USA, Francja itd wyrazniejsze


HISTORIA ADMINISTRACJI

Administracja - to zarząd, sprawowanie urzędu

Początek XVI wieku to początek administracji nowożytnej w Europie wiąże się to z wieloma ważnymi zjawiskami wśród których istotnym było rozpoczęcie procesu zasadniczej przebudowy dominujących dotąd porządków ustrojowych

HISZPANIA

Hiszpania nie miała tradycji istnienia jednolitego państwa, składała się z wielu rozdrobnionych państewek, które stawały się ofiarą ekspansji arabskiej. Jedynie na północy półwyspu utrzymały się 3 księstwa chrześcijańskie. Główną pozycje zdobyło królestwo Leonu związane z Kastylią oraz Aragonia, która podporządkowała sobie Katalonię (Barcelonę).

W Królestwie Leonu powstała pierwsza instytucja reprezentacyjna. w 1188 po raz pierwszy monarcha zwołam posiedzenie Kortezów (parlament hiszpański), reprezentowany przez:

Podobny kształt Kortezów przyjęto w królestwie Aragonii. Po unii Kastylii i Aragonii powstały Kortezy ogólnopaństwowe stanowiły one trzyizbową reprezentacją: szlachty, duchowieństwa i miast hiszpańskich.

W nowym Królestwie rolę Kortezów szybko ograniczono. Perspektywa zjednoczenia obu królestw oraz ekspansja zamorska i zdobycie zaplecza finansowego doprowadziły do coraz większej centralizacji władzy królewskiej. Gigantyczne bogactwa, które stały się łupem Korony hiszpańskiej, praktycznie uniezależniły ją od zabiegania o przychylność Kortezów czy Stanów hiszpańskich.

Likwidacja kortezów dala początek kształtowania się absolutyzmu hiszpańskiego.

Punktem wyjścia złamania Kortezów stanowiło zniszczenie niezależności miast hiszpańskich. W latach 1520 - 1522 zdławienie przez Karola I ruchu miast, konsekwencji zlikwidowano autonomię miast, jednocześnie eliminując ich reprezentantów z kortezów.

Szlachta i duchowieństwo zamierzało współpracować z monarchą, przede wszystkim w zakresie eksploatacji zdobyczy kolonialnych, dlatego tez poza miastami nie było zainteresowanych walką o dalsze istnienie Kortezów.

Innym narzędziem utwierdzania pozycji władców hiszpańskich stała się utworzona w 1481 r. instytucja „Inkwizycji”. Ostrze inkwizycji zwrócone było przede wszystkim przeciw muzułmanom i żydom, faktycznie jednak uderzała ona we wszystkich tych, którzy kwestionowali model władzy królewskiej, podporządkowanie kościoła władzy. Wprowadzono zasadę, że wszystkie decyzje papieskie dotyczące kościoła muszą uzyskać specjalną aprobatę królewskiego tzw. PLACET

Trzecim fundamentem budowy nowego porządku ustrojowego było podporządkowanie królowi hiszpańskiego kościoła. Wszystkie decyzje papieskie dotyczące Kościoła musiały uzyskać aprobatę królewską, bez którego formalnie nie mogły obowiązywać.

Na postawie dotychczasowych instytucji kształtować się zaczął nowy system administracji państwem w postaci kolegialnych rad. Kolegialne Rady powstały w ciągu XVI wieku, ich głównym celem było wspieranie monarchy w podejmowaniu decyzji:

Skład Rady:

Rodzaje Rad terytorialnych:

  1. Królewska najwyższa Rada do Spraw Kastylii:

  • Rada do Spraw Aragonii - powołana z uwagi na różnice występujące między ustrojem wewnętrznym byłej Aragonii a ustrojem Katalonii;

  • Rada do Spraw Indii - w celu koordynowania polityki w odniesieniu do wszystkich obszarów kolonialnych;

  • Rada do Spraw Flandrii, Rada do Spraw Włoch - zajmowały się sprawami terytoriów podporządkowanych Koronie hiszpańskiej;

    • Rodzaje Rad funkcjonalnych;

    1. Rada do Spraw wojny - zajmowała się sprawami wojskowymi;

    2. Rada do Spraw Finansów - odpowiadała za całokształt polityki finansowej państwa;

    3. Rada do Spraw Zakonów Rycerskich - zarządzała skonfiskowanymi posiadłościami zakonów rycerskich, które odegrały wielką rolę w walce z Arabami;

    4. Rada do Spraw Inkwizycji - trybunał powołany do orzekania winy, zajmowała się również sprawami religijnymi (nadzorowała czynności spraw religijnych);

    5. Rada do Spraw Sędziów - obok Inkwizycji zajmowała się sprawami sądowymi;

    6. Rada do Spraw handlu i Finansów - zajmowanie planowym rozwojem gospodarczym kraju.

    Komitet Koordynacji i Arbitrażu - określał ogólne kierunki poszczególnych Rad oraz zajmował się rozstrzyganiem sporów kompetencyjnych pomiędzy poszczególnymi ośrodkami.

    Filip II przekształcił ten komitet w Radę Królewską w 1586r. a XVII wieku powstała Rada Ministrów (skład: pierwszy minister, trzech sekretarzy stanu).

    Proces centralizacji władzy dotyczył także sposobu zarządzania na szczeblach niższego:

    1. na obszarach byłych monarchii (Nawarra, Aragonia i Katalonia) wchodzących w skład Królestwa Hiszpanii - podporządkowano wicekrólom, którzy skoncentrowali w swych rękach całość władzy na danych obszarach;

    2. w pozostałych prowincjach - podobne kompetencje przysługiwały Komisarzom.

    Urzędy te (wicekróla i Komisarza) były wspomagane:

    W połowie XVIII wieku władcy Hiszpanii wprowadzili jednolity urząd intendentów - (władza wojskowa i władza sadowa). Na niższym szczeblu funkcjonowali Subdelegaci, którzy razem z intendentami zostali wprowadzeni na wzór francuski.

    ANGLIA. Zmiany w rządzie do końca XV w.

    Skutki wojny stuletniej z Francją oraz wewnętrznego chaosu tzw. Wojny Dwóch Róż miały wpływ na tworzenie administracji. Zaczęto tworzyć podstawy dla coraz silniejszej pozycji panującego. W okresie XV - XVII najważniejszym przejawem wzmocnienia władzy królewskiej było ograniczenie roli parlamentu, który do końca XIII wieku był głównym ośrodkiem, ograniczania władzy królewskiej. Henryk VII rozpoczynając rządy w 1485r. systematycznie ograniczał rolę parlamentu, natomiast za rządów jego syna Henryka VIII i jego wnuczki Elżbiety I parlament stał się fasadą i narzędziem realizowania polityki królewskiej.

    Odmienność ustroju angielskiego od europejskiego polegała na tym iż nawet w okresie najbardziej silnych rządów królewskich parlamentu nie rozwiązano, a nawet oboje władcy dokładali starań, aby najważniejsze dla państwa decyzje zostały przez parlament potwierdzone.

    Parlament wybrany w 1529r, którego skład nie krytykował decyzji królewskich, odebrał on główną rolę w potwierdzeniu królewskich decyzji o unieważnieniu małżeństwa z Katarzyną Aragońską, w potwierdzeniu ślubu z Anną (1533) i również unieważnieniu tego ślubu (1536).

    Parlament ten potwierdził na żądanie Henryka VIII ważny statut, według którego w okresie małoletniości przyszłych królów parlament wydałby akty prawne, na które pełnoletni król się nie zgadzał, to miał prawo je skasować.

    W 1534 roku parlament zaakceptował przejęcie zwierzchnictwa nad Kościołem angielskim.

    W 1539r ustawa, w której parlament zgodził się aby król wydawał samodzielne akty prawne obowiązujące wszystkich poddanych, bez konieczności ich zatwierdzania przez izby.

    Procesowi stopniowego podporządkowania parlamentu królowi towarzyszyło rozbudowanie aparatu wykonawczego panującego (rozbudowa struktur administracyjnych).

    Henryk VIII skupił wokół siebie wąskie grono zaufanych wykonawców jego woli. Powołał Tajną Radę, która stała się kolegium ministerialnym pracującym u boku króla.

    Skład:

    Sekretarz stanu zajmowali się:

    Kanclerz zajmował się sprawiedliwością (sadownictwo).

    Tajna rada nie miała żadnych związków z parlamentem, osoby do rady powoływano i odwoływano według swobodnego uznania Króla.

    Sądy w Anglii

    Dotychczas było 5 sądów, Henryk VIII utworzył dwa nowe trybunały: Sąd Izby Gwiaździstej; Sąd Wysokiej Komisji dla spraw Kościelnych.

    W 1603 roku tron objął Jakub I z rodziny Stuartów, który chciał rządzić opierając się na modelu silnie scentralizowanej władzy królewskiej co oznaczało odsunięcie parlamentu od wpływu na sprawy państwowe.

    W początkach XVII wieku musiał stawić czoła przemianom religijnym, rozwojowi gospodarczemu oraz wzrostowi aktywności politycznej szerokiej rzeszy ludności, jednak Jakub I obstawał przy modelu absolutystycznym.

    W 1605r. zakazał stosowania purytanizmu (angielskiej wersji kalwinizmu), zaostrzył politykę represji wobec katolików, uznając jedynie anglikanizm za legalne wyznanie w swej monarchii. Poddał ściślejszej kontroli sprawy kolonialne, jego nadmierny fiskalizm w tej sferze oburzał poddanych.

    Karol I syn Jakuba I zmuszony potrzebami finansowymi, związanymi z prowadzeniem działań w czasie wojny trzyletniej, zdecydował o zwołaniu parlamentu.

    Okres od 1642r charakteryzował się wewnętrznymi sporami między różnymi stronnictwami polityczno - religijnymi.

    Narastające nastroje doprowadziły do buntów wewnętrznych, na czele stanął Oliver Cromwell, który doprowadził do osadzenia i stracenia Króla. W 1653r rozpędził parlament i powołał na okres przejściowy „Mały Parlament”, który stał się reprezentacją elity purytańskiej. Jednak długo nie działał, ponieważ jeszcze w tym samym roku O. Cromwell ogłosił Instrument Rządzenia - pierwszą i jedyną w dziejach Anglii pisaną konstytucję. Usankcjonowała formę republiki autokratycznej. Konstytucja określała zasady współdziałania wybieranego Lorda protektora ludu reprezentowanego w parlamencie.

    Do parlamentu należała wyłącznie władza prawodawcza w tym: prawo do nakładania podatków.

    Uczestniczył w tworzeniu Rady Stanu, która współpracowała z protektorem w zarządzaniu krajem (finanse armii, floty oraz władz wykonawczych były niezależne od parlamentu).

    Lord protektor miał kierować polityką zagraniczną oraz arią.

    Wojskowe elity usiłowały w 1658r. zmusić O. Cromwella do przyjęcia korony, ten jednak odmówił, jednak wprowadził poprawkę do konstytucji gwarantującą dziedziczność funkcji Lorda protektora.

    Śmierć O. Cromwella i nieudolność jego następcy oraz rezygnacja jego syna Ryszarda spowodowały trwałe zmiany. Parlament podjął decyzję o samorozwiązaniu. Nowy parlament nazwany Konwencją w 1660r podjął decyzję o przywróceniu tron Startów. Koronę objął syn ściętego króla, Karol II (1660 - 1685),który panował 25 lat.

    Funkcjonuje :

    Zmiany:

    Anglia po ponad ćwierćwieczu wracała do punktu wyjścia ponieważ przywrócony na tron król zachował swoje przedrewolucyjne kompetencje

    Różnice polegały na tym, że:

    1. Parlament wystepował jako faktyczny suweren

    2. Parlament stał się dysponentem korony angielskiej

    3. potwierdzono zasadę lex est rex - prawo ma pozycję nadrzędną nad królem i izbami lordów

    FRANCJA - Monarchia Absolutna.

    Zakończenie wojny stuletniej z Anglią w połowie XV w umożliwiło władcom francuskim wyraźnie wzmocnić swą pozycję. Konsolidacji uległo niemal całe terytorium królestwa, a towarzyszyło temu rozpoczęcie procesu trwałego ograniczania pozycji Stanów Generalnych. Uchwalane kolejno stałe podatki, zwłaszcza na realizację królewskich zamierzeń w ramach polityki wojskowej, spowodowały, iż u schyłku XVI w. ciało reprezentacyjne utraciło znaczenie ustrojowe. Wzmocnieniu pozycji monarchy służyły też w istocie krwawe zawirowania religijne w ciągu XVI w.

    Klasyczną postać monarchii absolutnej Francji przybrała u schyłku XVI wieku, jednak już dużo wcześniej, tworzone były solidne podstawy pod budowę takiego ustroju.

    Olbrzymią rolę w kształtowaniu ustrojowych ram tego ustroju odrywali francuscy prawnicy, którzy sięgając do dawnych zwyczajów i norm formułowali na nowo prawne podstawy władzy królewskiej.

    Koncepcje to:

    W sposób ostateczny określone zostały zasady następstwa tronu francuskiego u schyłku XVI wieku Stany Generalne, opierając się na zasadach prawa solickiego. To natomiast zapoczątkowało przejęcie tronu przez dynastię Burbonów.

    A w myśl tego jakie były wyżej wymienione koncepcje postanowiono, że:

    Prawa Fundamentalne:

    Najwyższą rolę w państwie po królu odgrywała Rada Królewska, w której skład wchodzili: książęta krwi; parowie Francji; oraz najważniejsi urzędnicy, oraz duchowni i świeccy radcy mianowani przez króla.

    Rada królewska dzieliła się na:

    1. Rada Tajna lub Rada Ścisła - działała pod kierunkiem samego króla; składała się z jego najbliższych współpracowników, a zajmowała się rozstrzyganiem najważniejszych spraw królewska;

    2. Wielka Rada Sądowa - samodzielnie rozpatrywała sadowe sprawy zastrzeżone do kompetencji króla;

    3. Rada Prywatna - sprawy bieżące mniejszej wagi;

    4. Rada Finansów - sprawy finansowe i gospodarcze króla.

    Jedna Rada Królewska rozpatrywała także sprawy ogólne. Wobec konieczności stałej obsługi Rady Królewskiej rosło znaczenie sekretarzy stanu. Funkcja ich wywodziła się z urzędu notariuszy królewskich powoływanych w kancelarii królewskiej do załatwiania spraw ściśle tajnych.

    Z czasem wyłoniła się grupa czterech sekretarzy stanu, z których każdy ponosił odpowiedzialność za jedną z czterech części:

    Przy zmianach urzędów tylko urząd Kanclerza zachował swoją pozycję, który nadzorował sądownictwo (minister sprawiedliwości).

    Panowanie Ludwika XIV związane jest z procesem systematycznego koncentrowania władzy przez panującego.

    Zasady rządów absolutnych:

    1. centralizm;

    Centralizacja zgodnie z historycznym ujęciem zakłada ścisłe podporządkowanie organów niższego rzędu organom wyższego rzędu, brak samodzielności w podejmowaniu decyzji albo innych rozstrzygnięć, wielkość form wpływania organów niższych na wyższych na funkcjonowanie organów niższych możliwością swobodnego przejmowania zadań pomiędzy tymi organami, brak samodzielności i odpowiedzialności organów niższych za podejmowane decyzje (cała odpowiedzialność jest przenoszona na organy wyższe).

    1. biurokratyzm.

    Zasada biurokratyzmu wywodzi się z monarchii absolutnej francuskiej. Potrzeba biurokratyzacji wynikała z konieczności stworzenia fachowego aparatu urzędniczego. Biurokracja stanowiła zhierarchizowaną strukturę organizacyjną administracji, gdzie występowało podporządkowanie służbowe. Cechą charakterystyczną było pobieranie przez personel wynagrodzenia pieniężnego. Przy obsadzie stanowisk w zasadzie decydowały kwalifikacje. Pojęcie biurokratyzmu zrodziło się we Francji w 1747 r. Biurokracja w znaczeniu funkcjonalnym oznaczała rzędy urzędników, urzędników w znaczeniu podmiotowym oznaczała pojawienie się warstwy urzędniczej (korpusu urzędniczego). Biurokracja wiąże się ściśle z centralizacją i koncentracją.

    Urzędy skupiał przy sobie król, a ich zadaniem było wspieranie go w podejmowaniu decyzji, a gdy została podjęta - na precyzyjnym jej wykonaniu. Urzędnicy byli dyspozycyjni wobec króla i przez niego wynagradzani, musieli posiadać odpowiednie wykształcenie. Król miał pełną swobodę ich powoływania i odwoływania, zlikwidowano dożywotnie urzędy oraz ich dziedziczność.

    Rada Królewska stała się głównym narzędziem do realizacji polityki Ludwika XIV.

    Rada Królewska przyjmowała następujące postacie:

    1. Rady Stanu - pod kierownictwem króla zajmowała się najważniejszymi sprawami państwa w wymiarze wewnętrznym i zagranicznym. W skład rady wchodziły 3-5 osób powoływanych przez króla (otrzymywali tytuł ministrów stanu);

    2. Rady Depesz -odpowiadała za sprawy bieżące administracji wewnętrznej kraju. Radzie przewodził monarcha albo kanclerz, a w jej obradach uczestniczyli sekretarze stanu, generalny dyrektor finansów, intendenci oraz osoby zaproszone przez króla;

    3. Rady Finansów - zajmowała się sprawami finansowymi państwa i prowadzeniem polityki gospodarczej. Działała pod kierunkiem generalnego dyrektora finansów;

    4. Rady Stron Procesowych - przejęła odpowiedzialność za realizację królewskich uprawnień w dziedzinie sądownictwa. Kierujący pracami w tej radzie to kanclerz. Rozstrzygała także spory kompetencyjne między sadami.

    W XVI w. pojawił się również urząd Gubernatorów, którzy byli dowódcami wojskowymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo i porządek publiczny na powierzonym im terenie, później także - wymiarem sprawiedliwości w sprawach karnych, administracją finansową.

    Aby osłabić gubernatorów, król zwiększył ich liczbę, powołał ich zastępców, pozbawił ten urząd znaczenia, nakazując gubernatorom do stałej obecności na dworze królewskim oraz zakazał kontaktu z podległym im terenem.

    Intendenci - to nowy urząd, powołany w miejsce gubernatorów. Wywodzili się z królewskich komisarzy. Gdy urząd ten przekształcono na stały, intendenci uzyskali kompetencje w zakresie nadzorowania wymiaru sprawiedliwości, finansów oraz w zakresie policji.

    Niżej pod intendentami działali subdelegaci, którzy byli powoływani i odwoływani przez intendentów działający w zakresie zadań powierzonych im przez intendentów.

    Gospodarka Francji - względy gospodarcze a rozwój gospodarczy.

    Merkantylizm - doktryna ekonomiczna i polityka gospodarcza dążąca do wzmocnienia państwa. Miarą bogactwa państwa jest ilość posiadanego złota i srebra. Aby dojść do tego należało zarabiać na handlu, czyli osiągnąć przewagę exportu nad importem.

    Przyczyniło się do podjęcia przez Francję merkantylnej polityki gospodarczej, którą można osiągnąć przez:

    Merkantylizm przyczynił się do wzbogacenia ówczesnej burżuazji.

    Fizjokratyzm - twórcami i przedstawicielami tej doktryny byli ministrowie finansów Francji (Turgo i Kuinni). Państwo powinno wykorzystywać nadwyżki na grupę producentów - rolników uprawiających ziemię oraz druga grupa to ci wszyscy , którzy nie uprawiają ziemi.

    Kult własnego przedsiębiorstwa, prawo swobodnego działania.

    - pracowitość, pilność w pracy, max wydajność.

    Wypracowano zasady - strzec własności, stać na jej straży, organizacja życia, ściganie tych, którzy naruszają własność.

    MONARCHIA W NIEMCZECH

    Pozostająca w składzie Rzeszy niemieckiej Monarchia Brandenburska, dzięki umiejętnej polityce swych władców z rodziny Hohenzollernów stała się w II połowie XVIII wieku głównym państwem niemieckim. Potęga brandenburska została ugruntowana koronacją królewską w 1701r.

    Wobec Niemiec używano określenia monarchii. Było to - cesarstwo - monarchia elekcyjna, obowiązywały w nim przepisy, które regulowały wybór cesarza, obowiązujące do I Rzeszy.

    Elekcja - wybór cesarzy Niemiec we Frankfurcie. Jako król Niemiec - przybierał tytuł cesarza, wybór przez papieża. Wybrany cesarz rzymski nie miał władzy osobistej, był to bardzo symboliczny czynnik, który łączył podzielone państwa (Austrii i Niemiec) i miasta niemieckie.

    Organy funkcjonujące państwa cesarskiego:

    1. Aparat centralny słabo rozbudowany, nikłe uprawnienia;

    2. Sejm Rzeszy (RAJSTAK);

    3. Sad kameralny Rzeszy;

    4. Urząd kanclerza całej Rzeszy - uprawnienia symboliczne (arcybiskup - wicekanclerz).

    Rajstak powstał z nadwornego zjazdu poszczególnych przedstawicieli księstw i miast. Sejm tworzyli przedstawiciele poszczególnych krajów i księstw. Przez sejm przeszły wszystkie najważniejsze decyzje: o wojnie i pokoju, traktaty międzynarodowe, decyzje o rekrutacji do wojska.

    Sejm zwoływany był przez cesarza Rzeszy. W przerwach Deputacja podejmowała decyzje, które wymagały zatwierdzenia przez sejm.

    Stworzono 3 kolegia:

    1. kolegium książąt elektorów (system władzy terytorialnej, bezpośredniej);

    2. kolegium książąt Rzeszy;

    3. kolegium miast.

    Sąd kameralny Rzeszy w końcu XV w. powołany jako Trybunał dla całej Rzeszy z następującymi kompetencjami:

    Sąd kameralny odegrał ogromną rolę w prawie niemieckim.

    Religia w Niemczech - kościół był wielkim posiadaczem dóbr materialnych, dlatego też według Lutra - „sprowadzenie do

    W Niemczech obóz protestancki miał silną reprezentację wśród książąt. Przybrał on silną pozycję polityczną. Wołanie o tolerancję wobec protestantów w Niemczech wybuchła na tle tej reformacji wojna domowa. Efektem różnic religijnych była wojna 50 - letnia.

    1555r. pokój habsburski - zasada, „czyj kraj, władza, tego religia”, król swoją religię mógł narzucić podwładnym. Władca mógł reformować władzę według swoich upodobań.

    MONARCHIA BRANDENBURSKO - PRUSKA

    Utworzona MARCHIA jako obszar nadgraniczny miała swoje korzenie w średniowieczu:

    Prusy.
    W Prusach rządzili Hohenzollernowie. Reformy przeprowadzali Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II Wielki.
    Administracja centralna.
    Król sprawował absolutną władzę, rządził jednoosobowo i nie tolerował sprzeciwu (podwładni mają słuchać, a nie rezonować). Podstawowe zasady funkcjonowania biurokracja. Na początku XVIII w. powołano trzy ministerstwa:
    1) Generalny dyrektoriat - działał pod przewodnictwem króla, zajmował się przede
    wszystkim administracją, sprawami skarbu wojska;
    2) Ministerstwo gabinetowe -sprawy zagraniczne;
    3) Ministerstwo sprawiedliwości - kierował nim kanclerz. Administracja lokalna w Prusach, system sądownictwa, również odpowiadała za politykę wyznaniową;

    4) od 1742r. oddzielne Ministerstwo do spraw Śląska.
    Zmiany na szczeblu centralnym towarzyszyły zmiany zarządu terytorialnego. Powołano tzw. Kamery wojny i domen. Na czele kamer stały Departamenty, które przejęły uprawnienia dotychczasowych lokalnych zarządów domen i komisariatów wojny i podlegały one Generalnemu Dyrektorium.

    Na niższym szczeblu jako jednostki podziału terytorialnego powstały: powiaty (reprezentanci miejscowej szlachty, mieli oni prawo przestawiać kandydatów na LANDRATÓW (Starostów), mianowanych przez króla.

    Reformy pruskie:


    AUSTRIA - administracja w habsburskiej monarchii absolutnej w Xviii.

    W wieku XVI i XVII scenę europejską zdominowała rodzina Habsburgów. Jej przedstawiciele z linii austriackiej i hiszpańskiej rozszerzyli swe domeny daleko poza granice macierzystych posiadłości.

    Niepowodzenia w wojnie trzydziestoletniej Austria przypłaciła osłabieniem pozycji jej władców w Rzeszy. Mono, że Austria odniosła sukces wojnie z Turcją, to jeszcze bardziej osłabła, wobec czego w XVIII w nastąpiły przeobrażenia ustrojowe:

    Austria podobnie jak Prusy składała się z wielu różnorodnych posiadłości, a każdej z nich występowały zróżnicowane modele ustrojowe. Jeden z nich, który Habsburgowie chcieli wyeliminować to rozwinięte reprezentacje stanowe.

    W połowie XVIII w wyodrębnione zostały:

    Wszystkie wymienione organy miały charakter ciał kolegialnych

    Dalsze zmiany oraz centralizacja zarządu państwem odbyły się za panowania Marii Teresy i Józefa II w latach 1740 - 1790.

    Nowo powstały organ to Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko - Austriacka, przy czym funkcjonowały oddzielne ciała zarządzające dla pozostałych posiadłości (np. Węgier, ziem włoskich, czy Polski).

    Struktura zarządu:

      1. wprowadzono jednolitą centralizację

        • kraj podzielony na gubernie - stali nominowani przez monarchę gubernatorzy podlegający Zjednoczonej Kancelarii;

        • gubernie dzieliły się na cyrkuły (powiaty) na czele których stali starostowie;

        • Dominia utworzone pod koniec XVIII podlegały zwierzchnictwu pana, podlegały kontroli starostwu;

        • Magistraty.

    Bezpośrednia i drobiazgowa ingerencja religijna Polityka organizacyjna na obszarze całego państwa.

    Mimo przeprowadzonych poważnych zmian centralizacja władzy w cesarstwie austriackim nie poczyniła takich postępów jak we Francji, czy w Prusach. Ważnym czynnikiem tego stanu, który utrudniał zmiany był fakt zamieszkiwania imperium przez olbrzymią liczbę ludności niemieckiej. Doprowadziło to w konsekwencji do kolejnego poważnego kryzysu wewnętrznego i wymusiło kolejne, zmierzające w zupełnie innym kierunku zmiany.

    FRANCJA - przebudowa administracji w okresie rewolucji.

    II połowa XVIII w - Francja przeżywa kryzys, obejmujący życie społeczne i gospodarcze a także głęboki kryzys ustrojowy. Napięcia wewnątrz kraju były tak duże, że ani Ludwik XVI, ani dotychczasowy silnie scentralizowany model monarchii nie posiadał żadnej recepty by nad kryzysem zapanować.

    Król zmuszony potrzebami budżetowymi uległ naciskowi społecznemu i w 1789 roku (po 175 latach) zwołał STANY GENERALNE, licząc, że te uchwalą oczekiwane podatki. Jednak Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowy, a opór królewski został przełamany przez zrewoltowany lud paryski, który 14 lipca opanował stolicę.

    Pod wpływem konstytucji amerykańskiej i polskiej zgromadzenie postanowiło rozpocząć pracę nad podobnym aktem we Francji, ale zanim przyjęto konstytucję, uchwalono w 26.VIII 1789r. „Deklarację Praw Człowieka”, która określała podstawowe uprawnienia obywatelskie, zasady ustrojowe istotne dla opracowanej ustawy zasadniczej.

    Założenia deklaracji:

    Oprócz deklaracji, zanim uchwalono konstytucję, zgromadzenie uchwaliło jeszcze, bardzo ważny akt prawny, określający nowy kształt podziału terytorialnego i władz terytorialnych.

    Nowy akt zawierał postanowienia

    Nowy podział kraju w radykalny sposób zrywał dotychczasowym podziałem. Nowe jednostki terytorialne tworzono tak, aby maksymalnie oderwać się od dotychczasowych granic wewnętrznych.

    Wraz z nowym podziałem administracyjnym rozwinięto uprawnienia organów samorządowych w departamentach oraz w gminach i w miastach. Funkcjonowały rady municypalne z obieranymi merami oraz nowo utworzone rady departamentalne ze swoimi ciałami wykonawczymi w postaci dyrektoriatów.

    Organy samorządowe otrzymywały szerokie uprawnienia dotyczące załatwiania spraw tychże wspólnot. Zadania te stanowiły kompetencje własne samorządu, zadania pozostałe zlecane przez organy rządowe stały się kompetencjami poruczonymi.

    Konstytucja Francji uchwalona 3 IX 1791r.

    Zawartość treści konstytucji:

    Reprezentacji narodowej - Zgromadzeniu Narodowemu przysługiwała całość uprawnień związanych ze stanowieniem prawa. Konstytucja prawa wyborczego decydowała p tym, iż w rzeczywistości wpływ na wybór reprezentantów miała tylko niewielka część społeczeństwa.

    Władza wykonawcza w rekach dziedzicznego monarchy:

    We Francji nastąpił kolejny przewrót, wybrane w efekcie Zgromadzenie przybrało nazwę Konwentu, a 22.IX.1792r. proklamowało republikę.

    Ten okres zapoczątkował największy chaos wewnętrzny oraz straszliwy terror, za pomocą, którego radykalne elity intelektualne usiłowały wprowadzić zupełnie nowy porządek zrywający z jakimikolwiek doświadczeniami przeszłości.

    Dominujące środowiska tzw. jakobinów z Maximilianem de Robespierre'em na czele, a inspirowane twórczością J.J. Rousseau, doprowadził 24.06.1793r. do uchwalenia nowej konstytucji.

    Konstytucja jakobińska stanowiła próbę wprowadzenia ustroju, w którym zapewniono by maksymalny wpływ najszerszym rzeszom obywateli na funkcjonowanie instytucji ustrojowych. W istocie mechanizmy tej konstytucji zbliżały się do modelu demokracji bezpośredniej, ale w praktyce projekty rozwiązań nie zostały wprowadzone w życie.

    W nowych regulacjach:

    Zapisy zawarte w konstytucji jakobińskiej nie weszły w życie ponieważ wkrótce po jej zatwierdzeniu w referendum ogłoszono, iż z uwagi na toczące się działania wojenne i ferment wewnętrzny, jej postanowienia zawiesza się.

    Władza koncentrowała się na wyłonionych z Konwentu Komitecie Ocalenia Publicznego i na Komitecie Bezpieczeństwa Powszechnego. Ten pierwszy składał się z dziewięciu deputowanych konwentu i miał formalnie nadzorować ministrów. Jednak stał się głównym ośrodkiem rządzenia państwem. Konwent Bezpieczeństwa zaś kierował rozwiniętym na niespotykaną dokąd skalę terrorem państwowym. Z czasem faktyczną dyktaturę nad obydwoma ciałami przejął sam Robespierre.

    Na obszarach, na których władzę sprawowały Komitety, otworzono nadzwyczajne instytucje w postaci Komisarzy Konwentu. Byli wyposażeni w pełnomocnictwa niemal nieograniczone, kierowali wszystkimi sprawami na podporządkowanym sobie terenie, a głównym instrumentem rządzenia był rewolucyjny terror.

    Niemal w każdej gminie powstawały Komitety Rewolucyjne, które wraz ze strukturami partyjnymi jakobinów starały się dodatkowym elementem faktycznego zarządu krajem.

    Utworzono Dyrektoriat składający się z pięciu dyrektorów , wybieranych przez obie rady na pięcioletnią kadencją, co roku obsadzano jedno miejsce. Dyrektoriat pozostawał kolegialną „głową państwa”, podejmującą decyzje wspólnie, kierowany był rotacyjnie przez jednego dyrektorów ( zmiana co trzy miesiące).

    Dyrektoriat do rządzenia mianował od 6 do 8 ministrów, którzy ponosili odpowiedzialność polityczną przed Dyrektoriatem, a Dyrektoriat ponosił odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.

    W 1799r wobec niemożności rozwiązania problemów wewnętrznych Dyrektoriat został obalony przez Napoleona Bonaparte. W grudniu 1799r Napoleon ogłosił kolejną konstytucję republikańską i przyjętą przez referendum, która po wielu zmianach obowiązywała aż do jego upadku.

    Konstytucja zachowała zasadę podziału władzy, wzmacniającej władzę wykonawczą. Formalnie władza wykonawcza należała do kolegium trzech konsulów, w praktyce przepisy konstytucyjne dawały samodzielna władzę I konsulowi, którym został Napoleon.

    Uprawnienia pierwszego konsula:

    Konsulowie nie ponosili odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej, a ministrowie ponosili odpowiedzialność polityczną przed konsulami i konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.

    Elementem wzmocnienia pozycji pierwszego konsula było rozdrobnienie ciał ustawodawczych i skomplikowane zasady ich tworzenia. Były to: Trybunat, Ciało Ustawodawcze i Senat oraz pewne uprawnienia miała również Rada Stanu. Proces legislacyjny zakładał współdziałanie tych organów ale główną rolę odgrywał pierwszy konsul.

    Napoleon dokonał również zmian ustrojowych władz lokalnych republiki. Zachował dotychczasowy podział administracyjny na departamenty, lecz ustalił w nich nowe władze ściśle podporządkowane władzom centralnym. Zmiany polegały też na odejściu od modelu urzędów kolegialnych i zastąpieniu ich urzędami jednoosobowymi.

    Na czele w departamencie stał prefekt, który był nadzorowany przez ministra spraw wewnętrznych. Prefekt zajmował się wszystkimi sprawami administracyjnymi w departamencie z wyjątkiem spraw wojskowych, poczty, szkolnictwa wyższego i średniego.

    Departamenty podzielono na: podprefektury z podprefektami na czele z kompetencjami podobnymi do prefektów.

    Kantony pozostawiono dla potrzeb administracji sądowej i skarbowej. Zasadniczą jednostką pozostały gminy wiejskie i miejskie na czele stali merowie mianowani władze rządowe.

    Reformy Napoleona doprowadziły do ukształtowania się nowoczesnego systemu sądownictwa administracyjnego, którego zadanie polegało na kontroli działalności organów administracyjnych. Funkcję sadowe pełniła Rada Stanu, której członków powoływał pierwszy konsul (pierwsza instancja - rady departamentów działające w departamentach).

    ROSJA

    W XVI wieku Wielkie Księstwo Moskiewskie, a od 1547r Cesarstwo rosyjskie przeżywało okres zmuszonego rozwoju terytorialnego.

    W połowie XVII wieku elementy ustrojowe, które zawierały prawne gwarancje uczestnictwa części ludności w instytucjach zostały zlikwidowane, a cesarstwo wkroczyło na drogę modelu skrajnie despotycznego.

    Model absolutyzmu, określany mianem samodzierżawia, tylko pozornie zbliżony do modelu ustroju absolutnego, pozycji monarchy w modelu rosyjskim nie ograniczały żadne regulacje prawne i nie rozliczał się przed nikim z podejmowanych decyzji. Dominował również nad Kościołem prawosławnym. Monarcha miał całkowitą swobodę w kształtowaniu polityki wewnętrznej i zewnętrznej, posiadał pełnię władzy sądowniczej, był zwierzchnikiem armii i zajmował pozycję nadrzędną na Kościołem prawosławnym. Od momentu ustanowienia patriarchatu prawosławnego w Moskwie w 1589r uroczystej koronacji cesarskiej dokonywał patriarcha moskiewski.

    Do czasu panowania Iwana IV Groźnego władcy nosili tytuł wielkich książąt moskiewskich. Od koronacji Iwana IV przyjęli tytuł cara, a od panowania Piotra I tytułowano władców carami Wszechrosji.

    Przyjęcie tytułu nie oznaczało uregulowania zasad następstwa tronu. Dopiero pod koniec XVIII wieku Paweł ustanowił w dziedziczeniu tronu zasadę primogenitury - pierwszeństwo miała linia męska, żyjący car wyznaczał zastępcę z spośród swoich synów (nie musiał to być syn najstarszy). Z dziedziczenia nie były wyłączone kobiety. W związku dowolnością wyznaczania następcy tronu, wybuchały w Rosji krwawe walki o tron (nawet za życia cara).

    Instytucją reprezentacyjną współpracującą z carem była Duma Bojarska - ciało to odgrywało rolę organu doradczego. W skład wchodzili: bojarzy dumni jako elita arystokratyczna; przedstawiciele drobnej szlachty, czyli dworian; a także urzędnicy cesarscy - diakowie (za Iwana IV było ich około 30, a w XV II w ponad 150). Duma zajmowała się wszystkimi sprawami, które określił jej monarcha, jej rola wzrastała w okresie bezkrólewia i walk o władze po zmarłym carze.

    Sobór Ziemski (reprezentacja stanów rosyjskich) był ciałem reprezentującym bardzo szerokie rzesze mieszkańców Rosji (przedstawiciele - duchowieństwa, bojarów, dworiaństwa, mieszczanie, a nawet przez krótki okres przedstawiciele chłopów).

    Sobory zwoływał car, a podczas bezkrólewia - Duma Bojarska. Szczególną rolę odegrał on w I połowie XVII w okresie walki o tron po wygaśnięciu rodziny Rurykowiczów.

    Dynastia Romanowów od II połowy XVII wieku Sobór Ziemski nie był zwoływany i praktycznie przestał istnieć.

    Pomocy w zarządzaniu państwem udzielały carowi prikazy, tzn. odpowiednich ministerstw, na których spoczywał ciężar funkcjonowania określonych dziedzin życia w państwie (około 40).

    Rodzaje prikazów:

    1. prikazy wojskowe:

  • prikazy specjalne: