KONCEPCJA GEOSYNKLIN
Geosynklina - regionalne, podłużne zagłębienie w
skorupie ziemskiej wypełnione osadami morskimi (głównie)
o miąższości sięgającej kilkunastu km. Dno g. wskazuje na
przewagę subsydencji. W cyklu górotwórczym rozwój g.
kończy się sfałdowaniem i wypiętrzeniem osadów tworząc
górskie pasmo fałdowe.
Geosynklina prosta dzieli się na dwie strefy:
a)Miogeosynklinę
b)Euge
W rozwoju geosynkliny możemy wyróżnić 3 stadia:
1. okres geosynklinalny.
2. okres późnogeosynklinalny.
3.

okres

postgeosynklinalny

=

późnoorogeniczny.

osynklinę
Eugeosynklina – Część geosynkliny (strefa
eugeosynklinalna) znajdująca się pomiędzy
miogeosynkliną a lądem granicznym, oddzielona od
miogeosynkliny (progiem lub zrębem). Charakteryzuje się
występowaniem osadów pelagicznych (w bruzdach) i
nerytycznych (na grzbietach) bardziej głębokowodnych niż
w miogeosynklinie. W e. występują intruzje i ekstruzje
magmowe.
Miogeosynklina – Część geosynkliny (strefa
miogeosynklinalna) znajdująca się pomiędzy kratonem
(platformą kontynentalną) a eugeosynkliną. Charakteryzuje
się występowaniem osadów pelagicznych (w bruzdach) i
osadów nerytycznych (na grzbietach), mniej
głębokowodnych niż w eugeosynklinie, istotną różnicą jest
brak intruzji i ekstruzji magmowych, oddzielona od
eugeosynkliny progiem lub grzbietem.
TEKTONIKA PŁYT
Granice pomiędzy płytami mogą mieć różny charakter.
Zazwyczaj wyróżniamy 4 typy granic:
1. Granice aktywne – osie grzbietów śródoceanicznych –
tzw. doliny ryftowe.
2. Granice aktywne – strefa rowów oceanicznych i łuków
wysp. Na granicy pomiędzy płytami powstaje – strefa
Benioffa. Strefy łuków wysp i rowów oceanicznych to
powierzchniowy przejaw występowania strefy subdukcji.
3. Granice aktywne – będące modyfikacją poprzedniego
typu. Granice te powstają wzdłuż łańcuchów górskich w
wyniku kolizji dwu bloków kontynentalnych.
4. Granice konserwatywne – Uskoki transformacyjne
Strefy rozrostu dna oceanicznego = grzbiety
śródoceaniczne
Strefy rozrostu dna oceanicznego nazywamy także
strefami spredingu; przebiegające wzdłuż tych stref
granice

płyt

nazywamy

granicami

dywergentnymi,

konwergentnymi lub konserwatywnymi. Strefy te położone
są

na

grzbietach

śródoceanicznych

(np.

Grzbiet

Śródatlantycki, Wzniesienie Wschodniopacyficzne.
Strefy subdukcji – łuki wyspowe i kontynentalne oraz
rowy
Łuki wysp ciągną się w obrębie basenów oceanicznych.
Łuki kontynentalne – związane są z pograniczem skorupy
oceanicznej i kontynentalnej.
Typowy łuk wysp składa się z:
grzbietu wewnętrznego;
rów oceaniczny;
spłaszczenie frontalne (czołowe);
łuk magmowy lub łuk wulkaniczny,
aktywny

basen

międzyłukowy;łuk

resztkowy

(wygasły);basen nieaktywny.
Ze względu na położenie krawędzi kontynentów w
obrębie kry litosfery:1. pasywne krawędzie kontynentów
= krawędzie typu atlantyckiego. 2. aktywne krawędzie
kontynentów = krawędzie typu andyjskiego
Ze względu na położenie ruch jaki wykonują granice
płyt

względem

siebie:1.

granice

dywergentne

=

akrecyjne. 2. granica konwergentna = konsumpcyjna.3.
granica konserwtywna
Ruch płyt litosfery spowodowany jest konwekcją cieplną w
płaszczu Ziemi. Płyty mogą być biernie poruszane przez
prądy konwekcyjne lub same stanowić część strumienia
konwekcyjnego (w przypadku płyt ulegających subdukcji
Strefa BenioffaWąska, nachylona pod kątem ok. 45°
stronę kontynentów strefa częstego występowania ognisk
trzęsień ziemi w sąsiedztwie rowów oceanicznych; sięga
do głęb. 700 km; wg teorii tektoniki płyt, wg teorii tektoniki
płyt jest odzwierciedleniem górnej powierzchni oceanicznej
płyty

litosferycznej

podsuwającej

się

pod

płytę

kontynentalną;

Teoria

tektoniki

płyt

oparta

jest

na

trzech

podstawowych założeniach:
(a)litosfera Ziemi jest podzielona na poruszające się
względem siebie niemal sztywne płyty (płyty litosfery);
(b)granicami płyt są strefy rozrostu dna oceanicznego (na
ogół położone na grzbietach śródoceanicznych), strefy
subdukcji i uskoki transformacyjne;
(c) rozsuwanie się płyt zachodzi w strefach rozrostu dna
oceanicznego (których początkową fazą rozwojową są
ryfty kontynentalne), zbliżanie — w strefach subdukcji,
wzdłuż

uskoków

transformujących

zaś

następuje

równoległe przesuwanie się płyt względem siebie.
Cykl Wilsona 1. Stadium embrionalne.
2. Stadium młodociane.
3. Stadium dojrzałe (typ Atlantyku).
4. Stadium schyłkowe (typ Pacyfiku).
5. Stadium pokolizyjne (typ Himalajów
Trzęsienia Ziemi
Rodzaje trzęsień ziemi
I. Ze względu na przyczynę:
•tektoniczne.
•wulkaniczne
•zapadliskowe (zapadowe)
•antropogeniczne
II. Ze względu na głębokość ogniska:
•płytkie (85%) – poniżej 70 km,
•średnie (12%) – 70-350 km,
•głębokie (3%) – 350-700 km.
III. Ze względu na powiązanie ze wstrząsem
zasadniczym:
•wstępne,
•zasadnicze
•następcze
Ze względu na częstotliwość i siłę trzęsień ziemi wyróżnia
się obszary:
•sejsmiczne – częstych i silnych trzęsień ziemi,
•pensejsmiczne – rzadkich i słabych wstrząsów,
•asejsmiczne – bez wstrząsów sejsmicznych.

Hipocentrum (ognisko) - miejsce z którego rozchodzą się
fale.
Epicentrum - miejsce uderzone najwcześniej, znajdujące
się na powierzchni Ziemi i leżące prostopadle nad
ogniskiem.
Obszar epicentralny - obszar leżący wokół epicentrum,
na którym wstrząsy są najsilniejsze.
Obszar

makrosejsmiczny

–

trzęsienie

ziemi

jest

odczuwalne przez człowieka
Obszar mikrosejsmiczny – wstrząsy są rejestrowane
tylko za pomocą przyrządów.
Fale sejsmiczne - fale sprężyste rozchodzące się w
Ziemi, powstałe wskutek trzęsień ziemi, wywołane przez
eksplozję materiałów wybuchowych lub powodowane
działalnością górniczą
Rodzaje fal sejsmicznych:I. fale wgłębne - rozchodzące
się wewnątrz Ziemi:

fale podłużne (P, dylatacyjne),

fale poprzeczne (S, torsjonalne, skrętne),

II. fale powierzchniowe (L):

fale Rayleigha,

fale Love'a

Fale wgłębne - rozchodzące się wewnątrz Ziemi,
Fala podłużna (P) - najszybsze z fal sejsmicznych, które
najwcześniej docierają do epicentrum; drgają w kierunku
równoległym do kierunku rozchodzenia się fal;
Fale wgłębne - rozchodzące się wewnątrz Ziemi,
Fale poprzeczne (S) - wywołują drgania w płaszczyźnie
pionowej lub poziomej, w kierunku prostopadłym do
kierunku rozchodzenia się fal;
Fale powierzchniowe
Fale Rayleigha - fale typu grawitacyjnego, ruch cząstek
odbywa się po elipsie ustawionej pionowo prostopadłej do
kierunku biegu fali
Fale powierzchniowe
Fale Love'a - wywołują drgania poziome, prostopadłe do
kierunku rozchodzenia się fal.
Strefy sejsmiczne to obszary występowania częstych i
silnych trzęsień ziemi.
Główne strefy sejsmiczne Ziemi:
• wokółpacyficzna,
• alpejsko-himalajska, • grzbietów śródoceanicznych i
ryftów kontynentalnych,
• wewnątrzpłytowe
Tektoniczne trzęsienia ziemi są związane na ogół z
kilkoma rodzajami struktur w litosferze:

1.osiowe strefy grzbietów śródoceanicznych
2.uskoki transformacyjne.
3. strefy łuków wysp i rowów oceanicznych
4. rozłamy w skorupie ziemskiej
5. młode struktury fałdowe
Do określenia siły trzęsienia ziemi stosowana jest skala
intensywności oraz skala wielkości
Skala Mercallego (skala Mercallego-Cancaniego-
Sieberga) – Skala jest oparta na ocenie szkód
wyrządzonych przez trzęsienie:
I – drgania rejestrują wyłącznie instrumenty;
II – wstrząsy są odczuwane na wyższych piętrach
budynków;
III – wstrząsy są odczuwalne w całym budynku;
IV – chwieją się drzewa, kołyszą się samochody;
V – płyny wylewają się ze szklanek
VI – pękają szyby
VII – odpadają tynki
VIII – walą się kominy, pękają pnie drzew, w gruncie
tworzą się szczeliny
IX – pękają fundamenty domów, na powierzchnię ziemi
wydobywa się woda i błoto
X – zawalają się budynki, tworzą się wielkie osuwiska,
wody rzek występują z brzegów
XI – w gruncie powstają wielkie szczeliny
XII – rzeki zmieniają koryta, faluje powierzchnia ziemi
Na podstawie skali Richtera możemy ustalić energię
wyzwoloną w czasie trzęsienia ziemi:
log E = 9,4 + 2,14M – 0,54M2 gdzie: E – wyzwolona
energia, M – magnituda
Skala

RichteraSkutkiLiczba

trzęsień

roczniePoniżej

2,0Najmniejsze wstrząsy, nieodczuwalne przez człowieka ani
przez sejsmograf.2 920 000 (8000 dziennie)2,0-3,4Wstrząsy
nieodczuwalne

dla

człowieka,

lecz

rejestrowane

przez

sejsmograf.800 0003,5-4,2Bardzo małe wstrząsy, odczuwane
tylko przez niektórych ludzi.30 0004,3-4,8Odczuwane przez
większość osób, nieszkodliwe.4 8004,9-5,4Odczuwane przez
wszystkich, powoduje bardzo niewielkie zniszczenia.1 4005,5-
6,1Średnie

wstrząsy,

powoduje

mniejsze

uszkodzenia

budynków.5006,2-6,9Duże

wstrząsy,

powodują

znaczne

zniszczenia.1007,0-7,3Poważne

zniszczenia.157,4-8,0Ogromne

zniszczenia.48,0-8,9Ogromne zniszczenia, katastrofalne skutki
dla wielu krajów.1Powyżej 9Trzęsienie, które może zburzyć
wszystkie miasta na terenie większym niż kilkanaście tysięcy
km2.Raz na 20 lat
Przewidywanie trzęsień ziemi
Szczegółowa predykcja nie jest dziś możliwa. Prognozy
długoterminowe powstają na podstawie analizy cykli
sejsmicznych.
Metody:
-podejście statystyczne: czasowo-przestrzenne korelacje
między trzęsieniami,
-zdalna obserwacja regionów sejsmicznych,
-obserwacje satelitarne (np. jonosfery),
-obserwacje zachowań zwierząt,
-pomiary składu wody (Islandia) – nowa metoda
DRYF KONTYNENTÓW
2600-570 mln lat temu. Utworzyły się kratony stanowiące
zalążek przyszłych kontynentów. W górnym proterozoiku
nastąpiło połączenie się istniejących wówczas bloków w
jeden wielki superkontynent PANGEĘ I. Superkontynent
ten zaczął rozpadać się pod koniec proterozoiku na
mniejsze bloki kontynentalne
570-500 mln lat temu (kambr). Lądy powstałe po
rozpadzie Pangei w znacznej części pokryte były przez
płytkie, epikontynentalne morza. Największym lądem była
GONDWANA, którą otaczały dwa oceany -
PALEOPACYFIK i PALEOTETYDA, Między blokami
Europy i Ameryki Północnej znajdował się OCEAN
JAPETUS
500-435 mln lat temu (ordowik). Gondwana zbliża się do
bieguna południowego. W ordowiku górnym zamyka się
Oceanu Japetus między Europą i Ameryką Północną
435-395 mln lat temu (sylur). Dobiegł końca proces
zamykania się Oceanu Japetus, powstał jeden ląd -
EUROAMERYKA, który od znajdującej się na biegunie
południowym Gondwany oddzielała Paleotetyda;
345-280 mln lat temu (karbon). Zbliżanie się do siebie
bloków lądowych Euroameryki i Gondwany zakończyła
faza silnych ruchów górotwórczych
280-230 mln lat temu (perm). Zamknięcie się Oceanu
Uralskiego między powstałym w karbonie lądem a Syberią
spowodowało uformowanie się po raz drugi wielkiego
superkontynentu PANGEI II;

230- 195 mln lat temu (trias). Zaczął ulegać rozpadowi
superkontynent Pangei; zapoczątkowało to proces
powstawania oceanów: Atlantyckiego i Indyjskiego, a
jednocześnie zamykania zbiornika Oceanu Tetydy.
Ok. 200 mln lat temu istniał tylko jeden superkontynent
PANGEA II. Pangea otoczona była wszechoceanem
PANTALASSĄ, a zatoką tego oceanu była TETYDA
195-140 mln lat temu (jura). Dalszy rozpad
superkontynentu Pangei; powstaje ryft pomiędzy Europą i
Ameryką Północną oraz Afryką i Ameryką Południową.
Silne ruchy górotwórcze w zachodniej części Ameryki,
powodują wypiętrzenie się Kordylierów. Ocean Tetydy
stopniowo zawęża się na skutek ruchu przeciwnego do
ruchu wskazówek zegara jaki wykonuje Afryka
140-65 mln lat temu (kreda). Trwał proces otwierania się
oceanów Atlatyckiego i Indyjskiego. W strefach subdukcji
na wschodzie Pacyfiku tworzą się struktury Andów i
Kordylierów.
65-22,5 mln lat temu (trzeciorzęd – paleogen).
Rozszerzały się oceany Atlantycki i Indyjski, zmniejszały
Ocean Tetydy i Spokojny; subkontynent indyjski zderzył
się z Azją, a Australia oderwała się od Antarktydy
22,5-1,8 mln lat temu (trzeciorzęd – neogen).
Ostateczne zamknięcie Oceanu Tetydy; dalsze zbliżanie
się Afryki i Europy spowodowało wydźwignięcie się
Kaukazu, Alp, Pirenejów, Gór Betyckich, Atlasu);
MAGMATYZM
W ognisku magmowym jeżeli nie zachodzą w jego
obrębie żadne gwałtowne zmiany dochodzi do procesu
nazywanego dyferencjacją (proces różnicowania się
magmy).
Dyferencjacja może być wywołana :• grawitacją
• frakcjonalną krystalizacją
• likwacją
• dyferencjacja wywołana składnikami lotnymi
Składniki skał magmowych mogą występować jako:
• minerały automorficzne
• minerały hipautomorficzne
• minerały ksenomorficzne
Intruzje
W zależności od kształtu intruzji i jej stosunku do skał
otaczających możemy wyróżnić intruzje:
• zgodne
• niezgodne.
Intruzje zgodne: sille, lakkolity, lopolity.
Intruzje niezgodne: dajki, żyły kominowe, neki
wulkaniczne, chonolity, etmolity.
WULKANIZM
Wydobywanie się lawy i towarzyszących jej gazów, par,
pary wodnej oraz fragmentów skał nazywamy erupcją.
W zależności od sposobu wydobywania się na
powierzchnię terenu produktów erupcji, wyróżniamy:
• erupcje centralne
• erupcje linijne
• erupcje arealne.
a)erupcja arealna
1 – skały osłony, 2 – zmiany kontaktowe w strefie osłony, 3
– struktury drobnokrystaliczne w stropowej części ciała
magmowego, 4 – struktury gruboziarniste
b) pokrywy lawowe erupcji linijnych
1 – wulkanizm czwartorzędowy, 2 – wylewy szczelinowe, 3
– wulkany tarczowe, 4 – uskoki, 5 – lodowce
c) erupcja centralna
Produkty erupcji• lawa
• gazy
• para wodna
• materiał piroklastyczny
• porwaki skał podłoża.
Materiał piroklastyczny :• bomby wulkaniczne i szlaki.
• scoria.
• lapille.
• piaski i popioły wulkaniczne
• pumeks
Wulkan składa się zazwyczaj z następujących elementów:
• stożek wulkaniczny
• komin wulkaniczny
• krater
• ognisko lub komora magmowa
• kaldera
• stożki pasożytnicze.
W zależności od rodzaju produktów erupcji możemy
wyróżnić wulkany:
• lawowe (efuzywne)
• eksplozywne

• mieszane (stratowulkany).
W zależności od przebiegu erupcji wyróżniamy
następujące typy wulkanów:1.Hawajski
2.Merapi
3.Stromboli
4.Vulcano
5.Pelee
6.Pliniusza

Rzeźba powierzchni Ziemi jest efektem działalności sił:
•wewnętrznych (endogenicznych)
•zewnętrznych (egzogenicznych
Do form endogenicznych zaliczamy dwa główne typy
form:formy planetarne pochodzenia tektonicznego i
wulkanicznego
formy strukturalne pochodzenia tektonicznego i
wulkanicznego
Do form planetarnych zaliczamy:•baseny oceaniczne
•cokoły kontynentalne
Do form strukturalnych w obrębie cokołów
kontynentalnych zaliczamy:I. Formy strukturalne
pochodzenia tektonicznego:
•niziny
•wyżyny
•góry
II. Formy strukturalne pochodzenia wulkanicznego.
III. Pseudowulkany
IV. Formy Halokinetyczne
Formy strukturalne pochodzenia tektonicznegoNiziny
–od poziomu morza do 300 m n.p.m. i zajmują ok. 33%
lądów.
Na podstawie kryteriów morfogrficzno-morfometrycznych
wyróżniamy:•niziny płaskie, równinne
•niziny faliste – o wysokościach względnych do 30 m
•niziny pagórkowate - o wysokościach względnych do 60
m
Na podstawie kryteriów genetycznych wyróżniamy:•niziny
strukturalne – o różnej genezie, zazwyczaj są to
powierzchni akumulacji morskiej, rzecznej, lodowcowej i
eolicznej
•niziny destrukcyjne – stare powierzchnie zrównania
W skład wyżyn wchodzą:
•płyty
•obszary o rzeźbie krawędziowej i budowie monoklinalnej
•płaskowyże i płaskowzgórza
•obszary pagórkowate i pogarbione
•obszary o obudowie zrębowej
Góry Pod względem kryteriów morfograficznych
wyróżniamy:•góry pojedyncze
•ciągi górskie:
•wały górskie
•łańcuchy górskie.Pod względem kryteriów
hipsometrycznych wyróżniamy:góry niskie – do 500 m
n.p.m.
góry średnie – do 1500 m n.p.m.
góry wysokie
W zależności od stylu budowy tektonicznej wyróżniamy:
stoliwa
góry rusztowe
rzeźbę inwersyjną
progi strukturalne
góry zrębowe
Pseudowulkany
Typowe formy:
wulkany błotne
gejzery
Gejzer - gorące źródło (cieplice), wyrzucające gwałtownie,
w regularnych odstępach czasu wodę i parę wodną;
wybuchy g. odbywają się z różną częstotliwością: od kilku
minut do kilku lub kilkunastu godzin albo dni; woda jest
wyrzucana do wys. 30–70 m; g. występują na obszarach
wulkanicznie czynnych, wyrzucają wodę gruntową ogrzaną
przez gorące gazy pochodzenia wulk.; występują gł. na
Islandii, w USA (Park Nar. Yellowstone), na Nowej
Zelandii,

Kamczatce,

w Japonii;

wody

g.

zawierają

rozpuszczone substancje miner., które się osadzają
w otoczeniu g., np. martwica krzemionkowa (gejzeryt),
aragonit; wody te wykorzystuje się niekiedy do celów
leczn. (w USA, Japonii), a także do ogrzewania (na
Islandii).
Do form strukturalnych w obrębie basenów
oceanicznych zaliczmy:•szelfy i stoki kontynentalne wraz
z ich podnóżami
•dna basenów oceanicznych
•śródoceaniczne grzbiety i wały

•rowy oceaniczne
•łuki wysp
•zaułkowe baseny morskie
Siły egzogeniczne (zewnętrzne) kształtujące
powierzchnię ziemi w obrębie basenów morskich i
oceanicznych:Procesy przemieszczania, redeponowania i
erozji•halmyroliza – proces chemicznego rozpuszczania
skał przez wodę morską
•wiatr – powoduje falowanie wody sięgające nawet do 150
m p.p.m. oraz przemieszczanie mas wody w postaci
prądów morskich
•tsunami – przemieszczanie się fal morskich– do 700 km/h
•prądy morskie
•ruchy grawitacyjne osadów morskich w tym:
osuwiska podmorskie
spełzywanie osadów
prądy zawiesinowe
Procesy akumulacji
Siły egzogeniczne (zewnętrzne) kształtujące
powierzchnię ziemi w obrębie powierzchni
lądów:•wietrzenie skał;
•działalność lodowców;
•działalność rzek;
•działalność wód opadowych;
•działalność wiatru;
•działalność jezior;
•działalność mórz;
•powierzchniowe ruchy masowe
Czynnik Proces
Zjawisko
płynąca woda erozja
dolina rzeczna
wiatr działalność wiatru
wydma
magma wulkanizm
stożek wulkaniczny
Czynniki zewnętrzne – dążą do wyrównania powierzchni
ziemi. Do czynników zewnętrznych możemy zaliczyć:
•wpływ atmosfery,
•hydrosfery,
•życia organicznego.
Pod wpływem tych czynników zachodzą następujące
procesy geologiczne:
•wietrzenie – fizyczne, chemiczne i biologiczne,
•erozja – rzeczna, lodowcowa, eoliczna,
•denudacja,
•transport materiału zwietrzelinowego,
•akumulacja.
Wietrzenie – jest procesem niszczenia skał skorupy
ziemskiej.

Zachodzi

pod

wpływem

czynników

mechanicznych i chemicznych jako rezultat oddziaływania
na skały energii słonecznej, atmosfery, wody i świata
organicznego. W trakcie wietrzenia zachodzi pękanie,
rozdrabnianie,

rozpuszczanie

skał,

a

następnie

powstawanie

nowych

związków

(skał)

w

miejscu

wietrzenia, w czasie transportu i po złożeniu na wtórnym
złożu.
Czynniki i procesy powodujące wietrzenie możemy
podzielić na:
•wietrzenie fizyczne (mechaniczne),
•wietrzenie chemiczne,
•wietrzenie biologiczne.
Wietrzenie fizyczne – jest procesem niszczenia (rozpadu)
skał pod wpływem:•wietrzenia mrozowego (kongelacja)
•wietrzenia insolacyjnego (termicznego)
•wietrzenia solnego (eksudacja)
•wietrzenia ilastego (wietrzenie hydratacyjne, deflokulacja)
•wietrzenie sferoidalne.
Wietrzenie chemiczne – powoduje rozkład skał oraz
zmiany w ich składzie chemicznym na skutek procesów
zachodzących wewnątrz skał.
Do czynników wietrzenia chemicznego zlicza się:
•rozpuszczanie,
•uwodnienie,
•hydrolizę,
•utlenianie,
•redukcję
•uwęglanowienie
.Wietrzenie biologiczne – jest procesem niszczenia skał
pod wpływem organizmów żywych.
Do najpopularniejszych efektów wietrzenia należą:
•kras,
•kaolinizacja,
•chlorytyzacja,

•serpentynizacja.
Rzeźba krasowa
Zjawiska krasowe – woda przenikając przez skały łatwo
rozpuszczalne powoduje ich częściowe rozpuszczanie.
Typowym przykładem jest rozpuszczanie węglanów wg
reakcji:
CaCO3 + CO2 + H2O ® Ca(HCO3)2 ® Ca2+ i HCO3-
Krasowe formy powierzchnioweleje krasowe
uwały
polje
studnie krasowe,
żłobki krasowe
ostańce krasowe (tzw. skałki)
jamy i bruzdy krasowe.
zaułki krasowe
mosory.
mogoty, humy doliny krasowe
Krasowe formy podziemne:
•kominy krasowe,
•studnie krasowa.
•jaskinie i komory krasowe z szatą naciekową
Jaskinia – naturalna pusta przestrzeń w skale o
rozmiarach umożliwiających jej penetrację przez
człowieka. Badaniem naukowym jaskiń zajmuje się
speleologia, zaś ich eksploracją grotołastwo.
Speleologia - nauka interdyscyplinarna obejmująca wiele
dziedzin takich jak: klimatologia, sedymentologia,
geomorfologia, zoologia, botanika itp.
Grotołaz - inne określenie człowieka chodzącego po
jaskiniach. Termin został wprowadzony w okresie
międzywojennym przez braci Stefana i Tadeusza
Zwolińskich - badaczy wielu jaskiń tatrzańskich.
Co i kiedy – czyli jak powstaje jaskinia:
szczelinowy
przepływowy
akumulacyjny
Do opisu jaskini stosujemy następujące terminy:
długość
rozciągłość
głębokość
deniwelacjawysokość otworów
wysokość otworów nad dnem doliny
ekspozycja otworów
Kryterium CZASU:
Jaskinie pierwotne

lawowe

rafowe

Jaskinie wtórne

tektoniczne

krasowe

pseudokrasowe

grawitacyjne
wietrzeniowo-ero

zyjne

lodowcowe
Ze względu na morfologię jaskinie podzielić możemy
na trzy zasadnicze typy:
a)Pionowe
a)aven
b)gouffre
c)reseau
b) Poziome
c) Typu pośredniego
Formy jaskiniowe
a) formy erozyjne
b) formy pochodzenia akumulacyjnego.
Głównymi formami przestrzennymi w jaskini są;
otwory,
korytarze,
szczeliny,
sale,
kominy,
studnie.
Formy pochodzenia akumulacyjnego:
Nacieki
Osady allo- i autochtoniczne
Szybkość tworzenia się nacieków wapiennych zależy od
•temperatury,
•przewiewu,
•wilgotności,
•koncentracji roztworu
•szybkości przesiąkania wody
Osady allochtoniczne –osady powstałe z materiału
naniesionego do jaskini. MATERIAŁ OBCY np. piasek
wniesiony przez wodę.

Osady autochtoniczne – osady powstałe z materiału
jaskiniowego.
Nacieki dzielimy na:
Nacieki twarde
Nacieki miękkie
Nacieki cementacyjne
Nacieki lodowe
Nacieki twarde:
stalaktyty; draperie i zasłony; stalagmity;
stalagnaty; misy, niecki i kaskady martwicowe;
skorupy naciekowe; perły jaskiniowe i pizolity;
Nacieki twarde agrawitacyjne – grzybki jaskiniowe;
heliktyty
Nacieki miękkie - główn

i

polewy naciekowe – w żebra i

zasłony;nawisy ;nacieki kożuchowe
NACIEKI CEMENTACY

JNE

piaszczyste
mułowe
INNE FORMY PRZYPOMINAJĄCE NACIEKI
Błotne zamki
Wulkany błotne
Wykapki
Kotły gunowe