Geologiczna działalność wiatru
Działalność wiatru może oddziaływać jako:
erozja;
transport;
akumulacja.
Transport eoliczny
Możemy wyróżnić następujące rodzaje transportu
eolicznego
•pełzanie powierzchniowe
•bombardowanie;•saltację
•suspensję.
Erozja eoliczna przejawia się jako:•deflacja;•korazja.
Deflacja powoduje powstanie rozmaitych obniżeń
powierzchni, w tym - rynny; wanny, misy; nisze, jamy,
kieszenie i zagłębienia plastrowe
Korazja – powstają m.in.: wygłady eoliczne; żłobki i bruzdy
korozyjne, jardangi, graniaki wiatrowe, grzyby i okapy
skalne.
Akumulacja eoliczna - przenoszone przez wiatr ziarna są
stabilizowane na
skutek:sedymentacji;akrecji;inkursji;dekantacji.
W zależności od wielkości formy akumulacji eolicznej
możemy podzielić na:mikroformy
mezoformy;
makroformy
Do mikroform zaliczamy:Zmarszczki eoliczne
Języki piaszczyste
Do mezoform zaliczamy:Wydmy

barchany (wydmy

sierpowe)

wydmy poprzeczne

wydmy podłużne

wydmy paraboliczne (łukowate)

wydmy gwiaździsta (nieregularna)

Do makroform zaliczamy:draa pustynie
Biorąc pod uwagę rodzaj materiału można wyróżnić typy
pustyń:
•kamieniste (hamady)
•żwirowe (serir)
•piaszczystą (erg)
W nawiązaniu do ukształtowania terenu wyróżniamy
pustynie:
•górzyste
•wyżynne
•nizinne
Geologiczna działalność wód płynących
Ablacja deszczowa – spłukiwanie lub/i rozpuszczanie
przez wody deszczowe luźnych osadów.
Klasyfikacja rzekRzeka - masa wody stale płynąca w
korycie pod wpływem siły ciężkości. W zależności od ilości
prowadzonej wody i długości koryta rozróżniamy:
•strugi,
•strumyki,
•strumienie,
•potoki,
•rzeki małe, średnie i duże.
W Polsce cieki dzieli się na:•górskie – o spadku powyżej
5‰;•wyżynne – o spadku 1 – 5‰;•nizinne – o spadku do
1‰.
W zależności od okresu płynięcia cieki dzielimy na:•stałe
(perenialne)
•periodyczne
•epizodyczne (okresowe)
Działalność erozyjna rzekPrzebieg i rozmiary erozji
rzecznej zależą m.in. od:
•prędkości przepływu wody;
•rodzaju ruchu wody
•ilości i jakości materiału wleczonego przez rzekę
•odporności podłoża w obrębie koryta rzecznego
•kształtu koryta
Możemy wyróżnić różne rodzaje erozji rzecznej:
•erozja wgłębna/erozja denna
•eworsja
•kawitacja
•abrazja
•erozja boczna
•erozja wsteczna
Stadia rozwoju rzek:
•młodociane
•dojrzałe
•zagrzybiałe
Reżim i przepływ rzekKażdą rzekę charakteryzuje jej
reżim (ustrój) czyli rytm przepływu wody w ciągu roku
oraz przepływ – ilość wody płynącej w korycie w
jednostce czasu.
Reżim i przepływ są uzależnione od:

•klimatu,
•budowy geologicznej,
•warunków hydrogeologicznych,
•działalności człowieka.
•W reżimie prostym możemy wyróżnić reżimy:
•górski
•lodowcowy
•śnieżny równinny
•deszczowy tropikalny
•deszczowy oceaniczny
Działalność transportowa rzek
W zależności od stanów rzeka niesie produkty erozji i
wietrzenia w postaci:
•materiału rozpuszczonego
•materiału zawieszonego
•materiału dennego
•materiału organicznego
Typy dolin rzecznych•konsekwentne
•obsekwentne
•subsekwentneInwersja rzeźby terenu – odwrócenie
morfologii terenu
Działalność akumulacyjna rzek
W czasie transportu przez rzekę odbywa
się jego sortowanie pod względem:
•wielkości
•ciężaru
•kształtu okruchów
Tarasy rzeczne:
•Taras rzeczny akumulacyjny
•Taras rzeczny erozyjno–akumulacyjny
• Taras rzeczny erozyjny
•Taras rzeczny włożony
Delty i estuaria
W zależności od stosunku delty do przebiegu wybrzeża
wyróżniamy:delty schowane (włożone)
delty wysunięte
W zależności od kształtu delty i rozczłonkowania rzeki
przy ujściu możemy delty wysunięte podzielić na:delty
wieloramienne (palczaste)
delty łukowe
delty klinowe
Geologiczna działalność lodowców i wód
lodowcowych
Śnieg - zawiera ok. 90% powietrza, ciężar objętościowy 85
kG/m3
Firn ok. 50% powietrza, ciężar objętościowy 300 - 400
kG/m3
Biały lód firnowy ok. 20-30% powietrza, ciężar
objętościowy do 600 kG/m3
Niebieski lód lodowcowy ok. 20% powietrza, do 800 kG/m3
Ruch lodowca
Prędkość przemieszczania: lądolód 10 m/rok, lodowce
dolinne 50 m/rok, lodowce szarżujące 1 m/h, szybkie
strumienie lodowe 1 km/rok.
Wyróżniamy dwa typy lodowców: (1) lodowce górskie i (2)
lodowce kontynentalne – tzw. lądolody.
Lodowce górskie dzielą się na:
•alpejskie,
•himalajskie,
•piedmontowe,
•norweskie,
•cyrkowe.
Erozja lodowcowa
Na erozję lodowcową składają się 3 procesy:
•detrakcja,
•abrazja lodowcowa (detersja),
•egzaracja.
W związku z takimi formami oddziaływania erozyjnego
lodowiec tworzy dwa rodzaje form:
•formy utworzone wskutek niszczącej działalności lodowca
•formy przeobrażone wskutek niszczącej działalności
lodowca
•Formy utworzone wskutek niszczącej działalności
lodowca górskiego:•wygłady i rysy lodowcowe
•mutony
•kotły, misy, rynny lodowcowe
•zagłębienia końcowe
Formy przeobrażone wskutek niszczącej działalności
lodowca górskiego•kotły lodowcowe
•żłoby lodowcowe
•doliny wiszące
•doliny U i V-kształtne
•fieldy
Formy geomorfologiczne powstające na skutek
akumulacyjnej roli lodowców i lądolodów:•morena
czołowa i końcowa;
•wał spiętrzonej moreny końcowej;

•akumulacyjne wały moren czołowych i końcowych;
•morena spiętrzona i boczna;
•morena denna;Lądolody tworzą następujące typy
osadów: (1) osady lodowcowe i wodnolodowcowe, (2)
osady rzeczno-lodowcowe i jeziorno-lodowcowe
Erozja wód lodowcowychFormy utworzone w wyniku
działalności wód lodowcowych (subglacjalnych i
proglacjalnych): proglacjalne – na przedpolu lodowca
garnce podlodowcowe
rynny podlodowcowe
jeziora rynnowe
pradoliny
Geologiczna działalność mórz
Przyczyny ruchu wody morskiej:
•wiatr,
•przyciągnie Słońca i Księżyca,
•różnice we właściwościach fizyko-chemicznych wód.
Powodują one trzy rodzaje ruchu wód:
•pływy
•falowanie
•prądy morskie
Prądy morskie – wywołane wiatrami stałymi oraz
zróżnicowaniem właściwości fizyko-chemicznych wód.
Wśród prądów morskich wyróżniamy:
•prądy powierzchniowe

prądy ciepłe

prądy zimne.

•prądy podpowierzchniowe.
•prądy denne.
•prądy wznoszące (upwening)
Formy utworzone na skutek erozyjnej działalności morza
.Typy genetyczne wybrzeży morskich:wybrzeża
progradacyjne (wynurzone)
wybrzeża fiordowe
wybrzeża fierdowe (ferdowe).wybrzeża skierowe
(szkierowe).wybrzeża limanowe. wybrzeża
riasowe.wybrzeża dalmatyńskie (kanałowe).wybrzeża
lagunowe. wybrzeże zalewowe. wybrzeża
fohrdowe.wybrzeża lobowe.
wybrzeża klifowe,
wybrzeża mangrowe,
wybrzeża marszowe,
wybrzeża płaskie,
wybrzeża podwójne,
wybrzeża uskokowe,
wybrzeża wulkaniczne,
wybrzeża wyrównane,
wybrzeża zatopione.
Formy utworzone na skutek akumulacyjnej i transportowej
działalności morza
Typowe formy działalności fal:
•przybrzeżne mielizny i bariery
•wały brzegowe
•plaże
•kosy
•mierzeje
•zalewy
Osady morskie powstają w kilku strefach
sedymentacyjnych:•strefa litoralna
•strefa nerytyczna
•strefa batialna (hemipelagiczna)
•strefa abisalna (eupelagiczna)
W kształtowaniu wybrzeży morskich i dna basenów
morskich biorą udział cztery typy osadów morskich:•osady
terygeniczne
•osady organogeniczne
•osady chemiczne
•osady pochodzenia wulkanicznego
Geologiczna działalność ruchów masowych
Grawitacyjny ruch mas skalnych może odbywać się w
różny sposób:
•spełzywanie
•obrywanie
•osypywanie
•osiadanie
•spływanie
•zsuwanie (osuwiska)
Wybrane zagadnienia z tektoniki
Tektonika jest to dział geologii zajmujący się przyczynami
i mechanizmami formującymi przestrzenne rozmieszczenie
mas skalnych w określonym fragmencie litosfery i
rezultatem

ich

ruchu,

utworzonymi

formacjami

tektonicznymi

oraz

całością

budowy

tektonicznej.

Tektonikę można rozumieć również jako formy utworzone
w wyniku procesów tektonicznych (np. formy fałdowe) czy
też

procesy

prowadzące

do

odkształceń

i

form

tektonicznych (np. tektonika salinarna).

Budowa

geologiczna

jest

to

pojęcie

odnoszone

najczęściej do określonego obszaru. Opisuje ono rodzaj,
wiek

i

przestrzenne

rozmieszczenie

skał

(struktur

tektonicznych) w skorupie ziemskiej. Pojęcie to obejmuje
również charakterystyczne zjawiska i formy geologiczne
np. wulkany, występowanie fałdów, uskoków itp.
. TEKTONIKA FAŁDOWA
FORMY FAŁDOWE I ELEMENTY FAŁDÓW
Fałdem potocznie można określić wygięcie warstwy,
ławicy czy innego pierwotnie płaskiego elementu
strukturalnego bez przerywania jego ciągłości, powstałe
później niż dany element.
Formy fałdowe:
•antyklina
•synklina
Fałd opisujemy za pomocą elementów składowych fałdu,
najważniejsze :•Jądro fałdu.
•Skrzydła fałdu
•Przegub fałdu
•Oś fałdu
•Elewacja poprzeczna
•Depresja poprzeczna
•Powierzchnia osiowa fałdu
•Linia grzbietowa (denna)
KLASYFIKACJE FAŁDÓW
Klasyfikacja fałdów opiera się na podziale genetycznym
i geometrycznym. Przykładowe klasyfikacje
uwzględniające geometrię fałdów:
•klasyfikacja kinematyczna;
•klasyfikacja morfologiczna;
•klasyfikacja strukturalna.
Klasyfikacja kinematyczna:
•fałdy stojące;
•fałdy pochylone;
•fałdy obalone;
•fałdy leżące;
•fałdy przewalone.
Klasyfikacja morfologiczna:
•fałd zębaty (zygzakowaty, szewronowy, dachowy),
•grzebieniowaty,
•hiperboliczny,
•paraboliczny,
•półkolisty,
•skrzynkowy (kuferkowy),
•wachlarzowy
Używając pojęcia kąta zbieżności () możemy wyróżnić:
•fałdy normalne (otwarte),
•fałdy izoklinalne
•fałdy wachlarzowe
Klasyfikacja strukturalna: •Fałdy koncentryczne.
•Fałdy symilarne.
•Fałdy dysharmonijne
TEKTONIKA USKOKOWA
Uskok jest to pęknięcie pierwotnie całego elementu np.
warstwy skalnej połączone z przemieszczeniem
powstałych części wzdłuż nachylonej lub pionowej
powierzchni.
Elementy uskoku:
•skrzydła uskoku
•powierzchnia uskokowa
•szczelina uskokowa
•strefa uskokowa
PARAMETRY USKOKÓW•parametry powierzchni
uskokowej;
•parametry przemieszczenia uskokowego
Parametry powierzchni uskokowej:
•bieg
•upad
Parametry przemieszczenia uskokowego:
ślizg całkowity; ślizg biegowy; rozstęp uskoku; ślizg
upadowy; rozsunięcie biegowe; rozsunięcie upadowe;
rozsunięcie pionowe; zrzut uskoku; zrzut warstwy; rozstęp
warstwy
Kierunek ruchu uskokowego względem powierzchni
uskokowej: •uskoki zrzutowe
uskoki normalne
uskoki odwrócone (inwersyjne)
uskoki progowe (pionowe)
•uskoki przesuwcze
uskoki lewoprzesuwcze (lewoskrętne)
uskoki prawoprzesuwcze (prawoskrętne)
•uskoki zrzutowo-przesuwcze

uskok normalno-przesuwczy

uskok inwersyjno-przesuwczy

uskok progowo-przesuwczy

Kąt upadu powierzchni uskokowej ():•pionowe ( =
90º),

•strome (45º <  < 90º),
•połogie (0º <  < 45º),
•poziome ( = 0º).
Tor ruchu uskokowego
•uskoki translacyjne
•uskoki rotacyjne

uskoki zawiasowe

uskoki nożycowe

Przebieg uskoku względem głównej struktury dzieli uskoki
na:
•podłużne,
•poprzeczne
•skośne
DROBNE STRUKTURY TEKTONICZNE
Do grupy najpopularniejszych drobnych struktur
tektonicznych w skali MEZOSTRUKTUR zaliczamy:
•fałdki - ciągnione, kolankowe, pasożytnicze,
•budinaż i muliony,
•kliważ,
•spękania,
•cios,
•struktury na powierzchni szczelin i uskoków – struktury
ślizgowe.
Wielkość struktur w geologii

Klasa wielkościRozmiar strukturyMEGAStruktury lub ich
zespoły możliwe do opisu tylko w skali globalnej (stanowiące

całe regiony)MAKROStruktury lub ich zespoły możliwe do

opisu w oparciu o mapy lub zestaw odsłonięć (tworzące

zazwyczaj elementy składowe regionu)MEZOStruktury

obserwowane w pojedynczych odsłonięciachMIKROStruktury

możliwe do opisu z wykorzystaniem mikroskopu

Przykłady struktur tektonicznych w skali
MAKROSTRUKTUR
•antyklinoria
•synklinoria
•płaszczowiny
•nasunięcia
TREŚĆ MAP GEOLOGICZNYCH
Mapa – jest to graficzny obraz powierzchni Ziemi lub jej
wgłębnej budowy pokazany (przy użyciu umownych
znaków) w zmniejszeniu (w sposób zgodny z określonym
odwzorowaniem kartograficznym) i uproszczony (w wyniku
generalizacji kartograficznej).
Mapa geologiczna jest uproszczonym odwzorowaniem
kartograficznym

budowy

geologicznej

terenu,

przedstawionym w pomniejszeniu. Sporządzana jest na
podkładzie topograficznym przy wykorzystaniu metod
intersekcji

i

planisekcji,

przy

zastosowaniu

generalizacji. Wyróżnia się dwa główne rodzaje map
geologicznych:

mapę

geologiczną

odkrytą

-

przedstawiającą domniemany obraz budowy geologicznej
występujący po usunięciu pewnych warstw nadległych i
mapę geologiczną zakrytą – przedstawiającą budowę
geologiczną widoczną na powierzchni terenu.
Zasięg występowania określonych form, struktur, rodzaju
skał

lub

ich

wieku

przedstawia

się

na

mapach

geologicznych za pomocą liniowych znaków – tzw. granic
geologicznych.
Przedstawiane

granice

geologiczne

są

efektem

odwzorowania

treści

geologicznych

za

pomocą (1)

intersekcji – obrazu uzyskanego wskutek przecięcia
warstw,

struktur

geologicznych

i

tektonicznych

z

powierzchnią terenu lub dowolną powierzchnię umowną -
nie musi to być płaszczyzna płaska!!! lub (2) planisekcji –
przecięcia

się

określonych

utworów

geologicznych,

struktur geologicznych i tektonicznych z hipotetyczną
płaszczyzną poziomą.
Formy prezentowania informacji na mapach
geologicznych:
•litologia i petrografia
•stratygrafia
•tektonika i inne znaki geologiczne
GŁÓWNE TYPY BUDOWY PRZEDSTAWIANE NA
MAPACH GEOLOGICZNYCH
ANALIZA MAP GEOLOGICZNYCH - PLANISEKCJA
Kryteria rozpoznawania skrzydeł uskoków:
•na powierzchni uskokowej w skrzydle wiszącym
występuje zawsze starsza stratygraficznie warstwa;
•wychodnie warstw w skrzydle zrzuconym są przesunięte
względem wychodni w skrzydle wiszącym przeciwnie do
upadu warstw;
•poszerzenie lub zwężenie szerokości wychodni warstw
skalnych w strukturach fałdowych – antyklinie i synklinie.