1

Kwatera Główna Dru

ż

yn Strzeleckich „Strzelec”

Materiał szkoleniowy nr 01/2005

BRO

Ń

I AMUNICJA

Klasyfikacja i budowa broni i amunicji strzeleckiej

2

I.

Pojęcie broni strzeleckiej

Broń strzelecka to każda lufowa broń palna kalibru mniejszego niż 20 mm, a także
indywidualne środki wyspecjalizowane (np.: granatniki przeciwpancerne, strzelby, pistolety
sygnałowe), które mimo większego kalibru nie są, ze względów taktycznych i organizacyjnych
zaliczane do broni artyleryjskiej. Broń strzelecka to obecnie najpopularniejszy rodzaj broni
na świecie. Jest ona podstawowym środkiem walki każdego strzelca.

II.

Klasyfikacja

1) wg obsługi;

Według liczby obsługi broń dzieli się na indywidualną, obsługiwaną zwykle przez

jednego strzelca (np. pistolety, rewolwery, karabiny i karabinki, niektóre RKM-y oraz
granatniki), oraz na zespołową, tj. obsługiwaną przez zespół strzelców w składzie od dwóch
do kilku ludzi, obejmującą karabiny maszynowe, UKM-y, granatniki oraz każdą inną broń
strzelecką, do użycia której potrzebnych jest co najmniej dwóch strzelców.
2) wg przeznaczenia:

Według przeznaczenia broń palna dzieli się na broń podstawową (obejmującą

wszelkiego rodzaju etatową broń strzelecką, np. pistolety, rewolwery, karabinki, karabiny,
karabiny maszynowe), broń wyspecjalizowaną (obejmującą środki ogniowe specjalnego
przeznaczenia,

takie

jak

karabiny

wyborowe,

strzelby,

granatniki,

granatniki

przeciwpancerne, pistolety sygnałowe, itd.), oraz na broń niebojową, czyli wszelkiego
rodzaju prototypy, egzemplarze badawcze, itd.
3) wg cech taktyczno - konstrukcyjnych:

Różne rodzaje broni posiadają pewien zespół cech taktyczno - konstrukcyjnych

pozwalających na wyodrębnienie spośród rodzajów broni pewnych grup o podobnych
cechach, oraz klasyfikację każdego rodzaju broni

a) pistolety – broń przeznaczona do samoobrony i zwalczania siły żywej na bliskim

dystansie (do ok. 50 m). Pistolety strzelają przeważnie amunicją pistoletową,
wyjątkowo amunicją rewolwerową (np. IMI Desert Eagle) lub pośrednią (np. AMT
Automag III). Większość pistoletów działa na zasadzie krótkiego odrzutu lufy,
rzadziej odrzutu zamka lub odprowadzania gazów. Obecnie pistolety to broń
samopowtarzalna. Pistolety obecnie zasilane są przede wszystkim z dostawnych
magazynków pudełkowych o pojemności od 6 do nawet 20 nabojów. Sporadycznie
stosowane są w oddziałach specjalnych pistolety nieautomatyczne, jednostrzałowe lub
wielolufowe (np. specjalne pistolety szpiegowskie lub płetwonurków). Pistolet to broń
uzupełniająca, trzymana przy strzale jedną lub dwiema rękami, cechująca się
poręcznością i niewielkimi wymiarami.

9 mm pistolet Beretta 92 F (M-9)

3

b) rewolwery – służą do tego samego celu co pistolety. Różnica polega na budowie –

rewolwer zamiast magazynka posiada bęben umieszczony w linii osi lufy o
pojemności od 5 do 8 nabojów. Rewolwer strzela amunicją rewolwerową, lub
sporadycznie pistoletową. Cechą konstrukcyjną rewolwerów jest brak bezpieczników
nastawnych, skutkiem czego broń jest stale gotowa do natychmiastowego oddania
strzału. Rewolwer jest już rzadkością w uzbrojeniu armii, występuje jako broń
oddziałów tyłowych, policyjnych, oraz specjalnych. Jest to broń nieautomatyczna –
powtarzalna o mechanizmie spustowym pojedynczego (rzadko) lub podwójnego
działania.

9 mm (.38 Spec.) rewolwer S&W Mod. 10 Military & Police

c) pistolety maszynowe (PM) – służą do zwalczania siły żywej na dystansie do 200 m.

Jest to broń automatyczna – samoczynna, rzadziej samopowtarzalna, strzelająca
amunicją pistoletową. Z pistoletu maszynowego strzela się używając jednej lub obu
rąk. Broń zwykle wyposażona jest w kolbę (przeważnie składaną) i łoże lub chwyt
przedni celem umożliwienia lepszego złożenia się do strzału i łatwiejsze panowanie
nad bronią przy ogniu ciągłym. Pistolet maszynowy zwykle posiada przełącznik
rodzaju ognia, umożliwiający prowadzenie ostrzału ogniem ciągłym (seriami) lub
pojedynczym. Broń tą cechują niewielkie rozmiary, mała masa własna oraz
poręczność. Pistolety maszynowe działają przeważnie zasadzie wykorzystania odrzutu
zamka swobodnego, sporadycznie krótki odrzut lufy. Pistolety maszynowe (w skrócie
PM) pozostają w wyposażeniu sił specjalnych, oddziałów tyłowych oraz policyjnych,
jako tzw. broń ochrony osobistej (PDW) są przydzielane załogom pojazdów oraz
lotnikom.

4

11,43 mm pistolet maszynowy M-3 „Grease Gun”

d) karabinki (Kbk) – służą do zwalczania siły żywej na dystansie do 600 metrów.

Karabinki to broń samoczynna lub samopowtarzalna strzelająca amunicją pośrednią.
Broń tą cechują niewielkie rozmiary i masa, oraz umiarkowany odrzut, co
predysponuje ją do etatowego uzbrojenia strzelców. Spotyka się również karabinki
zbudowane w układzie bez kolby właściwej, (tzw. bull-pup) dzięki czemu przy
stosunkowo długiej lufie udaje się zachować niewielkie rozmiary broni i jej zwartą
konstrukcję. Ze względu na przeznaczenie taktyczne oraz budowę dzielimy karabinki
na:

-

wersje skrócone (tzw. subkarabinki), posiadające skróconą lufę o dł. Poniżej
350 mm i wyposażone w składaną kolbę, o wymiarach pistoletów
maszynowych, na wyposażeniu jednostek specjalnych oraz strzelców którzy z
racji swej funkcji nie posiadają standardowej broni, np. dowódców,
radiotelegrafistów lub załóg pojazdów.

-

karabinki standardowe, z lufą dł. 350 mm i więcej. Etatowe uzbrojenie
strzelców piechoty

-

karabinki maszynowe, z szybkowymienną lufą o powiększonej objętości
cieplnej, długości powyżej 350 mm, przystosowane do zasilania z
magazynków o większej pojemności lub zasilania taśmowego, wyposażone w
dwójnóg lub nawet trójnóg, o powiększonym zasięgu celnego ognia,
przystosowane do strzelania z większą intensywnością. Stanowią wyposażenie
sekcji wsparcia ogniowego drużyny piechoty.

-

karabinki wyborowe – przeważnie przebudowane wyselekcjonowane
egzemplarze zwykłych karabinków, wyposażane później w precyzyjne lufy,
szyny do montażu celowników optycznych, regulowane urządzenia spustowe
oraz specjalne, ergonomiczne kolby i łoża. Służą do zwalczania siły żywej na
dystansach do ok. 1000 m, i przeważnie są pozbawione możliwości strzelania
seriami. Stanowią wyposażenie strzelców wyborowych.

Karabinki posiadają zwykle przełącznik rodzaju ognia, umożliwiający strzelanie
seriami lub ogniem pojedynczym. Większość karabinków zasilana jest z magazynka
dostawnego, niektóre tylko są zasilane z łódki (SKS i pochodne). KbK działają

5

na zasadzie odprowadzania gazów prochowych (przeważnie).

e) karabiny (Kb) – służą do zwalczania przeciwnika na dystansie do 1000 metrów, są

podobnie jak karabinki podstawową bronią piechoty. Strzelają amunicją karabinową,
wykorzystując zasadę odprowadzania gazów prochowych z lufy, bądź odrzut zamka.
Broń ta strzela silnym nabojem, cechuje ją większy niż u karabinków odrzut i większa
masa. Z racji silniejszego naboju karabiny są jednak celniejsze i skuteczniejsze od
karabinków, lecz trudności z opanowaniem broni zwłaszcza przy ogniu ciągłym
powodują, że większość armii jako uzbrojenie swej piechoty wybrała karabinki.
Karabiny można podzielić podobnie jak karabinki – budowane są wersje skrócone,
standardowe, wyborowe oraz maszynowe, często w ramach tzw. systemów broni.
Karabin w stosunku do karabinka posiada większą masę i rozmiary.

7,62 mm karabin M-14

f) karabiny maszynowe (KM) – strzelają amunicją karabinową i są bronią

automatyczną – samoczynną. Działają na zasadzie odprowadzania gazów lub odrzutu
zamka. Sporadycznie stosowany jest odrzut lufy. KM-y są etatowym środkiem
wsparcia ogniowego na szczeblu plutonu. Karabiny maszynowe można podzielić pod
względem taktyczno – technicznym na:

-

ręczne karabiny maszynowe (RKM), będące zazwyczaj zwykłymi Kb,
wyposażonymi w dwójnóg, cięższą lufę oraz pojemniejszy magazynek,

7,62 mm ręczny karabin maszynowy BAR wz. 1918

-

uniwersalne karabiny maszynowe (UKM), występujące na dwójnogu jako
lekki karabin maszynowy (LKM), natomiast po zastosowaniu postawy
trójnożnej jako ciężki karabin maszynowy (CKM). UKM-y są zazwyczaj
przystosowane do zasilania z taśmy i przystosowane do prowadzenia
intensywnego ognia seriami na dystans do ok. 1500 m.

6

7,62 mm uniwersalny karabin maszynowy M-60

-

wielkokalibrowe karabiny maszynowe (WKM) będące bronią wsparcia
montowaną przeważnie na pojazdach lub statkach powietrznych, lub
występujące jako broń drużyn wsparcia ogniowego na poziomie kompanii lub
batalionu. WKM-y cechują znaczne wymiary oraz masa, oraz użycie nabojów
wielkokalibrowych (powyżej 10mm). WKM-y są przystosowane do
prowadzenia ognia na dystans do 2000 m, z racji użytego naboju nadają się do
zwalczania siły żywej, lekko opancerzonych pojazdów, śmigłowców i wolno
latających samolotów oraz lekkich fortyfikacji polowych. WKM zazwyczaj
występuje na podstawie trójnożnej (M-2, FN-MILO, DSzK), lub podstawie
kołowej (lawecie) jak np. KPW, oraz jako broń pokładowa czołgów, BWP,
oraz śmigłowców

g) karabiny snajperskie to broń przystosowana do zwalczania siły żywej i lekko

opancerzonych pojazdów na dystansie do 2000 metrów. Jest to broń powtarzalna,
nieautomatyczna, lub samopowtarzalna, automatyczna, strzelająca różnego rodzaju
nabojami, od małokalibrowych po wielkokalibrowe. Karabiny tego typu stanowią
wyposażenie strzelców wyborowych działających w ugrupowaniach piechoty, bądź
snajperów. Karabiny tego typu posiadają ciężką, precyzyjną lufę, precyzyjne
urządzenie spustowe, optyczne przyrządy celownicze, regulowaną kolbę i czasem
dwójnóg lub trójnóg. Często broń snajperska jest pozbawiona mechanicznych
przyrządów celowniczych. Broń snajperska strzela ogniem pojedynczym, zasilana jest
z magazynków wymiennych o różnej pojemności, lub z wewnętrznego magazynka
ładowanego pojedynczymi nabojami. Niektóra broń snajperska jest jednostrzałowa, tj.
nie posiada magazynka (np. Serbu BFG-50).

7

12,7 mm karabin snajperski (dalekiego zasięgu) Barrett M-107

h) granatniki – są przeznaczone do zwalczania celów na dystansie nawet 2000 m.

Strzelają specjalnymi nabojami zawierającymi granat, lub nabojami z ładunkiem
wybuchowym o kalibrze 20-40 mm. Ze względu na stopień automatyzacji wyróżnia
się granatniki nieautomatyczne (jednostrzałowe i powtarzalne) jak i automatyczne
(zasilane z magazynków lub taśmy) strzelające ogniem ciągłym. Granatniki
automatyczne są bronią kompanii wsparcia lub uzbrojeniem pokładowym pojazdów i
ś

migłowców, natomiast nieautomatyczne granatniki są w uzbrojeniu piechoty. Mogą

występować jako osobna broń (np. M-79) lub być podwieszane pod lufą karabinu (np.
M-203, Pallad-D). Broń ta umożliwia wystrzeliwanie granatów na znaczne odległości
oraz strzelanie do wyżej położonych okien, przestrzeliwanie ponad ścianami i
gzymsami, itd.

40 mm granatnik M-79

i) granatniki przeciwpancerne – broń indywidualna lub zespołowa jedno – lub

wielorazowego użytku służąca do zwalczania pojazdów pancernych i fortyfikacji na
dystansie do 500 m. W zależności od zastosowanego układu miotającego wyróżnia się
granatniki bezodrzutowe, rakietowe, oraz bezodrzutowo – rakietowe. W granatnikach
stosuje się pociski zwykłe, podkalibrowe i nadkalibrowe wyposażone w głowice
przeciwpancerne, burzące, zapalające, termobaryczne, napalmowe, itd.

8

73 mm granatnik przeciwpancerny M-72 LAW

j) strzelby – to broń wsparcia jedno– lub kilkulufowa, z lufami o przewodzie gładkim,

ładowana do lufy (z lufami łamanymi), powtarzalna (np. pump action lub lever
action), samopowtarzalna, lub nawet samoczynna, przystosowana do zwalczania siły
ż

ywej na dystansie do 50 m. Naboje do strzelb przeważnie zawierają ładunek śrutowy

(tzw. loftka) lub pocisk kulowy (tzw. breneka). Strzelba nadaje się również ( z racji
silnego naboju) do forsowania przeszkód, rozbijania barykad i niszczenia drzwi i
innych lekkich przeszkód.

k) pistolety sygnałowe – błędnie nazywany również rakietnicą służy do miotania

ładunków oświetlających i sygnałowych. Ma jedną lub kilka luf o kalibrze zwykle 26
mm. Jest to broń ładowana bezpośrednio do lufy (po jej złamaniu i odchyleniu – tak
jak broń myśliwska).

4) Według kalibru można podzielić broń na trzy podgrupy:

a) broń małokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze do 7 mm,
b) broń pełnokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 7 do 10 mm,
c) broń wielkokalibrową strzelającą nabojem o kalibrze od 10 do 20 mm

5) Ze względu na użytkowników

można podzielić broń na wojskową, policyjną, myśliwską i sportową.

6) Ze względu na automatykę można podzielić broń na:

a) Nieautomatyczną w której wszystkie czynności związane z przeładowaniem i

oddaniem strzału są wykonywane przez strzelca ręcznie przy wykorzystaniu energii
sprężyn. Broń nieautomatyczna dzieli się na:

-

powtarzalną (czyli posiadającą magazynek)

-

jednostrzałową (nie posiadająca magazynka; nabój musi zostać ręcznie
wprowadzony do komory nabojowej)

b) Półautomatyczną w której część czynności związanych z przeładowaniem jest

wykonywana ręcznie, pozostała zaś część przy wykorzystaniu mechaniki broni.
Obecnie nie stosuje się w armii broni półautomatycznej. Przykładem półautomatu był
rosyjski karabin przeciwpancerny PTRS wz. 1941

c) Automatyczną czyli taką, w której wszelkie czynności związane z przeładowaniem i

oddaniem strzału wykonywane są (poza załadowaniem pierwszego naboju z
magazynka i naciskaniem na spust) samoczynnie przez mechanizmy broni bez
fizycznego udziału strzelca. Z grupy broni automatycznej wyróżniamy następujące
podgrupy:

-

broń gazodynamiczna która wykorzystuje energię gazów prochowych
powstałych w wyniku spalania prochu,

-

broń napędowa wykorzystuje energię elektryczną, hydrauliczną lub
pneumatyczną do uruchomienia automatyki broni. Rozwiązanie to stosuje się
w przypadku broni pokładowej, wtedy, gdy istnieje możliwość użycia

9

pokładowych źródeł energii, np. w śmigłowcu lub na pojeździe. Typowym
przykładem jest sześciolufowy karabin maszynowy M-134 Minigun,
wykorzystujący energię elektryczną.

-

broń wykorzystująca energię odrzutu części ruchomych broni, tj. odrzutu
zamka lub lufy przeładowania i oddania strzału (przeważnie w pistoletach,
pistoletach maszynowych i karabinach maszynowych),

Broń automatyczna ze względu na rodzaj ognia dzieli się na:

-

samopowtarzalną (urządzenie spustowe pozwala tylko na prowadzenie ognia
pojedynczego),

-

samoczynną (maszynową) strzela tylko ogniem ciągłym,

-

samoczynno – samopowtarzalną umożliwiającą prowadzenie ognia zarówno
seriami, jak i pojedynczego. Broń tego typu posiada najczęściej
dwupołożeniowy przełącznik rodzaju ognia, (choć czasem posiada tez
mozliwość oddawania serii trzystrzałowych) bądź posiada spust tzw.
dwuoporowy. Archaicznym rozwiązaniem był podwójny język spustowy
stosowany m.in. w PM Beretta M-35 i Mors wz. 39.

d) Broń automatyczno-nieautomatyczną posiadającą wbudowany przełącznik rodzaju

pracy. Zasada stosowana w niektórych strzelbach bojowych, gdzie można zastosować
ręczne ładowanie typu pump action przy wystrzeliwaniu specjalnych pocisków, lub
strzelać z dużą intensywnością zwykłymi nabojami. Przykładem takiej broni jest
strzelba Franchi SPAS 12.

III.

Budowa broni strzeleckiej

Zasadniczo każda broń strzelecka składa się z siedmiu podstawowych części. Są to:

-

lufa, nadająca pociskowi tor lotu i prędkość, a także w wypadku broni
gwintowanej ruch obrotowy. Lufa może mieć przewód gładki, może być też
gwintowana. Gwint składa się z pól i bruzd, jego zadaniem jest wprawienie
pocisku w ruch obrotowy względem osi, co nadaje mu pewniejszy i
stabilniejszy lot, a przez co większą celność. Lufy wykonuje się z odpornej
mechanicznie stali, wnętrza luf przeważnie chromuje się. Średnica przewodu
lufy to kaliber broni. Lufa od strony zamka zakończona jest komorą
nabojową, w której następuje oddanie strzału. Kształt komory nabojowej ściśle
odpowiada kształtowi łuski. Zasadą jest, że im cięższa i dłuższa lufa, tym strzał
celniejszy.

-

urządzenia celownicze, umożliwiają nakierowanie broni na cel i oddanie
strzału. Przyrządy mogą być typu otwartego, bądź optyczne (dioptryjne).
Przyrządy otwarte (mechaniczne) składają się ze szczerbinki i muszki bądź
przeziernika i muszki. Ponadto w niektórych strzelbach w ogóle zrezygnowano
z użycia przyrządów celowniczych, natomiast celowanie odbywa się przy
pomocy tzw. szyny celowniczej. Zarówno szczerbinka, jak i przeziernik
posiadają możliwość regulacji kąta podniesienia, rzadko kiedy istnieje
możliwość regulacji poziomej. Zmiana kąta podniesienia celownika umożliwia
strzelanie na dalszy dystans. Regulacja w poziomie umożliwia wprowadzenie
poprawki na wiatr. Przeziernik to tzw. celownik przerzutowy, co oznacza, że
posiada tylko dwie stałe nastawy. Zaletą przeziernika jest szybsze składanie się
do strzału. Pistolety wojskowe i PM-y posiadają zwykle stałe przyrządy
celownicze, bez możliwości nastawy. Szczerbinka składa się przeważnie z
podstawy, ramienia szczerbinki z naniesioną skalą, oraz suwaka,
umożliwiającego zmianę kąta podniesienia. Muszka składa się z podstawy,
muszki właściwej (słupkowej) oraz osłony muszki. Przyrządy dioptryjne to

10

wszelkiego rodzaju celowniki optyczne, kolimatorowe, oraz różnego rodzaju
urządzenia pomocnicze, jak np. laserowe wskaźniki celu.

-

łoże i chwyt umożliwiają uchwycenie broni i poprawne złożenie się do strzału.
Łoże składa się zazwyczaj z łożyska, znajdującego się pod lufą, kolby i
ewentualnie chwytu pistoletowego. Łoże morze być wykonane z drewna,
metalu lub tworzywa sztucznego. W niektórych typach broni zamiast łożyska
stosuje się chwyt pistoletowy. Kolba składa się z szyjki, kolby właściwej,
stopki i poduszki policzkowej (baki). W karabinach wyborowych kolba jest
często regulowana. Łoże łączy wszystkie części broni, a także ochrania
zespoły ruchome i lufę. Łoże do broni łączy się śrubami, przetyczkami lub
bączkami.

-

komora zamkowa razem z lufą tworzą szkielet konstrukcji broni. Komora
zamkowa osłania zamek, który porusza się wewnątrz niej. Komora łączy
również lufę z urządzeniem spustowym. Wewnątrz komory zamkowej
znajdują się wodzidła zamka, umożliwiające mu ruch wzdłużny. W komorze
zamkowej znajduje się przeważnie otwór wyrzutowy łusek, na niej też
znajdują się dźwignie dosyłaczy, bezpieczników itd.

-

zamek służy wprowadzeniu naboju do lufy, zamyka i zaryglowuje komorę
nabojową, powoduje wystrzał i wyciąga łuskę na zewnątrz. Typowy zamek
czterotaktowy (np. Mosina) składa się sprężyny iglicznej, bijnika, iglicy, kurka
oraz trzonu zamkowego. Z zamkiem połączony jest też pazur wyciągu
(ekstraktor) służący do usuwania łuski po wystrzale.

-

mechanizm spustowy składa się z zaczepu kurkowego, spustu, osi głównej i
języka spustowego. Zadaniem tego mechanizmu jest utrzymywanie napiętej
sprężyny iglicznej i zwolnienie jej, gdy strzelec naciśnie na spust. Przed
przypadkowym strzałem spust jest zabezpieczany blokadą nastawną, od
zaczepiania o różne rzeczy chroni go kabłąk spustowy. Spust w nowoczesnych
karabinach posiada możliwość regulacji, by odpowiednio wybrać siłę spustu.
Spust w pistoletach wyposażony jest też w przerywacz, uniemożliwiający
strzelanie seriami. Mechanizm spustowy w większości etatowej broni
wojskowej umożliwia strzelanie seriami lub ogniem pojedynczym.

-

magazynek jest regułą w broni wojskowej. Może być stały (wewnętrzny) lub
wymienny. Jego zadaniem jest przechowywanie w obrębie broni zapasu
amunicji a także dosyłanie amunicji do komory zamkowej. W rewolwerze rolę
magazynka pełni bębenek. Magazynki mieszczą od 3 do ok. 100 nabojów
(zależnie od broni i wielkości magazynka).

IV.

Amunicja (klasyfikacja i budowa)

a) klasyfikacja
Pod względem budowy i cech taktycznych amunicję można podzielić na:

11

-

amunicję pistoletową, (stosowana gł. w pistoletach i pistoletach
maszynowych), naboje krótkołuskowe, kaliber pocisku w nb. pistoletowym
jest duży w stosunku do długości łuski, energia typowych pocisków
pistoletowych wynosi ok. 500 J, w specjalnych elaboracjach dla pistoletów
maszynowych nawet 1000 J. Naboje pistoletowe posiadają kryzę ze wtokiem,
niektóre naboje posiadają kryzę częściowo wystającą .

-

amunicję rewolwerową, używana przeważnie w rewolwerach, cechuje się
większą niż a. pistoletowa naważką prochu i dłuższą łuską, a co za tym idzie
większą energią wylotową (800-1800 J). Nabojów rewolwerowych nie stosuje
się w pistoletach maszynowych. Łuski nabojów rewolwerowych posiadają
wystającą kryzę.

-

amunicję pośrednią o budowie podobnej jak amunicji karabinowej, jednakże
z krótszą łuską i przeważnie mniejszym kalibrem – od ok. 5,4 mm do 5,6 mm
(wyjątek: radziecki nabój 7,62 mm x 39 wz. 43, amerykański 7,62 mm x 33
M1 lub niemiecki 7,92 mm x 33 Kruz Patrone). Nb. pośrednie stosowane są w
karabinkach, ich łuski mają kryzę ze wtokiem. Energia wylotowa pocisków z
nabojów pośrednich waha się w granicach od ok. 1300 do 2000 J

-

amunicję karabinową stosowaną w karabinach, o kalibrze przeważnie 6,5
mm - 8 mm, i energii wylotowej od 2000 do nawet 4000 J, z kryzą ze wtokiem
lub wystającą. Specjalne pociski przeciwpancerne lub snajperskie mają
większą energię

-

amunicję wielkokalibrową choć standardowo przyjmuje się, że każdy nabój o
kalibrze większym niż 10 mm jest uważany za wielkokalibrowy (a więc naboje
pistoletowe 11,43 mm ACP i 12,7 mm AE mogłyby być też uznane za
wielkokalibrowe) to jednak ze względu na budowę i przeznaczenie zaliczają
się one do amunicji pistoletowej, a właściwe naboje wielkokalibrowe znajdują
zastosowanie przeważnie w WKM. Nabój taki wygląda jak znacznie
powiększony nabój karabinowy, z łuską o dużej długości, wyposażoną w
ciężki pocisk. Naboje tego typu mają energię początkową rzędu 15 000 do
nawet 30 000 J, i z racji swej energii i donośności stosowane są też w
karabinach snajperskich dalekiego zasięgu. Łuski tych nabojów mają kryzę ze
wtokiem

-

amunicję bezłuskową specjalny rodzaj amunicji nie posiadający łuski, w
którym pocisk umieszczony jest wewnątrz specjalnej osłony, będącej
jednocześnie ładunkiem miotającym (np. nabój 4,7 mm Dynamit Nobel, 5,56
mm Hughes, albo 5, 56 mm AIP). Naboje tego typu nie są obecnie używane w
ż

adnej etatowej broni wojskowej, są one wciąż przedmiotem badań

-

amunicję specjalną grupa ta obejmuje wszelkiego rodzaju amunicję, która nie
pasuje do żadnej z powyższych podgrup. Obejmuje ona naboje do strzelb,
granatników,

pistoletów

sygnałowych

oraz

pociski

granatników

przeciwpancernych.

-

amunicję ślepą czyli różnego rodzaju amunicję, w której usunięto pocisk,
służącą do ćwiczeń i pozoracji.

b) budowa amunicji strzeleckiej
Każdy nabój składa się z dwóch podstawowych części: (z wyjątkiem nabojów bezłuskowych i
niektórych specjalnych) pocisku i łuski. Pocisk ma za zadanie rażenie celu poprzez

12

oddziaływanie na cel własną energią, przebijanie i rozrywanie żywotnych organów ciała,
powodowanie gwałtownych zmian wewnątrzustrojowych, itd. Łuska umożliwia bezpieczne
spalanie ładunku miotającego, ochrania ładunek prochowy przed dostępem czynników
zewnętrznych (zamoczenie, zapiaszczenie), a także uszczelnia lufę od tyłu podczas
oddawania strzału. Pocisk składa się zazwyczaj z rdzenia i płaszcza. Rdzeń, wykonywany z
ciężkiego metalu (ołów, wolfram) ma na celu nadanie masy pociskowi. Płaszcz, wykonywany
zazwyczaj z metalu nierdzewnego, np. z mosiądzu, stanowi zewnętrzną osłonę rdzenia,
redukuje tarcie powietrza oraz wpływa na lot pocisku. W niektórych pociskach specjalnych
(np. w pociskach do granatnika) pocisk wypełniony jest ładunkiem wybuchowym owiniętym
często taśmą odłamkową. Pocisk jest wtedy zazwyczaj zaopatrzony w zapalnik uderzeniowy
bądź czasowy. W strzelbach gładkolufowych pociskiem może być również ładunek śrutu czy
kulek gumowych lub z tworzywa, a także różnego rodzaju ładunki siatkowe, itd. Łuska ma
zazwyczaj kształt walca lub małej butelki zamkniętej w części dennej. Patrząc od dna łuska
składa się z kryzy, mającej ułatwić dosyłanie i usuwanie łuski, łuski właściwej mieszczącej
wewnątrz ładunek miotający, oraz (w nabojach wielkokalibrowych, karabinowych,
pośrednich i niektórych pistoletowych) z przewężenia zwanego szyjką. W części dennej łuska
posiada spłonkę, której zadaniem jest inicjowanie spalania ładunku miotającego. Do celów
wojskowych stosuje się naboje ze spłonką umieszczoną centralnie, czyli tzw. centralnego
zapłonu , natomiast do celów sportowych i szkolnych stosuje się naboje bocznego zapłonu
(ang. Rimfire), gdzie masa zapalająca jest wprasowana w kryzę łuski (np. nabój kbks .22 LR).
Spłonka składa się z miseczki spłonki, masy zapalającej oraz kanalików ogniowych. Jako
ładunek miotający współczesnej amunicji stosuje się proch bezdymny mający postać
ziarnistą, cylindryczną lub wielokątną. W nabojach proch strzelecki czasem zabezpieczany
jest owijką papierową. Łuski wykonywane są z nierdzewnego, pozbawionego porów metalu,
lub z wytrzymałego stopu różnych metali. Łuski amunicji do strzelb gładkolufowych i
pistoletów sygnałowych wykonywane są z tworzywa lub impregnowanego papieru. Kryza
łuski może być wystająca , półwystająca lub z wtokiem.

Istnieją również różnego rodzaju pociski wyspecjalizowane stosowane do

określonych celów. Do zwalczania pojazdów opancerzonych, lekkich umocnień polowych i
przebijania osłon balistycznych stosuje się pociski przeciwpancerne, wyposażone w rdzeń z
twardszego metalu, pociski przeciwpancerno zapalające, mające na celu przebicie pancerza i
zapalenie pojazdów od wewnątrz, pociski smugowe, ułatwiające prowadzenie ognia seriami,
oraz pociski przeciwpancerno-zapalająco-smugowe, będące połączeniem tych trzech typów.
Celem odróżnienia rodzajów amunicji stosuje się barwne oznaczenia na pociskach.

Rodzaj naboju

Oznaczenie

polskie

Oznaczenie NATO

Skrót
(NATO)

zwykły

Bez oznaczenia

Bez oznaczenia

BAAL

przeciwpancerny Czarny wierzchołek

Czarny wierzchołek

AP

Przeciwpancerno-

zapalający

Czarny wierzchołek

i czerwony pasek

Srebrny wierzchołek

API

Przeciwpancerno-

zapalająco-

smugowy

Fioletowy

wierzchołek

Czerwony wierzchołek i

srebrny pasek

13

Budowa typowego naboju:

Budowa naboju (5,56 x 45 SS 109)

A- płaszcz
B- rdzeń
C- ładunek prochowy
D- spłonka
E- kryza łuski (ze wtokiem)
F- łuska właściwa
G- szyjka łuski
H- pocisk

14

Oznaczenia literowe pocisków w NATO:

Skrót

NATO

Rozwinęcie skrótu

Tłumaczenie polskie

FMJ

Full Metal Jacket

Pocisk pełnopłaszczowy (zwykły)

TFMJ

Tracer Full Metal Jacket

Pocisk pełnopłaszczowy smugowy

AP

Armor Piercer

Pocisk Przeciwpancerny

AP-T

Armor Piercer Tracer

Pocisk przeciwpancerny smugowy

API

Armor Piercer Incendiary

Pocisk przeciwpancerny zapalajacy

API-T

Armor Piercer Incendiary
Tracer

Pocisk przeciwpancerno-zapalająco-
smugowy

HP

Hollow Point

Pocisk z wgłębieniem
wierzchołkowym

WC

Wad-Cutter

Pocisk walcowy (rewolwerowy)

JSP

Jacketed Soft Point

Pocisk półpłaszczowy

LHP

Lead Hollow Point

Pocisk bezpłaszczowy z wgłębieniem
wierzchołkowym

Blank

Nabój ślepy

Dummy

Nabój szkolny

c) nazewnictwo amunicji strzeleckiej
Przy opisywaniu amunicji strzeleckiej podaje się dwie wartości, mianowicie kaliber pocisku i
długość łuski. Obie wartości podaje się w milimetrach. Zapisuje się to w postaci poprzez
umieszczenie pomiędzy wartościami kalibru i dł. łuski znaku „x” i czyta się jako „kaliber na
dł. łuski”, np. 9 x 19 czyta się „dziewięć na dziewiętnaście”. Bardzo często po wartościach
kalibru i długości łuski podaje się również oznaczenie rodzaju łuski. Łuska z kryzą zwykłą
(czyli z tzw. wtokiem) nie posiada oznaczenia, łuska z kryzą półwystającą posiada oznaczenie
SR (ang. semi-rimned), natomiast łuska z kryzą wystającą posiada oznaczenie R (ang.
rimned). Bardzo często w nazewnictwie stosuje się również oficjalną nazwę naboju lub
oznaczenie jego typu, wzoru, lub ewentualnie nazwę państwa – użytkownika lub producenta
naboju jak np. 9 x 19 Parabellum, 7,62 x 39 wz. 43, czy 7,62 x 51 NATO. W krajach
anglosaskich (USA, Wlk. Brytania, Kanada) nie stosuje się przy opisywaniu amunicji
systemu milimetrowego, lecz kaliber amunicji jest podawany w calach (1 cal = 2,54 mm),
przy czym długość łuski zwyczajowo pomija się. System calowy stosowany jest w
nazewnictwie amunicji prod. amerykańskiej, brytyjskiej, a także wszystkich nabojów
rewolwerowych. W amunicji anglosaskiej regułą jest, że przy opisywaniu naboju podaje się
jego nazwę, np. 38 Special, 303 British, 357 Magnum, itd. Czasami podaje się dodatkowo
oznaczenie roku wprowadzenia do służby, np. 30-06 Springfield, gdzie 30 oznacza kaliber w
calach, a 06 rok wprowadzenia do służby, czyli 1906. W strzelbach kalibru 12 faktyczny
kaliber wynosi ok. 18,2 mm, a oznaczenie to pochodzi od tradycyjnego anglosaskiego
sposobu oznaczania amunicji myśliwskiej.

15

Poniższe zestawienie zawiera kalibry typowych nabojów anglosaskich, podanych w mierze
calowej i milimetrowej.
























Poniższe zestawienie zawiera podstawowe dane na temat najczęściej używanej amunicji
wojskowej

Lp. Kaliber

(mm)

Dł.

Łuski

(mm)

Rodzaj

Nazwa

Państwo

Typ broni

1

9

19

pistoletowy

Parabellum NATO

Wist, CZ-75, Beretta
92F,
H&K USP, Browning
HP,
Glock-17, MP-5, UZI,
PM-98 Glauberyt i
inne

2

5,7

28

pistoletowy

SS 190

Belgia
(NATO)

FN P-90, FN Five-
Seven

3

4,6

30

pistoletowy

Heckler &
Koch

Niemcy

H&K PDW, H&K
MP-7, H&K UCP

4

9

18

pistoletowy

Makarow

b. ZSRR

Makarow PM, PM-63
Rak, P-64, P-83, PM-
84

Miara
milimetrowa

Miara calowa
(anglosaska)

5,56

.223 Remington

7,62

.308 NATO
30-06 Springfield

7,69

.303 British

7,65

.32 ACP

9

.38 Special
.357 Magnum

11,43

.45 ACP
.45 Colt

12,7

.50 BMG

16

5

11,43

23

pistoletowy

Colt
(ACP)

USA

Colt M-1911, H&K
Mk.23 SOCOM, H&K
UMP, Ingram M-10

6

7,62

(7,63)

25

pistoletowy

Mauser
(TT)

Niemcy –
b. ZSRR

TT wz. 33, Mauser C-
96, PPSz wz. 41, PM
wz. 43

7

7,65

17 SR pistoletowy

Browning

USA

Skorpion wz. 61,
Walther PP, Beretta
81, MAB model D

8

9

29,3 R rewolwerowy

.38 Special USA

S&W mod. 60, S&W
Military and Police,

9

9

32,77 R rewolwerowy

.357
Magnum

USA

Colt Python, Colt King
Cobra, S&W 627, IMI
Desert Eagle

10

7,92

33

pośredni

Kurz
Patrone

Niemcy

MP-43, StG-44

11

7,62

39

pośredni

wz. 43

ZSRR

AKM (kałasznikow i
pochodne), RPK, RPD,
SKS, wz. 58

12

5,56

45

pośredni

M-193
Armalite

USA

M-16 (wczesne
wersje), AR-15, FA-
MAS (wczesne)

13

5,56

45

pośredni

SS-109
(FN)

NATO

M-16, FN-FNC, L-86,
Beryl, Steyr AUG, FA-
Mas, FN Minimi,
Tavor, Negev, i inne

14

9

39

Pośredni
(specjalny)

b. ZSRR

A-91, OC-11 „Tiss”,
WSS Wintoriez, AS
Wał, MA Wichr

15

5,45

39

pośredni

ZSRR

AK-74, Tantal, Onyks,
AKSU, RPK-74

16

7,92

57

karabinowy

Mauser

Niemcy

Mauser wz. 98, MG-
42, MG-34

17

7,62

54R

karabinowy

Mosin

ZSRR

PK, SWD, Mosin wz.
1891

18

7,62

63

karabinowy

Springfield
(30-06)US

USA

Garand M-1, BAR

19

7,62

51

karabinowy

NATO

NATO

M-14, H&K G-3, M-
60, FN-MAG, FN-
FAL, MG-3, H&K
21E, i inne

20

4,7

21OH Karabinowy-

bezłuskowy

Dynamit
Nobel

Niemcy

H&K G-11

17

21

12,7

99

wielkokalibrowy Browning

USA
(NATO)

M-2, Barrett M-82 i
M-90, AW-50F,
WKW Wilk i inne

22

12,7

107

wielkokalibrowy

b. ZSRR

DSzK wz.38, NSW,
Kord, W-94, Technika
Destroyer i inne

23

14,5

114

wielkokalibrowy

ZSRR

KP, KPWT, PTRS wz.
41, PTRD wz. 41

24

15

115

wielkokalibrowy BRG-15

Belgia

FN MILO

25

11,65

90,5

wielkokalibrowy .460 Steyr

HSS

Austria

Steyr HS-50

26

40

45,8

Specjalny
(granatnikowy)

NATO

M-203, Mk-19 i inne