WYKŁAD 10 12.12.2012 r.

Model prezydencko-parlamentarny (V REPUBLIKA FRANCUSKA)

1.Geneza
2.Konstytucja
3.Relacje między organami

Zasady:



podziału władz



przewagi władzy wykonawczej



gwarancji P CZ O

Prezydent funkcje:

 głowa państwa
 szef władzy wykonawczej (władza dualistyczna)
 twórca i moderator polityki zagranicznej
 głównowodzący sił zbrojnych

Ten model występuję we Francji, Portugalii, Grecji i Islandii, na początku ale teraz mniej
(Chorwacja). Wymyślił go Charles de Gaulle i został rozwinięty przez jego następców. We
Francji istnieje już 50 lat. Na stworzenie tego modelu niewątpliwie miała jedna osoba (de
Gaulle), ale też należy dodać to, że wydarzenia historyczne w tym jemu pomogły. Miał być to
model ustrojowy, który by nie powtarzał błędów i niedoskonałości systemu parlamentarno-
gabinetowego i prezydenckiego.

W modelu ustroju parlamentarno-gabinetowego największy problem jest wtedy gdy
występuję system rozbicia partyjnego. W tej sytuacji do parlamentu wchodzi ok. 20 partii, z
czego partia o największym poparciu ma 17 % mandatów i jest konieczność tworzenia 3,4, 5-
partyjnych koalicji, która zawsze trwa tyle ile trwa kadencja parlamentu. To powoduje dużą
niestabilność państwa, wiele razy zmieniają się premierzy oraz niestabilność gospodarczą.
Ten model ustroju lepiej funkcjonuję w systemie dwublokowym lub dwupartyjnym. Te
systemy partyjne nadają pewną stabilność.

Model ustroju prezydenckiego jest dobry w państwach złożonych (federacjach,
konfederacjach). Powoduję pewną integralność, skupienie całego państwa (USA, Indie,
Brazylia, Argentyna).

Model prezydencko-parlamentarny zaczął być tworzony w latach 50. Miał być wolny od
niedoskonałości i wad innych modeli. Miał być też poparty przez całe społeczeństwo. Francja
do przykład państwa, która w ciągu swojej historii przechodziła różne eksperymenty jeśli
chodzi o ustrój (do tej pory mieliśmy do czynienia z 5 republikami francuskimi). We Francji
były 3 cesarstwa, królestwo. Te ostanie 50 lat stabilnej 5 Republiki Francuskiej są wyjątkowe.

Wydarzenie II wojny światowej i bezpośrednio po spowodowały niestabilność we
Francji we sferach gospodarczej, społecznej i politycznej:

 okres po II wojnie światowej to postępowy rozpad imperium kolonialnego Francji

(koniec lat 60 początek 70).

Imperium kolonialne Wielkiej Brytanii rozpadło się bardzo pokojowy sposób. Bez
konfliktów, bardzo pokojowo. Francuskie kolonie w Azji po II wojnie światowej znalazły się
pod panowaniem Japonii po umowach francusko-niemieckich i francusko-japońskich. Wojna
o kolonia w Indochinach trwała od XI-XII 1946 r. do 1954 r. To była klęska Francji, która się
stamtąd wycofała.
Bardzo ważnym wydarzeniem była też o wojna o Algierię, która się rozpoczęła w 1954 roku.
Była to jedna z najkrwawszych wojen o kolonie, Francja wysłała tam 600 tys. żołnierzy.
Potem Francja była też oskarżana przed ONZ o ludobójstwo. Zakończyła się w 1961 r.
Algieria była specyficzną kolonią Francji. W czasie II wojny światowej wiele Francuzów
uciekało spod okupacji niemieckiej do Algierii z całymi dorobkami swojego życia,
przedsiębiorstwami i bankami. Powstawał Front Wyzwolenia Narodowego. Niepodległość
Algierii oznaczałoby dla wielu Francuzów znacjonalizowanie ich przedsiębiorstw i banków.

 Sytuacja w samej Francji po II wojnie światowej

Po II wojnie światowej rozpoczęły się rozliczenia historyczne. Niektórzy wojskowi popierały
rządy Vichy związane z osobą Petain’a. Vichy współpracowało z Hitlerem. Po II wojnie
światowej wsadzono ich do więzień, rozstrzeliwano. Niektórzy wojskowi popierały rządy
Francji, które swoją siedzibę miały we Francji. Po II wojnie światowej istniał IV Republika
Francuska ustrój parlamentarno-gabinetowy, gdzie w parlamencie zasiadało 18-21 partii.
Rządy były niestabilne, często się zmieniali premierzy. Również sytuacja gospodarcza nie
była stabilna. Został ograniczony dostęp do surowców. IV Republika Francuska trwała od
1946 do 1958 roku. 14 lat. W tym okresie było 24 rządów i 24 premierów.

Wydarzenia nabrały tempa w maju 1958 roku. W maju nastąpił pucz generałów w Algierii.
Generałowie Francji zaczęli się buntować z powodu np. złych warunków pogodowych w
północnej Afryce (upały). Powstała wtedy też grupa terrorystyczna w Algierii (OAS)
stworzona przez mniejszość francuską i żołnierzy tam walczących, która nie chciała aby
Algieria uzyskała niepodległość. To był przeddzień wojny domowej.

De Gaulle wrócił do Francji po II wojnie światowej. Na początku miał czynny udział w
polityce państwa, ale szybko zrezygnował. Jego współpracownicy z okresu Londyńskiego
stworzyli wtedy własną partię, ale on przez całe swoje życie nie był członkiem żadnej partii.

W czerwcu 1958 roku prezydent Francji Rene Coty zaproponował de Gaulle’owi stanowisko
premiera. On się nad tym długo zastanawiał, jego współpracownicy go na to namawiali.
Zgodził się ale postawił dwa warunki:

 Zmiana konstytucji Francji (i to błyskawicznie) miał ją stworzyć specjalnie utworzona

Komisja Konstytucyjna (nie jestem pewna). W tworzeniu tego aktu było wykluczone
Zgromadzenie Narodowe, w którym było 18 partii. Po napisaniu tekstu nowej
konstytucji miało być referendum, w którym do ludność Francji miałaby się
opowiedzieć za tą Konstytucję a nie Zgromadzenie Narodowe.

 do czasu uchwalenia konstytucji i po jako szef władzy wykonawczej będzie miał

prawo do wydawania ordonansów (dekretów i rozporządzeń z mocą ustawy).

Ówczesny prezydent Francji i parlament się na to zgodzili. Parlament dyskutował nad tym 1-2
czerwca 1958 roku, ale potem to zostało zatwierdzone przez Zgromadzenie Narodowe.

3 czerwca objął urząd premiera.
Komisja składała się z 20-23 osób, i stworzyła nowy projekt Konstytucji w 2,5 miesiąca.
De Gaulle w czasie tych 2 miesięcy wydał 80 ordonansów. Wtedy też wyjechał do Algierii,
by tam uspokoić sytuację. (jeden zamach na niego, kiedy był premierem i dwa gdy był już
prezydentem). Prowadził negocjację z Algierią. Powiedział, że Algieria dostanie
niepodległość tylko wtedy, gdy przedsiębiorstwa i banki Francuzów tam mieszkających nie
będą znacjaliziwone. I tak się stało.

28 IX 1958 roku odbyło się referendum w sprawie przyjęcia konstytucji we Francji, w której
była stosunkowa duża pozycja prezydenta jako szefa władzy wykonawczej. Władza
wykonawcza we Francji, w przeciwieństwie do władzy wykonawczej w USA była
dualistyczna. Oprócz prezydenta był jeszcze premier z rządem. Nastąpiły zmiany w ordynacji
wyborczej do parlamenty. Z bezpośrednich na pośrednie.
2 X 1958 roku Konstytucja weszła w życie.
Prezydenta maiło wybierać Kolegium Elektorów, które składało się z 88 tys. członków.
(wybory pośrednie). Urząd prezydenta ma 7-kadencję. (najdłuższa w Europie, tyle co we
Włoszech). To miało na celu stabilności państwa, stabilność władzy wykonawczej. De Gaulle
został wybrany na pierwszego prezydenta V Republiki Francuskiej. Nie pełnił tej funkcji
przez dwie pełnie kadencje. W 1968 roku zrezygnował z tej funkcji. Zdecydował, że jeśli w
referendum Francuzi zechcą aby był dalej prezydentem, zostanie nim dalej. Jeśli nie-
odejdzie. Zakładał 60 % poparcia. Za nim opowiedziało się 54 procent społeczeństwa. Podał
się do dymisji.

ZASADY:

 podziału władz
 przewagi władzy wykonawczej

Ta zasada jest związana z pierwszą. Nie ma równowagi pomiędzy tymi władzami tak jak w
modelu ustroju prezydenckiego. Władza wykonawcza ma większe kompetencje niż inne.
Należy dodać to, że władza wykonawcza we Francji (prezydent + premier z rządem) jest
dualistyczna w przeciwieństwie do władzy wykonawczej w USA (tylko prezydent).
Najważniejsze relacje zachodzą pomiędzy prezydentem a Zgromadzeniem Narodowym, izbą
niższą, ale ważniejszą. Konstytucja Francji nie zakłada równowagi władzy.

 Gwarancji Praw Człowieka i Obywatela

Drugim dokumentem Konstytucji Francji jest Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela z 1789
roku. To jest bardzo istotny element. Ona gwarantuję przestrzeganie tych praw.

WŁADZA WYKONAWCZA WE FRANCJI

We Francji jest ona dualistyczna (prezydent+ premier i rząd), a w USA jest monolistyczna

(jednolita).

W USA prezydent sam decyduje o kierunkach polityki zagranicznej, a we Francji zasięga on

opinii ministra spraw zagranicznych.

Jakie uprawnienia ma prezydent Francji, których nie ma prezydent USa?



Możliwość wydawania ordonansów

Takiej możliwości nie ma prezydent USA. Należy dodać, że aby ustawa weszła w życie,
prezydent musi na niej złożyć podpis.



Możliwość rozwiązania parlamentu (Zgromadzenie Narodowego) i rozpisanie
przedterminowych wyborów

Może to zrobić w dowolnym momencie swojej kadencji Jest to bardzo istotne uprawnienie.
Musi jednak powiadomić o tym przewodniczącego Zgromadzenia Narodowego i Senatu.
Prezydent USA nie może tego uczynić (zasada równowagi). Takie sytuacje były dwie. Kiedy
prezydent wywodził się z partii centroprawicowej, a większość przedstawicieli w parlamencie
pochodzili z lewicy. To miało na celu stabilnych rządów. (Jacques Chirac, Nicolas Sarkozy).
W historii V Republiki Francuskiej były też 2 przyapdki wotum nieufności dla rządu. Składa
go opozycja. Nie ma żadnego gabinetu cieni. Jeśli zostanie przegłosowane, prezydent ma dwa
wyjścia. Albo przyjąć dymisję rządu- wtedy jest powoływany nowy rząd. Albo nie przyjmuję
tej dymisji i w takiej sytuacji to rozwiązuję parlament i rozpisuje nowe wybory.



Art. 16. Konstytycji Francuskiej (został wykreślony)

Ten artykuł opowiadał o nadzwyczajnych uprawnieniach prezydenta. W przypadku stanu
wyjątkowego lub zagrożeniem sytuacji gdzie pozostałe organy nie funkcjonują dosyć
skutecznie i efektywnie. (po raz pierwszy de Gaulle w okresie istnienie OAS.

Artykuł 16

Jeżeli instytucje Republiki, niepodległość państwa, integralność jego terytorium bądź
wykonywanie zobowiązań międzynarodowych są zagrożone w sposób poważny i bezpośredni
oraz gdy regularne funkcjonowanie określonych w Konstytucji władz publicznych zostało
przerwane, Prezydent Republiki podejmuje środki, jakich wymagają okoliczności po
oficjalnej konsultacji premiera, przewodniczących izb i Rady Konstytucyjnej.
Informuje

on

o

tym

Naród

w

drodze

orędzia.

Środki te powinny wynikać z woli zapewnienia konstytucyjnym władzom publicznym w jak
najkrótszym czasie wypełnianie ich zadań. Rada Konstytucyjna wyraża w tej sprawie swoją
opinię.
Parlament

zbiera

się

z

mocy

prawa.

Zgromadzenie Narodowe nie może być rozwiązane w okresie, gdy wykonywane są
uprawnienia wyjątkowe.

Należy dodać, że to parlament decydował czy jest taka konieczność. W tym okresie prezydent
nie może rozwiązać parlamentu. Groziłoby to dyktaturą.



Prezydent Francji schodzi z urzędu do Naczelnej Rady Sądowniczej

Na straży niezależności sędziów i prokuratury stoi Naczelna Rada Niezawisłości
Sądownictwa (fr. Conseil supérieur de la magistrature). Członkami rady są prezydent,
minister sprawiedliwości, przewodniczący sądów administracyjnych i kasacyjnych oraz
sędziowie i prokuratorzy reprezentujący samorząd zawodowy. Rada decyduje o nominacjach
sędziowskich i prokuratorskich, ma prawo do prowadzenia postępowań
dyscyplinarnych przeciwko sędziom.

Wykład 12 18.12.2012 r.

Model ustroju parlamentarno-komitetowego (Szwajcaria)



Geneza- 1.08.21291r.



Konstytucje 1848, 1874, 1999.



System partyjny



Demokracja bezpośrednia (referendum, veto ludowe, inicjatywa ludowa)

Najważniejsze miasta Szwajcarii:

 Zurich
 Berno
 Waud

Zasady:

 Podziału władz
 Konf./fed.
 Demokracji bezpośredniej

Władza wykonawcza: Rada Związkowa (7 członków)

Władza ustawodawcza:

 Rada Narodowa (200 członków) 4 lata
 Rada Kantonowa (46 członków) 4 lata

Władza sądownicza: Sąd związkowy

Kantony: 23 kantony w tym 3 kanton składających się z 2 półkatonów.

Na dzień dzisiejszy ten model ustroju występuję tylko w Szwajcarii, (na początku historii w
Urugwaju.)

Można się spotykać z nazwą: model ustroju rządu zgromadzenia.

Historia

Od XIV w. kantor Zurich prowadzi taką politykę, by utrzymywać niezależność od
największych organizmów w Europie. Kolejne mniejsze kantory przyłączają się do Zurichu.

1.08.1291 r.- początki kształtowania się konfederacji szwajcarskiej. 3 kantony podpisują
umowę w sprawie współpracy w dziedzinach handlu, scalenia systemu celnego i transzy
towaru. Konferencja Szwajcarska od Maxymiliana Habsburga otrzymuje niezależność.

1501r.- pokój w Bazylei- miał trwałe znaczenia na dalszy rozwój Szwajcarii.

Sprawy komplikują się w okresie napoleońskim. Wtedy konferencja liczyła 15 kantonów.
Napoleon dążył do kontroli nad Szwajcarią w dziedzinie gospodarki i w znaczeniu
militarnym.

1798 r. powstaje Republika Helwecka pod panowaniem Napoleona. Szwajcaria była wtedy
podporządkowana Francji. Francja ma kontrolę na szlaki handlowe Bliski Wschód- Północna
Europa, przebiegające przez Szwajcarię. Wtedy dominowały kantony z ludnością
językoniemiecką.

Kongres wiedeński

potwierdził neutralność Szwajcarii, do której przyłączono ostatnie trzy

kantony:

Valais

,

Neuchâtel

i

Genewa

. To jest bardzo ważna data w historii tego kraju. Tą

neutralność potwierdziły wtedy 5 ówczesnych mocarstw: Prusy, Austria, Francja, Rosja,
Wielka Brytania. To uczyniło Szwajcarię najbardziej bezpiecznym miejscem w Europie.
Ustalono też nienaruszalność granic. Ludzie zaczęli tam chronić złoto, srebro. Pojawiły się
tam bardzo szybko instytucje finansowe różnego typu (banki). Znajdują się tam organizacje
międzynarodowe (Szwajcaria jest pod tym względem rekordzistką w Europie). Po I wojnie
światowej Genewa stała się siedzibą Ligi Narodów. Kwestia bezpieczeństwa sprawiła, że
rozwinął się tam przemysł precyzyjny (zegarki i inne narządy pomiarowe). Ten przemysł nie
wymaga dużych nakładów surowców.

W Szwajcarii są 4 języki urzędowe:

 Niemiecki
 Włoski
 Francuski
 Retoromański

W Szwajcarii jest wiele religii:

 Protestantyzm
 Kościół ewangelicko-aubsburski
 Katolicyzm

W kantonach niemieckich dominuje protestantyzm.

W kantonach francuskich i włoskich katolicyzm.

W Szwajcarii znajduję się wiele mniejszości religijnych.

Relacje między kantonami do 1848 r. były bardzo luźne. Szwajcaria była najbardziej
zdecentralizowanym państwem. Jednak ludność danych kantonów nie chciała pełnej
niepodległości.

1848 r.- pierwsza Konstytucja nadała Szwajcarii kształt jednolitego organizmu
państwowego. Nie odwoływała się do praw i wolności obywatelskich i to był pierwszy
powód, przez który szybko upadła. Kolejnym problemem było to, że nie konstytucja nie
„zorganizowała” organu (arbitra), który by rozwiązywał problemy i konflikty między
konfederacją a kantonanami. (władzą centralną a kantonami)>

1874r.- druga Konstytucja rozwiązała spory między kantonami a federacją. Utworzono Sąd
Związkowy. Władza wykonawcza i władza sądownicza były bardzo ze sobą związani.
Praktycznie to był jeden organ. Prawo w poszczególnych kantonach było bardzo
zróżnicowane. Dominowała tam prawo zwyczajowe. W kantonach z francuskim językiem-
kodeks napoleoński. W kantonach z niemieckim- prawo pozytywistyczne. Władza
ustawodawcza przypominała dzisiejszą władzę wykonawczą w Szwajcarii, tylko z innymi
nazwami. W drugiej radzie zastosowano schemat z USA, wybierano po 2 przedstawicieli z
każdego kantonu (w sumie 46). Kadencje obie mają równe- po 4 lata. Rada Narodowa- 200 z
całego terytorium kraju, są wybierani proporcjonalnie (większe kantony mają więcej
przedstawicieli).

1999r.- trzecia Konstytucja- sztywny tryb uchwalania konstytucji. Nawet najmniejszą
poprawkę do Konstytucji musi najpierw uchwalić parlament, a potem muszą na to się zgodzić
Szwajcarzy w referendum. 18 XII 1998 roku była uchwalona w parlamencie, a 20 VII 1999
roku była przyjęta w referendum.

Federacja (

łac.

fœderatio – sprzymierzenie) –

państwo

składające się z mniejszych,

obdarzonych

autonomią

państw związkowych (np.

stanów

,

krajów

,

prowincji

, kantonów,

landów), ale posiadających wspólny (federalny)

rząd

.

Wcześniej Szwajcaria byłą konfederacją.

Konstytucja z 1999 r. uściśliła związki między kantonami, i między kantonami a władzą
centralną.

Szwajcaria bardzo późno pozwoliła kobietom na uzyskanie praw wyborczych. Była jedna z
państw, które najpóźniej to uczyniło lata 70. XX w.

W 1975 prawa wyborcze uzyskały kobiety w Portugalii. Wymagałoby to zmiany w
Konstytucje.

Konstytucja Szwajcarska jest jedną z najbardziej konserwatywnych.

Demokracja bezpośrednia (z greckiego Demos = lud oraz creatos = panować czyli
bezpośrednie panowanie ludu) – system polityczny, w którym decyzje podejmuje się przez
głosowanie ludowe (plebiscyt, referendum), w którym wziąć udział mogą wszyscy obywatele
uprawnieni do głosowania. W demokracji bezpośredniej, w porównaniu do obecnej w
większości państw zachodnich demokracji pośredniej, obywatele mają większy i bezpośredni
wpływ na podejmowane decyzje.

Demokracja bezpośrednia obowiązuję we współczesnej Szwajcarii. Większą rolę tutaj mają
instytucje demokracji bezpośredniej niż demokracji pośredniej. Wpływ na podejmowanie
decyzji dotyczących państwa mają wszyscy obywatele.

System najbliższy demokracji bezpośredniej występuje obecnie w

Szwajcarii

- praktycznie

każda

ustawa

federalna i lokalna może zostać poddana pod referendum; według szacunków

prowadzi się tam więcej referendów niż we wszystkich pozostałych państwach świata łącznie.
Generalną tendencją jest, że na poziomie samorządowym występuje system bliższy
demokracji bezpośredniej niż na poziomie wyższym.

Poza Szwajcarią, demokrację bezpośrednią w podobnej formie stosuje się również w

Liechtensteinie

[1]

.

Szwajcaria i Liechtenstein nie są jednak jedynymi krajami, w których przeprowadza się
referenda na poziomie ogólnokrajowym. Dla przykładu w okresie 1793-1978 na całym
świecie przeprowadzono w sumie ok. 500 referendów (na poziomie ogólnokrajowym). Z
czego 300 (60%) odbyło się w Szwajcarii. Na drugim miejscu znajduje się Australia, gdzie
przeprowadzono 40 (8%) referendów

[2]

.

Instytucje demokracji bezpośredniej:

 Referendum w 2000 r. odbyło się referendum w sprawie przyjęcia do ONZ. Chociaż

Genewa już od dawna była europejską siedzibą ONZ. Dzisiaj frekwencja na tych
referendach waha się od 15-35 . Referenda przeprowadza się na szczeblu gminnym,
kantonowym, oraz najwyższym federacyjnym. W małych miejscowościach, gdzie nie
opłaca się przeprowadzać referendum (zbyt wysokie koszty) zwoływana jest
Zgromadzenie, które składa się z członków danej miejscowości.

 Veto ludowe (na szczeblu kantonów i federacji) jeśli przepis ustawy czy cały tekst

ustawy nie zdobędzie uznania wśród obywateli to wystarczy zebranie 50 tys.
podpisów lub poparcie władz 8 kantonów aby sprzeciwić się wprowadzeniu w życiu
ustawy. Wówczas przeprowadza się referendum. Jeśli wyniki referendum będą
wskazywały na to, że obywatele nie chcę tej ustawy, przepisu to ta ustawa przestaje
istnieć.

Veto ludowe nie dotyczy



zmiany konstytucji



budżetu



wysokości podatków



zmian w ordynacji wyborczej



obronności kraju (każdy obywatel musi 2 razy do roku stawić się na szkolenie do
swojej jednostki- to jest obowiązek. Każdy obywatel ma w swoim domu własną broń,
mundur).

 Inicjatywa ludowa obywatele mogą stworzyć własny projekt ustawy, która wejdzie w

życie. Pod tą ustawą musi być 100 tys. podpisów lub poparcie 8 władz kantonów.
Wtedy parlament nadaję tej ustawie formę prawną, a następnie kieruje do referendum.
Jeśli wyniki referendum są pozytywne, ustawa wchodzi w życie.

RZĄD SZWAJCARII

Jest to najmniejszy rząd na świecie. Posiada 7 członków. Oni wybierają z pośród siebie
premiera, który jest zarazem prezydentem konfederacji.

Rząd

liczy 7 osób i liczba ta jest

zawarta w konstytucji. Jego skład wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne. Członkami
rządu muszą być osoby z różnych kantonów oraz przedstawiciele wszystkich partii w
Szwajcarii. Nie mogą one być spokrewnione ani spowinowacone. Istnieje zwyczaj
ustanowiony przez tak zwaną

Formułę magiczną

, iż w rządzie muszą zasiadać przedstawiciele

głównych grup językowych oraz wyznaniowych Szwajcarii, a także pochodzący z trzech
największych kantonów:

Berna

,

Zurychu

i

Vaud

System partyjny istnieje od 1974 roku. System kooperacji partii. 4 główne partie ze sobą
konkurują, a nie rywalizują.

Jeśli partia uzyskała >20 % to wchodzą 2 jej przedstawicieli do rządu.

Jeśli partia uzyskała >10 % to wchodzi 1 jej przedstawiciel.

Te 4 główne partie uzyskują 95-97 % mandatów do parlamentu.

3 partie uzyskują po 20 %, a jedna 10.

W Szwajcarii nie ma votum nieufności dla rządu.

Co roku prezydentem jest przedstawiciel innej partii.

Ocena

Jest to bardzo oszczędny model ustroju państwa. Jest dobrym modelem, bo wiele decyzji jest

podejmowanych rozważnie przez instytucje demokracji bezpośredniej. (tę ocenę trzeba

rowzwinać).