Kino szoku przyszłości

ARKUSZ I - Część I. Rozumienie czytanego tekstu

Poziom podstawowy.
Czas 170 minut

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj polecenia. Odpowiadaj tylko na podstawie tekstu
i tylko własnymi słowami, chyba że polecenie wyraźnie wymaga cytowania. Udzielaj tylu odpo-
wiedzi, o ile jesteś proszony

Kino szoku przyszłości

W swojej słynnej książce Szok przyszłości Alvin Toffler rysuje przejmujący obraz zachod-

niego świata. Gwałtowny rozwój cywilizacji i techniki wywołuje w społeczeństwach ustabilizowa-
nych psychologiczny szok, na który składają się, zdaniem autora, trzy sprzężone kompleksy zja-
wisk, jakie towarzyszą procesowi przyspieszenia zmian. Pierwszym z nich jest przelotność, krótko-
trwałość ludzkich związków wynikająca z nieustannej zmiany miejsca zamieszkania, kontaktu
z innymi ludźmi, z rzeczami tracącymi szybko wartość i, co gorsze, z ciągłymi przetasowaniami
organizacyjnych ram życia, norm postępowania, idei, wyobrażeń. Wszystko, co było dotychczas
trwałe i ważne w rozumieniu swego miejsca w świecie, ulega zagładzie, zostaje zastąpione warto-
ś

ciami o charakterze przelotnym, wątpliwym, mało wiarygodnym.

Głębokie trudności przystosowawcze potęguje napór nowości, zdarzeń nieoczekiwanych,

zaskakujących, których przyczyną jest dynamiczny rozwój nauki i proponowanych przez nią zasto-
sowań. Toffler precyzyjnie skupia w swej książce wszelkie możliwe do wyobrażenia sytuacje; które
przejmują grozą, ponieważ wynika z nich, jak łatwo dzięki zaawansowanym badaniom technicz-
nym można postawić społeczeństwo wobec nowych i trudnych do wyboru dylematów intelektual-
nych i moralnych. Tu następuje opisanie trzeciego po przelotności i nowości kompleksu zjawisk
towarzyszących procesowi przemian, którym jest różnorodność wyrobów konfekcyjnych przemysłu
i treści kultury, norm i wzorców zachowań. Zaskakiwane wciąż nieoczekiwanymi produktami cy-
wilizacji społeczeństwo broni się przed utratą swoich norm podstawowych, jednak trudno się
oprzeć, gdy w grę wchodzą nowe pomysły i rozwiązania. (...)

O tragicznych skutkach tych przeciążeń ludzkiego organizmu świadczą liczne przykłady

rozdrażnienia i wyczerpania, utraty orientacji i zdolności podejmowania decyzji, wreszcie potęgują-
ca się agresywność lub głęboka apatia. Masowość występowania tych zjawisk świadczy o tym, że
nie chodzi o sporadyczne przypadki schorzeń, lecz o stopniowo postępującą chorobę całego społe-
czeństwa. (...)

Toffler powiada, że w człowieku współczesnym kontrola dopływu decyzji staje się działa-

niem świadomym. Kiedy się odczuwa przeciążenie płaszczyzny decyzjonalnej, wówczas skłonni
jesteśmy odkładać pewne postanowienia na później albo wręcz przekazujemy je komu innemu. Po-
woduje to niekiedy "zamrażanie" naszego mechanizmu podejmowania decyzji. "Spotkałem pewne-
go razu kobietę socjologa - pisze Toffler - która wróciwszy właśnie z burzliwej i wysoce intelektu-
alnie stymulującej konferencji zawodowej w licznym gronie, usiadła przy stoliku w restauracji
i zdecydowanie odmówiła podjęcia jakiejkolwiek decyzji o tym, co chciałaby zjeść. - Na co masz
ochotę? - spytał ją mąż. - Zdecyduj za mnie - odpowiedziała. Kiedy mąż nalegał, aby wybrała już
tylko spośród dwóch możliwości, nawet i wtedy zdecydowanie odmówiła, upierając się gniewnie,
ż

e brak jej energii do dokonania jakiegokolwiek wyboru".

Szok przyszłości jest reakcją na nadmierną ilość bodźców1, które płyną z otoczenia. Zacho-

dzi ona wtedy, kiedy jednostka zmuszona jest działać ponad swymi indywidualnymi predyspozy-
cjami. W tej dziedzinie badania nie są zbyt obfite, ale przecież istnieją dane dotyczące wpływu

nadmiaru bodźców na zachowanie. Pochodzą one z czasów II wojny światowej i budzą zrozumiały
niepokój. "Pewien brodaty żołnierz Chindit, który walczył z armią generała Wingate'a na tyłach
linii japońskich w Birmie, dosłownie zasnął w ogniu kul. Późniejsze badania wykazały, że reakcja,
jaka wystąpiła u tego żołnierza, nie była spowodowana tylko zmęczeniem fizycznym czy brakiem
snu, ale że poddał się on przemożnemu uczuciu apatii".

Podobne symptomy jak u żołnierza Chindit wystąpiły w skali masowej po wylądowaniu

ołnierzy alianckich w czerwcu 1944 r. na wybrzeżach Normandii. Przebadano pięć tysięcy przy-

padków i wszyscy lekarze i psychiatrzy doszli do wspólnego wniosku, że dziwna apatia była koń-
cowym rezultatem skomplikowanego procesu załamania psychicznego. Podobna blokada możliwo-
ś

ci przystosowawczych zachodzi przy szczególnie gwałtownym tempie zmian i potężnym napływie

strumienia nowości. Potwierdzają to badania zachowań ludzi podczas pożarów, powodzi, trzęsienia
ziemi. H.E. Moore w pracy dotyczącej badań reakcji rozmaitych ludzi na tornado w Teksasie
z 1953 r. przytacza "zadziwiający przypadek pewnej dziewczyny, która z trudem dostała się do
sklepu muzycznego przez okno wystawowe z wybitą szybą, a potem z całym spokojem zakupiła
płytę i wyszła, mimo że przez ten czas poleciała cała szklana frontowa ściana budynku, a wszystkie
artykuły na sprzedaż fruwały w powietrzu". (...)

Wedle powszechnej opinii ogólną bierność psychiczną, typową dla stanu kataklizmu, prze-

yło społeczeństwo amerykańskie wczasach panowania prezydenta Nixona. W dalekim Wietnamie

wielkie mocarstwo prowadziło absurdalną i od dawna skazaną na niepowodzenie wojnę. Wzmagała
się działalność mafii, wielkich korporacji gangsterskich i organizacji występujących w obronie
czarnych ze słynnym Carmicaelem na czele. Do przeszłości należała elegancja działania policji
i sprawiedliwość aparatu sądowniczego. Wreszcie sam prezydent ofiarował społeczeństwu szok
największy: sławną aferę Watergate, która ostatecznie dokonała spustoszenia moralnego i psy-
chicznego.

"Czarny film", który rozkwitł w kinie amerykańskim w końcu lat sześćdziesiątych, starał się

ująć narastanie zła w kategoriach moralnych i społecznych. Odchodziły w zamierzchłą przeszłość
dawne ideały wypracowane w czasach pionierskich, kiedy dopiero rodziła się demokracja amery-
kańska. Zastąpiły je terror i brutalna przemoc, wszechwładnie biorące w swe posiadanie zwyczajo-
we normy postępowania i doprowadzające paroksyzmy2 strachu i przerażenia do granic apokalipsy.
Ale w swoim widzeniu świata "czarny film" bardziej interesował się powikłaniami rzeczywistości
w stosunku do odchodzącej przeszłości niż perspektywami rozwoju życia na przyszłość. Dlatego
jego rola terapeutyczna była jedynie połowiczna; żaden z reżyserów filmów kryminalnych nie ana-
lizował w sposób dogłębny i dostatecznie przekonujący przerażających skutków zła w psychice
społeczeństwa. Owej niewiarygodnej apatii i bierności działania, szoku kulturowego, który po-
wstaje pod naporem wielu bodźców zewnętrznych. Zadowalano się na ogół przyczynami, ale takie
też są prawa gatunku. Gdzieś kończą się jego możliwości i diagnozy poznawcze tracą swoją war-
tość użytkową.

Kiedy „czarny film” zaczął stopniowo tracić swoją siłę przekonywania, w początkach lat

siedemdziesiątych do głosu zaczęły dochodzić inne gatunki, inne typy filmów: tak zwane utwory
katastroficzne, horrory sięgające sfery parapsychologii, wskrzeszające monstrualne potwory i stra-
szydła atakujące ludzi; modna stała się fantazja naukowa (science fiction). Chodziło w nich nie tyl-
ko o odtworzenie stanu ducha społeczeństwa zaplątanego w osobliwe kataklizmy i afery polityczne,
ale jakby wyjście w przód, uzmysłowienie, do czego światła i nowoczesna cywilizacja amerykańska
zaczyna nieuchronnie zmierzać. Jakie skutki w sferze psychiki, moralności i diagnoz społecznych
proponuje. W jakimś stopniu filmy te ocierają się o prognozy Szoku przyszłości Alvina Tofflera,
tłumaczą je na obraz kultury masowej. W tym sensie pozostają cenne i godne uwagi.

10.

Nie należy zbyt przeceniać możliwości filmów katastroficznych, horrorów i science fiction.

Ich inspiracja intelektualna nie jest aż tak dogłębna, ażeby doszukiwać się istotnych przewidywań
i możliwości w perspektywie nadciągających dziesięcioleci. Rozwijając fantazję i futurologię, filmy
te oddają raczej stan ducha społeczeństwa na dzień dzisiejszy niż ich ewentualną egzystencję
w przyszłości. Tak należy je traktować.

Janusz Skwara, Kino szoku przyszłości, Warszawa 1981

Przypisy za: Słownik języka polskiego PWN, http://sjp.pwn.pl/

1. bodziec - czynnik wywołujący pobudzenie organizmu; okoliczność, zdarzenie, czynnik pobudzający do
działania;
2. paroksyzm - nagłe, napadowe wystąpienie lub zaostrzenie się objawów chorobowych, atak; przen. krót-
kotrwały, ale bardzo silny, gwałtowny przejaw jakichś przeżyć.

Zadania do tekstu

Zadanie 1. (1 pkt)
Z akapitu 1. wypisz przyczynę zjawiska nazwanego szokiem przyszłości.

................................................................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................................

Zadanie 2. (1 pkt)
Podaj ogólne sformułowanie, za pomocą którego można łącznie nazwać przelotność, nowość
i różnorodność, o których mowa w akapitach 1. i 2.

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 3. (1 pkt)
Wpisz numer akapitu, w którym J. Skwara wymienia objawy zjawiska nazywanego przez Tofflera
szokiem przyszłości.

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 4. (1 pkt)
Z akapitów 1. i 2. wypisz 2 wyrazy służące wyrażeniu oceny książki Tofflera.

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 5. (1 pkt)
Objaśnij, jaką funkcję spełniają w tekście przywołane przez autora przykłady zachowań kobiety
socjologa, żołnierza Chindit i dziewczyny z Teksasu.

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 6. (2 pkt)
Napisz, jakie funkcje pełnią cudzysłowy użyte w akapicie 4.

................................................................................................................................................................................

Zadanie 7. (2 pkt)
Objaśnij znaczenie wyrażeń i zwrotów:

przeciążenie płaszczyzny decyzjonalnej (akapit 4.)

.....................................................................................................................................................................................

działać ponad indywidualnymi predyspozycjami (akapit 5.)

.....................................................................................................................................................................................

blokada możliwości przystosowawczych (akapit 6.)

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 8. (2 pkt)
Dopisz wyrazy bliskoznaczne do słów:

a) terapia -

...............................................................................................................................................................

b) dylemat -

............................................................................................................................................................

c) zarejestrować -

..................................................................................................................................................

d) prognoza -

..........................................................................................................................................................

e) symptom -

..........................................................................................................................................................

Zadanie 9. (1 pkt)
Jaka cecha łączy zachowanie społeczeństwa amerykańskiego w czasie wojny w Wietnamie i żołnie-
rzy amerykańskich po lądowaniu w Normandii?

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 10. (1 pkt)
Zaznacz jedną poprawną odpowiedź:

W akapicie 7. kolejne zdania w stosunku do zdania 1.

a) uzasadniają twierdzenie zawarte w zdaniu 1.
b) ilustrują twierdzenie zawarte w zdaniu 1.
c) przeciwstawiają się twierdzeniu zawartemu w zdaniu 1.
d) są równoważne twierdzeniu zawartemu w zdaniu 1.

Zadanie 11. (1 pkt)
Wyjaśnij, czym różni się „czarny film” amerykański od kina katastroficznego.

.....................................................................................................................................................................................

Zadanie 12. (1 pkt)
Zaznacz jedną poprawną odpowiedź:

Celem wypowiedzi J. Skwary jest:

a) uzasadnienie słuszności tez Tofflera przez argumenty z dziedziny filmu
b) przybliżenie czytelnikowi poglądów Tofflera na przykładzie filmu katastroficznego
c) wykorzystanie tez Tofflera dla objaśnienia genezy filmu katastroficznego
d) pogłębienie tez Tofflera przykładami z historii filmu

Zadanie 13. (1 pkt)
Określ temat tekstu Janusza Skwary.

Zadanie 14. (2 pkt)
Na podstawie akapitu 9. nazwij 2 funkcje kina katastroficznego.

................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................

................................................................................................................................................................................................

Zadanie 15. (2 pkt)
Ułóż definicję tytułowego szoku przyszłości.

.....................................................................................................................................................................................

Model odpowiedzi i schemat punktowania do Arkusza I
Poniżej rozwiązania do wszystkich części arkusza z języka polskiego na poziomie podstawo-
wym.

Zadania do tekstu

Numer zadania Odpowiedzi Punktacja cząstkowa Pełna punktacja
1. gwałtowny rozwój cywilizacji i techniki
2. cechy współczesnej cywilizacji, lub: zjawiska towarzyszące szokowi przyszłości
3. ak. 3.
4. słynnej, precyzyjnie
5. są dowodem/potwierdzeniem istnienia opisywanego zjawiska, lub/i: ilustrują/przybliżają
opisywane zjawisko
6. a) oznaczenie cytatu, b) sygnalizowanie metaforycznego użycia wyrazu (1-2 pkt)
7. Np.: a) zmęczenie nadmierną ilością podejmowanych decyzji b) działać w sposób przekra-
czający zdolności, możliwości danego człowieka c) niemożność przystosowania się do nowej
sytuacji; niezdolność człowieka do funkcjonowania w sytuacji wyraźnie odbiegającej od tych,
do których przywykł (1 pkt za 2 poprawne objaśnienia)
8. a) leczenie; b) problem, alternatywa; c) zapisać, zanotować; d) przewidywanie, zapowiedź;
e) objaw 1 (2 pkt za 3 synonimy)
9. bierność, apatia
10. A
11. czarny film skupiał się na porównaniu przeszłości i teraźniejszości; film katastroficzny
zawiera prognozę przyszłości
12. C
13. geneza filmu katastroficznego; związki filmu katastroficznego ze zjawiskami charaktery-
stycznymi dla życia rozwiniętych społeczeństw II połowy XX wieku
14. a) przedstawienie nastrojów społeczeństwa w dobie zawirowań politycznych i społecz-
nych b) przewidywanie ich konsekwencji w dziedzinie psychologicznej, moralnej i społecznej
(1-2 pkt)
15. Np.: szok przyszłości - stan psychicznej bierności, apatii, występujący w wysoko rozwi-
niętych społeczeństwach XX wieku, będący reakcją na skomplikowanie warunków życia
i związany z tym nadmiar bodźców (za poprawność formy definicji 1 pkt, za poprawność tre-
ś

ci 1 pkt)

RAZEM: 20 pkt

* Model zawiera przewidywane odpowiedzi. Odpowiedzi ucznia mogą przybierać różną for-
mę językową, ale ich sens musi być synonimiczny wobec modelu. Za pełną odpowiedź przy-
znaje się maksymalną ilość punktów, za niepełną - według wskazówki zawartej w rubryce:
Punktacja cząstkowa. Nie należy przyznawać połówek punktów. Za brak odpowiedzi lub od-
powiedź błędną nie przyznaje się punktów.

Temat 1.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)

Leopold Staff "Pokój wsi"

Określenie podmiotu lirycznego i jego stosunku do wsi. 1 pkt

np.
* podmiot nie ujawnia się bezpośrednio w utworze
* pośrednio ujawnia swój stosunek do wsi (pochwała)
* pośrednio ujawnia swój stosunek do świata (afirmacja)
2.

Obraz natury. 1 pkt

np.
* wczesna jesień: czas zbierania plonów
* wieczór: chwila zakończenia pracy
* piękno natury
3.

Obraz człowieka. 3 pkt

np.
* rozpoznanie bohatera lirycznego (chłopi)
* ukazanie jego pracy (poprzez wyliczenie jej narzędzi)
* przywołanie elementów folkloru
* przedstawienie ludzkich przeżyć: - spokój - bezpieczeństwo - poczucie spełnienia - wzru-
szenie, uniesienie
4.

Uogólnienie wyników analizy w kontekście tradycji literackiej. 3 pkt

np.
* sakralizacja życia na wsi (modły wiatraka, święcone ziele, spokojność boża)
* harmonia człowieka z Bogiem i naturą
* arkadyjskość
* klasycyzm

Jan Kochanowski "Pieśń świętojańska o Sobótce"

Określenie podmiotu lirycznego i jego stosunku do wsi. 1 pkt

np.
* podmiot liryczny - Panna XII , ujawnia się na końcu utworu
* wypowiada się o wsi z pozycji obserwatora, jakby z zewnątrz
* ujawnia swój stosunek do wsi (pochwała)
6.

Obraz natury. 3 pkt

np.
* zapewnia środki do życia
* bogata, obfita, różnorodna
* uporządkowana, harmonijna
* radosna
* uprzyjemnia życie
7.

Obraz człowieka. 3 pkt

np.
* rozpoznanie bohatera lirycznego (szlachcic ziemianin)
* przedstawienie jego pracy
* przedstawienie jego rozrywek
* przedstawienie ludzkich przeżyć: - spokój - radość - bezpieczeństwo - dostatek

Charakterystyka postawy bohatera lirycznego. 3 pkt

np.
* uczciwość
* umiar
* cnota, prawość
* pielęgnowanie życia rodzinnego (szacunek dla starszych, wzajemne wspieranie się małżon-
ków, przekazywanie wartości młodszemu pokoleniu)
* kultywowanie tradycji i obyczajów
* pobożność
9.

Uogólnienie wyników analizy w kontekście tradycji literackiej. 3 pkt

np.
* idealizacja życia na wsi
* renesansowa wizja świata: człowiek w centrum świata, który jest dla niego darem
* harmonia
* wieś jako Arkadia (mitologiczny motyw faunów)
* wpisany w utwór ideał szlachcica ziemianina
* konwencja sielanki
10.

Pełen wniosek. 4 pkt

np.
* dostrzeżenie cech wspólnych utworów (temat: pochwała wsi; ukazanie związków człowieka
i natury, życie w harmonii z naturą źródłem ładu wewnętrznego i moralnego, poczucia szczę-
ś

cia i spełnienia; podkreślenie znaczenia pracy; mitologizacja/ sakralizacja obrazu wsi; ta sa-

ma konwencja - klasycyzm);
* dostrzeżenie różnic (przynależność społeczna bohatera lirycznego, silniejsza idealizacja wsi
u Kochanowskiego, skonkretyzowanie pory roku u Staffa - uniwersalny obraz wsi u Kocha-
nowskiego); Staff kontynuatorem tradycji literackiej wywodzącej się od Kochanowskiego.
Częściowy wniosek. - 2 pkt. Próba podsumowania. - 1 pkt

UWAGA: Porządek kompozycyjny pracy nie musi pokrywać się z porządkiem zagadnień
przyjętym w prezentowanym modelu odpowiedzi.

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)
* podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przej-
rzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 5 pkt
* uporządkowana według przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych
części, 3 pkt
* wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

III. STYL (maksymalnie 5 punktów)
* jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 5
pkt
* zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny, wystarczająca leksyka, 3 pkt
* na ogół komunikatywny, dopuszczalne schematy językowe. 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słow-
nictwo, frazeologia, fleksja, 12 pkt

* język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja,
9 pkt
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia,
słownictwo, frazeologia, 6 pkt
* język w pracy komunikatywny mimo błędów składniowych, leksykalnych (słownictwo
i frazeologia), 3 pkt
* język w pracy komunikatywny mimo błędów fleksyjnych, licznych błędów składniowych,
leksykalnych, 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 3 punkty)
* bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy), 3 pkt
* poprawna ortografia (nieliczne błędy II stopnia); na ogół poprawna interpunkcja, 2 pkt
* poprawna ortografia (nieliczne błędy różnego stopnia); interpunkcja niezakłócająca komu-
nikacji (mimo różnych błędów). 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0-4 punkty

Temat 2.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 25 punktów)
1.

Umiejscowienie fragmentu w powieści i wykorzystanie kontekstu. 3 pkt

np.
* sytuacja po śmierci matki Cezarego
* śmierć matki spowodowana ciężkimi robotami, na które została skazana przez rewolucjoni-
stów za przechowywanie resztek majątku, za które zdobywała pożywienie dla syna
* bezkrytyczne oddanie Cezarego rewolucji
* złe traktowanie matki po wyjeździe ojca na wojnę przez Cezarego (nieposłuszeństwo, opry-
skliwość, lekceważenie)
2.

Obraz matki. 3 pkt

np.
* docenienie matki po jej śmierci
* dostrzeżenie jej mądrości życiowej umiejętności trafnej oceny sytuacji siły wewnętrznej siły
woli
* kontrast między słabością fizyczną a siłą wewnętrzną
* niepokój i troska o syna płynące z miłości
3.

Przeżycia Cezarego. 5 pkt

np.
* poczucie osamotnienia
* strach
* żal
* próby zracjonalizowania uczuć
* wyrzuty sumienia
* skrucha
* miłość do matki
* tęsknota za jej obecnością
* obcowanie z nią w myślach
4.

Relacja między synem a matką. 3 pkt

np.

* odnosi się do niej tak jak wtedy, gdy był dzieckiem
* chce ją zrozumieć
* osobowość matki staje się jego częścią - matka żyje w nim
* broni się przed racjami matki, traktuje je pobłażliwie
* chce przekonać matkę do swoich racji, pragnie jej akceptacji
5.

Racje Cezarego. 3 pkt

np .
* rewolucja jest przedsięwzięciem słusznym, koniecznością dziejową
* rewolucja znosi nędzę, niesprawiedliwość, wyzysk
* wcześniejsze dostatnie życie Baryków było skutkiem niesprawiedliwych stosunków spo-
łecznych; ma on moralny obowiązek je odrzucić
* przemoc jest jedyną możliwą metodą zmiany tych stosunków
6.

Znaki przemiany. 2 pkt

np.
* docenienie poezji
* dostrzeżenie piękna natury
* zieleń, kwiaty, ptaki - symbole odradzającego się życia
7.

Znaczenie motywu przedwiośnia. 2 pkt

np.
* towarzyszy najważniejszym momentom życia bohatera
* tu: oznacza odrodzenie duchowe bohatera
* występuje w tytule powieści, symbolizując proces dojrzewania Cezarego
8.

Wnioski. Pełen wniosek. 4 pkt

np. śmierć matki powoduje weryfikację postawy i poglądów bohatera, przede wszystkim jego
stosunku do niej; zmiana dotyczy charakteru i osobowości Cezarego, mniej przekonań (Ceza-
ry broni się przed całkowitą negacją wiary w rewolucję); opis przeżyć wewnętrznych bohate-
ra zharmonizowany jest z obrazem natury, który ma wymowę symboliczną; motyw przedwio-
ś

nia podkreśla wagę i przełomowość opisanych procesów wewnętrznych.

Częściowy wniosek. - pkt. 2; Próba podsumowania. - pkt. 1
UWAGA: Porządek kompozycyjny pracy nie musi pokrywać się z porządkiem zagadnień
przyjętym w prezentowanym modelu odpowiedzi.

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 5 punktów)
* podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przej-
rzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym 5 pkt
* uporządkowana według przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych
części, 3 pkt
* wskazująca na podjęcie próby porządkowania myśli, na ogół spójna. 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 12 punktów)
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słow-
nictwo, frazeologia, fleksja, 12 pkt

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0-4 punktów

ARKUSZ II Poziom rozszerzony.
Czas 130 minut. - Pisanie własnego tekstu

Wybierz jeden temat i napisz wypracowanie. Wybrany temat podkreśl

Temat 1.

Historia w muzykę zaklęta. Porównaj literackie obrazy koncertów Jankiela i Mochnac-
kiego, zwracając uwagę na ich przebieg, tematykę, portrety artystów oraz poetykę
utworów.

Adam Mickiewicz "Pan Tadeusz"

Jankiel z przymrużonymi na poły oczyma
Milczy i nieruchome drążki w palcach trzyma.
Spuścił je, zrazu bijąc taktem tryumfalnym,
Potem gęściej siekł struny jak deszczem nawalnym;
Dziwią się wszyscy - lecz to była tylko proba,
Bo wnet przerwał i w górę podniósł drążki oba.
(...)
Razem ze strun wiela
Buchnął dźwięk, jakby cała janczarska kapela
Ozwała się z dzwonkami, z zelami, z bębenki.
Brzmi Polonez Trzeciego Maja! - Skoczne dźwięki
Radością oddychają, radością słuch poją,
Dziewki chcą tańczyć, chłopcy w miejscu nie dostoją -
Lecz starców myśli z dźwiękiem w przeszłość się uniosły,
W owe lata szczęśliwe, gdy senat i posły
Po dniu Trzeciego Maja, w ratuszowej sali
Zgodzonego z narodem króla fetowali.
(...)
Mistrz coraz takty nagli i tony natęża,
A wtem puścił fałszywy akord jak syk węża,
Jak zgrzyt żelaza po szkle - przejął wszystkich dreszczem
I wesołość pomięszał przeczuciem złowieszczem.
Zasmuceni, strwożeni, słuchacze zwątpili,
Czy instrument niestrojny? czy się muzyk myli?
Nie zmylił się mistrz taki! on umyślnie trąca
Wciąż tę zdradziecką strunę, melodyję zmąca,
Coraz głośniej targając akord rozdąsany,
Przeciwko zgodzie tonów skonfederowany;
Aż Klucznik pojął mistrza, zakrył ręką lica
I krzyknął: „Znam! znam głos ten! to jest Ta r g o w i c a!”
I wnet pękła ze świstem struna złowróżąca;
Muzyk bieży do prymów, urywa takt, zmąca,
Porzuca prymy, bieży z drążkami do basów.
Słychać tysiące coraz głośniejszych hałasów,
Takt marszu, wojna, atak, szturm, słychać wystrzały,
Jęk dzieci, płacze matek.

Ledwie słuchacze mieli czas wyjść z zadziwienia,
Znowu muzyka inna - znów zrazu brzęczenia
Lekkie i ciche, kilka cienkich strunek jęczy,
Jak kilka much, gdy z siatki wyrwą się pajęczej.
Lecz strun coraz przybywa, już rozpierzchłe tony
Łączą się i akordów wiążą legijony (...).
I znowu spójrzał z góry, okiem struny zmierzył,
Złączył ręce, oburącz w dwa drążki uderzył:
Uderzenie tak sztuczne, tak było potężne,
ś

e struny zadzwoniły jak trąby mosiężne

I z trąb znana piosenka ku niebu wionęła,
Marsz tryumfalny: Jeszcze Polska nie zginęła!...
Marsz Dąbrowski do Polski! - I wszyscy klasnęli,
I wszyscy: „Marsz Dąbrowski!” chórem okrzyknęli!

Adam Mickiewicz, „Pan Tadeusz”, Poznań 1991

Jan Lechoń "Mochnacki"

Mochnacki jak trup blady siadł przy klawikordzie1
I z wolna jął próbować akord po akordzie.
Już ściany pełnej sali w żółtym toną blasku,
A tam w kącie kirasjer2 w wyzłacanym kasku,
A tu bliżej woń perfum, dam strojonych sznury,
A wyżej na galerii - milcz serce! - mundury.
Tylko jeden krok mały od sali go dzieli,
Krok jeden przez wgłębienie dla miejskiej kapeli -
On wie, że okop hardy w tej przepaści rośnie,
Więc skrył się za okopem i zagra o wiośnie.
Rozpędził blade palce świergotem w wiolinie,
I mały, smutny strumień spod ręki mu płynie.
Raz w raz rosa po białej pryska klawiaturze,
I raz po raz w wiolinie kwitną polne róże.
(...)
Z tych czerwonych, duszących róż otrząsa płatki,
Rozsypuje po sali w tysiączne zagadki,
W sto znaków zapytania, sto szmerów niechęci,
Nie pyta. Już jest w basie. Już tam się wyświęci.
Raz, dwa, trzy, cztery - wali. Niechaj mu otworzą,
Niechaj wyjdą z chorągwią, wyjdą z Matką Bożą,
Niech mu końskie kopyta przelecą po twarzy
I niechaj go postawią gdziekolwiek na straży:
Na ulicy stać będzie z karabinem w dłoni...
...Słyszy sala: ktoś idzie, ostrogami dzwoni -
Ostrogą spiął melodię, a akompaniament
Szaleje, krzyczy w basie, rośnie w straszny zamęt -
Ku sali bagnetami już mierzy, już blisko -
I ton jeden uparcie wybija - nazwisko!!!

Wciąż czyste, w rozszalałe wplątuje się głosy
I wali, wali w basie murem Saragossy3,
Oszalałych Hiszpanów wyciem, darciem, jękiem
I znów wraca ku górze załzawionym dźwiękiem -
W mazurze - nie - w mazurku idą wszystkie pary,
By całą klawiaturę owinąć w sztandary.
Zatrzymali się wszyscy w srebrzystych kontuszach,
A klawikord im ducha rozpłomienia w duszach
I wzdłuż długich szeregów przewija pas lity,
Tysiąc głów podgolonych podnosi w błękity
I wszystkie karabele4 jedną ujął dłonią
I uderzył w instrument tą piekielną bronią.
Aż struna się ugięła, ta w górze, płaczliwa.
I cisza jest w wiolinie. Cisza przeraźliwa.
(...)
Po sali idzie cisza przeraźliwa, blada
I obok tęgich boszów w pierwszym rzędzie siada.
Wzrok wlepia martwy, ślepy, w jakiś punkt na ścianie
I patrzy w Mochnackiego, kiedy grać przestanie.
...................
A on, blady jak ściana, plącze, zrywa tony
I kolor spod klawiszy wypruwa - czerwony,
Aż wreszcie wstał i z hukiem rzucił czarne wieko
I spojrzał - taką straszną, otwartą powieką,
Aż spazm ryknął, strach podły i z miejsc się porwali:
”Citoyens5! Uciekać! Krew pachnie w tej sali!!!”

Jan Lechoń, „Poezje”, Warszawa 1987

1. Maurycy Mochnacki (1803-34) - wybitny działacz polityczny, krytyk muzyczny i pianista, znany z
talentu improwizatorskiego. 23 marca 1832 r. Mochnacki wziął udział w Metz w koncercie charyta-
tywnym;
2. kirasjer - żołnierz ciężkiej jazdy;
3. Saragossa - hiszpańskie miasto oblegane w 1808 r. przez wojska napoleońskie; w zdobyciu Sara-
gossy dużą rolę odegrały polskie legiony walczące u boku Napoleona;
4. karabela - rodzaj szabli używanej w dawnej Polsce przez szlachtę;
5. citoyens (fr.) - obywatele.

Temat 2.

Analizując utwory Wisławy Szymborskiej Z nieodbytej wyprawy w Himalaje i Agniesz-
ki Herman Człowiek, porównaj zawarte w nich oceny człowieka i jego dokonań oraz
sposób ich przedstawienia.

Wisława Szymborska "Z nieodbytej wyprawy w Himalaje"

Aha, więc to są Himalaje.
Góry w biegu na Księżyc.
Chwila startu utrwalona
na rozprutym nagle niebie.
Pustynia chmur przebita.
Uderzenie w nic.
Echo - biała niemowa
Cisza.
Yeti, niżej jest środa,
abecadło, chleb
i dwa a dwa to cztery,
i topnieje śnieg.
Jest czerwone jabłuszko
przekrojone na krzyż.
Yeti, nie tylko zbrodnie
są u nas możliwe.
Yeti, nie wszystkie słowa
skazują na śmierć.
Dziedziczymy nadzieję -
dar zapominania.
Zobaczysz, jak rodzimy
dzieci na ruinach.
Yeti, Szekspira mamy.
Yeti, na skrzypcach gramy.
Yeti, o zmroku
zapalamy światło.
Tu - ni księżyc, ni ziemia
i łzy zamarzają.
O Yeti Półtwardowski,
zastanów się, wróć!
Tak w czterech ścianach lawin
wołałam do Yeti
przytupując dla rozgrzewki
na śniegu
na wiecznym.

Wisława Szymborska, „Poezje Poems”, Kraków 1989

Agnieszka Herman "Człowiek"

Mówisz brzmi dumnie - Einstein1, Czajkowski2, Gandhi3.
Na niebie satelity jak gwiazdy zawiesił.
Kwarki, komputery, przeszczepy,
drapacze chmur (współczesne wieże Babel).
Cywilizacja z naturą mocują się na pięści.
Mówię posępnie - Hitler, Stalin, Mao4.
Zbrojne armie walczą w śmiertelnym uścisku,
religie we krwi unurzane,
przedłużona starość w domach dla samotnych.
Krzykiem strachu jak nożem naznaczona przyszłość.

Agnieszka Herman, Zapisane światłem, Warszawa 1995.

1. Albert Einstein (1879-1955) - wielki fizyk, twórca teorii względności
2. Piotr Czajkowski (1840-1893) - wybitny kompozytor rosyjski
3. Mohandas Gandhi (1869-1948) - indyjski polityk i działacz niepodległościowy, przeciwnik używa-
nia przemocy
4. Mao Tse-tung - przywódca komunistycznych Chin

Model odpowiedzi i schemat punktowania do Arkusza II

Temat 1.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 22 punkty)

Jan Lechoń „Mochnacki"

Przebieg koncertu. 3 pkt

np.
* przygotowania, próby
* nieprzychylne nastawienie widowni
* pogodny początek
* stopniowe skupianie uwagi widowni
* akord - zagadka dla audytorium
* motyw Mazurka Dąbrowskiego
* przywołanie tragicznych wydarzeń
*stworzenie nastroju niesamowitości, grozy
* ucieczka przerażonych słuchaczy
2.

Treść koncertu. 3 pkt

np.
* tematyka patriotyczna
* przywołanie polskich krajobrazów
* przywołanie wydarzeń historycznych, walk niepodległościowych Polaków (legiony Dą-
browskiego, Saragossa)
*przywołanie polskiej tradycji, kultury (Polska szlachecka symbolizowana przez kontusz, pas,
karabele, podgolone głowy)
* aluzja do powstania listopadowego i jego krwawej klęski
3.

Postać artysty. 2 pkt

np.
* głęboko przeżywa koncert (jak trup blady...)
* nawiązuje emocjonalny kontakt z widownią, podejmuje z nią uczuciową grę
* improwizuje, przekazując własne myśli i uczucia
* jest wyrazicielem uczuć narodu
* jego zachowanie staje się częścią występu, jego dopełnieniem (np. zatrzaśnięcie wieka)
* stapia się ze swą sztuką

Adam Mickiewicz „Pan Tadeusz"

Przebieg koncertu. 3 pkt

np.
* przygotowania, próby
* pogodny początek
* powtarzający się natarczywie akord - zagadka dla słuchaczy
* przywołanie tragicznych wydarzeń
* motyw Mazurka Dąbrowskiego
* triumfalne zakończenie
5.

Treść koncertu. 2 pkt

np.

* tematyka patriotyczna
* przywołanie wydarzeń historycznych (Konstytucji 3 Maja jako próby naprawy Rzeczpo-
spolitej i obrony jej suwerenności, zdrady narodowej - Targowicy, upadku Polski, powstania
legionów Dąbrowskiego i ich przybycia na ziemie polskie)
6.

Postać artysty. 2 pkt

np.
* skupienie
* wpływ na emocje słuchaczy - budzenie wspomnień i związanych z nimi uczuć (radość, roz-
pacz, zdziwienie, entuzjazm)
* wyrażanie zbiorowych emocji
7.

Analogie w poetyce utworów. 3 pkt

np.
* trzynastozgłoskowiec
* duża rola fonetycznych środków stylistycznych: - wyrazów dźwiękonaśladowczych - in-
strumentacji głoskowej - powtórzeń - rytmu i rymów
* oddziaływanie na wyobraźnię odbiorcy przez porównania i epitety
* dynamizacja opisu przez liczne czasowniki
8.

Wnioski. 4 pkt Pełny wniosek.

np. zauważamy liczne podobieństwa w tematyce przedstawionych koncertów (walka o nie-
podległość Polski), ich charakterze (muzyka opowiada historię), czasie, doborze przedstawia-
nych wydarzeń i wprowadzanych motywów, romantycznej kreacji artystów (panują nad uczu-
ciami odbiorców), poetyce utworów - co wskazuje na świadomą kontynuację tradycji roman-
tycznej przez Lechonia. Różny jest natomiast wydźwięk zakończeń: u Mickiewicza optymi-
styczny, u Lechonia pesymistyczny.
Częściowy wniosek. - pkt. 2; Próba podsumowania. - pkt. 1

UWAGA: Porządek kompozycyjny pracy nie musi pokrywać się z porządkiem zagadnień
przyjętym w prezentowanym modelu odpowiedzi.

II. KOMPOZYCJA (maksymalnie 3 punkty)
* podporządkowana zamysłowi funkcjonalnemu wobec tematu, spójna wewnętrznie, przej-
rzysta i logiczna; pełna konsekwencja w układzie graficznym, 3 pkt
* uporządkowana według przyjętego kryterium, spójna; graficzne wyodrębnienie głównych
części. 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

III. STYL (maksymalnie 3 punkty)
* jasny, żywy, swobodny, zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi; urozmaicona leksyka, 3
pkt
* zgodny z zastosowaną formą wypowiedzi, na ogół jasny, wystarczająca leksyka. 1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

IV. JĘZYK (maksymalnie 10 punktów)
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słow-
nictwo, frazeologia, fleksja, 10 pkt
* język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja,
7 pkt
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia,
słownictwo, frazeologia, 4 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

V. ZAPIS (maksymalnie 2 punkty)
* bezbłędna ortografia; poprawna interpunkcja (nieliczne błędy) 2 pkt
* poprawna ortografia (sporadyczne błędy różnego stopnia); na ogół poprawna interpunkcja.
1 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0-4 punktów
Temat 2.

I. ROZWINIĘCIE TEMATU (maksymalnie 22 punkty)

Wisława Szymborska "Z nieodbytej wyprawy w Himalaje"

Określenie podmiotu lirycznego i jego postawy. 2 pkt

np.
* przedstawiciel(ka) ludzkości
* przekonuje Yeti do powrotu wśród ludzi
* jej argumentacja jest próbą przekonania samej siebie o istnieniu nadziei dla ludzkości
2.

Określenie adresata lirycznego i jego postawy. 2 pkt

np.
* Yeti - legendarny człowiek śniegu
* żyje poza ludzką cywilizacją
* jest ściśle związany z naturą
* wybiera dobrowolne wygnanie
3.

Sytuacja liryczna. 2 pkt

np.
* wyprawa podmiotu lirycznego w Himalaje odbywana w wyobraźni
* wyprawa w miejsce szczególne, zawieszone między ziemią a kosmosem
* stanięcie w obliczu surowej, odwiecznej natury
* spojrzenie na ludzkość i jej dokonania z dystansu, z kosmicznej prawie perspektywy
4.

Obraz cywilizacji ludzkiej. 2 pkt

np.
* przedstawienie jej dwóch aspektów: osiągnięć i zbrodni
* osiągnięcia to dzieła sztuki (Szekspir, skrzypce) oraz nauki i techniki (elektryczność)
* zbrodnie to wojny, przemoc, kłamstwa
* obraz codzienności, zwykłego, prostego życia (chleb, abecadło), i jej afirmacja
5.

Poetyka utworu. 3 pkt

np.
* zwrot do adresata (apostrofa) - liryka inwokacyjna
* duża rola metafor w zarysowaniu sytuacji lirycznej
* wyliczenia i synekdochy służące charakterystyce ludzkości
* powtórzenia o funkcji perswazyjnej
* użycie kontrastu
* neologizm
* prosty, potoczny język

Agnieszka Herman "Człowiek"

Określenie adresata lirycznego i jego oceny ludzkości. 2 pkt

np.
*dostrzega głównie osiągnięcia ludzkości: - w nauce - w sztuce - w medycynie - w architektu-
rze (symbolika biblijnej wieży Babel, za pomocą której ludzie chcieli dorównać Bogu) - wiel-
kość osobowości wybitnych postaci
* postrzega cywilizację jako zwycięską walkę człowieka z naturą, jej ujarzmienie
7.

Określenie podmiotu lirycznego i jego oceny ludzkości. 2 pkt

np.
* przeciwstawia się opinii adresata o ludzkości
* dostrzega w niej zło: - zbrodnicze systemy polityczne - wojny
* konflikty religijne
* samotność, zerwanie więzi międzyludzkich
* dyskusyjne konsekwencje rozwoju medycyny (przedłużenie życia - przedłużenie cierpień)
* dostrzega w niej zagrożenie; przyszłość ludzkości może być zbrodnicza, okrutna
8.

Poetyka utworu. 3 pkt

np.
* zwrot do adresata (apostrofa) - liryka inwokacyjna
* wyliczenia i synekdochy służące charakterystyce ludzkości
* użycie kontrastu, powiązane wyraźnie dwudzielną kompozycją
* porównania i metafory o funkcji ekspresywnej
* prosty, potoczny język
9.Wnioski. Pełny wniosek. 4 pkt
np. oba utwory dotyczą cywilizacji XX wieku, zawierają próbę jej oceny, prezentują dwa
przeciwstawne jej aspekty (pozytywny i negatywny), a co za tym idzie - dwa różne spojrzenia
na dokonania ludzkości; wskazują na podobne osiągnięcia (sztuka, nauka, technika) i podobne
zagrożenia (wojna, totalizm, rozpad więzi międzyludzkich); poetki posłużyły się podobnymi
ś

rodkami, z których szczególną rolę odgrywają apostrofy, wyliczenia, synekdochy i kontrast;

oba wiersze to przykłady liryki zwrotu do adresata o charakterze polemicznym. Szymborska
wprowadza do wypowiedzi ton żartu i subtelnej ironii, kończy ją nikłym akcentem nadziei.
Wiersz Agnieszki Herman ma charakter poważny, ostatnim akcentem jest krzyk przerażenia.
Częściowy wniosek. - pkt. 2, Próba podsumowania. - pkt. 1
UWAGA: Porządek kompozycyjny pracy nie musi pokrywać się z porządkiem zagadnień
przyjętym w prezentowanym modelu odpowiedzi.

IV. JĘZYK (maksymalnie 10 punktów)
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna, urozmaicona składnia, poprawne: słow-
nictwo, frazeologia, fleksja, 10 pkt

* język w całej pracy komunikatywny, poprawne: składnia, słownictwo, frazeologia i fleksja,
7 pkt
* język w całej pracy komunikatywny, poprawna fleksja, w większości poprawne składnia,
słownictwo, frazeologia, 4 pkt
UWAGA: Jeśli powyższe kryteria nie zostały spełnione, nie przyznaje się punktów.

VI. SZCZEGÓLNE WALORY PRACY 0-4 punktów

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
przyszlosciowe zawody
CYFROWA PRZYSZŁOŚĆ
Czas przyszły
dobrochna Dabert, Kino polskie z cenzurą w tle
Kino Dalekiego Wschodu Chiny (2)
Miasta rowerowe miastami przyszłości
1. Kino autorskie. Narodziny, Licencjat kulturoznawstwo
Czas przyszły futuro anteriore, język włoski
PRZYSZLOSC KOMPUTEROW, ^v^ UCZELNIA ^v^, ^v^ Pedagogika, promocja zdrowia z arteterapią i socjoterap
Przyszedł czas na ludzi, + TWOJE ZDROWIE -LECZ SIE MĄDRZE -tu pobierasz bez logowania
Praca 3, Kulturoznawstwo UAM, Kino
Twoja przyszłość w kolorach tęczy

więcej podobnych podstron