ABSOLUTYZM WE FRANCJI W XVII WIEKU

Z wojen domowych i religijnych XVI w. Francja wyszla osłabiona i zniszczona gospodarczo. Uspokojenie i próby
poprawy sytuacji gospodarczej i politycznej przypadły na lata rządów króla Henryka IV Burbona (1589-1610).
Za panowania Ludwika XIII (1610-1643) kontynuowano proces wzmacniania wtadzy królewskiej. Wykonawcą woli
króla był kardynał Armand-Jean du Plesis de Richelieu, zwolennik wzmocnienia wladzy królewskiej kosztem
ograniczenia praw stanów, a zwłaszcza arystokracji i szlachty. Jednym z celów polityki centralizacji państwa byto
ograniczenie praw i przywilejów hugenotów, dąże
nie do odebrania miejsc bezpieczeństwa (1627 r. bunt hugenotów wspieranych przez Anglię w La Rochelle). Po
rocznym oblężeniu twierdza padła, na mocy pokoju z hugenotami odebrano im miejsca bezpieczeństwa.
Wszelkie bunty i opozycja były dławione siłą. Kardynał Richelieu, w celu wzmocnienia władzy królewskiej i centralizacji,
likwidował odrębności prowincji, w polityce zagranicznej dążył do osłabienia wpływów habsburskich. W realizacji
polityki zagranicznej narzędziem była rozbudowywana armia i flota wojenna. Dostrzegając korzyści płynące z handlu
Richelieu rozbudowywał flotę handlową, dbał o rozwój kolonii francuskich, zwłaszcza w Kanadzie. Dla realizacji tych
celów potrzebne były pieniądze, które kardynał uzyskiwał dzięki odpowiednio prowadzonej polityce gospodarczej -
bardzo wysokie podatki rujnowały przede wszystkim ludność chłopską. Pod koniec życia kardynała Richelieu
wybuchały lokalne powstania chłopskie, spiski możnych i arystokracji, które szybko wykrywano i likwidowano.
Wystąpienia przeciwko władzy świadczyły o kryzysie państwa absolutnego, który został przełamany i przezwyciężony
za panowania Ludwika XIV Wielkiego (1643-1715). W imieniu małoletniego władcy rządy sprawowała regencja z
następcą Richelieu i pierwszym ministrem, kardynałem Juliuszem Mazarinim na czele. Wobec rządów regencji,
zwłaszcza Mazariniego, zawiązała się opozycja starej szlachty rodowej i arystokracji (noblesse d'epee), przedstawicieli
nowej szlachty (noblesse de robe) i mieszczaństwa. Tzw. frondy: parlamentarna i książgt, czyli wojny domowe z lat
1648-1653, doprowadziły do zwycięstwa kardynała Mazariniego i realizacji idei rządów absolutnych króla.
Od 1661 r. - objęcie bezpośrednich rządów przez króla Ludwika XIV - nastąpił okres utrwalania rządów absolutnych we
Francji. W ciągu 72 lat panowania króla Francja stała się pierwszą potęgą w Europie i monarchią absolutną, na której
wzorowali się inni władcy.
Cechami charakterystycznymi rządów absolutnych "króla-słońce" było: odsunięcie od władzy starej szlachty rodowej,
arystokracji, książąt z rodziny królewskiej i duchowieństwa (teraz pełnili funkcje reprezentacyjne); dopuszczenie do
współrządów szlachty urzędniczej i mieszczan (kariera zależna od woli monarchy - siła i podpora rządów absolutnych);
wprowadzenie scentralizowanej, poddanej woli władcy, nowoczesnej administracji; hierarchizacja, pełne
podporządkowanie, rady królewskie podporządkowane władcy, podobnie wszyscy najwyżsi urzędnicy: kanclerz,
generalny kontroler finansów i sekretarze stanu; administracja lokalna oparta na intendentach mianowanych na
określony czas przez króla wynagradzani przez władcę, w pełni od niego zależni; przedstawicielstwo stanowe: Stany
Generalne nie były zwoływane, Stany Prowincjonalne utraciły całkowicie znaczenie; powołanie wszechwładnej policji,
podporządkowanej królowi, na czele której stanął Mikołaj de La Reynie - tłumienie buntów, dławienie opozycji i osób
niewygodnych dla króla na mocy listów królewskich (lettres de cachet).
Gospodarką Francji zajmował się Jan Baptysta Colbert - polityka merkantylistycZna - dbanie o zachowanie
dodatniego bilansu handlowego Francji, zakładanie i rozwój manufaktur, w których produkowano towary dotąd
sprowadzane z zagranicy; ochrona rynku wewnętrznego - wysokie cła i opłaty na towary sprowadzane; wspieranie
rozwoju handlu i kolonii.
W polityce centralizacji i ujednolicenia państwa król zmierzał do podporządkowania sobie kwestii religijnych. Stał na
czele Kościoła katolickiego we Francji, samodzielnie decydował o obsadzie najwyższych stanowisk kościelnych. W
1685 r. zniósł edykt nantejski - świątynie hugenockie miały być zniszczone, a protestanci mieli przejść na katolicyzm
lub opuścić Francję.
Za Ludwika XIV wojsko osiągnęło wysoki stan liczebny: w warunkach pokojowych 200 tys. a w czasie wojny nawet 280
tys. żołnierzy. Rozbudowano tlotę wojenną, powstały nowe porty wojenne w Tulonie, Breście i Rochefort -
rozbudowana armia pochłaniała ogromne kwoty. Dysponując świetnie wyszkoloną i tak liczną armią Ludwik XIV
prowadził wojny z sąsiadami - do Francji przyłączono nowe ziemie: pokój westfalski z 1648 r. potwierdzał
przynależność do Francji miast Metz, Toul, Verdun, części Alzacji, 10 miast w Rzeszy i twierdzy Brisach, a we Włoszech
ważnej twierdzy Pignerol; po wojnie z Hiszpanią i zawarciu pokoju pirenejskiego w 1659 r. do Francji przyłączono
hrabstwa Artois, Hainaut w Niderlandach i Rousillion w Pirenejach; w latach 70. hrabstwo FrancheComte i Flandrię, a w
latach 80. Strasburg i resztę Alzacji; w wyniku wojny o sukcesję hiszpańską w latach 1702-1714 wnuk Ludwika XIV Filip
d'Anjou został królem Hiszpanii, Francja wyszła z wojny z wielkimi długami wojennymi i zrujnowana gospodarczo.
Podbudowy ideologicznej dla swoich rządów król szukał w kulturze i sztuce. Dwór rezydujący we wspaniatym Wersalu
był centrum państwa. Król był mecenasem artystów, architektów, poetów i literatów (Corneille, Racine, La Fontaine czy
Molier). Dwór francuski był niedościgłym wzorem dla innych monarchów, a kultura francuska rzucała wspaniały blask na
Europę. Król Ludwik XIV nazywał siebie królem-.stońce (symbolem jego panowania było słońce). Przypisuje mu się
powiedzenie "państwo - to ja" (L'Etat c'est moi ).

MONARCHIE ABSOLUTYZMU OŚWIECONEGO

ROSJA

Na przełomie XVII i XVIII w. państwo moskiewskie rozciągało się od Dniepru na zachodzie aż po rzekę Amur i

Kamczatkę na wschodzie. Religią państwową było prawosławie silnie podporządkowane władzy wielkich książąt
moskiewskich, którzy od końca XVI w. używali tytułu carów. Rosja była państwem zamkniętym na wpływy z zewnątrz, z
prawie nieograniczoną władzą władców moskiewskich. "Wejście" Rosji do Europy dokonało się nagle i jest związane z
działalnością reformatorską Piotra I Wielkiego (1689-1725). W latach 1697-1699 odbył wielką podróż. na Zachód. Po
powrocie podjął działania zmierzające do gruntownej przebudowy państwa, obejmującej wszystkie dziedziny życia. W
sferze obyczajowości nakazał swoim bojarom i dworianom zgolić brody, założyć strój europejski, palić tytoń, wprowadził
zakaz noszenia długich sukni, a kobiety miały obowiązek uczestniczenia w życiu towarzyskim. Piotr I zniósł
obowiązujący kalendarz bizantyjski (era od stworzenia świata) a wprowadził kalendarz juliański (od narodzenia
Chrystusa, początek roku - 1 stycznia). Rewolucja w obyczajowości niosła za sobą poważne zmiany w Cerkwi
prawosławnej - po śmierci patriarchy Moskwy Adriana w 1700 r., car zawiesił urząd patriarchy i powierzył opiekę na
Cerkwią Stiepanowi Jaworskiemu z Ukrainy - wprowadził wiele "nowinek" zachodnich w organizacji kościelnej,
prawosławie ściśle podporządkowano władzy.
Reformy Piotra I objęły także wojsko. Stare formacje "strzelców" zniesiono i zastąpiono nowymi, tworzonymi na wzór
zachodni. Podjęto także dzieło budowy prawie od podstaw wielkiej floty wojennej Rosji.
W latach 1709-1725 została przeprowadzona gruntowna przebudowa państwa. Ustrój państwowy - w 1711 r.
powołano Senat Rządzący (przejął kompetencje rozwiązanej Dumy Bojarskiej), który składał się z kilku osób
powołanych przez Piotra; należały do nich: kontrola nad administracją, przygotowywanie projektów praw, najwyższy
sąd. W 1718 r. zniesiono prikazy i ustanowiono kolegia (kolegialne ministerstwa). Powołano i rozbudowano instytucje
kontrolne nad

1dG

zorujące prace urzędów i urzędników, ścigające przestępstwa polityczne. Zmiany ugruntowały centralizm monarszy i
usprawniły ustrój państwa. Administracja lokalna - ujednolicona w 1719 r. - podział kraju na 50 prowincji z
mianowanymi przez Senat wojewodami na czele podporządkowanym bezpośrednio władcy, w ich kompetencjach
leżały sprawy wojskowe i administracja prowincji. Cerkiew prawosławna została w 1721 r. gruntownie
zreorganizowana - zniesiono urząd patriarchy, powołano Najświętszy Synod (ludzie wyznaczeni przez cara) - władca
rosyjski został głową Cerkwi prawosławnej. Choć Piotr I wprowadził tolerancję dla innych wyznań, to jednak nie
pozwalał porzucać prawosławia, zwalczał Kościół unicki i sekty prawosławne. Społeczeństwo - zniesiony podział na
bojaró · i dworian - jednolita grupa szlachty zobowiązana do przymusowej i dożywotniej służby w wojsku, flocie lub
administracji. W 1722 r. ogłoszono tabelę rang (14 stopni) w wojsku i administracji. Chłopi byli poddani władzy szlachty
i obciążeni wielkimi podatkami - rozbudowa armii i administracji. Od 1722 r. podatki egzekwowano siłą przez wojsko.
Gospodarka - rozbudowa i budowa kanalów, przemysłu hutniczego i stoczniowego; przez opanowanie terenów nad
Bałtykiem - rozwój handlu z Europą Zachodnią; osiągnięcie dodatniego bilansu handlowego (polityka
merkantylistyczna). Polityka imperialna - zdobycie terenów nad Bałtykiem, rozpoczęcie podboju Syberii, wpływy w
Polsce, księstwach niemieckich, Szwecji, wśród narodów i ludów bałkańskich sympatyzujących w Rosją (wyznawcy
prawosławia).
Ukoronowaniem panowania i reform Piotra I było przyjęcie przez władcę w 1721 r. tytułu Imperatora czyli cesarza
Wszechrosji. Po śmierci Piotra I Wielkiego (1725) nastąpił okres walk o władzę i rządy grup i klik
arystokratyczno-bojarskich. Stabilizację państwa rosyjskiego i jego potęgę w Europie przyniosły lata panowania
imperatorowej Elżbiety Piotrowny (1741-1762), a szczególnie imperatorowej Katarzyny II Wielkiej (1762-1796), która
objęła władzę w wyniku spisku i zamachu pozbawiając władzy a następnie życia swojego męża Piotra III (1762).
Katarzyna żywo interesowała się kulturą, sztuką i filozofią oświecenia. Korespondowała z wieloma wybitnymi
przedstawicielami epoki. Dla wielu była uosobieniem władcy-filozofa na tronie. Polityka zagraniczna - Katarzyna
kontynuowała politykę Piotra I: umocniła wpływy rosyjskie w Niemczech, Skandynawii, Polsce (elekcja Stanisława
Augusta Poniatowskiego, wojna z konfederacją barską, rozbiory, Targowica, prawa kardynalne), dokonała aneksji
Krymu zniosła autonomię Kozaków dońskich, zlikwidowała odrębność Siczy Zaporoskiej. Na lata jej panowania
przypada dzieło kolonizacji Syberii i osiedlania tam nie tylko Rosjan, ale także przedstawicieli innych ludów jako
zesłańców (uczestnicy konfederacji barskiej byli pierwszą falą zesłańców polskich na Syberii). Reformy wewnętrzne -
utrzymała prawo o wolności szlacheckiej (zwolnienie z obowiązku służby monarsze - Rosja państwem szlacheckim).
Powstrzymała prawo wydane przez Piotra IIl o sekularyzacji dóbr kościelnych, czym zyskała poparcie szlachty i
duchowieństwa prawosławnego. Krwawo stłumiła powstania chłopskie (Jemieliana Pugaczowa 1773-I775).
Katarzyna II była zdecydowaną zwolenniczką umocnienia władzy monarszej. Jej dziatania noszą często znamiona
bezwzględnych i brutalnych. Rosja pod jej rządami, to kraj lepiej zaludniony dzięki akcji osiedleńczej i kolonizacyjnej
Niem
ców, Bułgarów, Serbów, Greków i innych. Dla zwiększenia dochodów nie cofnęła się przed sekularyzacją dóbr
kościelnych mimo wcześniejszych obietnic, że tego nie uczyni. Dla silniejszego związania szlachty i podporządkowania
tej grupy społecznej swojej władzy caryca oddała w ręce szlachty całkowitą kontrolę nad chłopami. W 1775 r.
zreformowano działania guberni. Gubernatorzy otrzymali organy wykonawcze - zarządy gubernialne. Wprowadzono
sądy powiatowe dla szlachty i częściowo zreformowano sądownictwo miejskie i wiejskie dla chłopów.

PAŃSTWO PRUSKO-BRANDENBURSKIE

W 1417 r. marchia brandenburska przeszła we władanie dynastii Hohenzollernów. Następował szybki rozwój tego
państwa wzrastało znaczenie władców, którzy otrzymali tytuł elektorów Rzeszy Niemieckiej. Hohenzollernowie
podporządkowali sobie liczne terytoria w Europie Środkowej. Od 1618 r., tj. od objęcia przez elektora Jana Zygmunta

Hohenzollerna terenów Prus Książęcych (jako lennik Polski) - unia personalna brandenbursko-pruska.
Hohenzollernowie weszli w posiadanie księstwa Kliwii, hrabstwa Mark i Ravensberg, po pokoju westfalskim (1648)
zajęli biskupstwa Minden, Halberstadt i Magdeburg i wschodnią część Pomorza Zachodniego (od 1720 r. Szczecin). W
1657 r. (traktaty welawsko-bydgoskie) książęta pruscy uzyskali pełną suwerenność i jako lenno olskie Lębork i Bytów.
W XVIII w. w wyniku wojen (od 1740) zdobyli większość Sląska i zagarnęli znaczne tereny Polski w wyniku trzech
rozbiorów.
Lata panowania księcia-elektora Fryderyka Wilhelma Wielkiego Elektora (1640-1688) to początek budowania
scentralizowanej monarchii Hohenzollernów: likwidacja instytucji przedstawicielstwa stanowego - Landtagów. Szlachta
prusko-brandenburska, w zamian za uznanie jej praw do poddanych chłopów, w pełni poparła budowę monarchii
absolutnej. Następca Wielkiego Elektora elektor i książę pruski Fryderyk I (1688-1713), próbował naśladować Ludwika
XIV. Był wielkim mecenasem kultury. Nie posiadał jednak talentu i umiejętności ojca. W 1701 r. książę-elektor za zgodą
cesarza przyjął tytuł króla w Prusach jako król Fryderyk I. Państwo było złożone z różnych części mających różny
status terytorialno-polityczny - księstwa, hrabstwa, elektorat - nazwa Królestwo Pruskie zaczęła obejmować wszystkie
ziemie państwa HohenzollernówNastępca Fryderyka I, Fryderyk Wilhelm I (1713-1740, król-sierżant), jest uważany za
twórcę Prus jako państwa militarnego i militaryzmu pruskiego. Ograniczył wielki dwór ojca, zredukował pensje
urzędników był oszczędny i pracowity. W ciągu swego panowania twórca militaryzmu pruskiego zajął jedynie Szczecin
(1714) i Pomorze Zachodnie. Jego pokojowa polityka to czas pracy, rozbudowy wojska i powiększania skarbu
państwowego. Do armii Fryderyka Wilhelma I werbowano mężczyzn, a także włączano chłopów mających obowiązek
odbycia służby wojskowej (1721). Wprowadzono system kantonalny - państwo podzielone na okręgi - kantony po 5 tys.
gospodarstw z których wybierano rekruta. Po odbyciu służby wojskowej chłopi powracali do domów, ale zawsze mogli
być

powołani pod broń, państwo miało w każdej chwili możliwość rozszerzenia armii o świetnie wyszkolonych rezerwistów.
Wojsko stacjonowało w miastach, zamknięte w koszarach. Szlachta pruska zobowiązana była do służby wojskowej, co
dawało jej szanse awansu bądź to w armii, bądź w hierarchii urzędniczej. Pod koniec panowania Fryderyka Wilhelma I
Prusy, liczące 2,5 mln mieszkańców, posiadały aż 85 tys. żołnierzy.
Zreformowana i usprawniona biurokracja pruska działała bardzo dobrze. Na początku XVIII w. utworzono Generalną
Dyrekcję Finansów, której podporządkowano prowincjonalne urzędy i zarządców domen królewskich. W 1723 r.
utworzono Generalny Dyrektoriat (Generaldirektorium) - superministerstwo nadzorujące sprawy finansowe, wojskowe i
zarząd ziem królewskich. Kraj podzielono na okręgi zarządzane przez Kamery Wojny i Domen. Generalny Dyrektoriat
składał się z pięciu departamentów, które sprawowały zarząd nad prowincjami państwa. Stosowano zasadę urzędów
kolegialnych. W 1728 r. utworzono Ministerstwo Gabinetowe (sprawy zagraniczne), dawną Tajną Radę brandenburską
przekształcono w Mini.sterstwo Sprawiedliwości.
W polityce gospodarczej król dążył do zachowania dodatniego bilansu handlowego, popierał rozwój manufaktur
państwowych, zachęcał do osiedlania się przybyszów (hugenoci francuscy), kolonizował nieużytki (Szwabi i
Szwajcarzy). Prowadził politykę tolerancji religijnej.
W wyniku szerokich reform Fryderyka Wilhelma I rozpoczęły się rządy monarchii absolutnej. Finanse państwa
znajdowały się w doskonałej kondycji. Fryderyk Il Wielki (1740-1786), przyjaciel filozofów, dla ludzi Oświecenia
był symbolem króla-filozofa. Jego zamiłowanie do muzyki, filozofii idei humanitaryzmu nie przeszkadzało w brutalnym
postępowaniu wobec sąsiadów (inicjator pierwszego rozbioru Polski) i w wojnach. Był kontynuatorem reform ojca i
twórcą potęgi państwa pruskiego w Europie. Ograniczył kompetencje Generalnego Dyrektoriatu. Rozbudował
biurokrację, tworzył nowe ministerstwa, podporządkowując je wyłącznie swojej woli. Jedynie on kontrolował całość
spraw państwa, rządził nim za pomocą instrukcji - nakazów gabinetowych. Państwo Fryderyka to wielka, ale
jednocześnie świetnie działająca machina biurokratyczna.
Fryderyk II przeprowadził reformę sądownictwa - zniósł tortury, wprowadził scentralizowane i jednolite sądownictwo.
Podnoszono kwalifikacje zawodowe prawników, urzędników sądowych, kodyfikowano (ujednolicano) prawo sądowe.
Reformy kontynuowano po śmierci króla.
Król dbał o rozwój gospodarczy kraju - merkantylizm - rozbudowywał manufaktury państwowe, dbał o rozwój
rolnictwa, sprowadzał osadników. Ograniczył poddaństwo chłopów w dobrach państwowych, zachęcał szlachtę do
przestrzegania warunków umów dzierżawnych z chłopami. Szlachta stała się podporą militaryzmu i państwa Fryderyka
II, służyła mu wiernie w zamian za kontrolę nad chłopami i zapewnienie monopolu na obejmowanie stanowisk
dowódczych w armii, wyższych urzędów i stanowisk w administracji. Prusy stały się państwem policyjnym. Król, zgodnie
z założeniami teorii monarchii absolutnej, kierował się pruską racją stanu, uzasadniając nią swoje, często brutalne
posunięcia w polityce międzynarodowej. Na lata panowania Fryderyka II Wielkiego przypada okres

rozwoju terytorialnego Prus kosztem sąsiadów: zajęcie Śląska i uczestnictwo w rozbiorach Polski.

MONARCHIA HABSBURSKA W XVIII WIEKU

Państwo Habsburgów na przełomie XVII i XVIII w. obejmowało: królestwo św. Wacława - Czechy (od 1621 r., bitwa
pod Białą Górą) dziedziczną posiadłość Habsburgów - polityka germanizacji, likwidacja przedstawicielstwa stanowego
Sejmu Czeskiego, narzucenie katolicyzmujako religii panującej; ziemie niemieckie - arcyksięstwo Austrii, Tyrol,
Styrię i Karyntię; Węgry poszerzone traktatem w Karłowicach (1699) o ziemie we władaniu Turcji (część Węgier i
Księstwo Siedmiogrodu) - w 1687 r. sejm węgierski uznał dziedziczność tronu w męskiej linii Habsburgów. Wzmagający
się ucisk narodowościowy doprowadził do wybuchu powstania pod wodzą Franciszka lI Rakoczego. Zakończenie wojny
w 1 711 r. ostatecznie zamknęło proces zjednoczenia Węgier. Sejm węgierski, poddany kontroli austriackiej, zniósł

pospolite ruszenie węgierskie (stała armia pod austriackim dowództwem), systematycznie tracił znaczenie, a pod
koniec rządów cesarza Karola VI (1711-1740) przestał być zwoływany. Habsburgowie prowadzili politykę
centralistyczną, wszystkie decyzje dotyczące Węgier zapadały w Wiedniu. Szlachta węgierska, godząc się na taką
politykę, otrzymała pełne prawo kontroli nad chłopami.
Na początku XVIII w. Habsburgowie austriaccy wzięli udział w wojnie o sukcesję hiszpańską (1702-1714) po wygasłej
tam hiszpańskiej linii Habsburgów. W wyniku pokojów kończących walki o tron hiszpański Habsburgowie otrzymali
Belgię i większość Italii. W swoich posiadłościach cesarz Karol VI prowadził politykę centralistyczną, popierał akcję
kontrreformacyjną. Dbał o rozwój manufaktur, popierał handel wewnętrzny, ustanawiał monopole. Została zbudowana
sieć dróg i zniesiono cła wewnętrzne.
Cesarz Karol VI, nie mając męskiego potomka, w 1713 r. ogłosił tzw. sankcję pragmatyczną - ziemie, w których
panował, miały pozostać w "wieczystej łączności i niepodzielności". W razie wygaśnięcia męskich członków dynastii
Habsburgów dziedziczyć je miała najstarsza córka ostatniego Habsburga. W następnych latach uznaty sankcję kraje
wchodzące w skład monarchii habsburskiej, która w ten sposób z unii personalnej stała się monarchią łączącą różne
kraje za pomocą unii realnej. Władcy europejscy doraźnie uznali ten akt.
W 1740 r. zmarł cesarz Karol VI. Państwa habsburskie odziedziczyłajegojedyna córka, Maria Teresa (1740-1780).
Rozpoczęła się wojna o sukcesję habsburską (1740-1745). Z pretensjami do ziem habsburskich wystąpił elektor
bawarski Karol, który zająwszy Pragę ogłosił się królem Czech. Król pruski Fryderyk II zajął Śląsk. Od ostatecznej
katastrofy uratowali Marię Teresę Węgrzy - w zamian za ustępstwa i przywrócenie dawnych praw i swobód, pomogli jej
odzyskać Czechy i Morawy. Gorzej przedstawiata się sprawa Śląska.
Konieczne było wprowadzenie reform - dopuszczenie do urzędów zwolenników szerokich zmian, Węgry otrzymały
częściową odrębność państwową. Reformy w duchu centralistycznym objęły ziemie austriackie, czeskie i morawskie.
Represje dotknęły zwłaszcza buntowników w Czechach. Zlikwidowano przedstawicielstwa stanowe w Czechach i na
ziemiach austriackich. Utworzono centralne instytucje dla Czech i krajów austriackich. Zorganizowano Najwyższg Izbę
Sprawiedliwości (1749); sprawy skarbowe i administracyjne podporządkowano instytucji centralnej tzw. Directorium.
Sprawy wojskowe poddano pod kontrolę Generalnego Komisariatu Wojennego. Rozbudowano administrację lokalną
obsadzając urzędy ludźmi wykształconymi na nowo powstałych uniwersytetach państwowych.
W 1761 r. powołano Radę Państwa kierującą całą scentralizowaną administracją i nadzorującą ją; Zjednoczoną
Austriacko-Czeską Kancelarię Nadworną (po likwidacji Directorium; administracja); Nadworną Izbę Skarbową
(finanse); Tajną Kancelarię Stanu (polityka zagraniczna); Nadworną Radę Wojenną (sprawy wojny i wojska);
Najwyższą Izbę Sprawiedliwości (wymiar sprawiedliwości). Zreformowana i poddana ścisłej kontroli została
administracja lokalna, w 2 połowie XVIII w. była uważana za najlepszą. Dla potrzeb państwa udało się nałożyć podatki
na szlachtę i duchowieństwo.
W 1765 r. współregentem został Józef II, syn Marii Teresy i Franciszka I Lotaryńskiego. W latach 1765-1780
(współrządy Józefa II i Marii Teresy) przeprowadzono reformę urbarialną na wsi - ograniczenie pańszczyzny, zakaz
usuwania chłopów z ziemi.
W sferze kościelnej w 1769 r. wprowadzono tzw. doktrynę józefinizmu - podporządkowanie Kościoła katolickiego
władzy państwowej w monarchii habsburskiej (podatki nakładane na instytucje kościelne bez zgody papieża,
skasowanie klasztorów, sekularyzacja majątków poklasztornych, zreformowanie szkolnictwa - rozbudowanie sieci szkół
ludowych).
Okres osobistych rządów Józefa II (1780-I790) - dalsze reformy: scentralizowanie administracji państwowej -
połączenie kilku instytucji centralnych i poddanie ich woli cesarza, podział monarchii na gubernie, okręgi i powiaty,
likwidacja samorządów krajowych, centralizacja lokalnych urzędów, odejście od prowęgierskiej polityki - ograniczanie
przywilejów stanów węgierskich, wprowadzenie języka niemieckiego do administracji, ograniczenie znaczenia sejmu,
przewiezienie korony św. Stefana do Wiednia. Reformy w duchu centralizmu nie ominęły Belgii i ziem włoskich. W
sferze stosunków społecznych cesarz w 1781 r. zniósł poddaństwo osobiste chłopów, ograniczył władzę
patrymonialną szlachty nad chłopami i wziął chłopów pod opiekę państwa. W gospodarce Józef II kierował się polityką
protekcjonistyczną - zakaz sprowadzania produktów, które mogły być wyprodukowane w kraju i towarów luksusowych,
popieranie rozwoju przemysłu i handlu krajowego, prowadzenie akcji kolonizacyjnej. W 1781 r. zniesione prawne
ograniczenia Żydów. Przeprowadzono reformę sądownictwa - humanitaryzacja prawa, zniesienie kary śmierci,
chłosty i inne, zreorganizowanie aparatu sądowniczego, ustanowienie wielostopniowej struktury sądów,
wykwalifikowane kadry prawnicze. Rozbudowanie szkolnictwa (elementarne i średnie), zwiększenie nakładów na
uniwersytety. Zwiększenie armii - podatki płacone

przez wszystkich mieszkańców ziem habsburskich. Pod koniec rządów Józefa II stan armii wynosił ok. 300 tys.
żołnierzy.
Reformy za panowania Józefa II doprowadziły do powstania monarchii absolutyzmu oświeconego. Podstawą kontroli
wszelkich dziedzin życia mieszkańców państwa i funkcjonowania organów administracji było ciągle rozbudowywane
ministerstwo policji - sieć tajnych agentów, donosicieli, szpiegów, stosowano prowokację, wprowadzono cenzurę.