1.WIELKA BRYTANIA SYSTEM PARLAMENTARNO - GABINETOWY

Cechy systemu:

Naczelną zasadą organizacyjną ustroju państwa jest zasada równoważenia władzy i dlatego:

1. Fundamentalnemu prawu parlamentu egzekwowania odpowiedzialności politycznej

rządu i ministrów odpowiada prawo egzekutywy do rozwiązania parlamentu.

2. Powoływany przez głowę państwa rząd musi cieszyć się zaufaniem parlamentu,

3. Ministrowie mogą zasiadać w parlamencie, a rząd ma prawo inicjatywy ustawodawczej,

4. Rządowi przewodniczy premier, a nie głowa państwa,

5. Głowa państwa jest politycznie nieodpowiedzialna i w przeciwieństwie do premiera

dysponuje bardzo niewielkim lub nawet żadnym zakresem władzy dyskrecjonalnej

6. Akty urzędowe głowy państwa wymagają kontrasygnaty premiera lub innego członka

rządu

7. Zasada podziału władzy nie jest przyjmowana, mimo iż strukturę organów państwa

buduje się na pojęciach władzy ustawodawczej i wykonawczej, ale bez żadnych rygorów

ich rozdzielenia właściwych zasadzie podziału władzy.

Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej tworzą 4 kraje: Anglia, Walia,

Szkocja i Irlandia Północna wraz z należącymi do nich wyspami. Nie są uważane za części

państwa Wyspy Normandzie i wyspa Man mimo zwierzchnictwa królowej i parlamentu.

W różny sposób kształtowała się historia związków czterech krajów tworzących dzisiaj Zjednoczone

Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. W końcu XIII w Walia została

podbita i skolonizowana, a w pierwszej połowie XVI w całości inkorporowana do Królestwa

Anglii. W tych samych latach rozpoczęła się kolonizacja Irlandii, o inkorporacji do Anglii nie

mogło być mowy mimo, że w XVI w Henryk VIII koronował się królem, Irlandia stała się

pierwszą kolonią angielską. Związki ze Szkocją sięgają także XIII w ale jeszcze przez 3 stulecia

Szkocja zachowywała samodzielność polityczną. Od 1800 r. unia realna na kształt tej która

połączyła wcześniej Szkocję z Anglią. W 1922 r. uznano niepodległość Irlandii, ale północne

wyspy nie chciały odłączenia od Królestwa, Ograniczono obszar kraju przez dodanie

nazwy Irlandia Północna.

Common law i źródła prawa konstytucyjnego.

Zjednoczone Królestwo nie ma konstytucji w znaczeniu uroczystego w swej formie aktu

ustrojodawczego (nie ma konstytucji pisanej). Nie oznacza to jednak, że nie ma konstytucji w

znaczeniu materialnym odnoszonym do norm regulujących problematykę ustroju państwa.

Normy te mogą mieć charakter:

• - Normy prawa stanowionego, w tym zwłaszcza ustawowego. Wśród aktów prawa stanowionego

znajdują się dokumenty wielu epok historycznych, np. Wielka Karta Wolności, ustawy

regulujące prawo wyborcze, ustanawiające zasady regencji, ograniczające kompetencje i

skład Izby Lordów.

• - Normy prawa powszechnego(common law), które w zdecydowanej większości mają charakter

prawa precedensowego. Prawo powszechne ma nieco mniejsze znaczenie dla ustroju państwa,

niż prawo ustawowe. Termin common law pojawił się w Anglii po podboju normandzkim

i oznaczał prawo tworzone przez królewskich urzędników w miejsce, a czasem na podstawie

różnych lokalnych praw i zwyczajów. Od końca XV w rozwijał się inny system prawa

tworzony w orzecznictwie Sądu Kanclerskiego, który z woli monarchy miał orzekać według

zasad słuszności (equity) , nie będąc związanym normami prawa powszechnego. Teraz common

law znaczyło wszystko co nie było prawem sądów. Konkurencyjność obu systemów

trwała do uchwalenia ustawy o sądownictwie w 1873r. Od tego czasu sądy mogły stosować

normy jednego i drugiego systemu prawa. Obecnie określenie common law obejmuje oba

rywalizujące dotąd systemy dla przeciwstawienia ich prawu stanowionemu. Przez common

law rozumie się dzisiaj zasady prawa powszechnego jak i normy tworzone w orzecznictwie

sądów (prawo precedensowe cose law).

• - Konwenanse konstytucyjne, czyli normy zwyczajowe, które nie są prawem tzn, nie mogą

być egzekwowane w sądach, ale mogą być tam przywoływane lub uznawane w inny sposób.

Większość konwenansów funkcjonuje obok systemu prawnego, to znaczy, że nie są sankcjonowane

przymusem państwowym, a możliwe konsekwencje ich naruszenia mają wyłącznie

charakter polityczny. Np. konwenansem jest ustępowanie gabinetu po wyrażeniu wotum nieufności

przez parlament. Konwenanse konstytucyjne są niczym innym niż zwyczajami konstytucyjnymi.

• - Opinie wybitnych autorytetów, takich jak Dicley, Blackstone, jeśli tylko sądy - podobnie

jak w przypadku konwenansów zechcą się do nich odwoływać. Ich znaczenie w prawie konstytucyjnym

jest nieporównywalnie mniejsze niż konwenansów konstytucyjnych. Ponieważ

treść ustroju państwa rysowana jest głównie konwenansami, a o ich znaczeniu rzadko rozstrzygają

sądy, stąd wynika znaczenie opinii wyrażonych w piśmiennictwie naukowym.

Rola parlamentu w historii Anglii i geneza gabinetu.

Na ustrój państwa składają się instytucje o nieprzerwanej historii sięgającej średniowiecza.

Najstarszą z nich nie licząc monarchii, jest parlament. Już w XIV w był organem władzy państwowej.

Parlament angielski wcześnie stał się organem równym monarsze w zakresie ustawodawca

i rozwinął pewne instytucjonalne formy kontroli królewskich doradców. Pozycja

parlamentu angielskiego uległa wzmocnieniu w XVII w okresie rewolucji. W przededniu rewolucji

zaczęto wykorzystywać procedurę impeachmentu do usuwania królewskich doradców.

Impeachment to określenie postępowania o charakterze sądowym w parlamencie, gdzie

jedna izba, ta którą kiedyś nazywano niższą wnosi oskarżenie, a izba wyższa występuje w roli

trybunału. Impeachment nie był procedurą najwygodniejszą dla parlamentu, ponieważ trzeba

było udowodnić popełnienie przestępstwa, a monarcha mógł zastosować prawo łaski lub rozwiązać

parlament przed zakończeniem procesu. Impeachment spełniał ważną rolę w kształtowaniu

systemu parlamentarno - gabinetowego, ograniczając swobodę działania ministrów i

przyczyniając się do uznania zasady ich politycznej odpowiedzialności przed parlamentem.

Ostatni przypadek zastosowania tej procedury miał miejsce w 1806r.

Walka parlamentu o kontrolę nad królewskim doradcami osłabiła pozycję Tajnej Rady. Jej

kompetencje zaczęły przejmować mniejsze gremia, o składzie nie zawsze wiadomym parlamentowi.

To nieformalne ciało zbierało się nieregularnie i nie posiadało określonych kompetencji.

Parlament z powodu tajemnicy obrad nie mógł sprawować nad nim kontroli , nie wiedząc

którego z doradców winić za określone decyzje.

Instytucję gabinetu uznał parlament w XVII w. Monarcha zaczął powoływać członków gabinetu tak by tworzyli zespół mający poparcie większości w parlamencie. Na początku XVIII w nastąpił upadek politycznego znaczenia Tajnej Rady, wzrosła natomiast pozycja gabinetu

.

Kształtowanie się systemów rządów.

Istnienie parlamentu oraz wykształcenie się instytucji gabinetu i premiera nie oznaczało jeszcze

narodzin systemów parlamentarno - gabinetowych, ponieważ do tego potrzebne jeszcze

było wykształcenie reguły ustępowania ministrów i całego gabinetu na żądanie parlamentu.

Do zasadniczych zmian doszło w ostatnim ćwierćwieczu XVIII w. Jerzy III obejmując tron

podjął próbę ograniczenia wpływu parlamentu na kolegium swoich ministrów. Powoływał

doradców według własnego uznania, a dopiero później szukał dla nich poparcia. Wbrew parlamentowi

mianował głównym ministrem lorda Bute'a , który nie był członkiem parlamentu.

W 1782 roku doszło do pierwszego w historii wymuszonego przez parlament usunięcia całego

gabinetu i mianowania w to miejsce ludzi posiadających zaufanie Izby Gmin. Kiedy później

król mianował nowe ministerium wbrew parlamentowi, Izba Gmin protestowała odwołując

się do zasad konstytucyjnych, interesu monarchii i narodu. Izba Gmin podkreślała konieczność

posiadania przez ministrów jej poparcia. Jerzy III odrzucił żądanie zdymisjonowa3

nia niepopularnych ministrów i rozwiązał parlament, uważając że wybory przyniosą zmianę

stanowiska Izby Gmin. Wydarzenia te uznawane są za narodziny rządów parlamentarno -

gabinetowych. Współczesna postać rządów parlamentarno - gabinetowych ukształtowała się

za sprawą reform prawa wyborczego w XIX w. Od 1860 roku gabinet ustępował bezpośrednio

po przegranych wyborach, a monarcha utracił rzeczywisty wpływ na powoływanie premiera

i formułowanie składu gabinetu. System rządów parlamentarno - gabinetowych powstawał

nie drogą reform ustawodawczych, a przez przyjmowanie się nowych konwenansów

wzmacniających pozycję parlamentu, premiera, gabinetu, Izby Gmin, najważniejsze to:

- rząd musi mieć zaufanie Izby Gmin, a jeśli je utraci musi ustąpić chyba, że monarcha zdecyduje

się na rozwiązanie parlamentu

- monarcha nie może odmówić podpisania ustawy, chyba, że taka będzie wola rządu,

- monarcha mianuje premierem lidera partii, która ma większość w Izbie Gmin,

- ministrów mianuje monarcha za radą premiera,

- ministrowie muszą być członkami jednej z izb parlamentu, a premier musi być posłem do

Izby Gmin,

- dymisja premiera oznacza ustąpienie całego rządu,

- odpowiedzialność polityczną ponosi cały rząd, a nie tylko gabinet,

- parlament musi być zwoływany przynajmniej raz w roku.

Partie polityczne

System partyjny- dwupartyjny ( dwie partie dominujące Partia Pracy i Partia Konserwatywna).

Dwupartyjność różnicuje systemy rządów, partia, która wygrywa tworzy rząd.

Pierwszymi partiami politycznymi byli Torysi i Wigowie. Torysi partia konserwatywna, Wigowie

partia liberalna. Wigów zastąpili Laburzyści - Partia Pracy utworzona przez związki

zawodowe.

Wybory do Izby Gmin.

Parlament brytyjski nie ma dokładnie określonej kadencji, nie może jednak trwać dłużej niż 5

lat. Monarcha za radą premiera może rozwiązać parlament w każdym czasie. Wybory odbywają

się w okręgach jednomandatowych. Liczba i granice okręgów mogą być zmieniane stosownie

do propozycji przedstawianych przez specjalne komisje, a mające na celu wyeliminowanie

zjawiska nadreprezentacji lub podreprezentacji w regionach i okręgach wyborczych.

Czynne prawo wyborcze mają osoby, które ukończyły 18 lat, mieszkają w Zjednoczonym

Królestwie i są obywatelami Zjednoczonego Królestwa, państw Commonwealthu i Republiki

Irladii. Prawo głosowania mają także obywatele mieszkający za granicą, ale tylko w ciągu 15

lat od opuszczenia kraju. Nie mogą głosować do Izby Gmin członkowie Izby Lordów, a także

osoby przebywające w zakładach karnych. Po spełnieniu formalności można głosować za

pośrednictwem poczty, a w szczególnych sytuacja życiowych przez pełnomocnika. Bierne

prawo wyborcze mają osoby które ukończyły 21 lat i są obywatelami Zjednoczonego Królestwa,

państw Commonwealthu i Republiki Irlandii. Nie mogą zasiadać w Izbie Gmin członkowie

Izby Lordów, dłużnicy uznani przez sąd za bankrutów, osoby skazane i odbywające

karę co najmniej 12 miesięcy więzienia, osoby winne korupcji, dotknięte chorobą psychiczną.

Nie można piastować mandatu zajmując stanowiska np. sędziów, wojskowych, policjantów.

Aby móc kandydować trzeba uzyskać poparcie dziesięciu wyborców z danego okręgu i wpłacić

kaucję 500 funtów.

Zasada suwerenności parlamentu

- nie ma takiego prawa, którego parlament nie mógłby uchwalić lub zmienić

- żaden parlament nie jest ograniczony ustawami wcześniej uchwalonymi, ani też jego ustawy

nie wiążą następnych parlamentów,

- nikt, nie wyłączając sadów nie może ogłaszać ustawy parlamentu za nieważną.

Kompetencje i skład Izby Lordów

Od 1911r ograniczono ustawodawcze kompetencje Izby Lordów:

- ustawy uznane przez Spikera Izby Gmin za mające charakter finansowy stają się prawem już

po miesiącu od przesłania do Izby Lordów , bez względu na to , czy ta zaakceptuje projekt

czy nie.

- wszystkie inne ustawy za wyjątkiem tych przedłużających kadencję parlamentu, mogą stać

się prawem bez zgody Izby Lordów, jeśli zostaną uchwalone przez Gminy na dwóch sesjach,

a między czytaniami na sesjach nie upłynął rok. Ustawodawcze kompetencje Izby Lordów

sprowadzają się tylko do prawa weta z wyłączeniem ustaw o charakterze finansowym.

Od początku w Izbie Lordów obok osób świeckich zasiadali duchowni. W 1958r. monarcha

otrzymał prawo dożywotniego powoływania w jej skład mężczyzn i kobiet zasłużonych na

polu nauki, polityki, służby wojskowej, sztuki, administracji itp. Po zmianach w 1958 r. skład

Izbę Lordów tworzą:

- lordowie duchowni, są jedynymi członkami, którzy nie rezydują w Izbie aż do śmierci, a

tracą przywilej po przejściu na emeryturę, chyba że otrzymują inny uprawniający do zasiadania

w Izbie

- parowie dziedziczni, posiadający różne tytuły szlacheckie, do tej grupy należy 5 parów -

członków najbliższej rodziny królewskiej,

- parowie dożywotni (zasłużeni)

- lordowie prawa powoływani dożywotnio do pełnienia funkcji sędziowskich, po przejściu na

emeryturę pozostają członkami Izby.

Obecnie w Izbie Lordów zasiada ponad 700 osób. Izba Lordów posiada bardzo ważne kompetencje

sądowe. Od 1876 r. powołuje się w skład Izby 12 sędziów, którzy w przeszłości zajmowali

ważne stanowiska sędziowskie. Orzekają w składach pięcioosobowych nazywanych

komisjami apelacyjnymi.

Spiker i rola partii w Izbie Gmin

- przewodniczącym i główną postacią w Izbie Gmin jest

Spiker. Spikera wybiera się spośród członków partii rządzącej, ale po wyborze rezygnuje on z

członkostwa partii i stara się tak sprawować urząd aby być zawsze bezstronnym. Spiker raz

wybrany sprawuje urząd aż do emerytury, w wyborach parlamentarnych w jego okręgu nie

wysuwa się innych kandydatów. Spiker decyduje w parlamencie o kolejności mówców, rozstrzyga

wnioski formalne, dokonuje wykładni norm regulaminowych, dysponuje różnymi

możliwościami skracania postępowania i kształtowania porządku obrad. Poza posiedzeniami

decyduje między innymi o finansowym charakterze projektu ustawy, powołuje przewodniczących

niektórych komisji, zarządza wybory uzupełniające. Nie bierze udziału w dyskusji i

głosowaniu, a jeśli ma to uczynić wobec równości głosów to stara się aby podjęta decyzja nie

zamykała sprawy ostatecznie. Drugą osobą w Izbie jest Lider Izby Gmin mianowany spośród

posłów przez premiera i zasiadający w gabinecie, jego zadaniem jest czuwanie nad realizacją

rządowego programu ustawodawczego w Izbie. Whip - dba o dyscyplinę partyjną,

czuwa nad zapewnieniem większości w czasie głosowania. W obu partiach jest po kilkunastu

whipów, którzy zapewniają kontakty ze swymi posłami, ważna jest współpraca głównych

whipów dwóch najważniejszych partii. Największa z opozycyjnych partii nazywana jest Opozycją

JKM, posłowie opozycji powołują w parlamencie swój ,,gabinet cieni” i w ten sposób

partia jest jakby gotowa do przejęcia władzy w każdej chwili.

Organizacja pracy parlamentu, stanowienie ustaw. Parlament zbiera się na jedną sesję w

roku trwającą z przerwami na święta i ferie prawie dwanaście miesięcy. Każda sesja zaczyna

się ceremonią otwarcia odbywającą się w Izbie Lordów z udziałem posłów Izby Gmin. Monarcha

wygłasza mowę tronową, która rysuje program prac legislacyjnych. Posiedzenia obu

Izb odbywają się regularnie we wszystkie dni robocze tygodnia, w Izbie Lordów z wyłączeniem

piątków. Struktura komisji parlamentarnych: komisje całej izby, komisje specjalne, komisje

podstawowe w Izbie Gmin. Skład komisji całej izby tworzą wszyscy posłowie czy lordowie

obradujący bez udziału Spikera czy Lorda Kanclerza. Skierowanie projektu do całej

izby może w Izbie Gmin znacznie skrócić proces ustawodawczy. W Izbie Gmin do komisji

całej izby kieruje się projekty ustaw uznane za pilne. Projekty ustaw nazywa się billami. Wyróżnia

się ustawy publiczne, prywatne i mieszane. Ustawy publiczne wnoszone są przez

członków parlamentów, natomiast prywatne przez prawników - specjalistów.

Procedura uchwalania: pierwsze czytanie, drugie czytanie, praca w komisji, rozpatrywanie

sprawozdania komisji, trzecie czytanie. Projekty ustaw mogą być wnoszone do obu izb za

wyjątkiem ustaw finansowych, które są wnoszone do Izby Gmin. Prawo inicjatywy mają

wszyscy posłowie, jednak inicjatywa ustawodawcza posłów prywatnych ma nikłe szanse doprowadzenia

do uchwalenia. Środkiem służącym do skrócenia czasu uchwalenia ustawy jest

tzw. gilotyna, czyli ustalenie z góry czasu na każde ze stadiów procesu ustawodawczego.

Kontrola rządu

- opozycja ma godzinę pytań w czasie której manifestuje swoje stanowisko

względem rządu, posłowie mają także prawo do zgłaszania wniosków o odroczenie obrad tuż

po godzinie pytań za zgodą Spikera i przy poparciu 40 posłów. Szczególną instytucją jest

Kontroler Generalny, który jest organem kontroli finansowej w państwie oraz Parlamentarny

Komisarz do Spraw Administracji, nazywany parlamentarnym ombudsmanem.

Ombudsman jest funkcjonariuszem Izby Gmin, powoływanym przez monarchę. Jest niezależny

od rządu, rozpatruje skargi na funkcjonowanie administracji rządowej i innych podmiotów

prawa publicznego.

Monarcha

- Do objęcia tronu wymagane jest ukończenie 18 lat, jeśli monarcha jest młodszy stosuje się

ustawowe zasady dotyczące regencji

- Jest głową państwa, sił zbrojnych a także głową władzy ustawodawczej, wykonawczej, sądowniczej

i zwierzchnikiem Kościoła anglikańskiego.

- Wszystkie akty woli panującego w zakresie spraw państwowych niezależnie od tego czy są

przyznawane ustawą czy należą do historycznych prerogatyw są wykonywane przez ministrów

w imieniu Jej Królewskiej Mości lub przez nią samą, ale za zgodą ministrów.

- Nie odpowiada przed żadnym ciałem politycznym, ani przed żadnym trybunałem

- Posiada prawo nadawania kilku odznaczeń, z Orderem Podwiązki na czele,

- Odbywa cotygodniowe spotkania z premierem i dość regularne spotkania z innymi członkami

gabinetu.

- Jest informowany o pracach rządu i treści niektórych podejmowanych decyzji.

Tajna Rada- jest ciałem, na którego posiedzeniach monarcha podejmuje decyzje za radą ministrów.

Wszyscy członkowie gabinetu są zarazem członkami Tajnej Rady. W jej skład powołuje

się ponadto: członków rodziny królewskiej, niektórych innych ministrów, liderów Opozycji

JKM, przywódców większych ugrupowań politycznych, najważniejszych biskupów Kościoła

anglikańskiego, sędziów najwyższych instancji apelacyjnych. Nominacje są dożywotnie.

Skład Rady liczy dzisiaj 500 osób. Do podjęcia decyzji wystarczy quorum trzech osób

ograniczone do samych ministrów. Posiedzenia odbywają się w pałacu królewskim, Lord Prezydent

Tajnej Rady czyta listę rozporządzeń, a królowa na każde z osobna wyraża zgodę jednym

krótkim słowem. Tajna Rada pełni też funkcję orzeczniczą o charakterze sądowniczym.

Istnieje Komitet Sądowy Tajnej Rady, którego skład tworzą sędziowie różnych instancji apelacyjnych-

jest on instancją apelacyjną od wyroków sądów terytoriów zamorskich.

Premier

- jest zarazem Pierwszym Lordem i ministrem ds. służby cywilnej. Premierem mianowanym

przez monarchę zostaje polityk dysponujący najsilniejszym poparciem w Izbie

Gmin, jeśli traci zaufanie Izby powinien ustąpić. Za najważniejszą kompetencję można uznać

obowiązek utworzenia gabinetu, który miałby poparcie Izby Gmin. Z tym wiążą się uprawnienia

nominacyjne, obejmujące wszystkie stanowiska ministerialne w rządzie JKM, ambasadorów,

wielu wyższych urzędników służby cywilnej i funkcjonariuszy sił zbrojnych. Premier

kieruje gabinetem, rządem i służbą cywilną. Premier praktycznie decyduje o końcu kadencji

parlamentu, przerywając jej bieg w momencie najwygodniejszym dla wyborczych interesów

swojej partii.

Rząd

- to wszyscy ministrowie niezależnie od ich pozycji w całej strukturze władzy wykonawczej.

Członkowie rządu muszą zasiadać w parlamencie i muszą rezygnować ze stanowiska,

gdy ich partia traci władzę. Rząd brytyjski tworzy około 100 ministrów różnej rangi.

Najniżej w hierarchii znajdują się osoby zajmujące stanowiska sekretarzy parlamentarnych,

wyżej ministrowie stanu, radcowie prawni Korony. Najważniejsi ministrowie zależnie od

uznania premiera tworzą skład gabinetu. Skład gabinetu liczy około 20 członków i tworzą go

głównie kierownicy najważniejszych resortów. Gabinet jest najważniejszym organem egzekutywy,

odpowiedzialnym przed parlamentem za prowadzenie polityki państwa. Koordynuje

działania poszczególnych resortów i decyduje o wszystkich sprawach nieprzewidzialnych czy

pilnych, także ze sfery polityki zagranicznej. Dla ułatwienia sobie pracy gabinet powołuje

komitety gabinetowe. Obecnie ogólna liczba komitetów powoływanych w jednej kadencji

parlamentu zwykle przekracza sto. Wszyscy ministrowie muszą popierać politykę rządu bez

względu na osobiste przekonania, niedopuszczalna jest krytyka rządu. Rzadkie są przypadki

egzekwowania przez parlament indywidualnej odpowiedzialności ministrów. Dochodzi do

niej w konsekwencji odpowiedzialności związanej z kierownictwem określonym resortem i

tam podejmowanymi decyzjami , albo w związku z wydarzeniami osobistymi np. skandal

obyczajowy. Ustąpienie ministra jest zależne bardziej od premiera i gabinetu niż od parlamentu.

ZJEDNOCZONE KRÓLESTWO WIELKIEJ BRYTANII I IRLANDII PÓŁNOCNEJ

1. Podstawy konstytucyjne:

→ nie ma pisanej konstytucji (w rozumieniu jednego lub kilku dokumentów wyposażonych formalnie w najwyższą moc prawną, obejmujących regulację co najmniej zasad ustroju politycznego)

→ ustrój jest zawarty w innych aktach niż konstytucja.

2. Konwencje konstytucyjne:

→ konwenanse konstytucyjne - pewne zasady, które wykształciły się w drodze zwyczajowej, ewolucyjnie w ciągu stuleci rozwoju państwowości angielskiej. Stanowią wyraz utrwalonej praktyki funkcjonowania najwyższych organów państwowych. Decydujące dla uznania pewnej praktyki za konwenans konstytucyjny jest społeczne przekonanie o doniosłości i wysoki już stopień utrwalenia się danej reguły.

→ A.V.Dicey, W.Bagehot, I.Jennings, E.Wade - ich wywody służą jako autorytatywne źródło ustalania treści reguł konstytucyjnych.

→ konwenanse nie są uważane za reguły prawne sensu stricto, nawet prawa zwyczajowego, gdyż nigdy nie są stosowane przez sądy dla oceny postępowania na przykład parlamentu czy rządu.

→ możliwość zastosowania określonej reguły przez sądy jest w Wielkiej Brytanii czynnikiem decydującym o jej kwalifikacji jako normy prawnej.

5888. Ustawy ustrojowe:

→ reguły zawarte w niektórych ustawach parlamentu to zbiór reguł ustrojowych dopełniający, ale fragmentarycznie konwenanse konstytucyjne (regulują sprawy z zakresu na przykład kompetencji parlamentu, stanowiska członków rządu, porządek następstwa tronu czy pozycję ombudsmana).

→ te ustawy nie mają szczególnej mocy prawnej. Mogą być i w rzeczywistości bywają zmieniane w toku bieżącej działalności ustawodawczej parlamentu.

→ te ustawy nie regulują całości materii konstytucyjnej.

4. Prawo zwyczajowe:

→ wiele zasad prawa konstytucyjnego zawiera się w tzw. prawie powszechnym (common law), na ogół uwidacznianym w wyrokach sądu powołanych do orzekania na podstawie tego prawa (sądy powszechne)

5. Zasady ustrojowe:

→ Konstytucja Wielkiej Brytanii w podanym wyżej sensie obejmuje również pewne idee czy też najogólniejsze zasady ustrojowe, które w krajach konstytucji pisanych znajdują się zwykle we wstępnych partiach aktów konstytucyjnych. Są to pewnego rodzaju założenia konstytucyjne posiadające powiązania z każdą, bardziej szczegółową normą ustrojową, które są niejako „wysunięte” poza nawias tej regulacji.

→ zestaw tych idei jest wynikiem naukowej analizy i uogólnienia kilkuset lat funkcjonowania ustroju brytyjskiego.

6. Zasada rządów prawa:

→ zasada rządów prawa (rule of law) to przeciwieństwo rządów arbitralnych (dyskrecjonalnych).

→ zasada równości wobec prawa.

→ system prawa składa się z prawa zwyczajowego i prawa stanowionego. Przyjęta w funkcjonowaniu sądów regułą jest „dostosowywanie prawa stanowionego do zwyczajowego”, które jest prawem naturalnie wcześniejszym. (to chyba chodzi o precedensy).

7. Zasada podziału władzy:

→ zasada podziału władzy w aspekcie organizacyjnym, oznacza konieczność funkcjonowania odrębnych organów „władzy ustawodawczej” (parlament), „władzy wykonawczej” (rządu), „władzy sądowniczej” (sądów o różnym charakterze).

→ brak odrębności personalnej i funkcjonalnej - brak odrębności funkcjonalnej: dopuszczalność wykonywania pewnej części określonej (jednej z trzech) funkcji państwowej przez organy innej władzy; brak odrębności personalnej: dopuszczalność zajmowania przez te same osoby stanowisk w dwu, a nawet we wszystkich władzach.

→ stanowienie reguł prawnych w dużym zakresie należy do władzy wykonawczej, a parlament spełnia z kolei w pewnym zakresie funkcję sądowniczą.

→ zasada podziału władzy nie jest separacją funkcji oraz hamowaniem jednej władzy przez drugą, lecz wzajemnego, pozytywnego oddziaływania organów na siebie, a zwłaszcza Legislatywy na Egzekutywę i na odwrót.

→ teza o fuzji: zlanie się obu władz - legislatywy i egzekutywy.

→ nie całość wymiaru sprawiedliwości jest powierzona sądom.

8. Zasada zwierzchnictwa parlamentu:

→ Parlament składa się z 3 czynników: monarchy, Izby Lordów i Izby Gmin.

→ w podjęciu decyzji wszystkie 3 czynniki muszą się zgadzać („król w parlamencie”).

→ ministrowie i premier muszą być powoływaniu z grona członków parlamentu (głównie z Izby Gmin), formalnie są oni członkami Rady Przybocznej monarchy.

→ sądem najwyższym jest Izba Lodów ( w 2005 roku przekazała ona swoje kompetencje sądowe Sądowi Najwyższemu Zjednoczonego Królestwa)

→ monarcha jest uosobieniem Korony - kontynentalne pojęcie suwerennej władzy państwowej i posiadającej nieograniczone „prerogatywy”.

→ Zasada suwerenności parlamentu wyraża ideę suwerenności państwa.

→ „Naród” - poddani jej Królewskiej Mości

→ Każdy Brytyjczyk uczestniczy w działalności parlamentu, czyni to albo osobiście (lordowie chociaż już nie wszyscy), albo poprzez wybieranych przez siebie posłów do Izby Gmin lub Delegatów do Izby Lordów.

→ pierwotnie w Izbie Gmin reprezentowane były „hrabstwa i miasta”. Dziś posłowie do IG są wybierani w okręgach wyborczych, które nie są uważana za tradycyjne wspólnoty terytorialne, ale dawne rozumienie parlamentu jako zogniskowania wskazanych wspólnot pozostało.

→ parlament jest zwierzchnikiem, ale występującym jako ucieleśnienie całego Narodu.

→ zasada supremacji parlamentu uzasadnia również konieczność utrzymywania konstrukcji mandatu wolnego - wyborcy nie mogą prawnie narzucać sposobu postępowania deputowanemu. Supremacja parlamentu musi się bowiem wyrażać w niezależności i od tego czynnika „zewnętrznego”, jakimi są wyborcy w okręgach.

→ referenda mogą mieć charakter jedynie konsultacyjny.

→ posiedzenia parlamentu odbywają się codziennie od poniedziałku do czwartku, ale bywa także że w piątki. Weekendy służą na kontakty z wyborcami w okręgach.

→ parlament musi być zwoływany przynajmniej raz na rok.

9. Prawa jednostki i ustrój społeczno- polityczny:

→ Prawa jednostki kształtowały się w sposób właściwy dla systemu „powszechnego”, a więc drogą „odkrywania” jego reguł przez orzecznictwo sądowe. Czasem te reguły obejmowane były przez akty ustawodawcze, ale to obejmowanie było bardzo charakterystyczne, stwierdzało mianowicie, czego władzy, w świetle istniejących już praw „powszechnych” nie wolno było czynić, tym samym uznając nieregulowaną strefę działania jednostki jako jej „wolność”

→ nauka prawa konstytucyjnego uznała prawa powszechne za prawa o charakterze praw naturalnych.

→ katalog praw wolności może uchodzić za „deklarację praw” jednak nie jest objęty ochroną. Te prawa są przestrzegane, bo parlament uważa, że stoi na czele tych praw jako gwarant, a nie jest po to żeby szkodzić i ograniczać wolności.

→ Regulacje ustawowe w klasycznej sferze prawa cywilnego lub karnego są tylko szczątkowe. Inaczej jest w sferze administracyjnej - gdzie podstawowa regulacja pozycji jednostki wywodzi się z ustaw.

→ aktualnie podstawową rolę w zakresie determinowania statusu jednostki przypisać należy Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw i Podstawowych Wolności, której stroną jest również Zjednoczone Królestwo.

→ system dwupartyjny. Od zakończenia II wojny światowej dwoma filarami tego systemu są aktualnie: Partia Konserwatywna (XVII-wieczni torysi, zwolennicy króla Jakuba II Stuarta) i Partia Pracy (powstała w II połowie XIX wieku jako polityczna reprezentacja związków zawodowych).

→ istotą systemu dwupartyjnego jest zdobywanie większości w parlamencie. Nie chodzi o uzyskanie większości absolutnej - wtedy byłby to system jednopartyjny. Zwycięska partia posiada monopol na stanowiska rządowe i jest w stanie realizować swój program wyborczy i założenia partii. Partia, która uzyska mniejszość jest opozycją, której zadaniem jest krytyka partii rządzącej.

→ w Wielkiej Brytanii funkcjonują również inne partie, np. Partia Liberalna (aktualnie Liberalno-Demokratyczna), a także partie narodowe: szkocka, walijska i irlandzka.

10. Ogólna definicja ustroju:

→ monarchia parlamentarna o ustroju parlamentarno-gabinetowym. Ta monarchia opiera się na zasadzie suwerenności Narodu wykonującego władzę ustawodawczą, a rola monarchy sprowadza się do funkcji reprezentatywnych.

→ system parlamentarno-gabinetowy - naczelna zasada, że czynnik rządzący krajem (rząd) legitymację do sprawowania funkcji czerpie z woli parlamentu, choć formalnie nie jest przez niego powoływany. Formalnie jest to dokonywane przez monarchę.

→ Wielka Brytania jest unią realną: porozumienie Anglii i Szkocji w 1707 roku, potem zawarcie unii realnej między Wielką Brytanią (Anglia i Szkocja) a Irlandią w 1800 roku. W ten sposób powołano do życia Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii. W 1922 roku powstało państwo irlandzkie i zostało Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej.

→ decentralizacja dzięki instytucji zarządu lokalnego (local government) - podstawowym organem jest rada, która pochodzi z wyborów powszechnych.

→ nie ma lokalnych organów organizacji ogólnej.

11. Parlament Zjednoczonego Królestwa - Izba Gmin:

a. skład i system wyborczy:

→ Izba Gmin pochodzi z wyborów powszechnych.

→ Obecnie od roku 1995 IG liczy 659 deputowanych z czego Anglia ma 529, Szkocja 72, Walia 40 i Północna Irlandia 18 - wszyscy są wybierani w okręgach jednomandatowych.

→ W celu zachowania równości wobec najrozmaitszej migracji ludnościowych co 8-10 lat cztery Komisje Rozgraniczające (pod przewodnictwem Speakera) dokonuje przeglądu granic okręgów wyborczych i mogą mogą wprowadzić korektury.

→ prawo wyborcze w Wielkiej Brytanii jest już całkowicie demokratyczne.

→ czynne prawo wyborcze - od 18 lat, bierne - 21.

→ Mandat członka IG nie może piastować: urzędnik służby cywilnej, policjant, sędzia, osoby służące w siłach zbrojnych. Do zgłoszenia kandydatury wystarcza poparcie 10 wyborców oraz wpłacenie kaucji w wysokości 500 funtów (kaucja przepada, jeżeli kandydat otrzymał mniej niż 5% głosów w okręgu).

→ żadne reguły zwyczajowe ani przepisy nie ustanawiają minimalnego czasu trwania pełnomocnictw IG i monarcha może zarządzać omawiane wybory znacznie wcześniej, co jest zresztą w praktyce bardzo często stosowane. Formalnie nastąpić to może jedynie na wniosek premiera i z jego kontrasygnatą.

→ konwenans, który można aktualnie zaobserwować: do rozwiązania IG dochodzi wówczas, gdy przed władzami publicznymi stają do rozstrzygnięcia bardzo istotne problemy, nieobjęte przez ostatnie programy wyborcze obu filarów systemu dwupartyjnego, a zwłaszcza partii rządzącej. Wybory powszechne do IG przybierają wówczas charakter zbliżony do referendum i przynoszą odpowiedź nie tylko co do składu personalnego Izby, ale również decyzję co do merytorycznego sposobu potraktowania tego zagadnienia.

→ zasada supremacji parlamentu nie zezwala również na wykonywanie przez jakikolwiek inny organ orzecznictwa w sprawie ważności wyborów. (orzeka sama IG chyba, że zdarzy się przestępstwo to utworzony w 1868 roku Sąd Ławy Najwyższej).

b. mandat członka Izby Gmin:

→ idea mandatu wolnego - historycznie doszło do wykrystalizowania się zasady, że członkowie Izby Gmin są wyrazicielami interesu ogólnonarodowego, ustalonego w toku prac parlamentu i wobec tego nie są odpowiedzialni przed wyborcami swego okręgu, a ci z kolei nie są upoważnienie do przekazywania im wiążących instrukcji. Ta idea jest konfrontowana z faktem dużej i decydującej roli partii politycznych, od których praktycznie zależy zarówno zgłoszenie kandydata na posła, jak i wypracowania realnego programu politycznego i skuteczność walki w parlamencie o jego realizację.

Nie istnieje przymus partyjny w wystawieniu kandydatur, ale los kandydatów niezależnych jest praktycznie jeden - nie uzyskują oni mandatu.

→ obecnie mamy do czynienia z obowiązywaniem mandatu związanego posła do IG, przy czym odpowiedzialność ponosi on nie przed wyborcami, ale przed partią polityczną, a ściślej: przed frakcją partyjna, która narzuca mu określony sposób postępowania i dysponuje potężnymi sankcjami.

→ nie przewiduje się możliwości zrezygnowania z piastowania mandatu przez członka IG. Obecnie wyjściem z tej sytuacji jest formalne przyjmowanie przez deputowanego stanowiska, rzekomo przynoszącego mu dochody ze skarbca Korony, co jest niedozwolone i musi być poprzedzone złożeniem mandatu.

→ w przypadku opróżnienia mandatu zarządza się wybory uzupełniające.

c. system sesyjny:

→ pięcioletni (maksymalnie) okres funkcjonowania IG składa się z poszczególnych sesji trwających około roku. Nie przebiegają jednak codziennie, ponieważ okresy sesji obejmują krótsze i dłuższe przerwy, w tym świąteczne i wakacyjne.

→ nie ma trwałych terminów rozpoczynania sesji (zależy to od przeprowadzenia wyborów), zazwyczaj rozpoczynają się one i kończą jesienią.

→ Parlament zwoływany jest na sesję przez panującego (czynność dokonywana przez niego za kontrasygnatą premiera i na jego wniosek). Terminy sesji ustalane są przez rząd.

→ panujący otwiera sesję. W jego imieniu jest również zamykana.

→ otwarcie sesji jest rozpoczynane od wygłoszenia przez monarchę mowy tronowej - ogólny program prac sesji. Nad „mową tronową” odbywa się następnie w obu izbach kilkudniowa dyskusja (która jest istotnym elementem wykonywanej przez IG kontroli nad funkcjonowaniem rządu).

→ zasada DYSKONTYNUACJI w wymiarze corocznym sesji: o ile obu izbom nie uda się zakończyć swoich prac w określonej sprawie w czasie sesji, sprawa ta nie jest wycofana z toku prac parlamentarnych i musi być podjęta od nowa podczas trwania następnej sesji.

→ stałe części sesji: część poświęcona zapytaniom członków izby pod adresem rządu, oświadczeniom rządowym, debatom inicjowanym przez Opozycję, przez rząd i przez deputowanych we własnym imieniu. Grupami posiedzeń w ramach sesji są posiedzenia przewidziane na pierwsze czytania projektów ustaw rządowych, uchwalania projektów rządowych itd.

→ ustalenie merytorycznego porządku obrad należy do rządu - w każdy czwartek o zakresie porządku prac informuje Leader IG, czyli członek gabinetu.

d. Organizacja wewnętrzna:

→ podstawy prawne: prawo parlamentarne jest w Wielkiej Brytanii prawem zwyczajowym polegającym na kontynuowaniu dotychczasowej praktyki.

→ IG uchwala specjalne postanowienia regulaminowe lub rezolucje (granice między nimi są niejasne) w celu ukształtowania nowych zasad postępowania lub zmodyfikowania dotychczasowych. Zbliżony do nich charakter mają precedensowe decyzje Speakera IG.

e. Speaker Izby Gmin:

→ reprezentant IG - przedstawiciel monarchy od czasów średniowiecza - jako czynnik zwołujący IG, przemawiający w imieniu monarchy i przewodniczący obradom w jego imieniu, obecnie Speaker jest obsadzany w tej funkcji w drodze wyborów na początku prac nowo wybranej Izby. Speaker zwraca się do monarchy o wyrażenie akceptacji.

→ Stronnictwo większościowe ma pełną swobodę obsadzania tego urzędu, ale jedynie wówczas, gdy nie zasiada w niej Speaker z poprzedniej kadencji. W takiej bowiem sytuacji, w drodze utrwalonego zwyczaju, jest on wybierany ponownie.

→ Speaker musi zachować neutralność i bezstronność - jak zaczyna obejmować funkcję musi zrezygnować z przynależności do partii politycznej.

→ w wyjątkowej sytuacji Speaker bierze udział w głosowaniu - wtedy, gdy głosujący dzielą się po połowie.

→ prowadzi obrady izby, podejmuje niekiedy decyzję o charakterze precedensowym, decyduje jednoosobowo w wielu kwestiach merytorycznych (np. czy projekty ustaw mają charakter finansowy czy nie, co ma poważne konsekwencje proceduralne, dokonuje selekcji poprawek do projektów ustaw), decydując o niepoddawaniu niektórych z nich pod głosowanie, wyraża zgodę na przegłosowanie wniosku poselskiego o zamknięciu debaty, uruchamia procedurę „pytań w trybie nagłym”, na wniosek posła „debaty w trybie nagłym”, selekcja wniosków poselskich do rozpatrzenia przez IG, czy określona osoba nie popełnia wykroczenia przeciwko „przywilejom parlamentu” (obrazy posła), na wniosek rządu zwołuje w okresie przerwy wakacyjnej „nadzwyczajne posiedzenie” Izby.

f. Komisje Izby Gmin:

→ system komisyjny jest rozbudowany, oparty na bardzo rozmaitych kryteriach.

→ w ramach funkcji ustawodawczej występuje system 10 komisji do rozpatrywania projektów ustaw publicznych, zwanych „stałymi” (podstawowymi) powoływanymi na okres sesji (oznaczonych kolejnymi literami alfabetu). Na czele każdej komisji stoi przewodniczący, mianowany na stałe przez Leadera. Reszta składu jest powoływana ad hoc, w miarę jak kolejne komisje są uruchamiane dla rozpatrywania wpływających projektów.

→ Organem powołującym składy jest Komisja Selekcyjna Izby Gmin.

→ Komisje powołane do rozpatrywania projektów ustaw odnoszących się do Szkocji, Walii, Północnej Irlandii. Szkocja: Wielka Komisja Szkocka, Walia: Wielka Komisja Walijska, Irlandia: Komisja ds. Irlandii Północnej.

→ Komisja ds. Ustawodawstwa Europejskiego - śledzi działalność prawodawczą UE i informuje na bieżąco IG w czasie działań ustawodawczych. Jest pewnego rodzaju komisją stałą.

→ Do rozpatrywania ustaw „prywatnych” są powoływane 2 komisje: do projektów odrzuconych i niespornych.

→ w ramach funkcji kontrolnych jest powoływanych 18 komisji, które prowadzą bieżące i systematyczne prace kontrolne nad resortami ministerialnymi. Zwane są komisjami specjalnymi.

→ w związku z powyższym istnieją również komisje międzyresortowe: Komisja Szkocka, Komisja Północnej Irlandii, Komisja Walijska (nie mylić z tymi stałymi powoływanymi w ramach funkcji ustawodawczej.

→ można powołać także komisje dochodzeniowo-śledcze dla zbadania konkretnej sprawy, dla której komisje resortowe mają zbyt szerokie działanie. Zajmują się sprawami wewnętrznymi jak i sprawami deputowanych, spośród których na szczególną uwagę zasługuje Komisja ds. Procedury, śledząca racjonalność procedury parlamentarnej i formułująca w tym zakresie wnioski dla Speakera.

→ Komisja całej IG: działać może na pewnych etapach procesu ustawodawczego, obraduje nie pod przewodnictwem Speakera, a Przewodniczącego Komisji Budżetowej i do jej obrad nie stosuje większości wymogów proceduralnych obowiązujących w trakcie posiedzeń IG. Uruchamiana jest dla rozpatrywania i przygotowania przede wszystkim rozstrzygnięcia projektów ustaw o największej doniosłości, ale z drugiej strony projektów drobnych, co do których uznaje się, że nie wymagają przesłania do komisji stałej.

g. Frakcje partyjne:

→ wobec braku konstytucji i braku zintegrowanego regulaminu Izby, można frakcje polityczne uznawać za elementy jej formalnej struktury.

→ frakcja partii rządzącej obejmuje członków rządu, na czele z premierem, co stanowi około 1/3 jej składu.

→ około 65% obrad każdej sesji jest poświęcane na wnioski gabinetu, około 21% na wnioski Opozycji, a około 15% na wnioski indywidualne.

→ Frakcja partii opozycyjnej obejmuje Leadera Opozycji JKM i jego najbliższych współpracowników, będących rzecznikami Opozycji dla określonych zagadnień, tworzą oni tzw. Gabinet cieni, a więc jasna dla wyborców alternatywa personalna dla aktualnego gabinetu.

→ Opozycji przysługuje prawo wybierania zagadnień z mowy tronowej monarchy, nad którymi prowadzić się będzie dyskusję → bardzo ważne uprawnienie.

→ Frakcja Partii Konserwatywnej - leader wybierany na czas nieokreślony. FPK stanowi Komitet 1922, którego nazwa pochodzi od daty „zamachu stanu” parlamentarzystów konserwatywnych przeciwko establishmentowi partyjnemu, zgrupowanemu w tzw. Carlton Club, którzy jest nieco szerszym gremium, obejmującym również lordów i potencjalnych kandydatów na posłów. W okresie sprawowania rządów ministrowie nie wchodzą w skład Komitetu 1922, obraduje on bez ich udziału, chyba że zostaną zaproszeni.

→ Frakcja Partii Pracy nosi nazywana „Parlamentarna Partia Pracy”, wybiera leadera na rok.

→ Przywódca partii rządzącej pełni funkcję przywódcy politycznego swojej frakcji, a także pełni funkcję premiera, dlatego w sprawowaniu władzy nad frakcją pomaga mu Leader Izby Gmin (najbliższy współpracownik premiera, wchodzi w skład Gabinetu), który powiadamia członków frakcji o stanowisku rządu w konkretnej sprawie i pilnuje by uzyskać poparcie frakcji wobec tego stanowiska.

→ we frakcji partii opozycyjnej szefem jest Leader Opozycji.

→ do pomocy obu leaderom, w szczególności dla zapewnienia dyscypliny partyjnej powoływany jest główny whip, jego zastępcy oraz 10-12 whipów pomocniczych. Ci drudzy działają w komisjach Izby Gmin.

12. Parlament Zjednoczonego Królestwa - Izba Lordów:

a. Skład:

→ do niedawna istniała zasada, że piastunowie dziedzicznych tytułów arystokratycznych zasiadają w Izbie Lordów („Izba parów”). Ich przodkowie otrzymali bowiem kiedyś od monarchy wezwanie do zasiadania w tej Izbie, ale też ich kolejni następcy muszą je formalnie odebrać.

→ Formalnie występuje też kilka kategorii owych parów: książę (diuk), hrabia (earl, kobieta- countesse), markiz (marquess), wicehrabia (viscount), baron.

→ Najstarszym parostwem jest baronostwo de Ros - członkowie zasiadają w IL od 1264 roku.

→ Około 80% obecnych lordów pochodzi jednak od przodków, którzy uzyskali parostwo w XIX lub XX wieku, jako ludzie zasłużeni dla rozwoju Imperium w dziedzinie gospodarki, sztuki, nauki.

→ tworzenie parostw należy do prerogatyw monarchy.

→ 1.11.1999 roku dokonano ostatniej reformy Izby Lordów, funkcjonowało około 800 parostw i w skład Izby Lordów wchodziło tyle samo lordów „dziedzicznych”. Ta reforma zlikwidowała automatyzm parostwa z zasiadaniem w IL. Od jej wejścia w życie owych 800 lordów dziedzicznych wybiera 15 członków IL, pełniących w niej rozmaite funkcje i 75 dalszych, już „niefunkcyjnych” członków Izby. Wybór tej drugiej grupy następuje odrębnie w ramach dotychczasowych (3) frakcji partyjnych Izby (frakcja Partii Liberalnej) i jej sui generis czwartej frakcji, mianowicie frakcji bezpartyjnych.

→ w razie śmierci któregokolwiek z 90 członków, miejsca te obsadza się w analogiczny sposób.

→ lordowie dziedziczni dzielą się na takich, którzy posiadają mandat w Izbie i takich, którzy uczestniczą jedynie w wyborach. Nadal dziedziczy się więc tytuł, ale nie miejsce w IL.

→ poza tą 92-osobową grupą lordów, w skład Izby wchodzi również kilkakrotnie większa grupa „lordów dożywotnich”, czyli jak wskazuje sama nazwa - niedziedzicznych.

→ wśród grupy lordów niedziedzicznych jest 20-osobowa grupa lordów prawa, pełniących rolę sądu najwyższego Wielkiej Brytanii, choć biorących również udział w pracach legislacyjnych.

→ obdarowywanie tytułem lorda dożywotniego należy również do prerogatyw monarchy, przejawiającej się w formie mianowania kogoś „barnem” - posiadacze innych tytułów stają się automatycznie lordami dożywotnimi.

→ w skład IL wchodzi również 26 lordów duchownych (arcybiskupów i biskupów Kościoła Anglikańskiego) - częściowo określonych diecezji, częściowo wybieranych przez ogół episkopatu oraz 5 członków rodziny królewskiej posiadających tytuły książąt (prince): Walii, Edynburga, Gloucaster, Yorku i Kentu.

b. Organizacja wewnętrzna:

→ Lord Speaker Izby Lordów - przewodniczący tej Izby (pierwszym LSIL została kobieta, członek Labour Party).

→ kadencja LSIL trwa 5 lat, może być powołany tylko na 2 kadencję.

→ wcześniej Przewodniczącym tej Izby był Lord Kanclerz. Z końcem tej funkcjo skończyła się fuzja dwóch stanowisk: członka gabinetu i przewodniczącego w drugiej Izbie. Członkiem gabinetu pozostaje Leader Izby Lordów (przywódca frakcji rządzącej w tej Izbie.

→ Speaker IL posiada o wiele mniejsze kompetencję - IL ma mniejszy zakres kompetencji w porównaniu do IG.

→ Speaker nie udziela formalnie głosu, nie ma uprawnień dyscyplinujących, nie przeprowadza selekcji ustaw. Pełni funkcję informacyjną - na przykład podział czasu w trakcie debat, co do upływu czasu przeznaczonego na poszczególne punkty obrad. Nie bierze udziału w głosowaniu.

→ Komisje Izby Lordów: Powołuje się tylko komisje do spraw ustaw oprotestowanych. Istnieje również Komisja całej Izby pod przewodnictwem Speakera. W roku 2001 została powołana Komisja Konstytucyjna, badająca ogólne implikacje rozpatrywanych przez Izbę tzw. ustaw publicznych. Komisja ds. Wspólnot Europejskich.

Za jedyną komisję odpowiadającą specjalnym komisjom IG można uznać Komisję ds. Nauki i Technologii, a zwłaszcza jej podkomisje.

→ wszystkim komisjom przewodniczy Lord Przewodniczący Komisji z wyjątkiem Komisji ds. Wspólnot Europejskich której przewodniczy Główny Zastępca Przewodniczącego.

→ w IL funkcjonują formalnie frakcje partyjne, formalnie również z podziałem na frakcję rządzącą i opozycyjną. Większość w IL należy faktycznie na stałe do Partii Konserwatywnej, również w okresie rządów PP, mimo że skupia większość członków Izby, jest frakcją opozycyjną. We frakcji rządowej jedynie kilku lordów wchodzi w skład rządu.

→ prawa frakcji w IL ie są też tak dalece sformalizowane jak w IG, a poza tym funkcjonuje duża grupa lordów bezpartyjnych.

13. Komisje Wspólne obu Izb:

→ Na okres każdej sesji parlamentu Izba Gmin i Lordów mogą powołać komisje wspólne, które są elementem struktury parlamentu, ale nie którejkolwiek z Izb.

→ skład: przedstawiciele obu Izb, na zasadzie parytetu, każda z komisji sama wybiera przewodniczącego

→ zostają powołane dla analizy określonej problematyki, lecz wykorzystywane mogą być również w procesie ustawodawczym, na wniosek Izby, w której złożono określony projekt.

14. Funkcje parlamentu:

a. Ustawodawstwo:

→ Brytyjskie prawo konstytucyjne nie zna żadnych granic dla działalności ustawodawczej, wyróżnia się ustawy publiczne, ustawy finansowe, prywatne i inne.

→ nie wykształciło się materialne pojęcie ustawy, dlatego za ową ustawę uważa się każde rozstrzygnięcie parlamentu, sformułowane jako jego „akt”.

→ przejawy omnipotencji:

• brytyjskie prawo konstytucyjne nie ogranicza zakresu działalności ustawodawczej jedynie do pewnych materii; nie zna spraw a limine zastrzeżonych do reglamentacji przez inne organy niż parlament.

• Prawo nie wymaga również aby ustawy posiadały jedynie charakter normatywny czyli aby były to akty ogólne, generalne, abstrakcyjne, kierowane do nieoznaczonej liczby adresatów i przeznaczone do wielokrotnego stosowania; parlament brytyjski uchwala ustawy tak jedne jak i drugie.

• Nie można twierdzić, że ustawą jest to, co zostaje uchwalone dopiero w określonej procedurze ustawodawczej, gdyż ta całkowicie zależy od parlamentu i może być zawsze ukształtowana tak, jak ten sobie tego życzy, a prawidłowość uchwalania tekstów, opuszczających parlament i promulgowanych przez monarchę, nie może być przez nikogo badana i kwestionowana z punktu widzenia dochowania reguł proceduralnych.

• Uchwalone ustawy nie mogą być przez żaden inny organ badane i ewentualnie uchylane czy korygowane ze względu na zarzucaną im niezgodność z innymi regułami prawa, a w szczególności z oczywistych względów, nie występuje tu badanie konstytucyjności ustaw czy to przez organy sądowe, czy jakiekolwiek inne.

• Parlament może dowolnie delegować na inne podmioty „swoją” działalność ustawodawczą; tymi podmiotami mogą być,np. Monarcha w swej radzie (to nie występuje), resorty rządowe, ich poszczególne departamenty, rozmaite korporacje publiczne, władze lokalne, ale również od 1972 roku organy UE, które upoważniono do regulacji w określonych sprawach brytyjskich. Delegacja dotyczy na ogół kwestii szczegółowych zw. Z realizacją danej ustawy. Ale może mieścić w sobie również uprawnienie do koniecznych w związku z tym zmian obowiązującego ustawodawstwa (tzw. ustawodawstwo delegowane).

• Utrwalenie roli ustawy odbywało się również przez likwidowanie przez parlament prerogatyw Korony odnoszących się do ustaw (prawo do zawieszenia obowiązywania ustaw oraz czynienia od nich indywidualnych wyjątków -dyspensy.) Prerogatywy te zlikwidował Akt o Deklaracji Praw z 1689 roku.

• Dopuszcza się znoszenie przez ustawy zapadłych już wyroków sądów.

• W szczególnych okolicznościach ustawy mogą mieć charakter retroakcyjny, działać z mocą wsteczną - na przykład ustawy legalizujące ex post naruszenia prawa (indemnizacyjne), a nawet legalizujące wybór do IG osób obarczonych przeszkodami w kandydowaniu i tym samym legalizujące wybory.

• Traktaty międzynarodowe nie stanowią granic dla działalności ustawodawczej - ustawy mogą regulować określone sprawy wbrew ich postanowieniom.

• Tzw. dewolucja władzy, obejmująca tworzenie lokalnych parlamentów i lokalnego ustawodawstwa, nie prowadzi mimo to - teoretycznie - do wykluczenia uprawnień parlamentu do dalszego stanowienia ustaw w przekazanym zakresie.

• W związku z tym wszystkim podkreśla się, że żaden parlament nie może przez ustawę ograniczyć władztwa swego następcy, czyli znieść zasady lex posterior derogat priori, ani też znieść samej zasady supremacji parlamentu, ustawy mogłyby przedłużać okres pełnomocnictw konkretnego parlamentu.

→ podsumowując pojęcie ustawy: stanowienie w „akcie” parlamentu reguł postępowania, o charakterze generalnym bądź indywidualnym, dot. dowolnej materii, o dowolnym stopniu szczegółowości, dotyczących dowolnych osób (podmiotów), przyjętych w postępowaniu, którego reguły również ustala parlament. W ustawie musi nastąpić stworzenie reguł postępowania, a nie formułowania jakichkolwiek innych treści niewymagających realizacji, gdyż coś takiego nie leżałoby już w samym pojęciu funkcji ustawodawczej.

15. Procedura ustawodawcza

A. Jest skonstruowana odmiennie dla trzech różnych odmian ustaw:

• projekty dotyczące spraw publicznych i wnoszonych przez rząd

• projekty ustaw publicznych wnoszonych przez parlamentarzystów

• projekty ustaw prywatnych wnoszonych przez parlamentarzystów

B. Ustawy publiczne - dotyczą kwestii będących przedmiotem zainteresowania ogółu obywateli i władz publicznych. Formułowane jako reguły ogólne i abstrakcyjne. Najważniejsze z nich są anonsowane przez „mowę tronową”. Szczególnym rodzajem ustaw są ustawy finansowe które zawierają dyspozycję dotyczącą ustanawiania i ściągania podatków, zaciągania pożyczek, preliminowania kredytów na działalność publiczną, czy też wydatkowania sum ze Skarbu Państwa - te ustawy mogą być inicjowane tylko przez rząd!

C. Ustawy prywatne - adresowane są do konkretnych podmiotów. Są zobowiązujące lub uprawniające do podjęcia jednorazowo ustalonych działań. Np. nadanie obywatelstwa, pozwolenie dla rady miejskiej na zorganizowanie imprezy publicznej.

D. Ustawy mieszane - hybrydyczne - ukształtowane zostają, tak jak ustawy publiczne, ale w istocie posiadają konkretnych i wiadomych adresatów. Są nazywane mieszanymi ze względu na procedury - uchwalane są w procedurze przypominającej procedurę ustaw publicznych, ale z możliwością petycji wznoszonych przez podmioty pozaparlamentarne.

16. Ustawy publiczne

a. Inicjatywa ustawodawcza:

• zgodnie z zasadą supremacji przysługuje wyłącznie członkom parlamentu

• większość dyskusji w sejmie jest poświęcona na temat ustaw wniesionych przez deputowanych

• ustawy publiczne dotyczące finansów może proponować tylko rząd.

b. Procedura ustawodawcza:

• złożenie notatki zawierającej tytuł ustawy oraz informację, że deputowany zamierza z nią wystąpić następnego dnia.

• Speaker wywołuje deputowanego następnego dnia, wtedy składa on makietę projektu, a Sekretarz Izby odczytuje tytuł projektu, co stanowi pierwsze czytanie

• dyskusja i głosowanie jest przeprowadzana, rząd stara się aby ten etap był przeprowadzony jak najszybciej - w pierwszych tygodniach sesji.

• Po pierwszym czytaniu projekt zostaje wydrukowany i dostarczony posłom

• drugie czytanie - odbywa się w dniu ustalonym przez Speakera (chyba, że jest to inicjatywa rządu, to wtedy Speaker się przychyla do terminu zaproponowanego przez rząd), drugie czytanie może trwać kilka posiedzeń.

• Odbywa się dyskusja, a także możliwość zgłaszania rozmaitych poprawek do ustawy.

• Głosowanie - albo odrzucenie i wtedy się kończy proces ustawodawczy, albo w przypadku projektów mniej kontrowersyjnych, drugie czytanie poprzedzone jest dyskusją w komisji podstawowej lub komisji drugiego czytania, co powoduje, że właściwie drugie czytanie jest wówczas bardzo sumaryczne.

• Projekty rządowe w drugim czytaniu odrzucane są bardzo rzadko, częściej odrzucane są projekty deputowanych.

• Następny etap to stadium komisyjne - wobec projektów o największym ciężarze gatunkowym, ustrojowym, a także szczególnie pilnych lub też odwrotnie: dla projektów najbardziej prostych i niespornych funkcjonuję KOMISJA CA LEJ IZBY. Dla pozostałych projektów ustaw publicznych jest jedna z komisji stałych, bardzo rzadko jedna z komisji specjalnych (resortowych). Na tym etapie trwa dyskutowanie nad projektem i wprowadzenie dalszych poprawek, przy czym przewodniczącemu komisji przysługuje dyskrecjonalne prawo selekcji zgłaszanych poprawek. Poprawki powodujące obciążenia finansowe może zgłaszać tylko członek rządu pilotujący projekt.

• Wznowienie drugiego czytania: Komisje przedstawiają Izbie sprawozdanie, nad którymi odbywają się debaty. Istnieje możliwość zgłaszania dalszych poprawek, ale Speaker może je selekcjonować.

• Trzecie czytanie: dokonanie przeglądu przyjętego dotychczas tekstu i przeprowadzenie głosowania, do którego dochodzi rzadko, na ogół Speaker zadowala się stwierdzeniem istnienia określonej większości lub polega na opinii whipów.

• Po uchwaleniu projektu w IG, projekt trafia do Izby Lordów, gdzie procedura bardzo przypomina tą w IG (albo z IL do IG).

• Izba Gmin posiada nieograniczone prawo wprowadzania poprawek to tekstu przyjętego przez Izbę Lordów, ale nie odwrotnie. Izba Lordów nie posiada prawa wprowadzania poprawek do ustaw finansowych, może jedynie zwlekać z ich uchwaleniem.

• Wprowadzenie zmian przez drugą izbę wymaga ich rozpatrzenia i ustosunkowania się do nich przez Izbę, która jako pierwsza ten projekt uchwaliła. W przypadku ważniejszych rozbieżności może być powołana wspólna komisja uzgadniająca. Praktycznie jednak w znakomitej większości przypadków IL rezygnuje z podtrzymywania swego stanowiska, mając świadomość ograniczeń wynikających dla niej z ustawy o parlamencie z roku 1911, w myśl której wystarczy, że IG ponownie uchwali swój pierwotny tekst, nieuwzględniający poprawek IL, na kolejnej sesji - aby ten tekst skierowany został do podpisu królewskiego. W stosunku do ustaw finansowych ten termin jest skrócony do miesiąca.

• Podpis królewskie posiada postać „sankcji ustawodawczej” - formalnie zgody monarchy na ustawę, faktycznie od dawna nie dokonuje on osobiście tej czynności, ponieważ dysponuje nią premier, który przez Speakera IG bądź Lorda Kanclerza w IL informuje na bieżąco o udzieleniu sankcji, co otwiera drogę ogłoszeniu ustawy i wejściu jej w życie.

17. Ustawy prywatne:

• promotorzy w ciągu kilku dni w sesji przeznaczonych dla tych projektów wnoszą o ich rozpatrzenie,

• na promotorach ciąży obowiązek poinformowania wszystkich zainteresowanych o zgłoszonych projektach

• jeśli w czasie wniesienia projektu nikt w IL i w IG nie zaprotestuje, wtedy projekt rozpatrywany jest przez komisję Izby, powołaną specjalnie dla nieoprotestowanych projektów prywatnych - promotorzy uzasadniają projekt, a komisja przygotowuje sprawozdanie.

• Jeżeli zostaną projekty oprotestowane to trafiają do komisji, w tym wypadku o nieco większym składzie i funkcjonującej pod przewodnictwem Przewodniczącego Komisji Budżetowej, a także o szerszych kompetencjach. Komisja przeprowadza kontrolę projektu w procedurze quasi - sądowej, wraz z przesłuchiwaniem świadków oraz możliwością występowania adwokatów po stronie promotorów lub wnoszących sprzeciw.

• Na podstawie sprawozdań komisyjnych przeprowadzane jest w Izbie czytanie projektu, z możliwością zgłaszania poprawek oraz głosowania, a sprawa powtarza się w drugiej Izbie.

• Te projekty nie są objęte zasadą dyskontynuacji i prace nad nimi mogą być kontynuowane w trakcie następnej sesji.

18. Ustawy finansowe:

• wyłączna inicjatywa ustawodawcza przysługuje Koronie (rządowi) zgodnie z regułą parlamentarną z 1713 roku, zgodnie z ustawy wynika też, że podatki i kredyty budżetowe nie mogą być zwiększane przez parlamentarzystów ponad wielkości proponowane przez rząd.

• Postępowanie ustawodawcze może rozpocząć się jedynie w IG.

• Oddzielne uchwalanie preliminarzy wydatków i propozycji dochodów publicznych (też podatków).

• W skład budżetu wchodzi: FINANCE ACT (ustawa zawierająca zestawienie zapotrzebowania rządu na kredyty), APPROPRIATION ACT (ustawa o przeznaczeniu kredytów, kierowana do Banku Anglii i zawierająca decyzję o postawieniu funduszy do dyspozycji rządu) i CONSOLIDATED FUND ACT (ustawa o wydatkach ze Skarbu Państwa).

• Początek uchwalenia budżetu jest exposé budżetowe Kanclerza Skarbu i następuje kilka dni na dyskusję nad skalą proponowanych w budżecie preliminarzy wydatków publicznych i obciążeń podatkowych (mogą być niezwłocznie ustalone przez Izbę jako pewne prowizorium i wejść natychmiast w życie) i to nazywa się supply days. Po zakończeniu dyskusji Izba uchwala około 50 rezolucji podatkowych, które będą tworzyć część dochodową projektu. Projekt tej ustawy od razu jest skierowany do drugiego czytania. Po przejściu sprawozdań komisyjnych i przejściu projektu w trzecim czytaniu jest on kierowany do Izby Lordów, gdzie ma miejsce jedynie krótka dyskusja podczas drugiego czytania. Następnie następuje uchwalenie pozostałych dwóch części.

19. Kontrola działalności rządu:

Rząd podlega kontroli Izby Gmin. Ta funkcja rozwinęła się w ścisłym związku z rozwojem uprawnień w dziedzinie finansów publicznych - przyznawanie pieniędzy wiązało się z kontrolą ich wydatkowania, a to odzwierciedlało kierunki i rozmiary działalności rządu.

Z biegiem lat narastały instrumenty tej kontroli. Zasadnicze znaczenie miało ustabilizowanie się Opozycji, która odgrywa dużą rolę w zakresie funkcji kontrolnej. Ma ona krytykować rząd i dzięki temu ona eksponuje swoje możliwości (nie chodzi o usprawnienie działalności publicznej rządu).

Procedury kontrolne uruchamiają także posłowie z tej samej frakcji, którzy albo działają w interesie swoich wyborców, albo chcą pokazać jak bardzo są aktywni na polu parlamentarnym. Jednak najcięższe procedury kontrolne są jednak w rękach Opozycji.

Pierwszą procedurą kontrolną jest dyskusją parlamentarna nad mową tronową monarchy, która przedstawia program działalności rządu na najbliższy rok, autorem mowy tronowej tak naprawdę jest premier. Dyskusja ta najważniejsza toczy się przez 6 dni w Izbie Gmin (przez 4 w IL, ale ta w tej izbie nie jest już tak ważna). Mowy tronowej, jako aktu autorstwa monarchy nie wolno odrzucić. Formalnie ta dyskusja dotyczy uchwalenia przez Izbę tzw. adresu dziękczynnego dla monarchy, a brak jego uchwalenia oznaczałby wyrażenie przez IG wotum nieufności dla rządu i konieczność jego dymisji (tzw. uchwalenie pokornego żalu z powodu pominięcia w mowie pewnych zagadnień. Ostatni taki przypadek miał miejsce w 1923 roku i był przejawem rozbicia politycznego w IG.

Exposé budżetowe - w nim rząd ustami Kanclerza Skarbu przedstawia analizę sytuacji gospodarczej kraju, projekt ustawy budżetu i skalę przewidywanych obciążeń dla obywateli. Tutaj też przedmiot dyskusji określany jest przez Opozycję, a dyskusja posiada charakter polityczny.

Brytyjskie prawo parlamentarne wymaga również przedstawienia przez rząd Izbie Gmin wielu sprawozdań z realizacji wydatków publicznych. Od początku lat 90. do złożenia sprawozdania zobowiązane są wszystkie ważniejsze ministerstwa. Największe znaczenie przypada sprawozdaniom Ministerstwa Skarbu. Istotne informacje zawiera również Sprawozdanie Budżetowe (Czerwona Księga) oraz tzw. Oświadczenie Jesienne (przestawiane w listopadzie i zawierające pewne perspektywiczne plany wydatków na następne 3 lata). Sprawozdania resortowe są przedmiotem badań specjalnych komisji IG. Główną rolę odgrywa tu Komisja Rachunków Publicznych i Komisja Skarbu i Służby Cywilnej.

Debaty parlamentarne o charakterze specjalnym - debata nad określonym wycinkiem czy zagadnieniem polityki. 20 dni posiedzeń plenarnych Izby jest przeznaczonych na omawianie wniosków zgłaszanych przez opozycję. Wnioski zmierzają do podjęcia przez Izbę oceny postawionego zagadnienia. Ocena negatywna = wotum nieufności. Generalnie nie ma czegoś takiego jak ocena negatywna tzn. nigdy się jej uchwala, ale w dyskusji nad daną kwestią jest krytyka rządu.

Istnieją jeszcze debaty inicjowane przez deputowanych na wniosek prywatny. Na 9 dni przed rozpoczęciem takiej debaty są oni zobowiązani złożyć u Speakera notatkę o kwestii, którą zamierzają poruszyć. Nad takimi wnioskami wprawdzie przeprowadza się dyskusję, ale nie musi dochodzić do głosowania i w istocie dochodzi do niego bardzo rzadko.'

Wnioski o „odroczenie obrad” - debaty merytoryczne, niekończące się głosowaniem. Są one składane ze względu na potrzebę przedyskutowania pewnych zagadnień. Można je składać z każdym, upływającym właśnie posiedzeniem, przed każdą przerwą w toku sesji, w związku z debatami budżetowymi, a także w trybie nadzwyczajnym. Tematyka obrad jest znana z góry, aczkolwiek jest ustalana na 24 godziny przed debatą. W tej sytuacji zawsze dochodzi do głosowania, ale jest ono formalnie głosowaniem nad wnioskiem o odroczenie. Jego uchwalenie należy potraktować jako wotum nieufności. A jeżeli są wysuwane przez rząd oznaczają chęć uzyskania wotum zaufania.

Procedura zapytań - przed przejściem do mawiania projektów ustaw istnieje tzw. godzina zapytań (w poniedziałki od 11.30-12.30). Jest to czas na stawianie pytań premierowi i ministrom. Każdy deputowany ma prawo do 2 zapytań dziennie, jednak musi je złożyć na piśmie i odpowiedź otrzymuje z reguły za 2 tygodnie. Jedno ministerstwo odpowiada raz na miesiąc.

Odpowiedź ministra może wywołać za zgodą Speakera pytanie dodatkowe ze strony zapytującego lub innego deputowanego, na które należy udzielić dodatkowej odpowiedzi, ALE nie może przeradzać się to w dyskusje, nie może nabierać formy oświadczenia ministra.

Uprawnienia kontrolne komisji - żądanie wyjaśnień z poszczególnych ministerstw, przesłuchiwanie dowolnych osób jako świadków (gdyby komisja spotkała się z odmową, może zwrócić się o poparcie do całej IG, a gdyby i wezwanie Izby zostało zignorowane, wtedy komisja ma prawo taką osobę uwięzić), żądaniu okazania wszelkich dokumentów, zasięganiu opinii wszelkich stowarzyszeń obywatelskich, zlecaniu opracowania ekspertyz itd. Prace komisją są jawne, zapewnia się dostęp do prasy czy tv. Na zakończenie badań komisja opracowuje sprawozdanie, kierowane pod adresem danego ministerstwa, które po kilku miesiącach od otrzymania sprawozdania przesyła komisjom odpowiednie wyjaśnienia.

Urząd Kontrolera i Audytora Generalnego:

• powiązany ściśle z Izbą Gmin,

• kieruje systemem organów kontroli finansowej (Krajowy Urząd Kontroli Finansów Państwa)

• sprawdza, potwierdza i przedstawia parlamentowi dokumenty dotyczące operacji finansowych wszystkich departamentów rządowych

• przeprowadza własne kontrole wykorzystywania środków publicznych

• jego raporty są rozpatrywane przez Komisję Rachunków Publicznych (IG), ale samej IG nie przysługuje zlecanie kontroli.

Parlamentarny Komisarz do spraw Administracji (ombudsman):

• kontrola działalności administracji publicznej w sytuacji wpływania skarb obywatelskich na jej działalność w zakresie tych skarg

• obywatele nie mogą bezpośrednio do niego kierować tych skarg, lecz składają je na ręce deputowanych, dopiero ci mogą angażować ombudsmana.

• Może żądać przedstawienia ustnych lub pisemnych wyjaśnień raz okazania dokumentacji.

• Co kwartał kieruje raport ze swej działalności do IG, raport rozpatruje Komisja ds. Administracji Publicznej i może podnosić wypływające z nich problemy przy okazji rozmaitych dyskusji na forum całej Izby.

Kontrola aktów prawodawstwa delegowanego - dyskusja nad suplikacjami (wnioski deputowanych). Ważniejsze z omawianych aktów ustawy zawierające delegacje mogą też uprawniać IG do podejmowania dalszych kroków niż tylko samo rozpatrywanie. Po pierwsze, do uchwalenia tzw. rezolucji negatywnej, domagającej się uchylenia danego aktu, w terminie 40 dni od przedłożenia Izbie. Po drugie w najpoważniejszych sytuacjach IG zostaje ustawowo upoważniona do uchwalenia „rezolucji zatwierdzającej”, czyli wyrażenia formalnej zgody na wejście danego aktu w życie. Po rozpatrzeniu w IG są one rozpatrywane w IL.

Wstępnej kontroli ustawodawstwa delegowanego przedłożonych parlamentowi dokonują 2 komisje:

• wspólna komisja do spraw ustawodawstwa delegowanego, która bada dochowanie przez te akty wymogów formalnych (wymóg utrzymania się w granicach delegacji)

• Komisja ds. Ustawodawstwa Delegowanego - kontroluje akty ustawodawstwa delegowanego przedkładane parlamentowi, w praktyce nie wszystkie, a wybrane przez siebie, choć także jedynie z punktu widzenia kryteriów formalnych, mianowicie przestrzegania obowiązującej procedury przy ich stanowieniu.

20. RZĄD - GABINET - PREMER

A. Zestaw personalny i funkcje:

• rząd - wszyscy funkcjonariusze władzy wykonawczej piastujący stanowiska „polityczne”

• polityka państwa - podejmowanie decyzji, przyjmujących określone koncepcje zaspokajania potrzeb społecznych i angażowanie się we wprowadzanie ich w życie

• Służba cywilna - pozostali funkcjonariusze władzy wykonawczej, którzy prowadzą administracje publiczną i ściśle realizują ustawy, w sposób beznamiętny, fachowy, nie wnosząc tu żadnych dodatkowych ocen i wartości, wypływających z własnych przekonań czy ideałów, niejako „mechanicznie”. O tyle, o ile ustawy są wyrazem pewnej polityki można mówić o politycznej działalności Civil Service.

• Kilka kategorii członków rządu, w myśl ustawy o ministrach Korony: sekretarze stanu -9, ministrowie stanu - 19, sekretarze w Ministerstwie Skarbu - 2, sekretarze parlamentarni - 36. ministrowie + nazwa resortu, Lord Przewodniczący Rady Przybocznej, Leader Izby Gmin, Lord Kanclerz, Kanclerz Szachownicy (tytuł ministra finansów), Lord Osobistej Pieczęci i Leader IL”, Kanclerz Księstwa Lancaster (minister bez teki), Generalny Pocztmistrz, Najwyższy Pełnomocnik Prawny, Najwyższy Doradca Prawny, Lord Advocate i inni.

• Liczba członków rząd może sięgnąć około 100 osób, kilku członków rządu musi być członkami drugiej Izby.

• członków rządu mianuje monarcha na wniosek premiera lub tylko premier (tzw. członkowie Korony) - spośród nich tworzony jest gabinet poprzez mianowanie ministrów do „Rady Przybocznej” i to też robi monarcha na wniosek premiera

• dziś Rada Przyboczna to organ honorowy

• gabinet grupuje najbliższych współpracowników premiera i osoby, które są wpływowe w partii rządzącej

• aktualnie gabinet liczy 20 osób.

• premiera mianuje monarcha - ma nim być przywódca partii większościowej w IG

Gabinet:

• zbiera się regularnie na posiedzeniach,

• każdy z członków rządu zarządza przydzielonym mu odcinkiem spraw publicznych jako sługa „Korony” samodzielnie, pod rygorem osobistej odpowiedzialności (odpowiedzialność parlamentarna)

• zebraniom przewodniczy premier (od 1717) i tylko informuje monarchę o głównych postanowieniach

• powinien zajmować się wszystkimi ważnymi sprawami politycznymi państwa, wypracowywać określone stanowiska i informować o tym opinię publiczną, odpowiednio kierować poszczególnymi resortami

• może sam stanowić przepisy prawne w ramach ustawodawstwa delegowanego

Premier:

• spełnia funkcję Szefa Służby Cywilnej - w związku z tym mianuje na wszystkie kierownicze stanowiska w urzędach publicznych

• ma podporządkowany sekretariat gabinetu - na bieżąco może doglądać wszystkich działów administracji

Komitety rządowe:

• członkami mogą być ministrowie nie będący członkami gabinetu, ale przewodniczącym komitetu jest zawsze członek gabinetu

• powstał jako pierwszy Komitet Ochrony Imperium w 1903 roku

• członków komitetu powołuje jednoosobowo premier,

• mogą być komitety stałe jak i powoływane do określonych sprawiedliwości

• Komitet Spraw Wewnętrznych, Komitet Polityki Ekonomicznej, Komitet do spraw Przyszłej Legislacji

• główny whip partii rządzącej odgrywa ważną rolę

B. Odpowiedzialność przed parlamentem

• odpowiedzialność rządu przed IG oznacza, że posunięcia rządu powinny cieszyć się zaufaniem IG. To zaufanie może być codziennie wystawiane na próbę i codziennie może być potwierdzane.

• Jeżeli chodzi o wotum nieufności to jest ono stosowane rzadko i tylko w wypadkach kiedy może być zachwiany system polityczny/partyjny

• konsekwencjami wotum nieufności może być dymisja rządu składana na ręce monarchy, albo wniosek premiera do monarchy o rozwiązanie IG i zarządzenie nowych wyborów.

Faktyczna odpowiedzialność przed frakcją:

• zasada zastępcza egzekwowania odpowiedzialności politycznej - jest to procedura wymuszania na rządzie ustępstw, a czasami rezygnacji ze stanowisk rządowych, spowodowana żądaniem macierzystej frakcji partyjnej.

Odpowiedzialność członków rządu przed premierem:

• indywidualna odpowiedzialność ministrów o charakterze politycznym realizuje się raczej przed gabinetem i premierem

• premier i gabinet mogą doprowadzić do podania się ich do dymisji - to nie są przypadki częste

21. MONARCHA:

• monarchia dziedziczna, porządek dziedziczenia ustala Ustawa (Akt) o następstwie tronu z 1701 roku.

• Monarcha jest reprezentantem Korony - uosobienie władztwa państwowego, prócz kwestii związanych z wymiarem sprawiedliwości (tym zajmuje się władza sądownicza)

• na władztwo składają się tzw. prerogatywy, których treść jest określana przez common law

• wywiera wpływ na bieg spraw publicznych wykorzystując swój autorytet instytucji, którą reprezentuje.

Najważniejsze prerogatywy:

• prawo zwoływania/odraczania i rozwiązywania parlamentu

• prawo zawierania i wypowiadania traktatów

• prawo wypowiadania wojny

• prawo nawiązywania i zrywania stosunków dyplomatycznych

• prawo powoływania lordów

• prawo mianowania premiera i pozostałych członków rządu, a także obsadzania wielu dalszych stanowisk państwowych, powoływania członków Rady Przybocznej

• prawo łaski

Dwie ważne zasady brytyjskiego prawa konstytucyjnego:

• król nie może działać sam - zasada kontrasygnaty - monarcha ma obowiązek działania jedynie za radą i zgodą swych doradców (aktualnie członków rządu)

• król nie może działać źle - brak odpowiedzialność monarchy , nie ma ani odpowiedzialności konstytucyjnej ani politycznej

22. Ustrój terytorialny:

A. Podział terytorialny:

• najważniejsza jednostka podziału terytorialnego to HRABSTWO, z kolei te dzielą się na dystrykty z miastami, a te na parafie świeckie.

• Podstawowym organem w każdej z tych jednostek jest rada wybierana w demokratycznych wyborach (głosowanie powszechne)

• kompetencje rad - obejmują całość spraw lokalnych jednostki.

• Osoba przewodnicząca radzie nie jest organem wykonawczym

• brak dualizmu administracyjnego - nie funkcjonuje organizacja, która odpowiadałaby polskiej rządowej administracji. Ani rząd ani monarcha nie posiadają swojego przedstawicielstwa w żadnej z jednostek terytorialnych

B. Dewolucja w Szkocji, Walii i Irlandii Północnej:

• oznacza nader znaczną decentralizację władzy występującą na terytoriach obrzeży Wielkiej Brytanii, podczas gdy centrum państwa pozostaje niezmienione

• decentralizacja władzy znacznie większa niż pewna rozbudowa struktur zarządu lokalnego

Szkocja:

• na mocy ustawy powołano do życia szkocki parlament jak i rząd, a także Szkockiego Audytora Generalnego

• parlament szkocki jest jednoizbowy, liczy 129 posłów, z czego 73 wybieranych w okręgach jednomandatowych, a 56 w okręgach wielomandatowych w systemie proporcjonalnym

• kompetencje - ustawodawstwo we wszystkich materiach z wyjątkiem tych określonych w Art. 29, które podlegają ustawodawstwu Wielkiej Brytanii

• ustawy szkockie podlegają sankcji ustawodawczej królowej

• Egzekutywa Szkocka - inaczej rząd, w skład wchodzi premier mianowany przez królową, ministrowie mianowani przez premiera ( z aprobatą królowej), ale dymisjonowani samodzielnie przez premierami

Północna Irlandia:

• Parlament o nazwie - Zgromadzenie Północnoirlandzkie oraz rząd nazywany Komitetem Wykonawczym

• w parlamencie są dwie grupy: uniści i narodowcy

• parlament ma węższy zakres działania niż ten szkocki

Walia:

• Zgromadzenie Narodowe Walii, nie posiada charakteru ciała ustawodawczego

• może wydawać przepisy prawne ale jako prawodawstwo pochodne, a więc wykonawcze wobec ustaw

• Gabinet Zgromadzenia - premier i ministrowie

Regionalizacja w Anglii:

• obszar Anglii w 1998r został podzielony na 8 regionów i w każdym z nich powołano Agencję Rozwoju Regionalnego (ma wspierać rozwój gospodarczy regionu, promować przedsiębiorczość, walczyć z bezrobociem itd.)

• ustawa z 1998 zezwala na tworzenie się „izb regionalnych” o charakterze społecznym i powoływanych na zasadzie dobrowolności przez lokalne władze gospodarcze, związki zawodowe, organizacje obywateli itp.

2.STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI - SYSTEM PREZYDENCKI

Cechy systemu:

1. Naczelną zasadą jest zasada podziału władzy

2. Przyjęcie zasady podziału władzy wyraża się m. in. w odrzuceniu instytucji politycznej

odpowiedzialności egzekutywy, a także możliwości rozwiązania parlamentu

3. Bezwzględna niepołączalność stanowisk w parlamencie i systemie władzy wykonawczej,

oraz niezależne od parlamentu wybory głowy państwa, która jest zarazem szefem

rządu

4. Podział władzy manifestuje się w ścisłym rozdzieleniu funkcji i kompetencji nie dopuszczającym

nawet prawa inicjatywy ustawodawczej egzekutywy

5. Stan separacji władz łagodzony jest przyjęciem pewnych instytucji wpływu lub zależności,

będącym wyrazem zasady równoważenia władz, a tworzącym bardzo konkretne

pojęcie ,,hamulców i równowagi”

6. Najdalej idącym środkiem wpływu jednej władzy na drugą jest prawo weta głowy

państwa wobec ustaw uchwalonych w parlamencie

7. Koniecznym warunkiem zachowania demokratycznego charakteru ustroju państwa

jest przyznanie władzy sądowniczej pewnych kompetencji wobec dwóch władz pozostałych

Konstytucja

W 1787r. na konwencji konstytucyjnej w Filadelfii przyjęto obowiązującą do dzisiaj konstytucję.

Przed przyjęciem tej konstytucji nie było państwa o nazwie Stany Zjednoczone Ameryki.

Konstytucja ma tylko 7 rozdziałów: 1 poświęcony kongresowi, 2 prezydentowi, 3 Sądowi

Najwyższemu, 4. aspektom stosunków federalnych, 5 procedurze zmiany konstytucji, 5 klauzula

supremacyjna, 6 warunki wejścia w życie konstytucji. Prawo zgłaszania poprawek przysługuje

albo obu izbom Kongresu większością 2/3 głosów albo konwencji zwoływanej przez

Kongres na żądanie 2/3 legislatur stanowych. W całej historii państwa przyjęto 27 poprawek,

w tym pierwsze dziesięć poprawek Kongres uchwalił zanim ostatnie stany ratyfikowały konstytucję.

Poprawki te zawierały spełnienie zobowiązań przyjętych w czasie kampanii ratyfikacyjnej.

XI (1794) poprawka wyjaśniała kontrowersyjną kwestię dotyczącą właściwości sądów

federalnych,

XII (1803) - modyfikowała sposób wyboru prezydenta,

XIII (1865) - znosiłaniewolnictwo,

XIV (1866) - uznawała za obywateli Unii i obywateli poszczególnych stanów

wszystkich tych, którzy tu się urodzili lub naturalizowali,

XV (1869) - deklarowała równe prawa wyborcze bez względu na rasę i kolor skóry,

XVI (1909) - pozwalająca na nakładanie federalnych podatków dochodowych. Rząd federalny może nakładać podatki dochodowe nie będąc związanym wynikami spisu powszechnego. Zmiana ta spowodowała, że skarbiec Unii mógł napełniać się w tempie niezależnym od zmian ludnościowych i zmian niezależnych od

władz stanowych. Dzisiaj Stany Zjednoczone mają znaczną nadwyżkę w budżecie. Nadwyżka

zaczęła się tworzyć po wojnie, wojna się skończyła, więc wydatków na nią nie było, a pełnomocnictwa

rządu federalnego dotyczące podatków zostały. Miało to przełomowe znaczenie

dla stosunków federalnych w państwie. Dochody rządu federalnego były większe niż dochody

rządów stanowych, a obowiązki wobec podatków odwrotnie.

XVII (1912) - zmieniająca sposób

wyboru senatorów,

XVIII (1917) - zabraniającą produkcji i sprzedaży napojów alkoholowych,

XIX (1919) - dającą prawa wyborcze kobietom,

XX (1932) - zmieniającą początek

prezydenckiej kadencji i określającą inaczej , niż to było dotąd początek corocznej sesji Kongresu,

XXI (1933) - odwołano prohibicję,

X XII (1947) - ograniczono liczbę prezydenckich

kadencji do dwóch,

XXIII (1960) - przyznano prawa wyborcze w wyborach prezydenckich

mieszkańcom dystryktu federalnego Columbia,

XXIV (1962) - znoszącą podatek wyborczy,

XXV (1965) - regulującą procedurę prezydenckiego następstwa w razie śmierci, ustąpienia

lub usunięcia prezydenta z urzędu,

XXVI (1971) - zakazująca określania czynnego prawa

wyborczego w stanach na lat mniej niż 18,

XXVII (1992) - o treści, że ,,żadne prawo zmieniające

wynagrodzenie za służbę Senatorów i Reprezentantów nie będzie mogło obowiązywać,

zanim nie odbędą się nowe wybory”. Ostatnia poprawka ma szczególną historię, poprawkę

tę przedstawiono do ratyfikacji jako poprawkę II w 1789 r. w katalogu 12 poprawek,

ale jako jedna z dwóch nie otrzymała wtedy wystarczającego poparcia w stanach. Wraz ze

wzrostem liczby stanów oddalała się możliwość jej ratyfikowania. W 1873r. przypomniała

sobie o niej legislatura w Ohio, ale dopiero w latach osiemdziesiątych XX wieku wzrosło zainteresowanie

jej przyjęciem. W 1992r. obie izby Kongresu mogły już podjąć rezolucję o jej

wejściu w życie. Niektóre stany w obawie przed prawomocnością ratyfikacji dawno temu

przeprowadzonej - ratyfikowały poprawkę po raz drugi.

Znaczenie sądów.

Kontrola sądowa jest hamulcem jakim dysponują sądy wobec pozostałej władzy. Szczególne

znaczenie ma orzecznictwo Sądu Najwyższego, który może stać się instancją odwoławczą

niemal w każdej sprawie, niezależnie od tego czy pochodzi ona z sądów federalnych czy stanowych.

Pełny skład Sądu Najwyższego tworzy 8 sędziów i prezes bez podziału na izby czy

wydziały. Sąd orzeka zawsze w pełnym składzie przy sześcioosobowym kworum . Sędziowie

mianowani są dożywotnio przez prezydenta za zgodą Senatu i pozostają na urzędzie dopóki

sprawują się nienagannie. Sąd Najwyższy jest też arbitrem w konfliktach politycznych i najwyższym

autorytetem rozumienia przepisów konstytucji.

Zasady federalizmu i podziału władzy.

Federalizm w najwęższym tego słowa znaczeniu, jest to taka struktura państwa, gdzie zakres

władztwa publicznego jest dzielony pomiędzy jeden rząd centralny, a rządy państw członkowskich.

Podział kompetencji musi być zapisany w konstytucji i ona powinna tworzyć gwarancje

uniemożliwiające jednostronne złamanie tego podziału konstytucyjnego. Podzielona

suwerenność, państwa członkowskie są suwerenne w swojej sferze działania, a rząd centralny

w swojej. Podział władzy był zasadą na której budowano strukturę władzy Unii. Rozdzielenie

kompetencji władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. Władzę wykonawczą

sprawuje Prezydent Stanów Zjednoczonych.

System ,,hamulców i równowagi”

wprowadza do systemu rządów element równoważenia.

Cały konstytucyjny system ,,hamulców i równowagi” tworzy kilka instytucji.

- Prezydent wobec Kongresu dysponuje prawem weta, prawem kierowania orędzi, zwoływania

sesji nadzwyczajnych oraz odraczania obrad w wyjątkowych okolicznościach.

- Kongres może przełamać weto prezydenta, zastosować wobec prezydenta i jego współpracowników

procedurę impeachmentu , a Senat ma prawo ,,wyrażania rady i zgody” na prezydenckie

nominacje i zawierane przez niego traktaty.

- Kongres ma prawo wybierania prezydenta w pewnych wyjątkowych okolicznościach.

Wybory.

Prezydent wybierany jest razem z wiceprezydentem co cztery lata, odbywa się to w długiej

procedurze, ostatecznego wyboru zgodnie z konstytucją dokonuje kolegium elektorów. Elektorzy

są wybierani w każdym stanie w liczbie równej jego ogólnej reprezentacji w Kongresie.

Elektorami nie mogą być członkowie Kongresu. Aby zostać wybranym prezydentem trzeba

otrzymać co najmniej 270 głosów elektorskich. Jeśli tego zabraknie wyboru dokonuje Izba

Reprezentantów spośród 3 kandydatów którzy otrzymali najwięcej głosów w kolegium elektorskim,

z tym, że głosuje się wtedy stanami przy quorum 2/3 stanów.

Izba Reprezentantów - wybierana w wyborach bezpośrednich na dwuletnią kadencję. Członkowie

są wybierani tylko w swoich okręgach wyborczych . W Izbie Reprezentantów zasiada

obecnie 435 posłów.

Senat - początkowo wybory w legislaturach stanowych, po 1912 wybory bezpośrednie, każdy

stan wybiera dwóch senatorów. Senatorów wybiera się na sześcioletnią kadencję, obecnie ich

liczba wynosi 100 senatorów.

Partie polityczne

Twórcy konstytucji bali się partii twierdząc, że zniszczą one konstytucję i demokrację. Od

początku system był dwupartyjny. Pierwsze partie to federaliści (zwolennicy konstytucji) oraz

demokratyczni republikanie. W 1816 r. zniknęli federaliści, a walka zaczęła się rozgrywać

pomiędzy kandydatami jednej partii. Okres jednej partii był krótki z jednej partii powstały

dwie demokraci i narodowi republikanie . Druga dwupartyjność skończyła się w przededniu

wojny domowej , zniknęli narodowi republikanie, a narodziła się partia nowych republikanów.

Dzisiejsze partie to republikanie i demokraci. Najbardziej charakterystyczną cechą amerykańskich

partii jest ich wyborczy charakter. Życie partyjne zaczyna się tam, gdzie jest możliwość

wyboru, brak różnic ideologicznych pomiędzy partiami, programy obu partii są bardzo

podobne.

Kongres

- Obie izby Izba Reprezentantów i Senat są tak samo ważne ale mają inne kompetencje

:

- Tylko Izba Reprezentantów ma prawo inicjatywy ustawodawczej w sprawach finansowych,

- Tylko Senat ma kompetencje zatwierdzania nominacji prezydenckich, ma prawo rady i zgody

na traktaty zawierane przez prezydenta.

- Różna jest pozycja obu izb w postępowaniu nazywanym impeachmentem. Senat otrzymał w

konstytucji władzę sądzenia, a Izba Reprezentantów wszczynania postępowania.

Izba Reprezentantów zaczyna prace od wybrania przewodniczącego - spikera, którym jest

lider partii większości. Spiker kieruje pracami Izby, wspiera plany ustawodawcze partii większości,

decyduje lub współdecyduje o obsadzie stanowisk przewodniczących komisji, kieruje

projekty ustaw do wybranych komisji. Spiker przewodniczy wspólnym posiedzeniom Izby

Reprezentantów i Senatu za wyjątkiem zebrania kiedy liczone są głosy elektorskie i ogłoszone

wyniki wyborów prezydenckich. Konstytucja czyni przewodniczącym Senatu wiceprezydenta

Stanów Zjednoczonych. Przewodniczy tylko niektórym posiedzeniom Senatu, w sytuacji

kiedy konstytucja pozwala mu na oddanie głosu rozstrzygającego. W Senacie izba wybiera

drugiego przewodniczącego na stałe, zostaje nim najstarszy stażem senator partii większości.

W obu izbach wybierani są przez partie rzecznicy dyscypliny partyjnej nazywani whipami.

Podstawowym forum partyjnym w obu izbach są frakcje poselskie, nazywane w Stanach

Zjednoczonych konferencjami, z wyjątkiem organizacji demokratów w Izbie Reprezentantów

nazywanej konwentyklem.

Komisje i proces ustawodawczy

W Izbie Reprezentantów jest 20, a w Senacie 17 komisji stałych. Drugim rodzajem komisji są

komisje nadzwyczajne albo specjalne powoływane do rozpatrzenia konkretnych spraw w

określonej perspektywie czasowej. W Kongresie tworzy się też komisje wspólne obu izb, które

mają charakter stały, jak np. komisja ds. Biblioteki Kongresu, albo powoływane są w procesie

legislacyjnym w celu wypracowania takiego kształtu ustawy, na którą mogłyby się zgodzić

obie izby. Prawo inicjatywy ustawodawczej mają tylko członkowie Kongresu. Projekty

ustaw o charakterze finansowym mogą być składane tylko w Izbie Reprezentantów. Projekt

ustawy kierowany jest do właściwej komisji w Izbie Reprezentantów, komisja może uznać

projekt ustawy za zbyteczny i w ogóle nie nadać mu biegu, jeśli jest inaczej to projekt przesyłany

jest do podkomisji, gdzie dochodzi do przesłuchania osób zainteresowanych lub będących

ekspertami w zakresie spraw regulowanych w ustawie. Etap ten kończy się głosowaniem

i przesłaniem projektu izbie gdzie jest drugie czytanie . Projekt ustawy uchwalony w jednej

izbie przekazywany jest do drugiej, gdzie pracują nad nią najpierw komisje, a potem cała

izba. Jeśli projekt zostanie odrzucony to kończy swój parlamentarny żywot. Jeśli zostaje uzupełniony

poprawkami to dochodzi do powołania komisji wspólnej, która powinna doprowadzić

do uzgodnienia tekstu możliwego do przyjęcia w obu izbach. Jeśli zostanie tam przyjęty

to przesyła się go prezydentowi, który może skorzystać z prawa weta, co prowadzi do jeszcze

jednego głosowania w izbach.

Zakres władzy prezydenta.

- Konstytucja władzę wykonawczą powierza tylko prezydentowi.

- Prezydent ma być naczelnym wodzem, ma prawo łaski oraz może żądać opinii na piśmie od

kierujących poszczególnymi departamentami władzy wykonawczej.

- Posiada prawo zawierania traktatów i prawo obsadzania urzędów pod warunkiem, że będzie

to czynił za zgodą i radą Senatu.

- Ma obowiązek przedstawiania Kongresowi informacji o stanie Unii.

- Ma prawo przyjmowania ambasadorów i innych przedstawicieli dyplomatycznych.

- Ma obowiązek dbania o wierne wykonywanie ustaw

- Wydaje akty nominacyjne wszystkim funkcjonariuszom Stanów Zjednoczonych.

Szczególne instytucje

Wiceprezydent- wybierany w tych samych wyborach co prezydent. Jest nominalnym przewodniczącym

Senatu. W przypadku usunięcia Prezydenta z urzędu, jego śmierci, rezygnacji

lub niezdolności do sprawowania władzy jego zadania przechodzą na wiceprezydenta.

Impeachment - procedura usuwania z urzędu. Impeachment jest postępowaniem o charakterze

sądowym, ale toczącym się przed Senatem z oskarżenia Izby Reprezentantów. Senat orzeka

o winie i karze większością 2/3 głosów. Gdy sądzony jest prezydent, senatowi przewodniczy

prezes Sądu Najwyższego. Z procedurą impeachmentu wiąże się częściowo instytucja

nazywana przywilejem egzekutywy, chodzi o prawo Prezydenta do odmowy ujawniania pewnych

informacji w postępowaniu przed Kongresem i sądami.

Struktura władzy wykonawczej.

Początkowo strukturę tworzyły tylko departamenty odpowiadające

pojęciu resortów, kierowane przez sekretarzy. Ale już podczas pierwszej prezydentury

narodził się zwyczaj odbywania narad prezydenta z szefami departamentów, tak narodziła

się instytucja gabinetu, gabinet pozostaje jednak ciałem nieformalnym. Początkowo urząd

tworzyło 5 biur w tym Biuro Białego Domu i Biuro Budżetu. W sumie Urząd Wykonawczy

jest zespołem różnych biur i innych instytucji służących prezydentowi pomocą w wykonywaniu

jego zadań. W strukturze władzy wykonawczej doszło do wyraźnego podziału. Część aparatu

służy pomocą bezpośrednio prezydentowi, strukturę tą tworzy Urząd Wykonawczy Prezydenta

i specjalnie powoływane komisje, drugą część tworzą departamenty i różnego rodzaju

agencje powoływane do realizacji tradycyjnych zadań administracji publicznej.

3.FRANCJA - SYSTEM MIESZANY (inne określenia: prezydencko - parlamentarny:

półprezydencki)

Cechy system rządów V Republiki

1. Choć idea suwerenności narodu jest pierwszą zasadą konstytucji, to nie parlament jest

najważniejszym organem w państwie

2. Choć nie kwestionuje się znaczenia podziału władzy w systemie rządów to pojęcia

podziału władzy ustawodawczej i wykonawczej są nieużyteczne w opisie systemu,

3. Choć rząd jest odpowiedzialny politycznie przed parlamentem, to powinien się cieszyć

także zaufaniem prezydenta

4. Choć egzekutywa jest dwugłowa to prezydent, a nie premier jest jej faktycznym kierownikiem

5. Choć istnieje urząd premiera to nie on, a prezydent przewodniczy Radzie Ministrów

6. Choć prezydent jest nieodpowiedzialny politycznie to dysponuje kompetencjami osobistymi

pozwalającymi na pełnienie roli arbitra w systemie funkcjonowania organów

państwa.

Francja to laboratorium form ustrojowych. Historia konstytucji jest najbogatsza w Europie.

Francja miała 15 konstytucji, 5 republik, 2 cesarstwa, monarchię. Dzisiaj konstytucja to V

Republika Francuska.

I okres - Rewolucja Francuska , monarchia ograniczona, I republika, dyktatury napoleońskie-

II okres - kształtowanie się parlamentu, monarchia ograniczona, II republika,

III okres - republika parlamentarna III republika (1875-1945), IV republika (1945-1958)

IV okres - V republika.

Uchwalenie konstytucji

Utworzony przez de Goulle'a rząd uzyskuje absolutne poparcie w Zgromadzeniu Narodowym,

a parlament przyznaje rządowi specjalne pełnomocnictwa do wydawania aktów prawnych

z mocą ustawy. Specjalna ustawa o pełnomocnictwach konstytucyjnych zmieniająca

konstytucję z 1946r. upoważniła rząd do przygotowania i przedłożenia konstytucji wprost

narodowi. Trzy miesiące po otrzymaniu przez rząd pełnomocnictwa ogłoszono projekt ustawy

i poddano go pod głosowanie ludowe.

Cechy konstytucji

Konstytucja V Republiki została promulgowana 4 października 1958r. Z czasem za sprawą

orzecznictwa Rady Konstytucyjnej do ponadustawowych źródeł prawa konstytucyjnego zaliczono:

- odnoszone do praw i wolności człowieka ,,zasady podstawowe uznane przez ustawy Republiki”

- Deklarację Praw Człowieka i Obywatela,

- preambułę do konstytucji 1946r.

Wybory i partie polityczne

- Prezydent wybierany w wyborach powszechnych i bezpośrednich , warunkiem wyboru jest

uzyskanie bezwzględnej większości głosów w I turze głosowania. W ewentualnej II turze

rywalizują tylko 2 kandydaci, którzy uzyskali najlepszy wynik wyborczy. Kadencja od 2000r.

trwa 5 lat. Kandydat musi mieć ukończone 23 lata i złożyć kaucję, która przepada jeśli kandydat

uzyska mniej niż 5% głosów. Aby kandydować trzeba uzyskać poparcie 500 osób z

grona wszystkich piastujących funkcje publiczne pochodzące z wyborów. Nad prawidłowością

wyborów czuwa Rada Konstytucyjna.

Zgromadzenie Narodowe - kandydaci muszą mieć ukończone 23 lata, kadencja 5 lat, 577

deputowanych, wybieranych w głosowaniu powszechnym, w okręgach jednomandatowych, w

systemie wyborów większościowych w dwóch turach. W pierwszym głosowaniu trzeba uzy11

skać bezwzględną większość ważnie oddanych głosów, która stanowi nie mniej niż 25%

uprawnionych do głosowania. Po tygodniu druga tura, kandydują ci co otrzymali wcześniej co

najmniej 12,5% głosów. Wystarczy otrzymanie względnej większości głosów.

Senat - kandydaci muszą mieć ukończone 35 lat, kadencja 6 lat, z tym że co 3 lata jego skład

jest odnawiany w połowie, skład 321 senatorów. Senatorów wybierają w departamentach

kolegia wyborcze składające się z deputowanych do Zgromadzenia Narodowego, radców generalnych

i regionalnych oraz delegatów rad municypalnych. Sposób głosowania w kolegiach

w zależności od liczby wybieranych senatorów, jest albo większościowy, albo proporcjonalny.

Senat wybierany jest w wyborach dwustopniowych, a nawet trójstopniowych . Są to w

całości wybory pośrednie.

Partie polityczne- system dwublokowy. Blok prawicowy tworzą: Zgromadzenie na Rzecz

Republiki i Unia na Rzecz Demokracji Francuskiej. Blok lewicowy tworzą: Partia Socjalistyczna

i Francuska Partia Komunistyczna oraz dwa ugrupowania centrolewicowe Zieloni i

Partia Lewicowych Radykałów.

Wyniki wyborów kilkakrotnie doprowadziły już do sytuacji, kiedy doszło do sytuacji zmuszającej

prezydenta do współrządzenia z premierem przeciwnej orientacji politycznej, co nazywa

się koabitacją. Sytuacja taka wymusza zgodne działanie prezydenta i premiera, mimo że

reprezentują inne obozy polityczne i inne programy.

Kompetencje prezydenta :

- Powołuje premiera. Na wniosek premiera powołuje i odwołuje członków rządu, odwołanie

premiera może nastąpić tylko po złożeniu przez niego dymisji.

- Przewodniczy Radzie Ministrów.

- Promulguje ustawy.

- Na wniosek rządu lub łączny wniosek dwóch izb może poddać pod referendum projekt

ustawy, w wyłączeniem zmiany konstytucji. Eliminuje to parlament z postępowania ustawodawczego.

- Może zarządzić rozwiązanie Zgromadzenia Narodowego, po zasięgnięciu opinii premiera i

przewodniczących obu izb parlamentu.

- Podpisuje ordonanse (akty z mocą ustawy) i dekrety uchwalane po posiedzeniu Rady Ministrów.

- Powołuje na stanowiska wojskowe i cywilne.

- Przewodniczy najwyższym radom i komitetom obrony narodowej, będąc zwierzchnikiem sił

zbrojnych.

- Stosuje prawo łaski.

- Ma prawo wygłaszania orędzi w obu izbach parlamentu.

- Prowadzi rokowania i ratyfikuje traktaty.

- mianuje trzech członków Rady Konstytucyjnej,

- Przewodniczy Najwyższej Radzie Sądownictwa.

- Wszczyna postępowanie w sprawie zmiany konstytucji.

Do ukazania pozycji ustrojowej prezydenta, na uwagę zasługuje instytucja kontrasygnaty,

której znaczenie w Francji jest inne niż w typowych ustrojach parlamentarno - gabinetowych.

Konstytucja wiele ważnych kompetencji uwolniła od obowiązku uzyskania kontrasygnaty

premiera czy właściwego ministra, a tam gdzie jest wymagana ma zmieniony charakter. Nie

służy odebraniu władzy prezydentowi, co jest następstwem przejmowania odpowiedzialności

politycznej przez kontrasygnującego ministra, a raczej zobowiązaniem wspólnego podejmowania

decyzji przez prezydenta i rząd.

Kompetencje premiera:

- Kieruje działalnością rządu.

- Zapewnia wykonanie ustaw.

- Obsadza stanowiska cywilne i wojskowe.

- Dysponuje administracją i siłami zbrojnymi, ponosząc odpowiedzialność za obronę narodową.

- W wyjątkowych sytuacjach może zastąpić prezydenta w przewodniczeniu radom i komitetom

obrony narodowej.

- Udziela kontrasygnaty.

- Przedstawia wnioski w sprawie nominacji ministerialnych i opinie w sprawie rozwiązania

Zgromadzenia Narodowego.

- Dysponuje kompetencjami wobec parlamentu i Rady Konstytucyjnej- zwołuje sesje nadzwyczajne,

występuje z wnioskiem o kontrolę konstytucyjności ustaw i umów międzynarodowych.

- Może stawiać wniosek o wotum zaufania do rządu.

Prezydent i premier

są skazani na współpracę. Prezydenckie decyzje są podejmowane po

konsultacji z premierem lub za jego kontrasygnatą. Większość decyzji rządowych zapada na

posiedzeniu Rady Ministrów, której przewodniczy prezydent.

Rząd i ministrowie

Konstytucja z 1958 roku posługuje się terminem rząd i Rada Ministrów. Skład rządu tworzą

powoływany przez prezydenta premier i inni członkowie rządu. Pojęcie Rady Ministrów odnoszone

jest tylko do posiedzeń członków rządu i premiera pod przewodnictwem prezydenta.

Do kompetencji Rady Ministrów należy np. uchwalanie ordonansów i dekretów, powoływanie

na wiele ważnych stanowisk w państwie, rozpatrywanie rządowych projektów ustaw. Powoływanie

rządu rozpoczyna się nominacją premiera, bardzo silnie uzależnioną od partyjnego

układu sił w Zgromadzeniu Narodowym. Prezydent powołuje ministrów na wniosek premiera.

Ministrowie nie mogą być członkami parlamentu. Premier składa prezydentowi dymisję

rządu, gdy Zgromadzenie Narodowe uchwali rządowi wotum nieufności lub odrzuci rządowy

program lub deklarację dotyczącą ogólnej polityki.

Kontrola rządu

- Zgromadzenie Narodowe

dysponuje prawem wrażania wotum nieufności rządowi. Wniosek o wotum nieufności

musi podpisać przynajmniej 1/10 członków Zgromadzenia Narodowego. Dla uchwalenia wotum

potrzebna jest większość bezwzględna głosów liczona od ustawowej liczby deputowanych.

Innym środkami kontroli są pytania do ministrów, premiera, a nawet do rządu oraz powoływanie

komisji śledczych. Na zapytania pisemne ministrowie mają obowiązek odpowiedzieć

w ciągu miesiąca, zapytaniom ustnym poświęca się specjalny dzień w tygodniu w obu

izbach. Komisje śledcze powoływane są w celu zbadania określonej sprawy i złożenia sprawozdania.

Komisje powołuje się w składzie do trzydziestu parlamentarzystów, stosownie do

składu partyjnego w izbie. Niedopuszczalność przesłuchania głowy państwa i byłych prezydentów.

Rada Stanu

- pełni funkcję opiniodawcze wobec rządu i jest najwyższą instancją sądownictwa

administracyjnego.

Trybunał Sprawiedliwości Republiki- orzeka w sprawie odpowiedzialności członków rządu.

Ponoszą oni odpowiedzialność karną za czyny popełnione w ramach sprawowania swoich

funkcji i mające w momencie ich popełnienia cechy zbrodni lub występku. Trybunał Sprawiedliwości

Republiki składa się z 15 sędziów, 12 parlamentarzystów wybranej w równej

liczbie przez Zgromadzenie Narodowe i Senat ze swego grona, oraz 3 sędziów Sądu Kasacyjnego

z których jeden przewodniczy Trybunałowi. Trybunał pełni funkcję sądu karnego stosując

procedury i orzekając kary przewidziane w prawie karnym.

Parlament - dwie izby Zgromadzenie Narodowe i Senat. W zwykłym postępowaniu ustawodawczym

kompetencje obu izb są zrównane.

Zgromadzenie Narodowe

Senat nie może możliwości pociągania do odpowiedzialności politycznej rządu, nie ma prawa

zwoływania sesji nadzwyczajnych parlamentu.

Izby zbierają się na posiedzenia, które mogą być zwoływane tylko w czasie trwania sesji, jednej

w roku która trwa od października do końca czerwca. Izby mogą pracować na posiedzeniach

najwyżej przez 120 dni w sesji, o dodatkowych posiedzeniach może zdecydować tylko

premier po konsultacjach z przewodniczącym izby lub większością jej członków. Członkowie

izb mogą organizować się wedle przynależności partyjnej.

Konferencja przewodniczących - zbiera się raz w tygodniu , skład tworzą: przewodniczący

grup politycznych, przewodniczący komisji, przewodniczący izb, oraz minister do spraw stosunków

z parlamentem.

Prezydium Izby - przewodniczący izby, 6 wiceprzewodniczących, 3 kwestorów, 12 sekretarzy.

Prezydium kieruje pracami izby i jej biurowego zaplecza.

Konstytucja przewiduje istnienie dwóch rodzajów komisji: stałych (nie może być w izbie

więcej niż 6), komisje specjalne tworzone dla rządowych lub parlamentarnych projektów

ustaw.

Stanowienie prawa

Inicjatywa ustawodawcza przysługuje premierowi i członkom parlamentu. Posłowie i senatorowie

nie mają prawa inicjatywy ustawodawczej w sprawach: finansowych, upoważniających

rząd do wydawania ordonansów lub ratyfikowanych umów międzynarodowych, prowadzących

do zmniejszenia zasobów publicznych bądź stworzenia nowych lub powiększenia istniejących

wydatków publicznych. Projekty ustaw rozpatrywane są kolejno przez obie izby, następnie

przekazywany jest do komisji, która przygotowuje sprawozdanie i przekazuje je izbie.

Po otrzymaniu sprawozdania odbywa się debata. Ustawa przyjęta w jednej izbie przekazywana

jest do drugiej, gdzie cała procedura jest powtarzana. Jeśli obie izby przyjmą identyczny

tekst ustawy przesyłany on jest prezydentowi, który może go podpisać w ciągu 15 dni, zwrócić

do parlamentu o powtórne rozpatrzenie ustawy lub przedstawić Radzie Konstytucyjnej o

zbadanie zgodności z konstytucją. Debata nad projektem budżetu nie może trwać w Zgromadzeniu

Narodowym dłużej niż 40 dni, a Senacie 15. Jeśli w ciągu 70 dni parlament nie uchwali

budżetu, postanowienia projektu ustawy budżetowej mogą być wprowadzone w Zycie w

drodze ordonansu.

Rada Konstytucyjna

- skład: 9 członków powoływanych na 9-letnią kadencję, bez możliwości

ponownej nominacji. Co 3 lata skład Rady jest odnawialny w 1/3 składu. 3 członków powołuje

prezydent, 3 przewodniczący Zgromadzenia Narodowego i 3 przewodniczący Senatu.

W skład rady wchodzą też wszyscy byli prezydenci Republiki. Rada Konstytucyjna ocenia

konstytucyjność ustaw i regulaminów parlamentarnych, a także umów międzynarodowych.

Orzeka też o prawidłowości przeprowadzenia wyborów prezydenckich i parlamentarnych

oraz referendów.

4.SZWAJCARIA - SYSTEMPARLAMENTARNO - KOMITETOWY.

Cechy systemu:

- Naczelną zasadą organizacyjną jest zasada nadrzędności parlamentu.

- Nie przyjęcie idei podziału władzy wyraża się też wielofunkcyjnym charakterem kompetencji

parlamentu i zjawiskiem dyfuzji kompetencji legislatywy i egzekutywy.

- Nie przyjęcie idei równoważenia władzy wyraża się m.in. odrzuceniem instytucji politycznej

odpowiedzialności rządu przed parlamentem i możliwości skracania kadencji parlamentu.

- Pełna samodzielność organizacyjna parlamentu i odrzucenie pozaparlamentarnego badania

konstytucyjności ustaw.

- Egzekutywa ma charakter komitetowy, co oznacza konstytucyjną podległość parlamentowi i

oparcie jej funkcjonowania na zasadzie kolegialności.

Historia Szwajcarii to 5 okresów:

14

- Konfederacja Średniowieczna - 1.07.1991 trzy kantony zawarły porozumienie, data ta jest

obecnie Świętem Narodowym Szwajcarii.

- 1978 utworzono państwo o nazwie Republika Helwecka. Konstytucja Republiki Helweckiej

powoływała do życia dwuizbowy parlament, a władzę wykonawczą powierzała pięcioosobowemu

dyrektoriatowi, zastąpionemu później siedmioosobowym komitetem wykonawczym.

- 1803 konfederacja epoki napoleońskiej

- Kongres wiedeński , w 1815 podpisano nowy traktat zjednoczeniowy, przywracając Konfederację.

1848 uchwalono konstytucję.

- 1848 państwo federalne, 1874 konstytucja, kolejna konstytucja obowiązująca do dzisiaj

1999.

Konstytucja

Konstytucja z 1874r. została przyjęta w referendum. W konstytucji rozszerzono zakres

uprawnień rządu federalnego, przyjęto instytucję referendum fakultatywnego w zakresie

zwykłego ustawodawstwa związkowego, wzmocniono pozycję Sądu Federalnego. Wprowadzono

wiele przepisów dotyczących religii- zakazano działalności jezuitów, zabroniono zakładania

nowych klasztorów i zakonów. Strukturę władz federalnych tworzyły: Zgromadzenie

Związkowe składające się z Rady Narodowej i Rady Kantonów, Rada Związkowa oraz Sąd

Federalny. Konstytucja ta była zmieniana aż 140 razy i obowiązywała do roku 1999.

Konstytucja z 1999r. przyjęta w kwietniu w referendum. Tytuł Konstytucja Federalna Konfederacji

Szwajcarskiej. Za źródło władzy uznano naród szwajcarski i kantony. Jako cel

uchwalenia konstytucji uznano dążenie do odnowienia Federacji. W konstytucji wymieniono

26 podmiotów federacji, nazywając je kantonami. Do obowiązków federacji zaliczono m. in.

strzeżenie samodzielności kantonów, ochronę ich porządku konstytucyjnego i terytorium oraz

możliwą interwencję w przypadku zagrożenia porządku publicznego w kantonie. Wskazano

na prawa kantonów do kształtowania woli federacji , w szczególności w stanowieniu prawa, a

także zawierania umów między sobą. Uznano pierwszeństwo prawa federacji przed sprzecznym

z nim prawem kantonalnym. Kantony uznano także za wykonawcę prawa federalnego.

W konstytucji są trzy rodzaje kompetencji wspólnych federacji i kantonów: w pełni wspólne,

dające federacji władzę stanowienia, a kantonom władzę implementacji prawa, dające federacji

możliwość wspierania działań należących do gestii kantonów. W Szwajcarii istnieje trójczłonowa

struktura państwa: gminy - kantony - federacja.

Zasada demokracji bezpośredniej

Za podstawową formę demokracji bezpośredniej uważa się instytucję referendum. Konstytucja

utrzymuje zasadę uchwalania zmian konstytucyjnych w referendum ,,o podwójnej większości”

narodu i kantonów. Referendum fakultatywne zarządza się na żądanie 50000 wyborców

albo ośmiu kantów. Przedmiotem glosowania mogą być: ustawy federalne, ustawy federalne

pilne, uchwały federalne, a także określone w konstytucji rodzaje umów międzynarodowych.

Inicjatywa ludowa stosowana jest tylko w celu dokonania zmian w konstytucji. Prawo

to przysługuje 100000 obywateli uprawnionych do glosowania.

Parlament - Zgromadzenie Federalne składa się z dwóch izb Rady Narodowej i Rady Kantonów.

Obie izby są równorzędne, kadencja 4 lata. Zgodnie z konstytucją Zgromadzenie Federalne

sprawuje najwyższą władzę w Federacji: sprawuje zwierzchni nadzór nad Radą Federalną

i administracją federalną, sądami federalnymi i innymi podmiotami którym powierzono

realizację zadań Federacji, może zlecać zadania Radzie Federalnej, zajmuje się sprawami,

które nalezą do kompetencji Federacji i nie zostały przekazane innym organom, nadzoruje

stosunki z zagranicą. Podstawową funkcją parlamentu jest ustawodawstwo.

Zadania i uprawnienia Zgromadzenia Federalnego:

- Funkcja kierowniczo - inspiracyjna wobec Rady Narodowej. Składają się na nią różne możliwości

zlecania zadań Radzie Federalnej w formie rezolucji, postulatów i zaleceń. Tymi

środkami parlament wpływa na sposób realizacji prawa federalnego i obowiązku zapewnienia

bezpieczeństwa państwa. Zgromadzenie Federalne nadzoruje stosunki z innymi państwami i

uczestniczy w kształtowaniu polityki zagranicznej.

- Funkcja wykonywania zarządu administracyjnego - wiąże się z możliwością podejmowania

przez parlament aktów prawnych w spawach indywidualnych, przyznawaniem koncesji czy

decydowania w konkretnych sprawach wymagających regulacji administracyjnych.

- Funkcja quasi - sądowa. Parlament ma prawo rozstrzygania sporów kompetencyjnych między

organami państwa, rozstrzyganie o ważności złożonej inicjatywy ludowej, orzekanie o

ważności wyborów w przypadku złożenia protestu wyborczego, rozstrzyganie w spawach

skarg na działalność Rady Federalnej w sytuacjach określonych w ustawach, stosowanie prawa

łaski.

- Funkcja kontrolna. W każdej izbie wśród 12 stałych komisji dwie mają charakter wyłącznie

kontrolny. Komisje kontroli finansowej zajmują się oceną gospodarowania finansami federacji

i spawami budżetowymi. Działalność komisji kontrolnej wspomagana jest aktywnością

Urzędu Kontroli Finansowej. Drugim rodzajem komisji kontrolnych są komisje kontroli

ogólnej, zajmujące się badaniem wszystkich innych poza finansowymi aspektów działalności

rządu, administracji federalnej, sądów federalnych i innych podmiotów, którym powierzono

wykonywanie zadań federacji. Kontroli nie podlega tylko działalność jurysdykcyjna sądów.

W Szwajcarii nie ma instytucji wotum nieufności czy innych prowadzących do dymisji rządu.

Nie ma możliwości rozwiązania parlamentu przed końcem jego kadencji, ani prawa weta wobec

ustaw tam uchwalonych.

Organizacja parlamentu.

Organami kierowniczymi w obu izbach są przewodniczący, wiceprzewodniczący, Biura Rady

Narodowej i Rady Kantonów oraz Konferencja Koordynacyjna. Przewodniczący wybierani

są tylko na rok bez możliwości reelekcji. Przewodniczący kieruje obradami izby, najważniejsze

decyzje podejmowane są przez Biura każdej izby. W Radzie Narodowej Biuro składa się z

przewodniczącego, dwóch wiceprzewodniczących, sekretarzy- skrutatorów i ich zastępców

powoływanych na cztery lata oraz przewodniczących frakcji. W Radzie Kantonów w skład

biura nie wchodzą przewodniczący frakcji. Oba biura razem tworzą Konferencję Koordynacyjną

- centralny organ parlamentu. Ustala ona program działań legislacyjnych, plany sesji

obu izb, oraz zasady współpracy między izbami. Uchwały Konferencji wymagają akceptacji

obu biur. Organami roboczymi parlamentu są komisje stałe i niestałe, ustawodawcze, kontrolne

i inne. W każdej izbie istnieje 12 takich samych komisji stałych, w tym 10 ustawodawczych

i 2 kontrolne. W Radzie Narodowej w skład komisji wchodzi 25 deputowanych, a w

Radzie Kantonów 13. Izby powołują też komisje specjalne dla przygotowania sprawozdania o

projekcie ustawy wykraczającej poza granice zainteresowań komisji stałych. Powołuje się też

komisje obu izb: - stałe (np. komisja ułaskawień i komisja redakcyjna tekstów prawnych),

niestałe (np. komisje pojednawcze tworzone w razie istnienia trudnych do pokonania w zwykłym

trybie rozbieżności między izbami). Posłowie mogą organizować się we frakcje (kluby

poselskie). Frakcje delegują swoich członków do składu komisji. Zgromadzenie federalne

pracuje w trybie sesyjnym - 4 sesje zwyczajne w roku trwają po 3 tygodnie. Jedna czwarta

deputowanych lub Rada Federalna mogą żądać zwołania sesji nadzwyczajnej, w ramach której

zwoływane są posiedzenia izb. Decyzje podejmowane są większością głosów przy kworum

równym połowie liczby posłów danej izby.

System partyjny

W Szwajcarii dominują 4 główne partie: Partia Radykalno - Demokratyczna, Chrześcijańsko

- Demokratyczna Partia Ludowa, Partia Socjaldemokratyczna i Partia Ludowa. W Szwajcarii

można mówić o lewicy, prawicy i słabszym centrum. Za lewicę uważa się Partię Socjaldemokratyczną,

za prawicę Partię Ludową, a centrum Partia Radykalno - Demokratyczna i Chrześcijańsko

- Demokratyczna.

System wyborczy

Obie izby Zgromadzenia Narodowego wybiera się w wyborach powszechnych, wybory do

Rady Narodowej są wyborami proporcjonalnymi, a do Rady Kantonów - większościowymi.

W części kantonów wybory proporcjonalne odbywać się nie mogą, ponieważ wybiera się tam

tylko jednego deputowanego do Rady Narodowej. Wyborca dysponuje tyloma głosami, ile

jest mandatów w okręgu i może je dzielić między różne listy. Może na jednego kandydata

dwa głosy, umieszczając określone nazwisko jeszcze raz na liście w miejsce nazwiska skreślonego.

Przyjęta w wyborach do Rady Narodowej zasada proporcjonalności polega na tym,

że najpierw ustala się kantonalny iloraz wyborczy dzieląc ogólną liczbę ważnie oddanych

głosów przez liczbę mandatów przypadającą kantonowi powiększoną o jeden. Przez obliczony

iloraz dzieli się głosy otrzymane przez kolejne listy wyborcze. W ramach listy o kolejności

do mandatu decyduje liczba głosów otrzymana przez kolejnych kandydatów. Sposób wyłaniania

Rady Kantonów jest pozostawiony samym kantonom i w każdym z nich może wyglądać

inaczej. Z konstytucji wynika, że w dwudziestu kantonach wybiera się po dwóch posłów,

a w sześciu (tych mniejszych) po jednym. Prawo glosowania w wyborach federalnych oraz

korzystania z instytucji demokracji bezpośredniej mają obywatele, którzy ukończyli 18 lat i

nie są ubezwłasnowolnieni z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego.

Tak samo określono bierne prawo wyborcze. W spawach kantonalnych i komunalnych kantony

mogą przyznać prawo glosowania cudzoziemcom, jeśli zamieszkują w Szwajcarii określoną

liczbę lat. Kobiety otrzymały prawa wyborcze dopiero w 1971r.

Stanowienie ustaw.

Projekt ustawy można wnieść do każdej izby, o kolejności w jakiej izbie pracują nad projektem

decyduje Konferencja Koordynacyjna, a w rzeczywistości przewodniczący obu izb. Kalendarz

prac nad ustawą ustalany jest w Biurze izby, gdzie decyduje się o tym do której komisji

trafi projekt w celu wstępnego rozpoznania. Sprawozdanie komisji przedstawiane jest

izbie, która po wstępnej dyskusji może zdecydować o: odrzuceniu projektu, przyjęciu projektu

i przekazaniu go Radzie Federalnej do poprawienia, przyjęciu i przekazaniu projektu do

dalszych prac w komisji, przyjęciu projektu i przejściu do debaty szczególnej. Debata szczególna

ma charakter drugiego czytania, w którym mogą uczestniczyć członkowie Rady Federalnej

lub ich przedstawiciele. Dla uchwalenia ustawy potrzebna jest większość głosów. Projekt

ustawy przyjęty w jednej izbie przekazywany jest do drugiej, gdzie cała procedura jest

powtarzana, zaczynając od pracy komisji. Zasadą jest, że projekty ustawodawcze nie mogą

być rozpatrywane przez izby w tej samej sesji. Zgromadzenie Federalne uchwala akty normatywne

pod różną nazwą. Termin ustawa jest zarezerwowany dla tych normatywnych uchwał

parlamentu, które mogą być przedmiotem głosowania w referendum zanim wejdą w życie.

Konstytucja wymaga referendum podwójnej większości (naród i kantony) dla uchwał, które

nie miały podstawy konstytucyjnej i pojedynczej (tylko naród) jeśli taką podstawę miały. Innym

rodzajem aktów normatywnych parlamentu są rozporządzenia. W Szwajcarii żadne ciało

nie ma kompetencji do badania konstytucyjności ustaw. Istnieje Sąd Federalny nazywany też

Trybunałem Konstytucyjnym, ale rozstrzyga on przede wszystkim spory kompetencyjne między

kantonami, a federacją lub między samymi kantonami, a także rozpatrywanie skarg konstytucyjnych.

Skargi konstytucyjne mogą być oparte na zarzucie naruszenia praw konstytucyjnych

jednostki w postępowaniu administracyjnym. Przedmiotem oceny Sądu mogą być

ustawy kantonalne.

Rada Federalna

- jest najwyższą władzą rządzącą i wykonawczą Federacji. W języku potocznym

nazywa się Radę rządem. Rada Federalna jest organem 7 - osobowym. Członków

Rady wybierają obie izby parlamentu na początku swojej kadencji, na wspólnym posiedzeniu

na 4 - letnią kadencję. Każdy członek Rady wybierany jest osobno w tajnym głosowaniu.

Członkowie Rady Federalnej, tak jak członkowie parlamentu i sędziowie federalni nie mogą

równocześnie wchodzić w skład żadnego innego organu, nie mogą zajmować jakiegokolwiek

urzędu w Federacji lub kantonie oraz wykonywać innej działalności zarobkowej. Członkowie

Rady nie mogą być odwołani ze stanowiska przez uchwalenie przez parlament wotum nieufności

lub za pomocą procedury impeachmentu.

Kompetencje Rady Federalnej:

- Kierowanie sprawami państwa (np. podejmowanie środków dla zapewnienia bezpieczeństwa

państwa, kształtowanie polityki zagranicznej).

- Wykonywanie ustaw i innych aktów wykonawczych parlamentu (wydawanie rozporządzeń

z upoważnienia ustawy, regularne składanie sprawozdań Zgromadzeniu Federalnemu ze swojej

działalności).

- Kierowanie administracją państwową.

- Wpływanie na praktykę stosunków federalnych (pielęgnowanie stosunków federacji z kantonami

i współpraca z nimi; zatwierdzanie aktów normatywnych kantonów o charakterze wykonawczym

wobec prawa federalnego; zgłaszanie sprzeciwów wobec umów międzykantonalnych

i zagranicznych zawieranych przez kantony; podejmowanie niezbędnych środków dla

zapewnienia przestrzegania prawa federalnego, konstytucji kantonów i umów jakie zawierają

między sobą).

W Radzie Federalnej obowiązują dwie zasady: kolegialności i departamentalności. Zasada

kolegialności podkreśla charakter podejmowanych decyzji, uchwały są przyjmowane większością

głosów. W cotygodniowych posiedzeniach Rady Federalnej uczestniczą bez prawa

głosu kanclerz federalny i jego dwaj zastępcy. Szwajcarski kanclerz federalny jest tylko szefem

Kancelarii Federalnej - urzędu, który stanowi urzędnicze zaplecze naczelnych organów

federacji nie wyłączając parlamentu i Sądu Federalnego. Członkowie Rady Federalnej są jednocześnie

kierownikami departamentów, które tworzą główną strukturę administracji federalnej.

Każdy członek Rady jest jednocześnie szefem jednego departamentu (resortu). Departamentów

jest tylko 7 (tyle ile stanowisk w Radzie) i są to: departament spraw zagranicznych;

sprawiedliwości i policji; spraw wewnętrznych; ochrony środowiska, transportu, energetyki i

komunikacji; finansów; obrony, ochrony, ludności i sportu; gospodarki.

Prezydent Konfederacji

- ma tylko jedno konstytucyjne zadanie- przewodniczenie Radzie

Federalnej. Wybierany jest przez Zgromadzenie Federalne spośród członków Rady Federalnej

tylko na rok. Wybór na kolejną kadencję jest niemożliwy. Razem z prezydentem na tych samych

zasadach wybierany jest wiceprezydent. Co roku kolejny członek Rady staje się prezydentem,

zasadą jest, że prezydentem zostaje wiceprezydent, a stanowiska obsadzane są w kolejności

wynikającej ze starszeństwa zasiadania w Radzie. Trudno jest uważać Prezydenta

Konfederacji za głowę państwa. Obowiązki głowy państwa i głowy rządu należą do całej Rady

Federalnej. Do nielicznych przywilejów prezydenta należy wygłaszanie przemówień z

okazji Nowego Roku i święta narodowego. Jako przewodniczący Rady Federalnej ustala porządek

obrad, a w wyjątkowych i nagłych sytuacjach może występować w imieniu Rady Federalnej.

16

---