Powstanie administracji w Stanach Zjednoczonych
W II połowie XVIII wieku angielska metropolia znalazła się w poważnym konflikcie z grupą położonych na wschodnim wybrzeżu Ameryki Północnej 13-tu kolonii. Ten nowy, zdecydowany kurs polityki metropolii wywoływał jednak skutki odmienne niż oczekiwano w Londynie. W ciągu kolejnych dziesięcioleci zdecydowanie osłabia więź między mieszkańcami kolonii a metropolią.
Polityka eksploatacji i dyskryminacji kolonii oraz traktowanie mieszkańców kolonii wywoływały niechęć wobec metropolii. Ponadto po przyjęciu byłych kolonii niderlandzkich, francuskich i szwedzkich kolonii oraz wskutek napływu imigrantów z krajów niemieckich coraz większe znaczenie w życiu kolonii brała ludność nie pochodząca z Anglii.
Na początku lat 70-tych XVIII w. doszło do powstania pierwszych idei częściowego uniezależnienia się kolonii od angielskiej metropolii. Przyczyną tego była polityka dyscyplinowania kolonii i zaostrzenia ekonomicznych obciążeń skierowanych przeciwko kupcom i producentom z Ameryki.
Rok 1770 - parlament wprowadza kolejne ustawy zawierające restrykcje wobec handlu kolonialnego, które wywoływały ostre sprzeciwy w koloniach amerykańskich,
Rok 1773 grudzień - kryzys wywołany w/w zarządzeniami doprowadziło do zatopienia
Rok 1774 - wiosną parlament brytyjski w odpowiedzi na zdarzenie z grudnia uchwalił trzy ustawy represyjne „Coercive Act”, ich ostrze skierowane było przeciwko kolonii Massachusetts wraz z miastem Boston.
Mimo tego, że ograniczenie dotychczasowych przywilejów odnosiło się tylko do jednej
kolonii, wywołało to w pozostałych koloniach olbrzymie wzburzenie. Efektem tego była
wspólna decyzja o zwołaniu PIERWSZEGO KONGRESU KONTYNALNEGO, który rozpoczął
obrady w Filadelfii 5 września 1774 roku.
Ustalenia Kongresu:
przyjęcie 14.10.1774 r. ”Deklaracji praw i krzywd”, wzorowana na doświadczeniach angielskich z XVIIw i nawiązywała do Petycji o Prawa i Zestawienia Praw. Autorzy Deklaracji odnosili się do przede wszystkim do pojęcia praw naturalnych, ale także do postanowień podstawowych aktów konstytucyjnych Brytanii oraz treści kart nadanych poszczególnym koloniom. Formułowali dotąd nieznany katalog praw i wolności obywatelskich, obejmujących prawo do życia, wolności, sprawiedliwości, do stowarzyszania się i przedstawiania swoich petycji królowi, wreszcie prawo do posiadania własnej reprezentacji, mającej uprawnienia prawodawcze.
jednocześnie Kongres powołał Stowarzyszenie bojkotowe, którego zadaniem było koordynowanie poczynań wszystkich kolonii w celu ograniczenia skutków zarządzeń brytyjskich.
ustalono, iż przynależność dla kolonii do stowarzyszenia powinna być obligatoryjna
wyłamanie ze wspólnego frontu w tym zakresie miało być sankcjonowane z kolei wspólnym bojkotem takiej kolonii przez pozostałe podmioty.
Odpowiedź brytyjska była bardzo zdecydowana, gdyż podjęto dalsze działania restrykcyjne, a kiedy próbowano je wprowadzić w życie, 19.04.1775 roku doszło do starcia zbrojnego mieszkańców kolonii z wojskami brytyjskimi pod Lexington. Brytyjczycy zostali rozgromieni, co wywołało entuzjazm wśród kolonii, ale niezadowolenie metropolii. To w istocie niewielkie starcie przyczyniło się do wybuchu wojny między Wielką Brytanią a jej koloniami. 10 maja 1775 r., rozpoczął w Filadelfii obrady Drugi Kongres Kontynentalny, który przede wszystkim nastąpił do organizowania wspólnej armii, którego dowództwo objął George Washington. Początkowo w składzie tego Kongresu dominowali lojaliści, ale wrogie stanowiska Brytyjczyków i podejmowanie przez nich działania wojskowe spowodowały stopniowe przesunięcie większości na korzyść stronnictwa niepodległościowego. Wyrażało to się w powstawaniu wspólnych urzędów - komitetu spraw zagranicznych oraz urzędu do spraw wojny, a także w podjęciu starań w nawiązywaniu kontaktów dyplomatycznych z wro-gami Wielkiej Brytanii( głównie Francją i Hiszpanią).
Radykalizacja nastrojów antybrytyjskich doprowadziła do powołania w początkach czerwca 1776 roku w kongresie komitetu , któremu polecono opracowanie proklamacji o nie- podległości kolonii. 4 lipca 1776 roku uchwalono przez reprezentantów dwunastu kolonii (Nowy York się wstrzymał się od głosu) Deklarację Niepodległości.
• Deklaracja dawała wyraz nowej w tym czasie filozofii politycznej
• wszyscy ludzie są sobie równi
• wszyscy posiadają prawo do życia, wolności, szczęścia
• na straży tych dobrodziejstw ustawione zostały między nimi rządy wybierane przez społeczeństwo
• zaznaczono, że ilekroć jakaś forma rządu pogwałci te zasady , naród ma prawo do jej zmiany lub zniesienia i do ustanowienia nowego rządu
• kolonie mają prawo być wolnymi i niezależnymi państwami
• ich jakikolwiek związek z Wielką Brytanią powinien być rozwiązany
• jako wolne państwa mają prawo do prowadzenia wojny, zawierania pokoju, wchodzenia sojusze i prowadzenia handlu.
Deklaracja Niepodległości oznaczała definitywne zerwanie związku z Wielką Brytanią wszystkich kolonii, a zawarta w niej argumentacja miała już wkrótce okazać się jednym z naj- bardziej pobudzających do na śladowania dokumentów epoki. Efektem deklaracji było powstanie w okresie jej proklamacji trzynastu nowych państw. Jednak stanęły przed nimi dwa poważne problemy, bo należało uporządkować na nowo sytuację wewnętrzną w każdym z tych pomiotów, uwalniając się od powiązań poszczególnych kolonii-państw z metropolią
- 2 -
a także należało określić zasady współpracy pomiędzy trzynastoma niepodległymi już państwami, przede wszystkim w celu obrony przed Wielką Brytanią. A w szczególności, aby na nowo nie próbowała restytucji starego porządku.
Pierwsze zagadnienie załatwione zostało dość szybko i sprawnie, gdyż prawie wszystkie byłe kolonie w przeciągu kilku lat uzyskały nowe regulacje konstytucyjne. Zanim jeszcze uchwalono deklarację, tymczasowe konstytucje przyjęto w stanach New Hampshire i Pd. Karolinie ,od razu w Wirginii i New Jersey. Z wyjątkiem Massachusetts wszystkie stany miały swoje konstytucje, a Connecticut i Rhode Island utrzymały kartę królewską, na mocy których uzyskały niegdyś bardzo korzystne rozstrzygnięcia.
Szczególną rolę -jako swego rodzaju wzór dla pozostałych regulacji- odgrywała konstytucja Wirginii, którą uchwalono w czerwcu 1776r. Zawierała ona rozbudowaną część poświęconą prawom i wolnościom obywatelskim. Konstytucja ta była inspirowana twórczością Locke`a i stała się podstawowym punktem odniesienia tych regulacjach stanowych, w których przewagę osiągnęli zwolennicy bardziej radykalnych rozwiązań społecznych.
W tych stanach, gdzie przewagę utrzymywali konserwatyści, głównie w środkowych i po-łudniowych, deklaracji takich albo jeszcze nie uchwalono albo przyjmowano je w bardziej ograniczonym zakresie niż w Wirginii. Najważniejszym osiągnięciem było przyjęcie zasady iż wszelka władza pochodzi z woli narodu.
Konstytucje stanowe, odchodząc od dotychczasowego modelu ustrojowego, wprowadzały w poszczególnych państwach nowe rozwiązania trójpodziału władzy. Ten model władzy został przejęty właściwie wszędzie. Z tym problemem poradzono sobie dość szybko, ale pozostał jeszcze jeden, a mianowicie ustalenie zasad współpracy niepodległych państw. Dopóki trwała wojna, czyli do roku 1783 (podpisanie traktatu paryskiego) współpraca stanów była nie tylko oczywista, ale i konieczna. Kiedy jednak zagrożenie minęło i niepodległość została obroniona, problem dalszej współpracy stał się najważniejszym zagadnieniem dla praktycznie wszystkich stanów.
W tym momencie istniał już nowy podmiot ,którego istnienie proklamowano 2 marca 1781 roku ,mianowicie Stany Zjednoczone Ameryki .Podmiot ten , jako konfederacja, miał kre-ujący go akt konstytucyjny tzw. Artykuły Konfederacji. Oczywiste było, że istniejący stan nie miał charakteru definitywnego. Już wtedy powstały dwie dość silne tendencje. Jedna z nich to zwolennicy pogłębiania związku stanów i przekształcenie ich w federację ze wspól-nym rządem centralnym. Druga zaś to zwolennicy zachowania niezależności i niepodle-głości. Spór trwał dość długo, ale rozstrzygnięcie przyniosła dopiero wojna secesyjna w latach 60-tych XIX w. Artykuły Konfederacji przesądzały, iż konfederacja będzie państwem o charakterze republikańskim, co stanowiło dla unii element nieodwracalny. Konstytucja określała związek niepodległych państw jako ligę przyjaźni. Jej celem miało być współdzia- łanie w celach obronnych. Dlatego każdy ze stanów zachowywał niepodległość i suwerenność we wszystkich sprawach. Jedynie szczególne sprawy powierzono konfederacji, czyli Stanom Zjednoczonym w Kongresie.
Do spraw tych należały:
• utrzymywanie stosunków dyplomatycznych w imieniu konfederacji,
• rozstrzyganie o wojnie i pokoju
• zawieranie związanych z tym porozumień i traktatów, z zastrzeżeniem, iż układy takie
nie mogą godzić w interesy stanów
• Kongres miał również uprawnienia związane z utrzymywaniem wspólnej armii i floty
• Finansowanie wspólnych przedsięwzięć, jednak budżet nie mógł pochodzić z podatków nakładanych przez kongres, a jedynie przez wpłaty dokonywane przez stany
• Kongres stał się najważniejszą instytucją rozjemczą sprawach konfliktowych między stanami
• Kongres został formalnie jedyną instytucją wspólną konfederacji, jednak w praktyce ukształtowały się jeszcze dodatkowe ciała, a mianowicie:
Komitet Stanów urzędował, gdy nie obradował Kongres. Komitet składał się z jednego przedstawiciela każdego stanu i mogło na podstawie upoważnienia Kongresu załatwiać określone sprawy bieżące konfederacji. Nie mogły być to jednak sprawy ważniejsze i wymagające kwalifikowanej większości głosów.
Artykuły Konfederacji nie przewidywały także istnienia żadnych stałych władz wykonawczych, gdyż odpowiednie w tym zakresie funkcje pełniły komitety wyłaniane przez Kongres. Rozwiązanie takie miało na celu dać pełną gwarancję tego, iż konfederacja nie przekształci się dzięki istnieniu stałych władz wykonawczych w ściślejszy związek.
Wprowadzono jednak inne rozwiązania , powołując kilka departamentów, m.in.: wojny, spraw zagranicznych czy skarbu. Jednak władze te nie zdołały rozwinąć szerszej działalności.
Wrzesień 1786 r .- delegaci pięciu stanów uchwalili Annapolis pod wpływem Aleksandra Hamiltona rezolucję wzywającą wszystkie stany do wysłania delegacji na Konwencję, na której chciano podjąć problematykę usprawnienia ustroju związku.
Mimo wielu różnic pomiędzy członkami zgromadzenia już 17 września 1787 roku, Konwent uzgodnił kompromisowy projekt i przekazał go Kongresowi. Ten natomiast przyjął zasady ,wedle których projekt konstytucji miał się stać dokumentem obowiązującym. Uchwalony projekt miał być przekazany do każdego stanu, a tam zatwierdzić miały go specjalnie wybrane konwenty stanowe. Uchwalenie projektu przez dziewięć stanów oznaczało, że konstytucję będą musiały przyjąć wszystkie trzynaście stanów. Następnie zamierzano przeprowadzić wybory prezydenta i obu izb nowego Kongresu.
Do połowy 1788 roku konstytucję ratyfikowały konwenty ośmiu stanów
21 czerwca 1788 r. stan New Hampshire
26 czerwca 1788 r. stan Wirginia
lipiec 1788 r. stan New York
Konstytucję Stanów Zjednoczonych uznano za pierwszą nowożytną konstytucję spisaną i uznano ją zjawiskiem wyjątkowym w dziejach konstytucjonalizmu, nie tylko z racji pierwszeństwa. Obowiązuje ona do dziś dnia i z niewielkim zmianami .Przyjęcie konstytucji oznaczało również przeobrażenie się z kraju o luźnym związku w państwo związkowe- federację. Zakres suwerenności poszczególnych stanów istotnemu ograniczeniu na rzecz wspólnych urzędów federalnych. Jednak konstytucja pozosta-wiła w gestii stanów szeroki zakres spraw i dopiero wojna secesyjna doprowadziła do uwidocznienia się wyraźnej tendencji do rozbudowy kompetencji federacji.
Konstytucja oparta na trzech głównych zasadach:
suwerenność narodu
trójpodział władzy
równowaga władz gwarantowana mechanizmem wzajemnej kontroli.
Konstytucja Stanów Zjednoczonych składała się z siedmiu aktów, ale główne znaczenie miały pierwsze trzy poświęcone kolejno :
władza ustawodawcza
władza wykonawcza
władza sądownicza
podstawy wzajemnych relacji stanów i federacji
zasady zamiany konstytucji
hierarchia aktów prawnych
przepisy końcowe
Jakkolwiek twórcy konstytucji wzmocnili pozycję władzy wykonawczej, obawiając się jednak nadmiernego wzmocnienia tej pozycji, z czasem skonstruowano mechanizmy wzmacniające w po-ważniejszym stopniu pozycję egzekutywy. Problem władzy wykonawczej uregulowano w art. II konstytucji. Powierzono ją prezydentowi Stanów Zjednoczonych ,który wraz z wiceprezydentem miał sprawować swój urząd przez cztery lata. Wybory na ten urząd miał charakter pośredni i doko-nywano ich na kolegium Elektorów -w liczbie odpowiadającej sumie miejsc, który każdy stan posiadał w Senacie i Izbie Reprezentantów- wybierało ciało reprezentacyjne danego stanu. Po zagło- sowaniu przez elektorów w każdym stanie i przesłaniu wyników na ręce przewodniczącego Senatu na wspólnym posiedzeniu obu izb przeliczano oddane głosy.
Prezydentem zostawał ten kandydat, który uzyskał bezwzględną ilość głosów oddanych przez wszystkich elektorów, natomiast kandydat z drugą co do ilości zebranych głosów zostawał wice- prezydentem. Jeżeli nie nastąpiło rozstrzygnięcie , z kolei Izba Reprezentantów dokonywała wyboru spośród pięciu kandydatów, którzy otrzymali kolejno największą ilość głosów. W głosowaniu tym każdy stan miał jeden głos. Po przyjęciu XII poprawki w 1804 r. liczbę kandydatów ograniczono do trzech. W przypadku głosowania na wiceprezydenta decyzję podejmował Senat.
Kandydat na prezydenta:
ukończone 35 lat,
od 14 lat musi mieszkać w Stanach Zjednoczonych i być obywatelem unii
ma stać na czele amii i floty S.Z. oraz milicji poszczególnych stanów
ma prawo darowania lub zawieszania kary za przestępstwo wymierzone przeciwko unii
ma prawo zawierania traktatów międzynarodowych oraz wyznaczania ambasadorów za radą i zgodą 2/3 głosów
powoływanie urzędników federalnych oraz sędziów Sądu Najwyższego za radą i zgodą Senatu
Konstytucja określała także sposób postępowania w przypadku zwolnienia urzędu prezydenta poprzez jego śmierć, usunięcie ,rezygnacji lub niezdolności do pełnienia funkcji. Urząd prezydenta automatycznie obejmował wiceprezydent, ale gdy dotyczyło to urzędu wiceprezydenta decyzja co do obsadzenia tego stanowiska należała do Senatu. Gdyby nastąpiło równoczesne zwolnienie obu urzędów , decyzję o powierzeniu obowiązków prezydenta w drodze ustawowej podejmował Kongres.
Konstytucja zawierała także przepisy dotyczące tzw. wzajemnych hamulców trzech władz, zapewniających realizację zasady równowagi władz balance of powers. Kongres uzyskał możliwość wpływania na obsadę personalną stanowisk w adm. federalnej, ponieważ bez jego zgody prezydent nie mógł dokonywać nominacji.
Kongres mógł pociągać do odpowiedzialności karnej prezydenta i urzędników federalnych w przypadku naruszenia przez nich prawa. Został on jednak pozbawiony wpływu na bieżące funkcjonowanie władz wykonawczych, gdyż nie uzyskał on prawa do pociągania do odpowie-dzialności politycznej, co stanowiło wyraz zasady konsekwentnej separacji władz. W odniesieniu do Sądu Najwyższego wpływ Kongresu przejawiał się w wyrażaniu zgody na nominację sędziów tego sądu.
Prezydent, dysponujący władzą wykonawczą, uzyskał prawo weta zawieszającego w stosunku do ustaw uchwalanych przez Kongres. W przypadku zastrzeżeń do uchwalonej ustawy prezydent odsyłał ją do tej izby, z której inicjatywy została uchwalona .Tam w ponownym głosowaniu musiała uzyskać 2/3 głosów, a następnie-podobne poparcie w drugiej izbie. Jeśli je uzyskała prezydent musiał podpisać ustawę, jeśli nie ,weto okazywało się instrumentem skutecznym. Nie przyznano natomiast prezydentowi bezpośredniego prawa inicjatywy ustawodawczej. Nie miał praktycznie żadnego wpływu na funkcjonowanie izb. Co do władzy sądowniczej to mógł on jedynie mianować sędziów Sądu Najwyższego i uzyskane później prawo mianowania przewodniczącego tego sądu.
Najmniej precyzyjnie w konstytucji określano pozycję Sądu Najwyższego i jego instrumenty wpływania na pozostałe władze, a właśnie kontrola konstytucyjności ustaw oddziałuje pośrednio na sposób funkcjonowania prezydenta i urzędów federalnych.
Omówiony system ustrojowy ukształtowany na podstawie postanowień konstytucyjnych z 1787 roku praktycznie funkcjonuje w niezmiennym stanie aż do dziś. Niewielkim zmianom uległy zapisy dotyczące wyboru prezydenta czy kształtowania Kongresu, co w znacznym stopniu przyczyniło się do rozwoju kraju, który przez dobrą współpracę władz federalnych ze sobą i z władzami stanowymi oraz przez napływ ludności wywołał wręcz eksplozję gospodarczą.
Niemniej jednak spór ideowy i polityczny, który zarysował się w momencie kształtowania się federacji, nie tylko nie zakończył się, ale w połowie XIX wieku zaostrzył się. Doszedł jeszcze do tego bardzo głęboki podział między północą a południem, czego powodem było odmienne tempo i kie-runki rozwoju gospodarczego oraz rosnące różnice kulturowe. Dodatkowo ogromny wpływ miało zniesienie niewolnictwa na północy , a utrzymanie go na południu kraju. Stany południowe, uznając próby przeforsowania pewnych rozwiązań przez zdominowane przez Północ władze federalne za akty łamiące konstytucję, podjęły decyzję o wystąpieniu z unii. Tego rodzaju akty poszczególnych Północ uznała za nielegalne, co doprowadziło do tragicznego konfliktu zbrojnego- wojny secesyjnej. Stany południowe podejmując konfrontację z Północą utworzyły odrębną organizację państwową, którą nazwały Konfederacją Stanów Ameryki. Mimo to, że podmiot ten nie został uznany przez władze federalne, to przez kilka lat występował jako strona konfliktu zbrojnego, ale też jako strona w stosunkach międzynarodowych. Konfederacja utworzyła także własne organy państwowe, których funkcjonowanie opierało się na postanowieniach przyjętych przez skonfederowane stany konstytucji.
HISZPANIA
Hiszpania nie miała tradycji istnienia jednolitego państwa, składała się z wielu rozdrobnionych państewek, które stawały się ofiarą ekspansji arabskiej. Jedynie na północy półwyspu utrzymały się 3 księstwa chrześcijańskie. Główną pozycje zdobyło królestwo Leonu związane z Kastylią oraz Aragonia, która podporządkowała sobie Katalonię (Barcelonę).
W Królestwie Leonu powstała pierwsza instytucja reprezentacyjna. w 1188 po raz pierwszy monarcha zwołam posiedzenie Kortezów (parlament hiszpański), reprezentowany przez:
reprezentacja szlachty (arystokracja i szlachta drobna);
przedstawiciele duchowieństwa;
przedstawiciele miast (po trwałym zespoleniu Leonu i Kastylii). Powstały Kortezy Generalne
Podobny kształt Kortezów przyjęto w królestwie Aragonii. Po unii Kastylii i Aragonii powstały Kortezy ogólnopaństwowe stanowiły one trzyizbową reprezentacją: szlachty, duchowieństwa i miast hiszpańskich.
W nowym Królestwie rolę Kortezów szybko ograniczono. Perspektywa zjednoczenia obu królestw oraz ekspansja zamorska i zdobycie zaplecza finansowego doprowadziły do coraz większej centralizacji władzy królewskiej. Gigantyczne bogactwa, które stały się łupem Korony hiszpańskiej, praktycznie uniezależniły ją od zabiegania o przychylność Kortezów czy Stanów hiszpańskich.
Likwidacja kortezów dala początek kształtowania się absolutyzmu hiszpańskiego.
Punktem wyjścia złamania Kortezów stanowiło zniszczenie niezależności miast hiszpańskich. W latach 1520 - 1522 zdławienie przez Karola I ruchu miast, konsekwencji zlikwidowano autonomię miast, jednocześnie eliminując ich reprezentantów z kortezów.
Szlachta i duchowieństwo zamierzało współpracować z monarchą, przede wszystkim w zakresie eksploatacji zdobyczy kolonialnych, dlatego tez poza miastami nie było zainteresowanych walką o dalsze istnienie Kortezów.
Innym narzędziem utwierdzania pozycji władców hiszpańskich stała się utworzona w 1481 r. instytucja „Inkwizycji”. Ostrze inkwizycji zwrócone było przede wszystkim przeciw muzułmanom i żydom, faktycznie jednak uderzała ona we wszystkich tych, którzy kwestionowali model władzy królewskiej, podporządkowanie kościoła władzy. Wprowadzono zasadę, że wszystkie decyzje papieskie dotyczące kościoła muszą uzyskać specjalną aprobatę królewskiego tzw. PLACET
Trzecim fundamentem budowy nowego porządku ustrojowego było podporządkowanie królowi hiszpańskiego kościoła. Wszystkie decyzje papieskie dotyczące Kościoła musiały uzyskać aprobatę królewską, bez którego formalnie nie mogły obowiązywać.
Na postawie dotychczasowych instytucji kształtować się zaczął nowy system administracji państwem w postaci kolegialnych rad. Kolegialne Rady powstały w ciągu XVI wieku, ich głównym celem było wspieranie monarchy w podejmowaniu decyzji:
Skład Rady:
dostojnicy koronni;
ministrowie;
sekretarz stanu;
prawnicy.
Rodzaje Rad terytorialnych:
Królewska najwyższa Rada do Spraw Kastylii:
Zajmowała się całokształtem spraw związanych z polityką wewnętrzną; pełniła funkcje administracyjne; funkcje najwyższego sądu apelacyjnego.
Rada do Spraw Aragonii - powołana z uwagi na różnice występujące między ustrojem wewnętrznym byłej Aragonii a ustrojem Katalonii;
Rada do Spraw Indii - w celu koordynowania polityki w odniesieniu do wszystkich obszarów kolonialnych;
Rada do Spraw Flandrii, Rada do Spraw Włoch - zajmowały się sprawami terytoriów podporządkowanych Koronie hiszpańskiej;
Rodzaje Rad funkcjonalnych;
Rada do Spraw wojny - zajmowała się sprawami wojskowymi;
Rada do Spraw Finansów - odpowiadała za całokształt polityki finansowej państwa;
Rada do Spraw Zakonów Rycerskich - zarządzała skonfiskowanymi posiadłościami zakonów rycerskich, które odegrały wielką rolę w walce z Arabami;
Rada do Spraw Inkwizycji - trybunał powołany do orzekania winy, zajmowała się również sprawami religijnymi (nadzorowała czynności spraw religijnych);
Rada do Spraw Sędziów - obok Inkwizycji zajmowała się sprawami sądowymi;
Rada do Spraw handlu i Finansów - zajmowanie planowym rozwojem gospodarczym kraju.
Komitet Koordynacji i Arbitrażu - określał ogólne kierunki poszczególnych Rad oraz zajmował się rozstrzyganiem sporów kompetencyjnych pomiędzy poszczególnymi ośrodkami.
Filip II przekształcił ten komitet w Radę Królewską w 1586r. a XVII wieku powstała Rada Ministrów (skład: pierwszy minister, trzech sekretarzy stanu).
Proces centralizacji władzy dotyczył także sposobu zarządzania na szczeblach niższego:
na obszarach byłych monarchii (Nawarra, Aragonia i Katalonia) wchodzących w skład Królestwa Hiszpanii - podporządkowano wicekrólom, którzy skoncentrowali w swych rękach całość władzy na danych obszarach;
w pozostałych prowincjach - podobne kompetencje przysługiwały Komisarzom.
Urzędy te (wicekróla i Komisarza) były wspomagane:
w sprawach wojskowych przez Kapitana;
w sprawach sądowych przez Wizytatora.
W połowie XVIII wieku władcy Hiszpanii wprowadzili jednolity urząd intendentów - (władza wojskowa i władza sadowa). Na niższym szczeblu funkcjonowali Subdelegaci, którzy razem z intendentami zostali wprowadzeni na wzór francuski.
ANGLIA
Zmiany w rządzie do końca XV w.
Skutki wojny stuletniej z Francją oraz wewnętrznego chaosu tzw. Wojny Dwóch Róż miały wpływ na tworzenie administracji. Zaczęto tworzyć podstawy dla coraz silniejszej pozycji panującego. W okresie XV - XVII najważniejszym przejawem wzmocnienia władzy królewskiej było ograniczenie roli parlamentu, który do końca XIII wieku był głównym ośrodkiem, ograniczania władzy królewskiej. Henryk VII rozpoczynając rządy w 1485r. systematycznie ograniczał rolę parlamentu, natomiast za rządów jego syna Henryka VIII i jego wnuczki Elżbiety I parlament stał się fasadą i narzędziem realizowania polityki królewskiej.
Odmienność ustroju angielskiego od europejskiego polegała na tym iż nawet w okresie najbardziej silnych rządów królewskich parlamentu nie rozwiązano, a nawet oboje władcy dokładali starań, aby najważniejsze dla państwa decyzje zostały przez parlament potwierdzone.
Parlament wybrany w 1529r, którego skład nie krytykował decyzji królewskich, odebrał on główną rolę w potwierdzeniu królewskich decyzji o unieważnieniu małżeństwa z Katarzyną Aragońską, w potwierdzeniu ślubu z Anną (1533) i również unieważnieniu tego ślubu (1536).
Parlament ten potwierdził na żądanie Henryka VIII ważny statut, według którego w okresie małoletniości przyszłych królów parlament wydałby akty prawne, na które pełnoletni król się nie zgadzał, to miał prawo je skasować.
W 1534 roku parlament zaakceptował przejęcie zwierzchnictwa nad Kościołem angielskim.
W 1539r ustawa, w której parlament zgodził się aby król wydawał samodzielne akty prawne obowiązujące wszystkich poddanych, bez konieczności ich zatwierdzania przez izby.
Procesowi stopniowego podporządkowania parlamentu królowi towarzyszyło rozbudowanie aparatu wykonawczego panującego (rozbudowa struktur administracyjnych).
Henryk VIII skupił wokół siebie wąskie grono zaufanych wykonawców jego woli. Powołał Tajną Radę, która stała się kolegium ministerialnym pracującym u boku króla.
Skład:
Lord kanclerz;
Kanclerz skarbu;
Dwóch sekretarzy stanu;
Osoby powołane przez Króla do poszczególnych komisji i komitetów Rady.
Sekretarz stanu zajmowali się:
Jeden odpowiadał za realizację polityki królewskiej na obszarze hrabstw północnych i w zakresie spraw zagranicznych z krajami zaliczanych do tej strefy;
Drugi realizował zadania w odniesieniu do hrabstw południowych i krajów południowych;
Kanclerz zajmował się sprawiedliwością (sadownictwo).
Tajna rada nie miała żadnych związków z parlamentem, osoby do rady powoływano i odwoływano według swobodnego uznania Króla.
Sądy w Anglii
Dotychczas było 5 sądów, Henryk VIII utworzył dwa nowe trybunały: Sąd Izby Gwiaździstej; Sąd Wysokiej Komisji dla spraw Kościelnych.
W 1603 roku tron objął Jakub I z rodziny Stuartów, który chciał rządzić opierając się na modelu silnie scentralizowanej władzy królewskiej co oznaczało odsunięcie parlamentu od wpływu na sprawy państwowe.
W początkach XVII wieku musiał stawić czoła przemianom religijnym, rozwojowi gospodarczemu oraz wzrostowi aktywności politycznej szerokiej rzeszy ludności, jednak Jakub I obstawał przy modelu absolutystycznym.
W 1605r. zakazał stosowania purytanizmu (angielskiej wersji kalwinizmu), zaostrzył politykę represji wobec katolików, uznając jedynie anglikanizm za legalne wyznanie w swej monarchii. Poddał ściślejszej kontroli sprawy kolonialne, jego nadmierny fiskalizm w tej sferze oburzał poddanych.
Karol I syn Jakuba I zmuszony potrzebami finansowymi, związanymi z prowadzeniem działań w czasie wojny trzyletniej, zdecydował o zwołaniu parlamentu.
Okres od 1642r charakteryzował się wewnętrznymi sporami między różnymi stronnictwami polityczno - religijnymi.
Narastające nastroje doprowadziły do buntów wewnętrznych, na czele stanął Oliver Cromwell, który doprowadził do osadzenia i stracenia Króla. W 1653r rozpędził parlament i powołał na okres przejściowy „Mały Parlament”, który stał się reprezentacją elity purytańskiej. Jednak długo nie działał, ponieważ jeszcze w tym samym roku O. Cromwell ogłosił Instrument Rządzenia - pierwszą i jedyną w dziejach Anglii pisaną konstytucję. Usankcjonowała formę republiki autokratycznej. Konstytucja określała zasady współdziałania wybieranego Lorda protektora ludu reprezentowanego w parlamencie.
Do parlamentu należała wyłącznie władza prawodawcza w tym: prawo do nakładania podatków.
Uczestniczył w tworzeniu Rady Stanu, która współpracowała z protektorem w zarządzaniu krajem (finanse armii, floty oraz władz wykonawczych były niezależne od parlamentu).
Lord protektor miał kierować polityką zagraniczną oraz arią.
Wojskowe elity usiłowały w 1658r. zmusić O. Cromwella do przyjęcia korony, ten jednak odmówił, jednak wprowadził poprawkę do konstytucji gwarantującą dziedziczność funkcji Lorda protektora.
Śmierć O. Cromwella i nieudolność jego następcy oraz rezygnacja jego syna Ryszarda spowodowały trwałe zmiany. Parlament podjął decyzję o samorozwiązaniu. Nowy parlament nazwany Konwencją w 1660r podjął decyzję o przywróceniu tron Startów. Koronę objął syn ściętego króla, Karol II (1660 - 1685),który panował 25 lat.
Funkcjonuje :
Izba lordów do której powrócili biskupi;
Izba gmin.
Zmiany:
zwoływanie parlamenty w brew woli króla;
została przywrócona monarchia;
parlament występował jako suweren, pozycja króla drugoplanowa;
prawo pozycją nadrzędną nad królem i izbami.
Anglia po ponad ćwierćwieczu wracała do punktu wyjścia ponieważ przywrócony na tron król zachował swoje przedrewolucyjne kompetencje
Różnice polegały na tym, że:
Parlament wystepował jako faktyczny suweren
Parlament stał się dysponentem korony angielskiej
potwierdzono zasadę lex est rex - prawo ma pozycję nadrzędną nad królem i izbami lordów
FRANCJA
Monarchia Absolutna.
Zakończenie wojny stuletniej z Anglią w połowie XV w umożliwiło władcom francuskim wyraźnie wzmocnić swą pozycję. Konsolidacji uległo niemal całe terytorium królestwa, a towarzyszyło temu rozpoczęcie procesu trwałego ograniczania pozycji Stanów Generalnych. Uchwalane kolejno stałe podatki, zwłaszcza na realizację królewskich zamierzeń w ramach polityki wojskowej, spowodowały, iż u schyłku XVI w. ciało reprezentacyjne utraciło znaczenie ustrojowe. Wzmocnieniu pozycji monarchy służyły też w istocie krwawe zawirowania religijne w ciągu XVI w.
Klasyczną postać monarchii absolutnej Francji przybrała u schyłku XVI wieku, jednak już dużo wcześniej, tworzone były solidne podstawy pod budowę takiego ustroju.
Olbrzymią rolę w kształtowaniu ustrojowych ram tego ustroju odrywali francuscy prawnicy, którzy sięgając do dawnych zwyczajów i norm formułowali na nowo prawne podstawy władzy królewskiej.
Koncepcje to:
władza króla miała być niepodzielna;
monarcha miał prawo podejmować decyzje samodzielnie i we wszystkich sprawach królewskich;
władza obejmować miała dziedzinę stanowienia prawa;
wskazywanie wszystkich funkcji zarządu państwa;
reprezentowanie i występowanie w roli najwyższego sędziego;
samodzielne orzekanie władcy, zastąpiono prawem do zmiany wszelkich decyzji i wyroków;
wzorowanie się na tradycji rzymskiej uzasadniało coraz większy zakres uprawnień, odwołaniem się do formuły z okresu cesarstwa mówiącej iż WŁADCA JEST ZWIĄZANY PRAWEM.
W sposób ostateczny określone zostały zasady następstwa tronu francuskiego u schyłku XVI wieku Stany Generalne, opierając się na zasadach prawa solickiego. To natomiast zapoczątkowało przejęcie tronu przez dynastię Burbonów.
Towarzyszyło temu zobowiązanie do wyznawania religii katolickiej przez panującego i jego następcę.
Następca tronu - syn albo wnuk w linii prostej - obejmował tron w momencie śmierci panującego;
A w myśl tego jakie były wyżej wymienione koncepcje postanowiono, że:
Decyzje królewskie nie są podważalne;
Prawa fundamentalne jako niezmienne, nawet dla króla, co więcej to król musi się im podporządkować;
Prawa Fundamentalne:
Kwestii następstwa tronu;
Nienaruszalności terytoriów Korony Francuskiej i domeny królewskiej;
Omawiały status Kościoła francuskiego;
Regulowały sprawę niezależności króla od cesarza i papieża oraz innych potęg zagranicznych.
Najwyższą rolę w państwie po królu odgrywała Rada Królewska, w której skład wchodzili: książęta krwi; parowie Francji; oraz najważniejsi urzędnicy, oraz duchowni i świeccy radcy mianowani przez króla.
Rada królewska dzieliła się na:
Rada Tajna lub Rada Ścisła - działała pod kierunkiem samego króla; składała się z jego najbliższych współpracowników, a zajmowała się rozstrzyganiem najważniejszych spraw królewska;
Wielka Rada Sądowa - samodzielnie rozpatrywała sadowe sprawy zastrzeżone do kompetencji króla;
Rada Prywatna - sprawy bieżące mniejszej wagi;
Rada Finansów - sprawy finansowe i gospodarcze króla.
Jedna Rada Królewska rozpatrywała także sprawy ogólne. Wobec konieczności stałej obsługi Rady Królewskiej rosło znaczenie sekretarzy stanu. Funkcja ich wywodziła się z urzędu notariuszy królewskich powoływanych w kancelarii królewskiej do załatwiania spraw ściśle tajnych.
Z czasem wyłoniła się grupa czterech sekretarzy stanu, z których każdy ponosił odpowiedzialność za jedną z czterech części:
Sprawy wojny;
Sprawy zagraniczne;
Sprawy domu królewskiego (dwór królewski) - wszystkie sprawy wewnętrzne;
Sprawy floty - w tym również polityka kolonialna.
Przy zmianach urzędów tylko urząd Kanclerza zachował swoją pozycję, który nadzorował sądownictwo (minister sprawiedliwości).
Panowanie Ludwika XIV związane jest z procesem systematycznego koncentrowania władzy przez panującego.
Zasady rządów absolutnych:
centralizm;
Centralizacja zgodnie z historycznym ujęciem zakłada ścisłe podporządkowanie organów niższego rzędu organom wyższego rzędu, brak samodzielności w podejmowaniu decyzji albo innych rozstrzygnięć, wielkość form wpływania organów niższych na wyższych na funkcjonowanie organów niższych możliwością swobodnego przejmowania zadań pomiędzy tymi organami, brak samodzielności i odpowiedzialności organów niższych za podejmowane decyzje (cała odpowiedzialność jest przenoszona na organy wyższe).
biurokratyzm.
Zasada biurokratyzmu wywodzi się z monarchii absolutnej francuskiej. Potrzeba biurokratyzacji wynikała z konieczności stworzenia fachowego aparatu urzędniczego. Biurokracja stanowiła zhierarchizowaną strukturę organizacyjną administracji, gdzie występowało podporządkowanie służbowe. Cechą charakterystyczną było pobieranie przez personel wynagrodzenia pieniężnego. Przy obsadzie stanowisk w zasadzie decydowały kwalifikacje. Pojęcie biurokratyzmu zrodziło się we Francji w 1747 r. Biurokracja w znaczeniu funkcjonalnym oznaczała rzędy urzędników, urzędników w znaczeniu podmiotowym oznaczała pojawienie się warstwy urzędniczej (korpusu urzędniczego). Biurokracja wiąże się ściśle z centralizacją i koncentracją.
Urzędy skupiał przy sobie król, a ich zadaniem było wspieranie go w podejmowaniu decyzji, a gdy została podjęta - na precyzyjnym jej wykonaniu. Urzędnicy byli dyspozycyjni wobec króla i przez niego wynagradzani, musieli posiadać odpowiednie wykształcenie. Król miał pełną swobodę ich powoływania i odwoływania, zlikwidowano dożywotnie urzędy oraz ich dziedziczność.
Rada Królewska stała się głównym narzędziem do realizacji polityki Ludwika XIV.
Rada Królewska przyjmowała następujące postacie:
Rady Stanu - pod kierownictwem króla zajmowała się najważniejszymi sprawami państwa w wymiarze wewnętrznym i zagranicznym. W skład rady wchodziły 3-5 osób powoływanych przez króla (otrzymywali tytuł ministrów stanu);
Rady Depesz -odpowiadała za sprawy bieżące administracji wewnętrznej kraju. Radzie przewodził monarcha albo kanclerz, a w jej obradach uczestniczyli sekretarze stanu, generalny dyrektor finansów, intendenci oraz osoby zaproszone przez króla;
Rady Finansów - zajmowała się sprawami finansowymi państwa i prowadzeniem polityki gospodarczej. Działała pod kierunkiem generalnego dyrektora finansów;
Rady Stron Procesowych - przejęła odpowiedzialność za realizację królewskich uprawnień w dziedzinie sądownictwa. Kierujący pracami w tej radzie to kanclerz. Rozstrzygała także spory kompetencyjne między sadami.
W XVI w. pojawił się również urząd Gubernatorów, którzy byli dowódcami wojskowymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo i porządek publiczny na powierzonym im terenie, później także - wymiarem sprawiedliwości w sprawach karnych, administracją finansową.
Aby osłabić gubernatorów, król zwiększył ich liczbę, powołał ich zastępców, pozbawił ten urząd znaczenia, nakazując gubernatorom do stałej obecności na dworze królewskim oraz zakazał kontaktu z podległym im terenem.
Intendenci - to nowy urząd, powołany w miejsce gubernatorów. Wywodzili się z królewskich komisarzy. Gdy urząd ten przekształcono na stały, intendenci uzyskali kompetencje w zakresie nadzorowania wymiaru sprawiedliwości, finansów oraz w zakresie policji.
Niżej pod intendentami działali subdelegaci, którzy byli powoływani i odwoływani przez intendentów działający w zakresie zadań powierzonych im przez intendentów.
Gospodarka Francji - względy gospodarcze a rozwój gospodarczy.
Merkantylizm - doktryna ekonomiczna i polityka gospodarcza dążąca do wzmocnienia państwa. Miarą bogactwa państwa jest ilość posiadanego złota i srebra. Aby dojść do tego należało zarabiać na handlu, czyli osiągnąć przewagę exportu nad importem.
Przyczyniło się do podjęcia przez Francję merkantylnej polityki gospodarczej, którą można osiągnąć przez:
Podniesienie jakości produktów do bardzo wysokiej;
Wyparcie towarów obcych krajów;
Odpowiednie polityka celna (tworzenie barier celnych);
Skierowanie handlu na obce, nowo odkryte szlaki kolonialne;
Nowe zjawisko - monarcha podjęła ogólnonarodową politykę handlową.
Merkantylizm przyczynił się do wzbogacenia ówczesnej burżuazji.
Fizjokratyzm - twórcami i przedstawicielami tej doktryny byli ministrowie finansów Francji (Turgo i Kuinni). Państwo powinno wykorzystywać nadwyżki na grupę producentów - rolników uprawiających ziemię oraz druga grupa to ci wszyscy , którzy nie uprawiają ziemi.
Kult własnego przedsiębiorstwa, prawo swobodnego działania.
- pracowitość, pilność w pracy, max wydajność.
Wypracowano zasady - strzec własności, stać na jej straży, organizacja życia, ściganie tych, którzy naruszają własność.
MONARCHIA W NIEMCZECH
Pozostająca w składzie Rzeszy niemieckiej Monarchia Brandenburska, dzięki umiejętnej polityce swych władców z rodziny Hohenzollernów stała się w II połowie XVIII wieku głównym państwem niemieckim. Potęga brandenburska została ugruntowana koronacją królewską w 1701r.
Wobec Niemiec używano określenia monarchii. Było to - cesarstwo - monarchia elekcyjna, obowiązywały w nim przepisy, które regulowały wybór cesarza, obowiązujące do I Rzeszy.
Elekcja - wybór cesarzy Niemiec we Frankfurcie. Jako król Niemiec - przybierał tytuł cesarza, wybór przez papieża. Wybrany cesarz rzymski nie miał władzy osobistej, był to bardzo symboliczny czynnik, który łączył podzielone państwa (Austrii i Niemiec) i miasta niemieckie.
Organy funkcjonujące państwa cesarskiego:
Aparat centralny słabo rozbudowany, nikłe uprawnienia;
Sejm Rzeszy (RAJSTAK);
Sad kameralny Rzeszy;
Urząd kanclerza całej Rzeszy - uprawnienia symboliczne (arcybiskup - wicekanclerz).
Rajstak powstał z nadwornego zjazdu poszczególnych przedstawicieli księstw i miast. Sejm tworzyli przedstawiciele poszczególnych krajów i księstw. Przez sejm przeszły wszystkie najważniejsze decyzje: o wojnie i pokoju, traktaty międzynarodowe, decyzje o rekrutacji do wojska.
Sejm zwoływany był przez cesarza Rzeszy. W przerwach Deputacja podejmowała decyzje, które wymagały zatwierdzenia przez sejm.
Stworzono 3 kolegia:
kolegium książąt elektorów (system władzy terytorialnej, bezpośredniej);
kolegium książąt Rzeszy;
kolegium miast.
Sąd kameralny Rzeszy w końcu XV w. powołany jako Trybunał dla całej Rzeszy z następującymi kompetencjami:
traktowany jako sąd pierwszej instancji - rozstrzygał konflikty i skargi cywilne;
rozstrzygał sprawy karne.
Sąd kameralny odegrał ogromną rolę w prawie niemieckim.
Religia w Niemczech - kościół był wielkim posiadaczem dóbr materialnych, dlatego też według Lutra - „sprowadzenie do
W Niemczech obóz protestancki miał silną reprezentację wśród książąt. Przybrał on silną pozycję polityczną. Wołanie o tolerancję wobec protestantów w Niemczech wybuchła na tle tej reformacji wojna domowa. Efektem różnic religijnych była wojna 50 - letnia.
1555r. pokój habsburski - zasada, „czyj kraj, władza, tego religia”, król swoją religię mógł narzucić podwładnym. Władca mógł reformować władzę według swoich upodobań.
MONARCHIA BRANDENBURSKO - PRUSKA
Utworzona MARCHIA jako obszar nadgraniczny miała swoje korzenie w średniowieczu:
Od 1417r - panowanie Hohenzollernów;
1525 - hołd pruski oznaczające poddanie się pod władzę lenną Hohenzollernów;
1657 - potop szwedzki;
1701 - nowe królestwo pod panowaniem Brandenburgów, Prusy nie są już księstwem;
1740 - umocnienie Prus kosztem Austrii - przyłączenie Śląska;
1772 - Prusy zainicjowały I rozbiór Polski.
Prusy.
W Prusach rządzili Hohenzollernowie. Reformy przeprowadzali Fryderyk Wilhelm I i Fryderyk II Wielki.
Administracja centralna.
Król sprawował absolutną władzę, rządził jednoosobowo i nie tolerował sprzeciwu (podwładni mają słuchać, a nie rezonować). Podstawowe zasady funkcjonowania biurokracja. Na początku XVIII w. powołano trzy ministerstwa:
1) Generalny dyrektoriat - działał pod przewodnictwem króla, zajmował się przede
wszystkim administracją, sprawami skarbu wojska;
2) Ministerstwo gabinetowe -sprawy zagraniczne;
3) Ministerstwo sprawiedliwości - kierował nim kanclerz. Administracja lokalna w Prusach, system sądownictwa, również odpowiadała za politykę wyznaniową;
4) od 1742r. oddzielne Ministerstwo do spraw Śląska.
Zmiany na szczeblu centralnym towarzyszyły zmiany zarządu terytorialnego. Powołano tzw. Kamery wojny i domen. Na czele kamer stały Departamenty, które przejęły uprawnienia dotychczasowych lokalnych zarządów domen i komisariatów wojny i podlegały one Generalnemu Dyrektorium.
Na niższym szczeblu jako jednostki podziału terytorialnego powstały: powiaty (reprezentanci miejscowej szlachty, mieli oni prawo przestawiać kandydatów na LANDRATÓW (Starostów), mianowanych przez króla.
Reformy pruskie:
ograniczenie monopolu cechów;
wolność gospodarcza;
wolność w sferze przemysłu;
zniesienie nietolerancji religijnej;
państwo rozszerzyło horyzonty oświaty, kultury.
AUSTRIA
administracja w habsburskiej monarchii absolutnej w Xviii.
W wieku XVI i XVII scenę europejską zdominowała rodzina Habsburgów. Jej przedstawiciele z linii austriackiej i hiszpańskiej rozszerzyli swe domeny daleko poza granice macierzystych posiadłości.
Niepowodzenia w wojnie trzydziestoletniej Austria przypłaciła osłabieniem pozycji jej władców w Rzeszy. Mono, że Austria odniosła sukces wojnie z Turcją, to jeszcze bardziej osłabła, wobec czego w XVIII w nastąpiły przeobrażenia ustrojowe:
stworzono nowy ustrój wewnętrzny;
wzmocniono pozycję panującego;
rozbudowano aparat administracyjny;
Francja - wróg, Ele godny naśladowania.
Austria podobnie jak Prusy składała się z wielu różnorodnych posiadłości, a każdej z nich występowały zróżnicowane modele ustrojowe. Jeden z nich, który Habsburgowie chcieli wyeliminować to rozwinięte reprezentacje stanowe.
W połowie XVIII w wyodrębnione zostały:
Kancelaria Nadworna Austriacka - koordynowanie ogólnego zarządu państwem;
Tajna Konferencja - ścisła współpraca z monarchią w prowadzeniu polityki zewnętrznej;
Nadworna Izba Skarbowa - całokształt polityki finansowej monarchii;
Nadworna Rada Wojenna - polityka wojskowa.
Wszystkie wymienione organy miały charakter ciał kolegialnych
Dalsze zmiany oraz centralizacja zarządu państwem odbyły się za panowania Marii Teresy i Józefa II w latach 1740 - 1790.
Nowo powstały organ to Zjednoczona Kancelaria Nadworna Czesko - Austriacka, przy czym funkcjonowały oddzielne ciała zarządzające dla pozostałych posiadłości (np. Węgier, ziem włoskich, czy Polski).
Kancelaria Stanu - przejęła sprawy zagraniczne, na czele kancelarii stał kanclerz, druga osoba po cesarzu;
Najwyższa Izba Sprawiedliwości - zakres sadowniczy,;
Rada Stanu - organ doradczy cesarza.
Struktura zarządu:
wprowadzono jednolitą centralizację
kraj podzielony na gubernie - stali nominowani przez monarchę gubernatorzy podlegający Zjednoczonej Kancelarii;
gubernie dzieliły się na cyrkuły (powiaty) na czele których stali starostowie;
Dominia utworzone pod koniec XVIII podlegały zwierzchnictwu pana, podlegały kontroli starostwu;
Magistraty.
Bezpośrednia i drobiazgowa ingerencja religijna Polityka organizacyjna na obszarze całego państwa.
Mimo przeprowadzonych poważnych zmian centralizacja władzy w cesarstwie austriackim nie poczyniła takich postępów jak we Francji, czy w Prusach. Ważnym czynnikiem tego stanu, który utrudniał zmiany był fakt zamieszkiwania imperium przez olbrzymią liczbę ludności niemieckiej. Doprowadziło to w konsekwencji do kolejnego poważnego kryzysu wewnętrznego i wymusiło kolejne, zmierzające w zupełnie innym kierunku zmiany.
FRANCJA
przebudowa administracji w okresie rewolucji.
II połowa XVIII w - Francja przeżywa kryzys, obejmujący życie społeczne i gospodarcze a także głęboki kryzys ustrojowy. Napięcia wewnątrz kraju były tak duże, że ani Ludwik XVI, ani dotychczasowy silnie scentralizowany model monarchii nie posiadał żadnej recepty by nad kryzysem zapanować.
Król zmuszony potrzebami budżetowymi uległ naciskowi społecznemu i w 1789 roku (po 175 latach) zwołał STANY GENERALNE, licząc, że te uchwalą oczekiwane podatki. Jednak Stany Generalne ogłosiły się Zgromadzeniem Narodowy, a opór królewski został przełamany przez zrewoltowany lud paryski, który 14 lipca opanował stolicę.
Pod wpływem konstytucji amerykańskiej i polskiej zgromadzenie postanowiło rozpocząć pracę nad podobnym aktem we Francji, ale zanim przyjęto konstytucję, uchwalono w 26.VIII 1789r. „Deklarację Praw Człowieka”, która określała podstawowe uprawnienia obywatelskie, zasady ustrojowe istotne dla opracowanej ustawy zasadniczej.
Założenia deklaracji:
Lud francuski - jako suweren państwa;
Obywatele równi wobec prawa;
Każdy przedstawiciel władzy podlega kontroli społeczeństwa;
Społeczeństwo, w którym nie istnieje gwarancja praw ani określony podział władzy, nie posiada konstytucji.
Oprócz deklaracji, zanim uchwalono konstytucję, zgromadzenie uchwaliło jeszcze, bardzo ważny akt prawny, określający nowy kształt podziału terytorialnego i władz terytorialnych.
Nowy akt zawierał postanowienia
W XII 1789r kraj podzielono na departamenty (83);
Z czasem w ramach departamentów utworzono szczebel pośredni w postaci kantonów;
a przejściowo funkcjonowały też ponad kantonami - dystrykty.
Nowy podział kraju w radykalny sposób zrywał dotychczasowym podziałem. Nowe jednostki terytorialne tworzono tak, aby maksymalnie oderwać się od dotychczasowych granic wewnętrznych.
Wraz z nowym podziałem administracyjnym rozwinięto uprawnienia organów samorządowych w departamentach oraz w gminach i w miastach. Funkcjonowały rady municypalne z obieranymi merami oraz nowo utworzone rady departamentalne ze swoimi ciałami wykonawczymi w postaci dyrektoriatów.
Organy samorządowe otrzymywały szerokie uprawnienia dotyczące załatwiania spraw tychże wspólnot. Zadania te stanowiły kompetencje własne samorządu, zadania pozostałe zlecane przez organy rządowe stały się kompetencjami poruczonymi.
Konstytucja Francji uchwalona 3 IX 1791r.
Zawartość treści konstytucji:
uwzględniono wszystkie postanowienia Deklaracji sprzed 2 lat;
konstytucja realizowała zasadę suwerenności Narodu;
zrezygnowała z suwerenności monarchy (monarchia absolutna);
król jako pierwszy urzędnik;
król - sługa narodu;
król - wierny postanowieniom konstytucji;
podstawowa zasada władzy - trójpodział:
prawodawcza - reprezentanci narodu;
wykonawcza - król + ministrowie;
sadownicza - niezawisłe sady.
Reprezentacji narodowej - Zgromadzeniu Narodowemu przysługiwała całość uprawnień związanych ze stanowieniem prawa. Konstytucja prawa wyborczego decydowała p tym, iż w rzeczywistości wpływ na wybór reprezentantów miała tylko niewielka część społeczeństwa.
Władza wykonawcza w rekach dziedzicznego monarchy:
nie ponosił on odpowiedzialności za swoje decyzje, jednak każda z nich konsultowana powinna być z odpowiednim ministrem;
król swe obowiązki wykonywać miał przez powoływanych i odwoływanych przez siebie ministrów;
ministrowie ponosili odpowiedzialność polityczną;
za złamanie prawa przez ministra zgromadzenie mogło pociągnąć go do odpowiedzialności konstytucyjnej;
ministrowie jako indywidualni wykonawcy woli króla;
prawo króla do ogłoszenia weta, wobec uchwalonej przez zgromadzenie ustawy.
We Francji nastąpił kolejny przewrót, wybrane w efekcie Zgromadzenie przybrało nazwę Konwentu, a 22.IX.1792r. proklamowało republikę.
Ten okres zapoczątkował największy chaos wewnętrzny oraz straszliwy terror, za pomocą, którego radykalne elity intelektualne usiłowały wprowadzić zupełnie nowy porządek zrywający z jakimikolwiek doświadczeniami przeszłości.
Dominujące środowiska tzw. jakobinów z Maximilianem de Robespierre'em na czele, a inspirowane twórczością J.J. Rousseau, doprowadził 24.06.1793r. do uchwalenia nowej konstytucji.
Konstytucja jakobińska stanowiła próbę wprowadzenia ustroju, w którym zapewniono by maksymalny wpływ najszerszym rzeszom obywateli na funkcjonowanie instytucji ustrojowych. W istocie mechanizmy tej konstytucji zbliżały się do modelu demokracji bezpośredniej, ale w praktyce projekty rozwiązań nie zostały wprowadzone w życie.
W nowych regulacjach:
zrywano z zasadą trójpodziału władzy;
przyjęto koncentrację władzy państwowej w Ciele Ustawodawczym, wybierane miało być co roku w wyborach demokratycznych, jednak zakładano możliwość weryfikacji jego uchwał przez referendum ludowe;
wprowadzone mechanizmy wyborcze służyć miały także wyborowi urzędników i sędziów;
wyborcy przedstawiać mieli kandydatów do tzw. Rady Wykonawczej, która tworzyłaby kolegialny rząd republiki;
członkowie wybierani na dwa lata przez ciało ustawodawcze, przy czym co roku połowa składu Rady ulegała odnowieniu;
podobne mechanizmy występować miały w funkcjonowaniu władz niższych szczeblach.
Zapisy zawarte w konstytucji jakobińskiej nie weszły w życie ponieważ wkrótce po jej zatwierdzeniu w referendum ogłoszono, iż z uwagi na toczące się działania wojenne i ferment wewnętrzny, jej postanowienia zawiesza się.
Władza koncentrowała się na wyłonionych z Konwentu Komitecie Ocalenia Publicznego i na Komitecie Bezpieczeństwa Powszechnego. Ten pierwszy składał się z dziewięciu deputowanych konwentu i miał formalnie nadzorować ministrów. Jednak stał się głównym ośrodkiem rządzenia państwem. Konwent Bezpieczeństwa zaś kierował rozwiniętym na niespotykaną dokąd skalę terrorem państwowym. Z czasem faktyczną dyktaturę nad obydwoma ciałami przejął sam Robespierre.
Na obszarach, na których władzę sprawowały Komitety, otworzono nadzwyczajne instytucje w postaci Komisarzy Konwentu. Byli wyposażeni w pełnomocnictwa niemal nieograniczone, kierowali wszystkimi sprawami na podporządkowanym sobie terenie, a głównym instrumentem rządzenia był rewolucyjny terror.
Niemal w każdej gminie powstawały Komitety Rewolucyjne, które wraz ze strukturami partyjnymi jakobinów starały się dodatkowym elementem faktycznego zarządu krajem.
1794r. obalenie rządów Robbespierre'a;
1795 - jesień - władza należy do Konwentu, który uchwalił nową konstytucję:
Nowe rozwiązania - bardzo wyraźny rozdział kompetencji między władzą ustawodawczą a władzą wykonawczą;
Legislatywa miała być dwuizbowa (Rada Pięciuset i Rada Starszych) i do niej należały wyłączne uprawnienia prawodawcze.
Utworzono Dyrektoriat składający się z pięciu dyrektorów , wybieranych przez obie rady na pięcioletnią kadencją, co roku obsadzano jedno miejsce. Dyrektoriat pozostawał kolegialną „głową państwa”, podejmującą decyzje wspólnie, kierowany był rotacyjnie przez jednego dyrektorów ( zmiana co trzy miesiące).
Dyrektoriat do rządzenia mianował od 6 do 8 ministrów, którzy ponosili odpowiedzialność polityczną przed Dyrektoriatem, a Dyrektoriat ponosił odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu.
W 1799r wobec niemożności rozwiązania problemów wewnętrznych Dyrektoriat został obalony przez Napoleona Bonaparte. W grudniu 1799r Napoleon ogłosił kolejną konstytucję republikańską i przyjętą przez referendum, która po wielu zmianach obowiązywała aż do jego upadku.
Konstytucja zachowała zasadę podziału władzy, wzmacniającej władzę wykonawczą. Formalnie władza wykonawcza należała do kolegium trzech konsulów, w praktyce przepisy konstytucyjne dawały samodzielna władzę I konsulowi, którym został Napoleon.
Uprawnienia pierwszego konsula:
Samodzielnego zarządu państwem, w tym - prawo powołania i odwołania ministrów;
Wpływanie na funkcjonowanie ciał ustawodawczych;
Przysługiwało mu prawo inicjatywy ustawodawczej.
Konsulowie nie ponosili odpowiedzialności politycznej i konstytucyjnej, a ministrowie ponosili odpowiedzialność polityczną przed konsulami i konstytucyjną przed Trybunałem Stanu.
Elementem wzmocnienia pozycji pierwszego konsula było rozdrobnienie ciał ustawodawczych i skomplikowane zasady ich tworzenia. Były to: Trybunat, Ciało Ustawodawcze i Senat oraz pewne uprawnienia miała również Rada Stanu. Proces legislacyjny zakładał współdziałanie tych organów ale główną rolę odgrywał pierwszy konsul.
Napoleon dokonał również zmian ustrojowych władz lokalnych republiki. Zachował dotychczasowy podział administracyjny na departamenty, lecz ustalił w nich nowe władze ściśle podporządkowane władzom centralnym. Zmiany polegały też na odejściu od modelu urzędów kolegialnych i zastąpieniu ich urzędami jednoosobowymi.
Na czele w departamencie stał prefekt, który był nadzorowany przez ministra spraw wewnętrznych. Prefekt zajmował się wszystkimi sprawami administracyjnymi w departamencie z wyjątkiem spraw wojskowych, poczty, szkolnictwa wyższego i średniego.
Departamenty podzielono na: podprefektury z podprefektami na czele z kompetencjami podobnymi do prefektów.
Kantony pozostawiono dla potrzeb administracji sądowej i skarbowej. Zasadniczą jednostką pozostały gminy wiejskie i miejskie na czele stali merowie mianowani władze rządowe.
Reformy Napoleona doprowadziły do ukształtowania się nowoczesnego systemu sądownictwa administracyjnego, którego zadanie polegało na kontroli działalności organów administracyjnych. Funkcję sadowe pełniła Rada Stanu, której członków powoływał pierwszy konsul (pierwsza instancja - rady departamentów działające w departamentach).
ROSJA
W XVI wieku Wielkie Księstwo Moskiewskie, a od 1547r Cesarstwo rosyjskie przeżywało okres zmuszonego rozwoju terytorialnego.
W połowie XVII wieku elementy ustrojowe, które zawierały prawne gwarancje uczestnictwa części ludności w instytucjach zostały zlikwidowane, a cesarstwo wkroczyło na drogę modelu skrajnie despotycznego.
Model absolutyzmu, określany mianem samodzierżawia, tylko pozornie zbliżony do modelu ustroju absolutnego, pozycji monarchy w modelu rosyjskim nie ograniczały żadne regulacje prawne i nie rozliczał się przed nikim z podejmowanych decyzji. Dominował również nad Kościołem prawosławnym. Monarcha miał całkowitą swobodę w kształtowaniu polityki wewnętrznej i zewnętrznej, posiadał pełnię władzy sądowniczej, był zwierzchnikiem armii i zajmował pozycję nadrzędną na Kościołem prawosławnym. Od momentu ustanowienia patriarchatu prawosławnego w Moskwie w 1589r uroczystej koronacji cesarskiej dokonywał patriarcha moskiewski.
Do czasu panowania Iwana IV Groźnego władcy nosili tytuł wielkich książąt moskiewskich. Od koronacji Iwana IV przyjęli tytuł cara, a od panowania Piotra I tytułowano władców carami Wszechrosji.
Przyjęcie tytułu nie oznaczało uregulowania zasad następstwa tronu. Dopiero pod koniec XVIII wieku Paweł ustanowił w dziedziczeniu tronu zasadę primogenitury - pierwszeństwo miała linia męska, żyjący car wyznaczał zastępcę z spośród swoich synów (nie musiał to być syn najstarszy). Z dziedziczenia nie były wyłączone kobiety. W związku dowolnością wyznaczania następcy tronu, wybuchały w Rosji krwawe walki o tron (nawet za życia cara).
Instytucją reprezentacyjną współpracującą z carem była Duma Bojarska - ciało to odgrywało rolę organu doradczego. W skład wchodzili: bojarzy dumni jako elita arystokratyczna; przedstawiciele drobnej szlachty, czyli dworian; a także urzędnicy cesarscy - diakowie (za Iwana IV było ich około 30, a w XV II w ponad 150). Duma zajmowała się wszystkimi sprawami, które określił jej monarcha, jej rola wzrastała w okresie bezkrólewia i walk o władze po zmarłym carze.
Sobór Ziemski (reprezentacja stanów rosyjskich) był ciałem reprezentującym bardzo szerokie rzesze mieszkańców Rosji (przedstawiciele - duchowieństwa, bojarów, dworiaństwa, mieszczanie, a nawet przez krótki okres przedstawiciele chłopów).
Sobory zwoływał car, a podczas bezkrólewia - Duma Bojarska. Szczególną rolę odegrał on w I połowie XVII w okresie walki o tron po wygaśnięciu rodziny Rurykowiczów.
Dynastia Romanowów od II połowy XVII wieku Sobór Ziemski nie był zwoływany i praktycznie przestał istnieć.
Pomocy w zarządzaniu państwem udzielały carowi prikazy, tzn. odpowiednich ministerstw, na których spoczywał ciężar funkcjonowania określonych dziedzin życia w państwie (około 40).
Rodzaje prikazów:
prikazy wojskowe:
strzelecki;
wojsk cudzoziemskich;
wojsk artyleryjskich.
prikazy specjalne:
poselski czyli spraw zagranicznych;
aptekarskich;
prikazy dworski - skarbowe:
wielkiego dworu;
wielkiego skarbu;
wielkiego dochodu;
łowiecki;
stajenny;
prikazy sądowe (różnych grup ludności):
spraw cywilnych;
spraw karnych;
oddzielną grupę stanowiły prikazy terytorialne z prawem bezpośredniego zarządu określonymi częściami państwa: syberyjski; małorosyjski (lewo brzeżna Ukraina); kazański; astrachański.
W państwie Iwana IV powstały nowe ośrodki władzy w terenie:
Izby Gubne - realizujące zadania w zakresie sądownictwa;
Izby Ziemskie - mające kompetencje administracyjne, policyjne i skarbowe.
Na czele Izb stali bojarzy (starosta gubny i starosta ziemski), których wybierała szlachta a ich zastępców i pomocników - przysięgłych mogli wybierać również mieszczanie i chłopi.
Na najniższym szczeblu państwo podzielono na:
Ziemi;
Guby;
Ujazdy.
Dla tych jednostek car na 2 lata powołał namiestników zwanych wojewodami, którzy zajmowali się sprawami wojskowymi, policyjnymi, skarbowymi oraz sadowymi.
XVII w nastąpił zdecydowany rozwój Rosji i przemian ustrojowych zapoczątkowany przez Piotra I.
Reformy nie dotyczyły samego panującego, którego samodzielna władza i pozycja była niezmienialna.
Piotr I podjął decyzję o likwidacji Soboru Ziemskiego, Dumy Bojarskiej i prikazów, wprowadzając Senat Rządzący - było to ciało rządowe składające się w początkowym okresie z 9 osób, a jego rola polegała na doradzaniu monarsze w podejmowaniu przez niego decyzji. Senat również nadzorować miał działalność administracji i sądownictwa.
Senat uczestniczył w procesie stanowienia prawa, przygotowywał ustawy oraz nadzorował wprowadzenie w życie wydanych praw. Dysponował własną kancelarią z obersekretarzem na czele.
Skład Senatu - po utworzeniu kolegiów ministerialnych wchodzili ich prezesi w liczbie 12.
Kolegia ministerialne ciała wykonawcze odpowiadające za poszczególne dziedziny funkcjonowania państwa:
Spraw wojskowych;
Spraw marynarki;
Spraw zagranicznych;
Wymiaru sprawiedliwości;
Spraw handlu;
Spraw górnictwa i przemysłu;
Spraw wydatków państwowych;
Spraw dochodów państwowych;
Spraw kontroli dochodów i wydatków;
Spraw duchownych ;
Spraw Małej Rosji (Ukrainy) itp.
W celu kontroli urzędników car powołał prokuraturę na czele której stał generał - prokurator, zadanie tej struktury polegało na kontroli administracji centralnej (kolegiów) oraz administracji terenowej.
Piotr I zlikwidował również samorząd gubny i ziemski, a kraj podzielił na gubernie, prowincje i dystrykty. Na czele postawiono urzędników podległych carowi poprzez kolegia. Bili to: gubernatorzy, wojewodowie, i komisarze ziemscy.
Piotr I ujednolicił ustrój miast, określając ich władze uchwałodawcze (ogólne zebranie obywateli oraz Dumę Powszechną jako radę miejską) i zarządzające (Dumę Sześciu Radnych)
Katarzyna II przejęła bezpośredni nadzór nad kolegiami a senat Rządzący stał się najwyższą instancją sądowniczą.
Nastąpiły zmiany w systemie podziału administracyjnym kraju, wobec dużej liczby guberni ustanowił caryca generał-gubernie z generał- gubernatorami na czele, którzy sprawowali władzę nad grupą podległych guberni. Na miejsce prowincji i dystryktów Katarzyna utworzyła powiaty, które podlegały isprawnikom.
Kolejne niewielkie zmiany nastąpiły za rządów Aleksandra I i II, państwo pozostało monarchią samodzierżawcą, która przetrwała do XX wieku.
Aleksander I powołał w 1810r Radę Państwa - doradzanie carowi a szczególne w zakresie stanowienia prawa. Zlikwidował również kolegium i powołał ministrów.
Aleksander II przeprowadził społeczną reformę społeczną w Rosji, uwłaszczył chłopów (w tym chłopów polskich). Umożliwiło to powstanie samorządu terytorialnego na najniższym szczeblu (samorząd wiejski, samorząd miejski).