycznego podziału ściany.

Czteroliść

−

figura maswerkowa składająca się z czterech trzechczwartych koła.

Fasada

−

strona budynku widoczna z zewnątrz.

Fryz

−

pasmowe pole ozdabiające, dzielące lub wieńczące ścianę budowli;

w architekturze starożytnej jest to pozioma część belkowania między
architrawem, a gzymsem.

Gzyms

−

poziomy, liniowy, wąski, najczęściej profilowany pas ściany wystający poza

jej lico, służący do podziału lub zakończenia powierzchni fasady.

Kanelura

−

regularny pionowy układ rowków na kolumnach lub filarach.

Kapitel

−

głowica kolumny, filara lub pilastra.

Kariatyda

−

kobieca statua kamienna podtrzymująca belkowanie, jedna z szeregu,

spełniająca funkcję kolumny.

Konsola

−

ozdobny wspornik ściany podtrzymujący figurę lub inny element.

Lizena

−

pionowy, płaski, nieznacznie wysunięty do przodu pas muru, bez bazy

i kapitela, stosowany na fasadach, często na wysokość kilku kondygnacji.

Łuk

−

konstrukcja nośna przekrywająca otwór w ścianie, poprowadzona w linii

krzywej, przenosząca siły podłużnej.

Maswerk

−

wykonany w kamieniu, geometryczny, ażurowy ornament gotycki,

składający się z laskowa, kół, odcinków kół, trójliści, czteroliści, wieloliści
itp.

Meander

−

grecki ornament składający się z prostopadłych odcinków.

Ornament

−

pojedyncze pasmo ozdobne.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

9

4.1.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. W jaki sposób można zdefiniować pojęcia: symetria, asymetria, równomierność

i proporcja?

2. Na czym polega złoty podział odcinka?
3. W jaki sposób można obliczyć proporcje odcinka według reguły złotego podziału?
4. Jakie detale architektoniczne stosuje się w budownictwie?

4.1.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odcinek o długości 1350 mm podziel według reguły złotego podziału. Podziału odcinka

dokonaj obliczeniowo i rysunkowo.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady reguły złotego podziału odcinka,
2) dokonać obliczeń,
3) sporządzić rysunek.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasady reguły złotego podziału odcinka,

–

przybory rysunkowe,

–

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Wyszukaj w podręcznikach, katalogach oraz w Internecie przykłady wybranych

elementów architektonicznych. Wykonaj opis i szkic każdego z tych elementów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wybrać pięć różnych elementów architektonicznych z pośród wymienionych w poradniku,
2) wyszukać w różnych źródłach opisy wybranych elementów,
3) sporządzić szkice i opisy wybranych elementów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory rysunkowe.

4.1.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) zdefiniować pojęcia: symetria, asymetria, równomierność i proporcja?





2) obliczyć proporcje elementu według reguły złotego podziału?





3) rozpoznać podstawowe detale architektoniczne?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

10

4.2. Profile kamienne

4.2.1. Materiał nauczania

Profile dzielą na części i ozdabiają powierzchnię budynku, podkreślając jego konstrukcję

i ożywiając powierzchnie rzucanymi cieniami. Profil tworzy kilka zestawionych ze sobą
elementów krzywoliniowych i prostoliniowych.
Prawidłowo zaprojektowane i wykonane profile powinny:

−

nadawać budowli jednolity, harmonijny wygląd,

−

być zaprojektowane stosownie do materiału,

−

być ukształtowane odpowiednio do wysokości, na której się znajdują,

−

pokazywać prawdziwy obraz zastosowanej konstrukcji budowlanej,

a formy profili muszą być zgodne i pasować do siebie.

Na rysunku pokazano w jaki sposób oddziałują na patrzącego te same profile w zależności

od wysokości swojego położenia.

Rys. 6. Jednakowo ukształtowane profile znajdujące się na różnych wysokościach. A – wysokość oka

[10, s. 192]

Elementy profili:
a) elementy prostoliniowe

Rys. 7. Prostoliniowe elementy profilowe: a) listwa (płytka), b) fale (kostka), c) faza (ukos), d) rowek trójkątny,

e) rowek [10, s. 192]

b) elementy krzywoliniowe – mają formę regularną, otrzymywaną za pomocą cyrkla lub tworzą
je łuki podwyższone albo obniżone.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

11

Rys. 8. łukowe elementy profilowe nadające się do ozdabiania stopowych części budowli: a) leżący

ćwierćżłobek (ćwierćkole), b) leżący ćwierćwałek, c) półżłobek (półkole), d) półwałek, e) wcięcie jońskie, f)

odwrotnie opadający karnes [10, s. 193]

c) elementy stopowe – stosuje się jako bazy kolumn, nadają bazie kolumny wrażenie
stateczności.

Rys. 9. Baza kolumny [10, s. 193]

Elementy wieńczące – leżą powyżej wysokości oczu patrzącego i stanowią zakończenie części
budowli lub danej powierzchni. Podkreślają one poszczególne części budowli.

Rys. 10. Łukowe elementy profili wieńczących: a) wznoszący się ćwierćwałek, b) stojący ćwierćwałek,

d) stojący karnes, e) opadający karnes [10, s. 193]

Podwyższone elementy profili poziomych podkreślają optycznie pionowy podział budowli

na części, natomiast obniżone akcentują poziomy układ części budowli.
Wysoko położone części budowli powinny być zaopatrzone w masywnie ukształtowane
elementy profilowe, ponieważ są lepiej widoczne.

Rodzaje profili
Profile biegną dookoła budynku lub kończą się na styk z elementem budowlanym. Zasady

wykonywania profili: dobitego do płaszczyzny, dobitego do profilu, załamanego oraz ich
elementów: rowka, felcu i karnesu zostały omówione szczegółowo w programie jednostki
modułowej „Obróbka ręczna kamienia”.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

12

Do wykonania profili potrzebne są szablony i przeciw szablony. Szablon służy do

wyznaczenia i odrysowania na płaszczyźnie elementu kamiennego rysunku profilu. Przeciw
szablon, zwany także kontr szablonem służy do sprawdzania dokładności wykonywania
elementu.

Zasady wykonywania szablonów zostały omówione w jednostce modułowej „Obróbka

ręczna kamienia”.

Przeniesienie linii profilu na element odbywa się poprzez przyłożenie szablonu

do powierzchni czołowej elementu i w przypadku kamieni miękkich obrysowanie zębem
zębaka, a w przypadku kamieni twardych, diamentem szklarskim lub ostrzem ze spieków
węglowych. Szczegółowe zasady przenoszenia linii profilu na element zostały omówione
w jednostce modułowej „Obróbka ręczna kamienia”.

Elementy kamienne, takie jak: trzony kolumn, tralki, karnesy, ćwierćwałki wklęsłe

i ypukłe, kanele, kule, itd., które w swoim rysunku zawierają łuki, elipsy, okręgi, w pierwszej
fazie obróbki muszą przybrać postać zawierającą się w formach prostopadłościennych
o rzekrojach kolejno:

−

kwadratowym,

−

ośmiobocznym,

−

szesnasto bocznym,

−

kołowym lub owalnym.

Elementy o przekroju łukowym, wykonuje się w oparciu o rysunek łuku projektowanej formy
wpisany w trójkąt, kwadrat, wielokąt (np. koło wpisane w wyjściowy kwadrat podstawy
formy prostopadłościennej przy wykonywaniu walca trzonu kolumny). Ostatnią fazę
opracowania powierzchni wykonuje się poprzez szlifowanie.

Wykonanie meandra.
Meander (cygańska droga) – element dekoracyjny stosowany w architekturze, rzeźbie,

malarstwie. Znany w starożytnej Grecji i Rzymie, powrócił w okresie renesansu i klasycyzmu.
Jest to ornament ciągły utworzony z jednej linii załamującej się wielokrotnie pod kątem
prostym. Nazwa pochodzi od rzeki płynącej w Azji Mniejszej.

Rys. 11. Meander pojedynczy [www.wikipedia.org.pl]

Rys. 12. Meander podwójny [www.wikipedia.org.pl]

Wykonanie meandra rozpoczyna się od zarysowania konturu meandra na powierzchni

kamienia.
Figura zasadnicza i dopełnienie mają jednakową szerokość. Dopełnienie może być zagłębione
lub wystające. Jeżeli figura zasadnicza jest zagłębiona, wykonuje się ją jak rowek. Figurę
należy starannie zaciąć i wygrotować z boku. Następnie wzdłuż rys wykonuje się szlaki,
a przestrzeń między nimi wykuwa grotem lub zębakiem do wymaganej głębokości. Ostatnia
czynność to szlifowanie powierzchni wystających.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

13

Rys. 13. Ornament meandrowy: 1-figura zasadnicza, 2-dopełnienie [10, s. 95]

Wykonanie woluty.
Woluta – element dekoracyjny lub motyw ornamentalny w formie ślimacznicy, spirali,

zwoju. Występuje w głowicach kolumn w porządku jońskim, korynckim i kompozytowym.
W ornamencie pasowym na wspornikach itp. jako ozdoba występuje w sztuce asyryjskiej,
perskiej. W okresie renesansu i baroku stanowi najważniejszy element esownicy.
Woluta składa się z oka, bruzdy i ścieżki.

Oko – jest ukształtowane najczęściej jako część wypukła. Wykonuje się także woluty bez

ścieżki i z płaskim okiem. Woluty leżą w jednej płaszczyźnie albo wznoszą się i oko wystaje
najbardziej.

Rys. 14. Kapitel z wolutami: 1-oko woluty, 2-bruzda, 3-ścieżka woluty [10, s. 96]

Rys. 15. Przekroje wolut: a, b, c - różne kształty, 1- oko woluty [10, s. 96]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

14

Zasady wykonania woluty:
1) przygotować powierzchnię kamienia,
2) zarysować wolutę,
3) zaciąć rysunek woluty i wybrać materiał grotem lub zębakiem,
4) wykonać szlaki krawędziowe wzdłuż zacięcia,
5) zarysować linię wzniosu woluty za pomocą prostoliniowego szablonu,
6) wybrać narzędziem bruzdy woluty do odpowiedniej głębokości, kontrolując głębokość na

całej długości,

7) wyszlifować wolutę.

Konstrukcja woluty

Rys. 16. Woluta jońska: a)oko woluty z 12 punktami

podziałowymi do konstrukcji linii woluty, b)gotowa woluta

[10, s. 189]

Rys. 17. Konstrukcja woluty: Punkty podziału

na poziomych i pionowych stycznych do linii

woluty [10, s. 189]

Wykonanie maswerku.
Maswerk – (polska nazwa laskowanie używana jest rzadko, na ogół dotyczy pionowych

podziałów pod rozetą lub pionowych podziałów pól elewacji) geometryczny wzór
architektoniczny odkuty z kamienia, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna,
blendy, przeźrocza, wimpergi, rozety, itp.

Pierwsze maswerki pojawiły się w oknach katedry w Chartres (koniec XII wieku).

Z czasem stawały się coraz bardziej ażurowe, a elementy geometryczne w nich zastosowane
coraz bardziej skomplikowane. Początkowo była to kombinacja kół, sześcioliści, łuków
ostrych. W gotyku dojrzałym i późnym zaczęto stosować motyw rybiego pęcherza oraz
cztero- i trójliścia.

Maswerki składają się z różnorodnych motywów geometrycznych o formach prostych lub

złożonych. Można je wykonywać z jednego elementu kamiennego do rozpiętości 1 m.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

15

Rys. 18. Szczegół maswerku [10, s. 97]

Zasady wykonania maswerku:
1) narysowanie maswerku w skali naturalnej i wykonanie szablonów (według tego rysunku

lub modelu),

2) obróbka obu stron płyty kamiennej tak, aby strona przednia (zewnętrzna) i tylna

(wewnętrzna) były do siebie równoległe.

3) zarysowanie maswerku na przedniej stronie płyty,
4) wykonanie przebić przez płytę za pomocą narzędzi pneumatycznych,
5) obrobienie powierzchni wewnętrznych.

Uwaga: wszystkie elementy maswerku musza być wykonane starannie z dokładnym
zachowaniem wymiarów i kątów.
Maswerki mogą być wykonane o różnych przekrojach.

Rys. 19. Przykładowe przekroje maswerków [10, s. 98]

Na poniższym rysunku pokazano kolejne etapy wykonania profilu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

16

Rys. 20. Kolejne etapy pracy przy wyrobieniu profilu: 1-wyrobienie wyżłobień zewnętrznych, 2-wyrobienie

felców,3-wyrobienie wyżłobień wewnętrznych [10, s. 97]

Poniżej przedstawiono przykład zastosowania maswerku.

Rys. 21. Maswerk – Katedra w Poznaniu [www.wikipedia.org.pl]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

17

4.2.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje profili stosuje się przy wykonywaniu detali architektonicznych?
2. W jaki sposób wykonuje się meander?
3. W jaki sposób wykonuje się wolutę?
4. W jaki sposób wykonuje się maswerk?

4.2.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj meander z piaskowca, zgodnie z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania meandra,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację elementu,
3) wykonać rysunek meandra w skali 1:1,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać środki ochrony indywidualnej,
6) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
7) ustawić na stole kamieniarskim surowy blok kamienny,
8) zaznaczyć linię przebiegu i miejsca zacięć,
9) wykonać zadany profil,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania meandra,

–

dokumentacja elementu,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

blok kamienny,

–

kreda kolorowa.

Ćwiczenie 2

Wykonaj wolutę z piaskowca, zgodnie z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania woluty,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację elementu,
3) wykonać rysunek woluty w skali 1 : 1,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać środki ochrony indywidualnej,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

18

6) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
7) ustawić na stole kamieniarskim surowy blok kamienny,
8) zaznaczyć linię przebiegu i miejsca zacięć,
9) wykonać zadany profil,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania woluty,

–

dokumentacja elementu,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

blok kamienny,

–

kreda kolorowa.

Ćwiczenie 3

Wykonaj maswerk z piaskowca, zgodnie z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania maswerków,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację elementu,
3) wykonać rysunek maswerku w skali 1: 1,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
6) dobrać środki ochrony indywidualnej,
7) ustawić na stole kamieniarskim surowy blok kamienny,
8) zaznaczyć linię przebiegu i miejsca zacięć,
9) wykonać zadany profil,
10) dokonać oceny poprawności wykonanego ćwiczenia,
11) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
12) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania maswerków,

–

dokumentacja elementu,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

blok kamienny,

–

kreda kolorowa.

4.2.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować profile kamienne??





2) wykonać meander?





3) wykonać wolutę?





4) wykonać maswerk?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

19

4.3. Kamienne obramowania okien i drzwi

4.3.1. Materiał nauczania

Obramowania okien i drzwi składają się z następujących elementów:

−

od góry – nadproże proste lub lukowe,

−

z boku – obramowanie boczne,

−

od dołu okna – parapet (podokiennik),

−

od dołu drzwi – próg.

Dla określenia wymiarów obramowań potrzeba znać podstawowe wymiary otworu okiennego
lub drzwiowego:

−

szerokość w świetle – poziomy wymiar między wewnętrznymi powierzchniami położonych

naprzeciw siebie obramowań bocznych okna lub drzwi.

−

wysokość w świetle – pionowy wymiar od górnej krawędzi podokiennika lub progu

do dolnej krawędzi nadproża.

Rys. 22. Elementy okna wraz z obramowaniem: 1 – podokiennik zewnętrzny, 2 – podstawa obramowania,

3 – obramowanie boczne, 4 – nadproże, 5 – podokiennik wewnętrzny, 6 – mur podokienny, 7 – izolacja

termiczna, 8 – wnęka podokienna, 9 – ramiak, 10 – skrzydło okna, 11 – szczelina pod podokiennikiem,

12 –szczelina nad nadprożem [10, s. 300]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

20

Rys. 23. Obramowanie drzwi wejściowych: 1 – stopień wejściowy, 2 – obramowanie boczne, 3 – element

węzłowy, 4 – nadproże, 5 – ościeżnica drzwi [10, s. 301]

Podokienniki (parapety).
Zadaniem parapetów (podokienników) jest ochrona ścian znajdujących się poniżej okien

przed zaciekami i zawilgoceniem muru. Parapety wewnętrzne są uzupełnieniem wykończenia
wnętrza i spełniają przede wszystkim rolę pomocniczą.

Te zewnętrzne muszą być zrobione z materiałów nienasiąkliwych i odpornych na warunki

atmosferyczne (opady, wysokie i niskie temperatury oraz nasłonecznienie). Wewnętrzne mogą
być mniej wytrzymałe, za to jako eksponowany element wnętrza (coraz rzadziej zakrywany
zasłonami) powinny być ładne.
Parapety wykonuje się z:

−

kamienia naturalnego: marmuru, granitu, trawertynu, zbitego wapienia;

−

kamienia sztucznego: lastryko (mieszanka kruszywa marmurowego i cementu),

−

konglomeratów marmurowych, mieszanki mączki marmurowej z żywicami syntetycznymi.

Parapety zewnętrzne.
Wykonuje się je z materiału odpornego na stały kontakt z wilgocią, wodą deszczową

i rozpuszczonymi w niej zanieczyszczeniami środowiska, promieniami słonecznymi, a także na
zmieniające się warunki atmosferyczne. Muszą być też odpowiednio zamontowane.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

21

Przeciekające parapety mogą bowiem doprowadzić do trwałego zawilgocenia i zasolenia
ściany, a w rezultacie zniszczenia tynku lub innego materiału elewacyjnego.

Budowa podokienników zewnętrznych z kamienia:
Zróżnicowane rozwiązania materiałowe sprawiły, że parapety mają różną geometrię.

Zgodnie z wymaganiami normowymi wyroby kamienne mają kształt prostopadłościanów
o prostych lub zaokrąglonych narożnikach (jednym lub dwóch), a niekiedy ściętych narożach.
Podokiennik musi być na tyle szeroki, by wysuwał się przynajmniej 4-5 cm poza lico ściany,
a jego płaszczyzna powinna być nachylona pod kątem przynajmniej dziesięć stopni, tak by
woda z niego nie spływała na ścianę.

We właściwym odprowadzaniu wody pomaga wyprofilowanie krawędzi zewnętrznej,

zwanej kapinosem. Ważne bowiem jest, aby woda nie ściekała na spód parapetu i nie spływała
stamtąd na ścianę.

Kapinos – jest to rowek wycięty pod spodem umożliwiający prawidłowe spływanie wody

opadowej. Kapinosy wykonuje się o różnych kształtach i wielkościach. W przypadku dużej
powierzchni podokiennika, kapinos także powinien być duży i wyraźnie uformowany
(minimalne wymiary: szerokość 2 cm, głębokość 1.5 cm).

Rys. 24. Przykładowe kształty kapinosów [10, s. 303]

Wszystkie połączenia parapetu z ościeżnicą okna i ścianami otworu okiennego muszą być

bardzo szczelne.
Uwaga! Końcówki parapetu nie mogą sztywno przylegać do ścianek otworu okiennego
ze względu na zjawisko rozszerzalności cieplnej. Różnice temperatur powodują bowiem
zmiany wymiarów parapetu, konsekwencją tego mogą być uszkodzenia tynku lub samego
podokiennika. Parapety z wszystkich materiałów osadza się w ścianach z zachowaniem luzu,
który potem wypełnia się na przykład silikonem.
Wymiary parapetów kamiennych:

−

grubość – około 3 cm,

−

długość parapetu zależy od rodzaju użytego kamienia i wynosi: do 2.5 m (w przypadku

kamieni twardych) i do 1.5 m (w przypadku kamieni kruchych),

−

tolerancje wymiarów: do długości wynoszącej 60 cm tolerancja wynosi ±1mm, przy

długości 60÷80 cm tolerancja wynosi ± 2 mm, a przy długości przekraczającej
80 cm - ± 5 mm.

−

spadek górnej powierzchni powinien wynosić co najmniej 10

o

,

−

w przypadku podokienników szerokich, stosuje się wyżłobienie w kamieniu klinów lub

rowków służących do odprowadzenia wody,

−

pod spodem podokiennika w jego przedniej części wykonuje się kapinos.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

22

Montaż podokienników.
Podokienniki wykonuje się jako utwierdzone (zamocowane) w murze oraz jako wsunięte.

Montaż parapetów polega na stabilnym posadowieniu ich na podłożu, zakotwieniu w ścianie
oraz solidnym połączeniu z ościeżnicą okna.

Sposób mocowania parapetu określa obciążenie eksploatacyjne (ciężar własny parapetu

i ewentualne inne obciążenia) oraz grubość ściany. W zależności od grubości ściany może on
być posadowiony na stałym podłożu (murze) bez lub z użyciem wsporników albo
zamontowany tylko na wspornikach. Podokienniki posadowione na wspornikach mocowane są
do nich za pomocą wkrętów lub specjalnych gwoździ.

Można również montować podokienniki przy użyciu kotwi przykręconych do ich spodniej

powierzchni, które należy zabetonować w warstwie niezwiązanej jeszcze zaprawy cementowej.

Parapety mogą być mocowane do podłoża za pomocą zaprawy cementowej lub klejów
zapewniających dobrą przyczepność (zalecanych przez producenta i dopuszczonych do
stosowania w budownictwie).

Do montażu parapetów kamiennych powinny być stosowane specjalne kleje do kamienia,

gdyż w przeciwnym razie mogą powstać odbarwienia na powierzchni płyty w wyniku reakcji
składników kleju z minerałami skalnymi.

Parapety wewnętrzne.
Przy parapetach wewnętrznych najważniejsze jest stabilne zamocowanie. Podokienniki

o dużej szerokości i masie powinny być oparte całą powierzchnią na murze. Płytę parapetu
należy wpuszczać w mur na głębokość co najmniej 20–30 mm, a luz wypełnić materiałem
elastycznym, kitem lub niskoprężną pianką poliuretanową (aby element mógł swobodnie
pracować). Parapet powinien być wsunięty pod ramiak ościeża okiennego na głębokość
10–20mm i szczelnie do niego przylegać.

Styki ościeży i parapetu należy uszczelnić silikonem, aby nie wnikała woda i nie

powodowała zmian materiałowych wyrobu.
Spadek podokiennika do wnętrza pomieszczenia powinien wynosić 1%, tak by mogły z niego
swobodnie spływać płynne substancje.
Jeśli parapet wystaje więcej niż jedna trzecia swojej szerokości poza ścianę, musi być
umocowany na dodatkowych wspornikach (metalowych lub drewnianych mocowanych
śrubami i wkrętami).
Ponieważ pod oknem znajdują się grzejniki, należy pamiętać, aby parapet nie był zamontowany
zbyt nisko; optymalny odstęp to 15cm.
W przypadku zastosowania grzejników konwektorowych, parapet może wystawać tylko
2–3cm poza ścianę, tak aby nie zasłaniał ich wylotów.

Mostek termiczny często powstaje przez zbyt głębokie wsunięcie parapetów

wewnętrznych (szczególnie z materiałów o dużej przewodności cieplnej, na przykład.
kamiennych albo z lastryko) pod ościeżnicę. Zimą taki parapet jest w dotyku lodowaty. Żeby
temu zapobiec, wystarczy wsunąć parapet tylko na głębokość 1–1,5 cm, a pozostałą część
szczeliny wypełnić materiałem o niskiej przewodności ciepła lub termoizolacyjnym. Najczęściej
używa się pianki poliuretanowej, ale to sposób zawodny, bo warstwa wtryśniętej pianki nie jest
równomierna. Lepiej więc stosować odpowiedniej grubości i szerokości gotowe taśmy
ze spienionego polietylenu lub innego materiału termoizolacyjnego.

Podokienniki utwierdzone - zamocowane są w murze. Po obu stronach mają płaskie

gniazda pod obramowania boczne o poziomych spoinach wspornych, na nich spoczywają
ościeża. Pod parapetem należy wykonać pustą szczelinę odciążającą na całej szerokości okna
w świetle. Jeżeli jeden długi podokiennik obciąża kilka obramowań, należy go podzielić na
kilka części, stosując spoiny stykowe pod każdym obramowaniem. Po zakończeniu osiadania
budynku szczeliny odciążające należy wyspoinować.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

23

Wszystkie spoiny między podokiennikiem a innymi elementami okna lub ściany należy
wypełnić wodoszczelnym kitem elastycznym.

Rys. 25. Przekrój okna: 1 – podokiennik zewnętrzny, 2 – podstawa obramowania, 3 – obramowanie boczne,

4 – szczelina odciążająca [10, s. 303]

Podokienniki wsunięte układa się na pełnej warstwie zaprawy.

Rys. 26. Przekrój podokienników (wewnętrzny i zewnętrzny): 1– podokiennik zewnętrzny, 2 – podokiennik

wewnętrzny, 3 – izolacja termiczna, 4 – ściana podokienna [10, s. 306]

Poniżej przedstawiono różne przykłady podokienników.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

24

Rys. 27. Warianty podokienników [10, s. 306]

Obramowania boczne.
Otwory okienne i drzwiowe są ograniczone z boku przez zwykłe zakończenie muru,

długie elementy kamienne ustawione na małych spoinach wspornych, płyty okładzinowe na
murze nośnym.
Masywne obramowania boczne z elementów kamiennych są mocno połączone ze sobą
i z murem nośnym z tyłu za pomocą kołków i kotew. Okładziny obramowań bocznych wiszą
na kotwach ze stali płaskiej z trzpieniami zatopionymi w murze nośnym.

Rys. 28. Przykłady obramowań otworów drzwiowych [10, s. 197]

Masywne obramowania boczne można wykonać za pomocą dwu sposobów:
1. Elementy kamienne są osadzane i natychmiast zamurowywane od tyłu, w ten sposób

można je dobrze zakotwić w murze nośnym.

2. Wzniesienie odpowiedniego fragmentu muru, w którym osadza się obramowania boczne.

Wadą tego sposobu jest to, że elementy kamienne podczas postępu robót mogą ulegać
uszkodzeniu i trudno je zakotwić.
Na rysunkach poniżej przedstawiono rozwiązania obramowań bocznych drzwi

wewnętrznych i drzwi wejściowych do budynku.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

25

Rys. 29. Obramowanie drzwi wewnętrznych

[10, s. 308]

Rys. 30. Drzwi wejściowe do budynku: 1 – stopień wejściowy,

2 – obramowanie boczne, 3,4-nadproze, 5 – kątownik

w ościeżnicy drzwi, 6 – ościeżnica drzwi, 7 – płyta drzwi

[10, s. 309]

Nadproża.
Obramowania okien i drzwi kończą się u góry poziomymi nadprożami lub łukami. Końce

masywnych nadproży spoczywają na obramowaniach bocznych. Kamienne nadproże –
podobnie jak podokiennik – z powodu niewielkiej wytrzymałości na rozciąganie przy zginaniu
należy odciążyć przy pomocy szczeliny, która powinna być tak długa jak szerokość w świetle
otworu okiennego lub drzwiowego i około 1.5 cm wysoka.

Rys. 31. Nadproża płaskie z kamienia ze szczeliną odciążającą nad otworem okiennym – dwa warianty

(szczelinę zaznaczono grubą kreską) [10, s. 224]

Nadproża płaskie stosuje się do przekrywania w ścianach otworów o niewielkiej rozpiętości,
w pozostałych przypadkach stosuje się nadproża łukowe (sklepione).
Łuki.
Elementy składowe łuku:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

26

Przyczółek

−

podpora, na której wspiera się łuk.

Wezgłowie

−

powierzchnia, na której wspiera się łuk.

Punkty wezgłowiowe

−

narożne punkty wezgłowia.

Krawędź wezgłowia

−

linia przecięcia płaszczyzny wezgłowia z powierzchnia ściany pod

łukiem.

Rozpiętość

−

odległość w świetle wezgłowia.

Rozpiętość przekątna

−

odległość lewego przedniego punktu wezgłowiowego od prawego

tylnego punktu wezgłowiowego.

Środek

−

środek linii łączącej przednie punkty wezgłowiowe.

Oś

−

oś prostopadła do licowej płaszczyzny łuku, poprowadzona przez

środek łuku.

Głębokość

−

długość osi łuku.

Szczyt

−

najwyższy punkt podniebienia łuku na jego płaszczyźnie licowej.

Linia szczytowa

−

linia przebiegająca od czoła do czoła łuku, łącząca najwyższe punkty

podniebienia sklepienia.

Strzałka

−

pionowa odległość od środka łuku do szczytu.

Podniebienie

−

spodnia powierzchnia luku.

Grzbiet

−

wierzchnia powierzchnia luku.

Czoło

−

przednia lub tylna płaszczyzna licowa łuku.

Grubość

−

odstęp między podniebieniem, a grzbietem łuku.

Wspora

−

najniższy kliniec łuku.

Zwornik

−

najwyższy kliniec łuku.

Kliniec

−

kamienny element służący do budowy łuku.

Spoiny wsporcze

−

spoiny między skośnymi bokami klińców, przenoszące obciążenie.

Spoiny stykowe

−

spoiny między równoległymi bokami klińców, nie przenoszące

obciążenia.

Rys. 32. Nazwy części łuku: 1 – przyczółek, 2 – jeden

z punktów wezgłowiowych, 2–2 i 4–4 – lewa i prawa

krawędź wezgłowia, 3–3 rozpiętość, 2–4 rozpiętość

przekątna,

5 – środek, 5–5 os, 6 – szczyt, 5–6 strzałka,

6–6 linia szczytowa, 7 – podniebienie, 8 – grzbiet, 9 – czoło,

2–10 grubość

[10, s. 311]

Rys. 33. Nazwy elementów budowlanych łuku

(łuk z klińców): 1 – wspora, 2 – zwornik, 3 –

kliniec pośredni, 4 – spoina wsporna, 5 –

spoina stykowa [10, s. 311]

Łuki z elementów kamiennych buduje się z klinowo obrobionych elementów tzw. klińców.

Spoiny wsporne miedzy klińcami powinny przebiegać prostopadle do kierunku działania sił.
Spoina wsporna wezgłowia łuku powinna znajdować się poniżej dolnego końca najbliższej

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

27

spoiny wspornej, aby uniknąć powstania ostrego naroża elementu wezgłowiowego. Elementy
łuku łączy się od strony grzbietu klamrami stalowymi.

Rys. 34. Konstrukcje łuków: a) łuk płaski (ukryty) z prostymi spoinami, b) łuk płaski z łamanymi spoinami
wspornymi – wspora ma kształt hakowy, c) łuk odcinkowy segmentowy z prostoliniowym grzbietem, d) łuk

odcinkowy ze wsporą hakową, e) łuk półkolisty z łukowym grzbietem, f) łuk półkolisty ze schodkowym

grzbietem podwyższonym [10, s. 223]

W przypadku, gdy siły boczne zapobiegające samym tarciem przesuwaniu się klińca po

klińcu są za małe, aby zapewnić stateczność konstrukcji, stosuje się, zwłaszcza w łukach
ukrytych (płaskich), dodatkowe zazębienia w spoinach.

Rys. 35. Nadproże płaskie z mechanicznym związaniem kamieni: 1 i 2 – wspory, 3 – pozostałe klińce

[10, s. 223]

Łuki z ciosów.
Podział łuku na poszczególne kamienie opiera się na przestrzeganiu zasad wznoszenia

murów z oddzielnych elementów to znaczy łuki są podzielone płaszczyznami wspornymi, które
są prostopadłe do podniebienia. Najczęściej stosowane są następujące wymiary kamieni: b = 20
÷ 50 cm, l = b ÷ 2.5 b, a = b ÷ 2.5 b. Zazwyczaj wymiary zwornika są większe od wymiarów
innych kamieni.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

28

Rys. 36. Fragment sklepienia z ciosów: a) krążyny z krawędziakami, b) wymiary klińca, 1 – płaszczyzna

wsporna, 2– podniebienie, 3 – zwornik [12, s. 413]

Przy wykonywaniu sklepień i łuków powinno się stosować do murowania zaprawę

cementową, a do zalewania rzadką zaprawę cementową 1:2, a nawet 1:1.
Technologia układania kamieni na deskowaniu zależy od ich wielkości. Przy ciosach
niewielkich układa się je pod sznur, od obu wezgłowi ku szczytowi, na gęstej zaprawie
rozścielonej na płaszczyznach wsporczych.
W pobliżu zwornika płaszczyzny wsporcze są zbyt strome i nie można na nich układać
zaprawy. Ciosy układa się na sucho na klinach, a następnie zapełnia się spoiny zaprawą,
średnio gęstą, wpychaną łopatkami. Spoiny poprzeczne, jako mniej ważne, zalewa się zaprawą
rzadką.
Kamienie znacznych wymiarów układa się na klinach, a następnie spoiny wypełnia zaprawą,
stosując zalecenia, jak przy wznoszeniu murów z ciosów.
Nadproża łukowe wykonuje się na deskowaniu zwanym krążyną.

Krążyna łuku jest to drewniane rusztowanie podpierające, umożliwiające budowę łuku.

Składa się desek zbitych w kształcie łuku, słupków podpierających i poprzecznych elementach
usztywniających.

Klińce układa się na deskowaniu dokładnie, wkładając między nie kliniki drewniane;

najpierw spory, potem klińce pośrednie, a na końcu zwornik. Gdy zaprawa w spoinach jest
wystarczająco wytrzymała i wszystkie klińce na grzbiecie sklepienia są starannie zespolone
klamrami ze stali płaskiej, wówczas opuszcza się krążynę, wybijając kliny spod słupków.
Od tej chwili łuk może przejmować obciążenia.

Rys. 37. Krążyna drewniana łuku kamiennego [10, s. 312]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

29

Rys. 38. Rusztowanie krążyny [10, s. 313]

Poniżej przedstawiono układ kamieni w łuku okrągłym nad oknem.

Rys. 39. Okno kamienne [10, s. 313]

Przedstawione detale architektoniczne są jedynie przykładami. W każdym przypadku do ich
realizacji będzie potrzebna dokumentacja budowlana i rysunki wykonawcze szczegółów.
Elementy należy wykonywać zgodnie z tą dokumentacją.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

30

4.3.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie rodzaje obramowań wykonuje się wokół otworów okiennych i drzwiowych?
2. W jaki sposób wykonuje się podokienniki?
3. W jaki sposób wykonuje się obramowania boczne?
4. W jaki sposób wykonuje się nadproża płaskie?
5. W jaki sposób wykonuje się nadproża łukowe?

4.3.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj montaż kamiennego podokiennika zewnętrznego, zgodnie z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania montażu podokienników,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację budowlaną,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
6) przygotować element do montażu,
7) wykonać montaż elementu,
8) ocenić poprawność wykonania zadania,
9) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
10) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania podokienników,

–

dokumentacja budowlana,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

materiały: kamienny podokiennik, zaprawa, elementy mocujące.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż prostego obramowania otworu drzwiowego z kamienia, zgodnie

z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania montażu obramowań,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację budowlaną,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
6) przygotować element do montażu,
7) wykonać montaż elementu,
8) ocenić poprawność wykonania zadania,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

31

9) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
10) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania obramowań,

–

dokumentacja budowlana,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

materiały: elementy obramowania, zaprawa, elementy mocujące.

Ćwiczenie 3

Wykonaj montaż łuku z ciosów kamiennych, nad otworem okiennym, zgodnie

z dokumentacją. Wykonując ćwiczenie, wykorzystaj przygotowaną wcześniej zaprawę oraz
krążynę łuku.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania montażu łuków z ciosów kamiennych,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację budowlaną,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
6) sprawdzić przydatność wykonanej krążyny,
7) przygotować elementy łuku do montażu,
8) wykonać montaż łuku,
9) ocenić poprawność wykonania zadania,
10) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
11) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania łuków z kamienia,

–

dokumentacja budowlana,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

krążyna łuku,

–

materiały: kamienne elementy łuku, zaprawa, elementy łączące.

4.3.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje obramowań otworów okiennych i drzwiowych

i zasady ich montażu??





2) wykonać montaż podokienników?





3) wykonać montaż obramowań bocznych?





4) wykonać montaż nadproża płaskiego?





5) scharakteryzować zasady wykonywania łuków z kamienia?





6) wykonać montaż nadproża łukowego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

32

4.4. Balustrady kamienne

4.4.1. Materiał nauczania

Balustrada – jest to ażurowe lub pełne zabezpieczenie (ogrodzenie) schodów, tarasów,

balkonów, dachów, wiaduktów, mostów i innych, montowane zazwyczaj na krawędzi
zabezpieczanego elementu i pełniące jednocześnie funkcję ozdobną. Może być również
ażurową przegrodą pomiędzy pomieszczeniami.

Balustrady są ważnym elementem schodów z uwagi na bezpieczeństwo użytkowników

oraz ze względów estetycznych, dlatego powinny być dostosowana do rodzaju i konstrukcji
schodów oraz charakteru wnętrza budynku.

Przy schodach, balkonach i loggiach, balustrady stanowią zabezpieczenie od strony

przestrzeni otwartej. Ze względu na bezpieczeństwo użytkowników powinny mieć
odpowiednią wysokość, która powinna wynosić:

−

w budynkach jednorodzinnych i wnętrzach mieszkań wielopoziomowych –0.9 m,

−

w budynkach wielorodzinnych i zamieszkania zbiorowego, oświaty oraz opieki zdrowotnej

i innych –1.10 m.

Szczegółowe zasady konstruowania balustrad w różnych obiektach budowlanych zawarte

są w odpowiednich przepisach budowlanych.
Balustrady wykonuje się jako: drewniane, stalowe, żelbetowe lub kamienne. Mogą być pełne,
kurtynowe lub ażurowe.

Rys. 40. Rodzaje balustrad: a) pełna, b) kurtynowa, c) ażurowa [3, s. 592]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

33

Rys. 41. Balustrada pełna z żelbetu obłożona płytami kamiennymi [6, s. 96]

Balustrada składa się z pionowych elementów wykonanych z drewna, kamienia, betonu

lub metalu, połączonych u góry poręczą i trwale zamocowanych do konstrukcji schodów.

W balustradach z kamienia słupki wykonuje się często także z kamienia i nazywane są one

tralkami.

W balustradach pełnych, pomiędzy słupkami, mocuje się płyty kamienne lub żelbetowe,

obłożone płytami kamiennymi.

Tralka – (zwana też: balasek, balaska)- w architekturze oznacza słupek. Tralki stanowią

element konstrukcyjny oraz dekoracyjny balustrad tarasów, balkonów, attyk, ogrodzeń.

Mogą mieć formę profilowanego słupka lub kolumienki z kamienia. Szeroki asortyment

różnego rodzaju elementów balustrad oferują liczne zakłady kamieniarskie.

Produkuje się je w różnych odmianach w zależności od wysokości, średnic i ornamentyki.
Poniżej przedstawiono przykłady tralek kamiennych.

Rys. 42. Przykłady tralek kamiennych [www.gawryszewski.pl]

Sposoby mocowania balustrad:

−

osadzanie w gniazdach usytuowanych w stopniach (w podnóżku lub z boku stopnia),

−

przykręcanie.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

34

Przed osadzeniem balustrady należy dokładnie wyznaczyć miejsce mocowania słupków

balustrady na stopniach. Po wykuciu otworów osadza się w nich słupki, zaklinowuje
kawałkami cegły lub kamienia i zalewa zaprawą cementową o proporcji składników 1:1 lub 1:2
lub zaprawą klejową do montażu.

Rys. 43. Sposoby mocowania słupków stalowych balustrady w schodach żelbetowych lub kamiennych [3, s.

592]

Rodzaj zastosowanej balustrady zależy od indywidualnych wymagań użytkowników.

W każdym przypadku do jej realizacji będzie potrzebna dokumentacja budowlana i rysunki
wykonawcze szczegółów.
Poniżej przedstawiono przykłady balustrad kamiennych.

Rys. 44. Przykłady balustrad kamiennych [www.kominkiabc.com]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

35

Rys. 45. Przykład zrealizowanej balustrady kamiennej z tralkami

[www.kamieniarstwo.brenna.pl]

4.4.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie są zasady wykonywania balustrad?
2. Jakie wykonuje się rodzaje balustrad?
3. W jaki sposób mocuje się balustrady?
4. Z jakich elementów wykonuje się balustrady kamienne?

4.4.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Zaprojektuj ozdobną balustradę kamienną dla budynku jednorodzinnego. Wykonaj szkic

projektowanej balustrady oraz zestawienie elementów do jej wykonania. W swojej pracy
wykorzystaj dostępne przykłady rozwiązań balustrad.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania balustrad,
2) przeanalizować materiały pomocnicze: literaturę, katalogi, Internet,
3) zaplanować rodzaj balustrady, dobrać poszczególne elementy,
4) wykonać szkic projektowanej balustrady,
5) wykonać zestawienie potrzebnych elementów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania balustrad,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory rysunkowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

36

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż słupków (tralek) balustrady kamiennej, zgodnie z dokumentacją.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania montażu balustrad kamiennych,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację budowlaną,
3) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
4) dobrać środki ochrony indywidualnej,
5) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
6) przygotować elementy do montażu,
7) wykonać montaż elementów,
8) ocenić poprawność wykonania zadania,
9) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
10) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania montażu balustrad,

–

dokumentacja budowlana,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

materiały: kamienne elementy balustrady, zaprawa, elementy mocujące.

4.4.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) określić zasady wykonywania balustrad?





2) scharakteryzować rodzaje balustrad?





3) rozpoznać elementy balustrad kamiennych?





4) wykonać montaż elementów balustrady?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

37

4.5. Cokoły i gzymsy

4.5.1. Materiał nauczania

Cokół to najniższa nadziemna część budowli lub jej elementów (kolumny lub filaru). Pełni

on dwie funkcje:

−

konstrukcyjną (jest wzmocnioną częścią budowli, na której opiera się jej ciężar),

−

ozdobną (najczęściej wysuwa się go wtedy nieco przed płaszczyznę murów, oddzielając
gzymsem cokołowym lub też buduje z innego materiału, na przykład z ciosów kamiennych).

Cokołem nazywa się też czasami postument (bazę), na którym umieszczane są rzeźby lub inne
dzieła sztuki.
Cokół ma głównie znaczenie estetyczno-architektoniczne polegające na stworzeniu podstawy
ograniczającej budynek od terenu i podkreślające jego posadowienie, co specjalnie uwydatnia
się w budynkach na terenie pochyłym. Cokoły mogą być wysunięte lub cofnięte w stosunku
do lica ściany.

Rys. 46. Cokoły budynków: a) cokół wysunięty, b) cokół cofnięty, 1 – belka stropowa, 2 – tynk, 3 – izolacja,

4 – okładzina cokołu, 5 – opaska przy budynku [12, s. 439]

Wykonanie cokołu z materiału kamiennego powoduje uzyskanie jego większej trwałości

oraz estetyki obiektu. Wysokość cokołów w budynkach mieszkalnych wynosi zwykle
0.7 m ÷1.0 m.
Cokoły z kamienia wykonuje się jako jednolity mur kamienny lub jako okładzinę z płyt
kamiennych mocowana do muru z cegły.
Sposoby wykonania murów kamiennych omówiono w jednostce modułowej „Wykonywanie
kamiennych konstrukcji budowlanych”, a wykonanie okładzin – w programie jednostki
modułowej „Mocowanie okładzin ściennych z kamienia”.
Cokoły kamienne wykonuje się czasem z zastosowaniem lic ozdobnych.

Rys. 47. Cokół z elementów kamiennych o licu ozdobnym [10, s. 243]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

38

Gzyms jest to pozioma, zwykle profilowana listwa wystająca przed lico muru, która chroni

elewację budynku przed ściekającą wodą deszczową. Nierzadko pełni też funkcję ozdobną. W
tym ostatnim przypadku gzyms tworzyć może kilka profilowanych listew z dodatkowymi
ozdobami umieszczonymi nad lub pod listwami.
Gzymsy dzieli się na:

−

zewnętrzne, wśród których wyróżnia się gzymsy:

a) główne (koronujące, wieńczące) – wieńczą ścianę budowli,
b) powielające ich szerokość,
c) naddrzwiowe (nadportalowe) – znajdujące się nad otworami drzwiowymi, cokołowe –

oddzielają cokół od lica muru,

d) działowe (międzypiętrowe) – dzielą płaszczyznę ściany podkreślając poziomy

poszczególnych kondygnacji,

e) nadokienne – gzymsy przerywane, znajdujące się nad otworami okiennymi, zazwyczaj

powielające ich szerokość,

f) podokienne – gzymsy ciągłe, przebiegające pod wszystkimi oknami danej kondygnacji,
g) parapetowe – gzymsy przerywane, znajdujące się pod otworami okiennymi, zazwyczaj

oraz

−

wewnętrzne, które zdobią ściany, kominki, piece i sprzęty.

Rys. 48. Przykład elewacji: 1 – gzyms cokołowy, 2 – gzyms międzykondygnacyjny, 3 – gzyms podokienny,

4 – gzyms główny [10, s. 326]

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

39

Gzyms może być wykonany z kamieni, cegieł i żelbetu. Najczęściej wykonuje się gzymsy

żelbetowe. W budynkach monumentalnych z licówką kamienną, gzymsy wykonywane są także
z kamienia. Używa się do tego celu trwałe gatunki kamieni o dużej wytrzymałości na zginanie
na przykład: ciężkich wapieni, granitu, bazaltu, niektórych odmian piaskowca. Kamień
warstwowy nadaje się na gzyms tylko wtedy, gdy warstwy biegną w sposób nie sprzyjający
odłupywaniu.

Gzyms może składać się z jednej, dwóch lub więcej warstw kamieni. Każda jego warstwa

i konstrukcja jako całość musi mieć odpowiednią wytrzymałość i stateczność.
Przy oparciu gzymsu na konstrukcji żelbetowej należy przewidzieć kotwy stalowe do
umocowania kamieni.

Rys. 49. Przykład oparcia i umocowania kamienia gzymsowego na belce żelbetowej: 1 – kotew, 2 – strop,

3 – belka żelbetowa [12, s. 442]

Przed przystąpieniem do układania kamieni gzymsowych należy dokładnie oznaczyć ich

położenie na konstrukcji podtrzymującej. Układanie każdej warstwy rozpoczyna się od kamieni
narożnych. Kamienie układa się na dość gęstej zaprawie cementowej. Spoiny poprzeczne
i podłużne zalewa się rzadka zaprawa cementowa po uprzednim uszczelnieniu ich od zewnątrz.
Wykończenie spoin wykonuje się po ułożeniu wszystkich warstw.
Po ułożeniu gzymsu należy go od razu dociążyć od góry warstwami cegieł, aby zapobiec
wywróceniu (zapewnienie stateczności).

Gzymsy powinny być należycie zabezpieczone przed przenikaniem wody opadowej w głąb

ściany. Górną powierzchnię gzymsu pokrywa się blachą cynkową lub ocynkowaną.
Wyjątkowo w kamieniach bardzo szczelnych, o minimalnej nasiąkliwości można pozostawić
górną powierzchnię gzymsu bez zabezpieczenia. Należy jednak bardzo starannie uszczelnić
spoiny poprzeczne, wodoszczelnym materiałem uszczelniającym.
W celu zabezpieczenia od ściekania wody po gzymsie na ścianę należy zastosować kapinos.

Gzymsy wykonuje się także z gotowych prefabrykatów kamiennych produkowanych

w wielu odmianach.
Na fotografiach poniżej przedstawiono przykłady elementów gzymsów kamiennych.

Rys. 50. Przykłady elementów gzymsów z kamienia [www.gawryszewski.pl]

W budowlach zabytkowych i monumentalnych gzymsy mogą mieć bardzo ozdobne formy.
Poniżej przedstawiono przykład ozdobnego gzymsu.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

40

Rys. 51. Przykład ozdobnego gzymsu z okresu renesansu: 1 – podpierajacy gzyms dolny, 2 – główna część

wisząca, 3 – część wieńcząca [10, s. 328]

Przedstawione detale architektoniczne są jedynie przykładami. W każdym przypadku do

ich realizacji będzie potrzebna dokumentacja techniczna i rysunki robocze szczegółów. Detale
należy wykonywać zgodnie z tą dokumentacją.

4.5.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jaki jest cel wykonywania cokołów?
2. Jakie stosuje się rodzaje gzymsów?
3. W jaki sposób mocuje się gzymsy kamienne?

4.5.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

W dostępnej literaturze oraz w Internecie odszukaj przykłady zastosowania gzymsów

kamiennych w obiektach historycznych i współczesnych. Wykonaj szkice i opisy wybranych
elementów.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować materiały pomocnicze: literaturę, katalogi, Internet,
2) odszukać przykłady zastosowania różnego rodzaju gzymsów kamiennych,
3) wykonać szkice i opisy wybranych elementów.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura,

–

komputer z dostępem do Internetu,

–

przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 2

Wykonaj montaż kamiennego elementu gzymsowego, zgodnie z dokumentacją.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

41

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) przeanalizować zasady wykonywania montażu elementów gzymsowych,
2) przeanalizować otrzymaną dokumentację budowlaną,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej,
4) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia,
5) dobrać narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,
6) dobrać materiały: element kamienny, zaprawę, elementy mocujące,
7) przygotować element do montażu,
8) wykonać montaż elementu,
9) ocenić poprawność wykonania zadania,
10) zlikwidować stanowisko do wykonania ćwiczenia,
11) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania montażu gzymsów,

–

dokumentacja budowlana,

–

narzędzia i sprzęt oraz przyrządy pomiarowe niezbędne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej,

–

materiały: element gzymsowy, zaprawa, elementy mocujące.

4.5.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) scharakteryzować rodzaje cokołów i wskazać zasady ich stosowania?





2) scharakteryzować rodzaje gzymsów?





3) wykonać montaż elementu gzymsowego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

42

4.6. Zasady

konserwacji

i

napraw

kamiennych

detali

architektonicznych

4.6.1. Materiał nauczania

Wady i uszkodzenia elementów z kamienia.
Szczegółowe zasady wykonywania napraw elementów kamiennych, stosowania

odpowiednich środków i zabiegów naprawczych oraz renowacyjnych omówione zostały
dokładnie w jednostce modułowej „Wykonywanie konserwacji, napraw i renowacji kamienia”.
Wykonując naprawę lub renowację kamiennego detalu architektonicznego musisz wykorzystać
zdobyte wcześniej umiejętności i zastosować odpowiednie działania i środki.
Elementy kamienne małej architektury ulegają uszkodzeniu lub zniszczeniu na skutek działania
szkodliwych czynników zewnętrznych.
Czynnikami powodującymi uszkodzenia kamienia są:
– zanieczyszczenie powierzchni - przez brud, pyły, tłuszcze itp.
– korozja biologiczna - niszczenie elementu przez organizmy żywe (grzyby, glony, owady)
– wykwity solne – czyli wykrystalizowane na powierzchni sole mineralne,
– uszkodzenia mechaniczne.
Powodują one:
– przebarwienia i plamy,
– rysy i pęknięcia powierzchni,
–

łuszczenie się warstwy powierzchniowej,

– ubytki powstałe na skutek uszkodzeń mechanicznych.
Wady powierzchniowe można usuwać przez mechaniczne i chemiczne czyszczenie, pęknięcia
i ubytki należy uzupełnić odpowiednimi materiałami.

Wady wynikające z rodzaju skały i budowy kamienia to:

– zbyt duża nasiąkliwość,
– duża porowatość,
– duża ścieralność,
– niska wytrzymałość,
– trudność w obróbce,

– brak możliwości polerowania,

– niska odporność na czynniki atmosferyczne.

Kamienie charakteryzujące się dużą ścieralnością i nasiąkliwością nie powinny być

stosowane na stopnie schodowe, posadzki – mogą być natomiast używane jako materiał
okładzinowy.

Duża porowatość umożliwia łatwe wnikanie wody i zanieczyszczeń do kamienia.

Do kamieni bardzo porowatych należy trawertyn, jest on łatwy w obróbce. Do skał trudnych
w obróbce należy gabro - jest stosowane głównie jako tłuczeń drogowy, natomiast do skał,
których nie da się polerować należą między innymi: porfir, melafir, piaskowiec, łupek.

Kamieni charakteryzujących się niską odpornością na czynniki atmosferyczne nie należy

stosować na zewnątrz budynków.

Zabrudzone powierzchnie kamienne można czyścić mechanicznie lub chemicznie, zależnie

od stopnia zabrudzenia.

Przy oczyszczaniu mechanicznym można stosować:

–

czyszczenie ręczne przy użyciu szczotek,

–

czyszczenie przy użyciu narzędzi zmechanizowanych,

–

natrysk zimną lub gorącą wodą,

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

43

–

czyszczenie strumieniem wody lub pary pod ciśnieniem,

–

metodę strumieniowo-ścierną (piaskowanie).

Naprawa uszkodzeń elementów z kamienia.
Sposób naprawy elementów z kamienia zależy od rodzaju uszkodzeń. Można stosować:

– wypełnianie ubytków kitem lub specjalną zaprawą,
– uzupełnienie ubytków łatkami (flekowanie) z kamienia naturalnego,
– sklejanie i uzupełnianie brakujących części kamieniami sztucznymi,
– wymianę uszkodzonych elementów kamiennych na takie same, ale bardziej trwałe,
– szlifowanie uszkodzeń powierzchniowych,
– impregnację wodoodporną elementów z kamienia i wzmacniającą kamień.

4.6.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Jakie uszkodzenia mogą wystąpić w kamiennych detalach architektonicznych?
2. W jaki sposób wykonuje się naprawy elementów kamiennych?

4.6.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Odszukaj w swoim otoczeniu trzy zabytkowe obiekty architektoniczne. Obejrzyj elementy

kamienne w tych obiektach i opisz uszkodzenia detali architektonicznych. Sporządź fotografie
detali, ich opis, inwentaryzację stwierdzonych wad i uszkodzeń oraz zaproponuj sposoby
wykonania naprawy.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wyszukać przykładowe obiekty budowlane,
2) ocenić stan zachowania detali architektonicznych w tych obiektach,
3) sporządzić opis poszczególnych detali architektonicznych w występujących w wybranych

obiektach, wraz ze szczegółową inwentaryzacją wad i uszkodzeń,

4) ustalić zakres prac naprawczych,
5) zaproponować dla każdego detalu architektonicznego sposób naprawy stwierdzonych

uszkodzeń,

6) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

literatura dotycząca zasad wykonywania napraw elementów kamiennych,

–

aparat fotograficzny,

–

szkicownik.

Ćwiczenie 2

Wykonaj naprawę uszkodzonego fragmentu gzymsu cokołowego w zabytkowej

kamienicy. Opisz uszkodzenia i dobierz sposób naprawy.

Sposób wykonania ćwiczenia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

44

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) dokonać oględzin elementu,
2) opisać uszkodzenia elementu,
3) przeanalizować i przypomnieć sobie zasady naprawiania elementów kamiennych,
4) dobrać sposób naprawy elementu,
5) dobrać środki ochrony indywidualnej,
6) przygotować narzędzia do wykonania pracy,
7) przygotować stanowisko pracy,
8) przygotować powierzchnię elementu,
9) wykonać naprawę elementu,
10) ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć ewentualne usterki,
11) uporządkować stanowisko pracy,
12) zaprezentować wykonaną pracę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

–

element kamienny przeznaczony do naprawy,

–

materiały do naprawy kamienia,

–

narzędzia potrzebne do wykonania zadania,

–

środki ochrony indywidualnej.

4.6.4. Sprawdzian postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wskazać jakie uszkodzenia mogą wystąpić w kamiennych detalach

architektonicznych?





2) dobrać sposoby naprawy elementów kamiennych?





3) wykonać naprawę kamiennego detalu architektonicznego?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

45

4.7. Rozliczanie robót kamieniarskich

4.7.1. Materiał nauczania

W celu dokonania rozliczeń za wykonane roboty należy obliczyć ilość robót. Obliczenie

ilości robót przed ich wykonaniem nazywa się przedmiarem, a po ich wykonaniu – obmiarem.

Przedmiar robót jest to zestawienie rodzajów i ilości robót przewidzianych do wykonania

wraz z ich szczegółowym opisem i wyliczeniami. Przedmiar wykonuje się na podstawie
dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru danych robót oraz
specjalistycznych ekspertyz. Przedmiar robót wchodzi w skład dokumentacji projektowej.

Obmiar robót jest to tzw. obmiar z natury, czyli mierzenie ilości robót na podstawie

stanu rzeczywistego, po wykonaniu wszystkich prac. Ilości wykonanych robót zapisuje się
w księdze obmiarów. Zapisy powinny być dokonywane bezpośrednio po zakończeniu roboty i
powinny zawierać szkice, wymiary i wyliczenia wykonanych prac. Roboty ulegające zakryciu
podczas późniejszych prac, jak np. przygotowanie podłoża do konserwacji kamienia, powinny
być obmierzone, odebrane i wpisane do książki obmiarów przed ich zakryciem.

Przy wykonywaniu przedmiaru i obmiaru można korzystać z „Katalogów Nakładów

Rzeczowych” (KNR), w których zawarte są opisy robót, zasady przedmiarowania, warunki
techniczne wykonania i odbioru robót oraz normy nakładów rzeczowych na jednostkę danej
pracy. Można korzystać również z Katalogów Scalonych Nakładów Rzeczowych (KSNR)
i Kosztorysowych Norm Nakładów Rzeczowych (KNNR).
Przy wykonywaniu przedmiaru robót dotyczących wykonania elementów z kamienia można
korzystać, Katalogu Nakładów Rzeczowych nr 2-02: Konstrukcje budowlane tom II tabele:

−

Tablica 2102 – Obramienia otworów (nakłady oblicza się na 1 m obramienia),

−

Tablica 2103 – Podokienniki, półki, lady i nakrywy (nakłady oblicza się na 1m
obramienia),

−

Tablica 2104 – Okładziny gzymsów i pasów z płyt prostokątnych (nakłady oblicza się na 1
m obramienia),

−

Tablica 2109 – Okładziny balustrad z płyt prostokątnych (nakłady na 1m

2

okładziny),

−

Tablica 2110 – Balustrady z bloków kamiennych (nakłady na 1szt słupka i tralki, 1m
nakrywy i cokołu, 1m

2

wypełnienia balustrady)

oraz z katalogów Konserwatorskich PKZ: Roboty kamieniarskie KNBK nr 16.

Nakłady rzeczowe na robociznę, materiały i sprzęt przy wykonywaniu montażu

elementów kamiennych zawierają następujące roboty:

−

przygotowanie podłoża,

−

dopasowanie i przycięcie elementów,

−

wykucie gniazd i panewek montażowych,

−

wykonanie klinów, haków i klamer montażowych,

−

obsadzenie elementów z zamocowaniem,

−

wyspoinowanie, oczyszczenie i przepolerowanie lub przeszlifowanie powierzchni,

−

wykonanie czasowych podpór i ich rozebranie.

W przypadku niektórych robót wykonuje się także kalkulację indywidualną.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

46

4.7.2. Pytania sprawdzające

Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.

1. Na czym polega przedmiar robót?
2. W jaki sposób wykonuje się obmiar robót detali architektonicznych?
3. Z jakich katalogów należy korzystać przy rozliczaniu robót kamieniarskich i murarskich

związanych z wykonywaniem detali architektonicznych?

4. W jakich jednostkach oblicza się roboty kamieniarskie i murarskie związane

z wykonywaniem detali architektonicznych?

5. W jaki sposób oblicza się wynagrodzenie za wykonaną pracę?

4.7.3. Ćwiczenia

Ćwiczenie 1

Wykonaj obmiar robót związanych z montażem wewnętrznych podokienników

kamiennych w domu jednorodzinnym.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) określić zasady wykonywania obmiaru,
2) dokonać pomiarów z natury,
3) wpisać wyniki pomiarów do książki obmiarów,
4) wykonać obliczenie ilości robót,
5) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog nakładów rzeczowych,

−

literatura,

−

przyrządy pomiarowe,

−

książka obmiarów,

−

kalkulator.

Ćwiczenie 2

Określ szacunkowo ilość materiału potrzebnego do wykonania balustrady kamiennej

o wymiarach: długość – 3.5 m, wysokość – 1.1 m oraz sporządź zapotrzebowanie
materiałowe. Aby wykonać zadanie wykonaj szkic balustrady.
Balustrada składa się z następujących elementów:

−

nakrywa i cokół o przekroju 0.10 m

2

każde,

−

tralki co 0.50 m,

−

wypełnienie balustrady – płyty kamienne.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) wykonać szkic balustrady,
2) obliczyć liczbę poszczególnych elementów, ich powierzchnie oraz objętość,
3) policzyć potrzebną ilość materiałów na wykonanie całej balustrady,
4) sporządzić zapotrzebowanie materiałowe.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

47

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

Katalog Nakładów Rzeczowych,

−

kalkulator,

−

przybory rysunkowe.

Ćwiczenie 3

Oblicz wynagrodzenie za wykonanie montażu balustrady z ćwiczenia 2. Nakłady

robocizny (według KNR) wynoszą 17.42 r-g na 1mb balustrady. Do obliczeń przyjmij stawkę
za 1 roboczogodzinę - 50 zł.

Sposób wykonania ćwiczenia

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:

1) obliczyć ilość roboczogodzin potrzebnych do wykonania balustrady,
2) obliczyć wynagrodzenie za pracę.
3) sporządzić notatkę.

Wyposażenie stanowiska pracy:

−

katalog nakładów rzeczowych nr 4-01,

−

kalkulator.

4.7.4.

Sprawdzian

postępów

Czy potrafisz:

Tak

Nie

1) wykonać obmiar robót?





2) posłużyć się sprzętem pomiarowym w celu dokonania pomiarów?





3) określić szacunkowo ilość materiału niezbędnego do wykonania robót

związanych z wykonywaniem detali architektonicznych?





4) sporządzić zapotrzebowanie materiałowe do wykonywanej pracy?





5) obliczyć wynagrodzenie za wykonaną pracę?





„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

48

5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ

INSTRUKCJA DLA UCZNIA

1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 20 zadań. Do każdego dołączone są 4 możliwości odpowiedzi. Tylko jedna

z nich jest prawidłowa.

5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi stawiając w odpowiedniej

rubryce znak X. W przypadku pomyłki błędną odpowiedź należy zakreślić kółkiem
a następnie ponownie zaznaczyć odpowiedź prawidłową.

6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Gdy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, odłóż jego rozwiązanie na

później i wróć do tego zadania, gdy zostanie Ci wolny czas.

8. Na rozwiązanie testu masz 40 minut.

Powodzenia!

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

49

Z

estaw zadań testowych

1. Co nazywamy symetrią w budynku lub elemencie:

a) wszystkie elementy dekoracyjne są takie same,
b) formy symetryczne są inaczej ukształtowane,
c) budowla składa się z dwóch lustrzanych równych części,
d) części elementu na prawo i na lewo nie są całkowicie równe.

2. Na rysunku przedstawiono przykładowe profile kamienne. Są to profile:

a) stopowe,
b) wieńczące,
c) prostoliniowe,
d) krzywoliniowe.

3. Jaki element architektoniczny przedstawiono na rysunku:

a) gzyms,
b) wolutę,
c) meander,
d) maswerk.

4. Woluta jest to element dekoracyjny w formie:

a) ślimacznicy,
b) linii załamującej się,
c) linii wzajemnie prostopadłych,
d) różnych kształtów geometrycznych.

5. Wykonanie maswerku rozpoczyna się od:

a) obróbki obu stron płyty kamiennej,
b) obrobienia powierzchni wewnętrznych,
c) zarysowania maswerku na przedniej stronie płyty,
d) narysowania w skali naturalnej i wykonania szablonu.

6. Który z wymienionych elementów nie należy do obramowania okna:

a) próg,
b) naproże,
c) podokiennik,
d) pionowy element boczny.

7. Parapety zewnętrzne muszą być wykonane z materiału:

a) nienasiąkliwego,
b) łatwo ścieralnego,
c) trudno ścieralnego,
d) łatwo obrabialnego.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

50

8. Kapinos jest to:

a) szczelina w murze pod parapetem,
b) rowek wycięty pod spodem parapetu,
c) rowek wycięty na wierzchu wzdłuż krawędzi bocznych parapetu,
d) rowek wycięty na wierzchu wzdłuż krawędzi przedniej parapetu.

9. Spadek powierzchni parapetu powinien wynosić:

a) 2%,
b) 10%,
c) 12%,
d) !5%.

10. Na rysunku przedstawiono:

a) przekroje nadproży,
b) detale nadproży,
c) przykłady podokienników,
d) przykłady obramowań bocznych.

11.Nadproża kamienne nad otworami o dużej rozpiętości wykonuje się jako:

a) płaskie,
b) łukowe,
c) łamane,
d) dowolne.

12. Wezgłowie jest to:

a) spodnia powierzchnia łuku,
b) wierzchnia powierzchnia łuku,
c) podpora, na której wspiera się łuk,
d) powierzchnia, na której wspiera się łuk.

13. Krążyna jest to:

a) kamienny element służący do budowy łuku,
b) drewniane rusztowanie do budowy łuku,
c) przednia lub tylna płaszczyzna łuku,
d) najwyższy kliniec łuku.

14. Wysokość balustrady balkonów w budynkach mieszkalnych wielorodzinnych powinna

wynosić minimum:
a) 0.80 m,
b) 1.00 m,
c) 1.10 m,
d) 1.20 m.

15. Który z wymienionych poniżej elementów balustrady nazywa się tralką:

a) cokół,
b) słupek,
c) poręcz,
d) płyta osłonowa.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

51

16. Na rysunku przedstawiono fragment elewacji budynku. Jaki gzyms oznaczono numerem 4:

a) główny,
b) cokołowy,
c) podokienny,
d) międzykondygnacyjny.

17. Jakie elementy prefabrykowane przedstawiono na fotografii:

a) cokoły,
b) gzymsy,
c) poręcze,
d) balustrady.

18. Jakie uszkodzenia mechaniczne występują na cokołach kamiennych:

a) plamy,
b) przebarwienia,
c) ubytki kamienia,
d) łuszczenie się powierzchni.

19. Która z poniższych metod nie jest stosowana przy naprawie uszkodzeń mechanicznych

elementów kamiennych detali architektonicznych:
a) wypełnianie ubytków kitem,
b) impregnacja wodoodporna,
c) uzupełnienie ubytków łatkami,
d) wymiana uszkodzonych elementów.

20. Która z podanych czynności nie jest wliczana do nakładów rzeczowych na wykonanie

montażu elementów kamiennych zawartych w KNR:
a) wykucie gniazd,
b) wyspoinowanie,
c) wykonanie elementu,
d) przygotowanie podłoża.

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

52

KARTA ODPOWIEDZI

Imię i nazwisko ................................................................................................

Wykonywanie kamiennych detali architektonicznych

Zakreśl poprawną odpowiedź

Nr

zadania

Odpowiedź

Punkty

1

a

b

c

d

2

a

b

c

d

3

a

b

c

d

4

a

b

c

d

5

a

b

c

d

6

a

b

c

d

7

a

b

c

d

8

a

b

c

d

9

a

b

c

d

10

a

b

c

d

11

a

b

c

d

12

a

b

c

d

13

a

b

c

d

14

a

b

c

d

15

a

b

c

d

16

a

b

c

d

17

a

b

c

d

18

a

b

c

d

19

a

b

c

d

20

a

b

c

d

Razem:

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”

53

6. LITERATURA

1. Francuz W.M., Sokołowski R.: Bezpieczeństwo i higiena pracy na budowie. KWP Bud-

Ergon OW PZiTB, Warszawa 1998

2. Kettler K.: Murarstwo. Cz.1. REA, Warszawa 2002
3. Praca zbiorowa. Nowy poradnik majstra budowlanego. Arkady, Warszawa 2003
4. Praca zbiorowa.: Warunki techniczne wykonania i odbioru robót budowlanych. Poradnik

projektanta, kierownika budowy i inspektora nadzoru, Verlag Dashofer, Warszawa 2005

5. Słowiński Z.: Technologia budownictwa cz. 2. WSiP, Warszawa 1997
6. Słowiński Z.: Technologia budownictwa cz. 3. WSiP, Warszawa 1997
7. Szymański E.: Materiały budowlane. WSiP, Warszawa 2005
8. Urban L. - Murarstwo i tynkarstwo. WSiP, Warszawa 1968
9. Wasilewski Z.: BHP na placu budowy. Arkady, Warszawa 1989
10. Wilcke H.., Thuning W, - Kamieniarstwo. WSiP, Warszawa 1997
11. Wolski Z. - Sztukatorstwo. WSiP, Warszawa 1988
12. Żenczykowski W.: Budownictwo ogólne. T.I. Arkady, Warszawa 1965
Katalogi:
13. Katalogi Nakładów Rzeczowych KNR, WACETOB – PZITB, Warszawa 2000

−

KNR NR 2-01 – Budowle i roboty ziemne

−

KNR NR 2-02 – Konstrukcje budowlane, tom I i II

−

KNR NR 4-01 – Roboty remontowe budowlane

14. Kwartalnik –SEKOCENBUD- informacja o stawkach robocizny kosztorysowej oraz

najmu sprzętu budowlanego oraz cenach materiałów budowlanych

Normy:
15. PN-B-11200:1996 – Materiały kamienne. Bloki, formaki, płyty kamienne.
Rozporządzenia:
16. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12 kwietnia 2002 r. W sprawie warunków

technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz.
690, z 2002 r.

17. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 6.02.2003 r. w sprawie bhp podczas

wykonywania robót budowlanych (Dz.U.Nr 47).

Czasopisma:
Atlas Budowlany, Murator, Materiały Budowlane, Świat Kamienia.

Strony internetowe producentów i wykonawców elementów kamiennych.

Wykaz literatury należy aktualizować w miarę ukazywania się nowych pozycji wydawniczych.